E alá me fun... Un bichoquiño roíame alá dentro por non ter aínda ido alá. Preguizas do demo que a un lle dan, pois no fondo ben de ganas que tiña de verme con el e de lle dar un biquiño, aínda que fose como darllo á miña nai defunta sobre o vidro impávido da morte de séculos que nos separan. Séculos que nos illaron non che sei ben por culpa de quen. Ollara nos xornais, tamén en internet. A foto estaba alí, tiña cores de letras –negros, vermellos e azuis tamén algúns- e un recendo imaxinado a pergameos vellos de avós e devanceiros que no seu sagrado segredo un quere... Dicían que non se lle podía tocar –e iso que era meu, moi meu...!- porque viña de lonxe e non sei que mercadores doutros continentes o levaran consigo e a eles lles pertencía. Pobre Xosé vendido polos seus irmáns! Mais non! Non fomos nós! Como podiamos vender nós o noso irmán! A nosa nai!
E veña! -dálle que dálle- e nunca arrincaba. Mais hoxe xa ben que me urxía... Os xornais mañanceiros dicíannos que nun par de días remataba a festa. A festa, si. Porque eran cantos e emocións conxeladas no tempo os que o pergamiño Vindel agachaba en si. Música e todo había nel!
Arriaba esta mañá desde as comportas do ceo e a terra enchoupábase de choros acaecidos, presaxiando seguramente despedidas ingratas. Si, si, o próximo día 4 deste mes déixanos Martín Códax e volve ás Américas, dicíanme! Talmente coma un máis daqueles descendentes seus que nacerían moito tempo despois del. Mais non! Martín Códax viviu aquí, connosco, na súa terra, no seu fogar. Aquí viviu e finou. Cantaba, folgaba, bailaba e traballaba. E amaba. Alleo a calquera sospeita de auto-odio que moito despois del algúns inocularon con traizón nos seus descendentes. Non era el un ninguén. Falaba e cantaba ante reis –que os houbo (e nosos!)- e ante labregos, plebeos e peixeiras. Na súa lingua, que é tamén a nosa de hoxe! Ollade, se non, o que escribe e como escribe e sentirás que “como un irmán che fala”... Hai sentimento e emoción, hai fondura coma a dos mares que el leva no seu ollar e no seu rítmico dicir...
En chegando ó Museo do Mar vigués, fun descendendo amodo ata o pequeno belén, agachado, onde loce o pergamiño. Évos unha urna de eternidade ou é, máis ben quizais, unha cova, coviña, que alberga un berce –transparente- convidando a nacer? Amigas e amigos, évos tempo pra nacermos dunha vez e de verdade! ​

Entre o coto Penide (Dúas Igrexas) e o cimo da Pedreira (Pereira) hai unha “leghua de monte” na que, de puro cripticismo, os pedregais se explican coma libros abertos.
Un colosal caderno de campo redactado con letras de molde e adobiado con exquisitas miniaturas. Un códice que, pergamiño a pergamiño, o voluntariado diletante e irredutíbel do Capitán Gosende se afana en desentrañar. Un cómic de viñetas en código morse. Petróglifo a petróglifo, mensaxes contidas en botellas de pedra, boias dunha orografía oceánica: lombeiros coma ondas, cádavos coma mastros e escumas de toxo.
    Confésolles que antes de nos decantar por “O legado dos homes pequenos”, un dos títulos que se barallou para o recén-publicado ensaio sobre os gravados rupestres de Cerdedo foi “O lapis de pedra”. Evocabamos a rudeza do útil que unha selecta humanidade protometalúrxica empregou para plasmar na primeira plana dos rochedos un acio de misterios e a súa incógnita hermenéutica. Nun gravado rupestre contense o enigma e a clave, a chave e a pechadura. En Capitán Gosende levamos unha boa tempada sacándolle punta ao lapis.
    As 38 coviñas da Pedreira I, as 51 coviñas da Pedreira II, as combinacións circulares da Pedreira III, o trío de coviñas da Pedreira IV, a coviña senlleira da Pedreira V, os 6 óvalos concéntricos da Pedreira VI e, arestora, a míllara do Revoltón.
    O domingo 18 de febreiro, avanzando paseniño cara ao norte, a tropa dos Gosende fómonos afastando do curuto da Pedreira para acadarmos a penela do Revoltón, predios da freguesía de San Bertalomeu de Pereira (Forcarei). Revoltón, cecais, aumentativo de “revolta”, pronunciada viraxe do camiño.
    Aproveitamos a raxeira invernal para probar fortuna de novo, para apostarmos confiantes á lotaría do si e non, para xogarmos ao gato e ao rato coas “sombriñas”. O chan galego é un inmenso peletre, un chapicado de mariolas.
    Inadvertidas baixo un veludo de lique ou carriza, ora batemos coas arandelas dunha cociña económica, ora cun sarabullo de foquiñas, ora coas exclusivas filloeiras, ora co requintado oxímoro dos estáticos serpentiformes. O descubrimento, sempre feliz, provoca no descubridor unha mestura de aglaio e ledicia cuxa intensidade ben se puidera medir en amperios. Paradoxalmente, quen experimenta as cóxegas do achado intensifica dita sensación compartindoa, é dicir, descargándose electricamente no grupo. Cousas dos electróns libres. Cando o propósito é loábel apenas opomos resistencia.
    En 2018 cúmprense vinte anos de estudo e pescuda en Cerdedo: toponimia, seres mitolóxicos, o roteiro da Montaña Máxica, cantigueiro, arqueoloxía, o vervo xido, o azoute da cacicaxe, a Memoria do 36, os retrincos históricos, os amuletos... Nestas dúas décadas andei camiño, mais non vadiei. Nestas dúas décadas escoitei e tomei nota, contáronme e relatei, confesáronseme e revelei sen remordemento, informáronme e publiquei puntualmente as novas; os sabios compartiron a súa sabenza comigo e eu compartín o sabido con quen demandou partilla. Uns empregaron o prezado quiñón en beneficio de todos, outros, mesmo arrogándose o mérito, no seu propio beneficio. Alá cadaquén coa súa conciencia. “Dade e darásevos; medida boa, apertada, remexida e rebordante baleirarán no voso regazo” (Lucas, 6:38).
    Tornemos ao rego. O pasado domingo, aguzados os ollos polo lusco fusco, Juan Soto, fotógrafo de Capitán Gosende, atopou na rocheda do Revoltón o sétimo gravado rupestre deste novo curso. A agulla no palleiro. Soto non se inmutou, os máis fixemos unha festa. Parabéns, camarada!!
    O petróglifo do Revoltón (coordenadas.- X: 554.896; Y: 4.720.598; alt. 646) é unha constelación de, cando menos, 38 coviñas. “Así na terra coma no ceo”, diría o mestre Andre Pena Granha.
    A concavidade meirande acada os 17 cm de diámetro. A máis pequecha (quizais tamén a máis desgastada, 4 cm de diámetro). O diámetro da maioría é de 8/9 cm.
    O gravado rupestre tallouse no banzo inferior da peneda amoreada que coroa as lombas do Revoltón, tenza do monte veciñal dos lugares de Alende e Castro de Muras. Canteira comunal. Nunha greta do curuto chantouse un marco, probabelmente, estremeiro (Muras-Alende/Valiñaxemia). O relanzo granítico empregado como soporte inscultórico inclínase cara ao sueste. Superficie visíbel: 7 m2 aprox. Gretas e fracturas naturais dividen o panel en sete seccións. As devanditas 38 coviñas distribúense desigualmente polas superficies acoutadas.
    A estación petroglífica localízase a uns 350 m, en liña recta e cara ao nordés, das primeiras edificacións de Castro de Muras; e, na mesma orientación, a uns 670 m do centro da croa do castro (bela panorámica). Así mesmo, sitúase a uns 250 m, cara ao oeste, da mámoa de Valiñaxemia e a uns 600 m, cara ao noroeste, do petróglifo da Pedreira VI.
Ou sexa, percorrendo unha distancia de pouco menos dun quilómetro, o profesorado de Forcarei (ou achegado) pode arrequecer a súa lección de Prehistoria acompañando os seus alumnos nestas tres recaladas polas idades do ser humano, avantando uns 2.000 anos en cada arribada: castro de Muras (uns 2 milenios de antigüidade), gravado rupestre do Revoltón (uns 4’5 milenios de antigüidade), mámoa de Valiñaxemia (uns 6 milenios de antigüidade). Os nenos e nenas desfrutarán abofé con esta actividade en plena natureza, viaxeiros a bordo dunha prodixiosa máquina do tempo.

Non quero desde logo fachendear aquí pola miña parte de utilizar correctamente a propia lingua, a galega, aquela que utilizo agora para me queixar do desleixo co que máis dunha vez se trata a lingua galega nalgúns xornais que se editan en Galicia. Non exclúo, polo tanto, que alguén me poida replicar co vello adaxio latino de “medice, cura te ipsum”... 
    Pois ben, dado que o espazo que lle dedican a informacións ou textos escritos na lingua propia do país é lamentablemente só case testemuñal, cabería esperar que houbese polo menos un esmerado coidado no seu correcto uso. A verdade é que non deixa xa de ser unha abraiante anomalía que o uso do galego nos xornais non se corresponda en absoluto co feito de ser a lingua galega a única (por algo será, digo eu...) lingua propia do país. Mais deixando agora isto a un lado, un esperaría alomenos que tratándose de novas que teñen que ver directa ou indirectamente coa lingua mesma estivesen digna e correctamente presentadas na lingua elixida nese caso para informar os lectores.
    Hai aínda poucas semanas, o día 20 do pasado mes de marzo, detívenme a ler a importante nova sobre a elección do novo presidente da “Real Academia Galega”, institución que vela e atende o bo uso da lingua galega. Contaba eu con que o xornal que tiña nese intre nas mans e que benevolamente se dignara presentar ós seus lectores tal nova na lingua propia do país se comportaría como corresponde. As miñas esperanzas ficaron por desgraza, porén, defraudadas. 
    Coméntasenos alí, en efecto, entre outras cousas, que “tres membros excusaron a súa presencia”, cando o correcto sería escribir (tal como me advirte neste mesmo intre o meu dilixente corrector galego): “escusaron” e “presenza”. Ou é que non dispoñen os pobres xornalistas desta mínima axuda tecnolóxica? Máis me golpeou, porén,  a sensibilidade o de me atopar en tal nova con dous parágrafos que o corrector electrónico non é naturalmente quen de corrixir e que comezan deste xeito. O primeiro é este: “O expuxo ante os medios informativos...”. É ben sabido que o único correcto é dicir: “Expúxoo ante...”. O segundo é este outro: “Por elo comprometeuse...”. “Elo” en galego non fai referencia senón ós “elos” ou aros dalgunha cadea ou obxecto semellante. 
    Prego, pois, pregamos, esiximos (coido que moitos, incluídos –supoño- os que se expresan en castelán) un respecto pola nosa lingua, pola lingua que en definitiva é de todos!

* Publicado en “Galicia Dixital”, luns, 10 de abril de 2017]

Que quero dicir cun título así para referirme a unha festa eminentemente popular como o é a Rapa das bestas que non sexa xa algo común a toda festa? En realidade os tempos festivos tradicionais “concéntranse” xa sempre, por así dicilo, en datas e espazos concretos. Son tempos, ademais, nos que se dan ou ocorren tamén “excentricidades”, pois o tempo festivo rompe coa rutina do normal e ordinario, aínda que isto non quere dicir tampouco que nos tempos festivos os participantes se evadan do regrado e tradicionalmente herdado.
            Aclarareime, pois, algo. Comentaría, en primeiro lugar, que a festa da Rapa, a pesar de participar, como toda festa, das anteriores características festivas, semella ademais funcionar á maneira dos pulmóns que no seu movemento de expirar e inspirar o ar exercen de maneira saudábel a súa función benfeitora. A Rapa expande, “expira”, no día da baixa, efectivamente, cara ós montes da contorna a mocidade, leda e activa, á procura das bestas para seren concentradas primeiro no Peón e marcharen logo conducidas pola xente, facendo cordón,  cara a Sabucedo. Por outra parte, nas accións seguintes e específicas da aloita no curro, a “concentración” como momento máximo de “inspiración” pulmonar festivo chega ó seu cumio. Alí, no redondo caos onde as bestas loitan á busca dunha orde imposíbel, é onde os humanos e os belos e libres animais, donos primixenios dos nosos montes, forman unha orixinaria e comunitaria unidade. Albíscase alí a orixe primitiva do noso ser común. Alí paira no ar a aperta unitaria dunha creación común. Alí apertan aloitadores e aloitadoras o corpo áxil, forte e tremente dos nosos visitantes montesíos na busca dunha nova comuñón coa natureza. Hai loita e aloita en mutua cooperación e pertenza.
            Será ó final de todo, cando homes e animais teñan xa asinada a común acta da anual visita realizada, cando o movemento festivo de “expiración” convida bestas, cabalos, poldros e bichiños a retomar a viaxe, tranquila, sosegada e acougada, cara á orde que segue ó caos creador experimentado no encontro tradicional en Sabucedo coas xentes, sempre iguais e tamén distintas, desta pequena parroquia da Galicia eterna. Pois é sempre o caos o que crea a orde. Esa orde e xerarquía natural que cada garañón ou griñón sabe exercer con sabedoría e espontaneidade na súa propia zona de montaña.
            Repítense ou imítanse así, a nivel pequeno, os ciclos cósmicos das formacións evolutivas que constitúen o universo todo. Todo está en movemento, de concentración cara a expansión, de inspiración cara a expiración. Todo é -no que ós humanos nos atinxe- historia, acción humana, mergullada nos procesos cósmicos. Porque tamén é posíbel albiscar historia, verdadeira historia humana, no devir anual dos acontecementos relacionados coa celebración da festa da Rapa das bestas de Sabucedo.
            Pois son a enfermidade, a peste ou o andazo os que “expanden” e converten en “excéntricas” as “vellas” irmás que foxen do “centro” da aldea cara a zonas máis agrestes nas proximidades da mesma. Mais serán elas tamén, fieis ás súas promesas ó santo padroeiro Lourenzo que habita “concentrado” na ermida de Sabucedo, as que lanzan cara á liberdade aberta de pertenceren dende agora ó “santo” unhas bestiñas súas que levan agora, a cabalo mesmo delas, o futuro dunha festa que se irá “expandindo” ó longo dos tempos.
            Houbo épocas, na cambiante historia do acontecer desta festa tan nosa, nas que a doazón das “vellas” ó santo padroeiro se chegou a entender como algo case exclusivamente relacionado coas concretas persoas que exercían o poder eclesiástico. De modo que en tal sentido se podería falar dun determinado divorcio entre o pobo e tal poder. Ata tal punto chegaron a estar tan inoperantemente “concentrados” no concreto e xerárquico espazo eclesiástico os resortes do acontecemento da Rapa que tanto o párroco coma os veciños de Sabucedo chegaron a vérense ameazados, concretamente no ano 1779, polo entón bispo auxiliar de Santiago, Xoán Varela Fondevila e Verea, coa pena de excomuñón maior latae sententiae no caso de non faceren o debido reconto das bestas por medio da baixa das mesmas a Sabucedo. En realidade, os veciños non querían ocuparse de algo co que estritamente, dadas as concretas circunstancias, tiñan pouco ou nada que ver. O acontecemento da Rapa precisaba, pois, unha vez máis, de “expansión”. É dicir, necesitaba converterse en acontecemento verdadeiramente popular.
            Tal “conversión” da Rapa en acontecemento verdadeiramente popular, condición necesaria para a súa posterior “expansión” festiva, non se iniciou por iso en realidade ata mediados do século XIX, cando moi oportunamente o párroco Manuel de Castro permitiu que empezase a haber nas greas “do santo” un número cada vez maior de bestas particulares.  Cousa que naturalmente estaba en relación coa simultánea e progresiva liberación social do pobo respecto dos seus "señores" tradicionais, tanto civís coma eclesiásticos. Deste xeito acadábase un dobre efecto mutuamente beneficioso, tanto para a igrexa coma para o pobo, dado que os veciños, ó tempo que atendían as súas propias bestas, non podían menos de prestaren tamén atención e coidado ás bestas “do santo” coas que formaban un único conxunto.
            Quero engadir aínda que boa parte do relativamente bo éxito e atractivo do actual acontecer da Rapa radica na xenerosidade e colaboración da mocidade nos diversos labores ós que se adscriben en relación cunha celebración festiva que resulta ser diferente e singular. Pois trátase dunha festa que atrae, que “inspira” (continuando co símil) a xentes moi diversas, mais coincidentes na súa querenza pola natureza, pola vida, pola beleza. Se as augas termais en lugares próximos sandan as xentes, a inmersión viva na natureza vexetal, animal e estritamente humana que se ofrece en Sabucedo pode facelo tamén. Este tipo de “regresión” ás dimensións que nos converteron no que somos pode ser unha eficaz terapéutica para o “homo patiens” dos nosos días, pois non sempre calquera suposta “progresión” nos produce máis benestar ós humanos. E nesas estamos.
            En tal sentido, os impulsos que se van producindo en relación co feito da Rapa cara a novas posibilidades de dar vida ó mundo rural galego, freando no posíbel a súa crecente despoboación, deberían ser coidadosamente atendidos. Non só por mor da subsistencia da mesma festa da Rapa, que sen xentes que de preto a coñezan e apoien dificilmente se podería manter, senón tamén polo dereito que en principio toda persoa debería ter a vivir e traballar alí onde nace e vive.
 
* [Publicado en “ADN SABUCEDO” - Anuario da Asociación da Rapa das Bestas de Sabucedo, nº 1 (2016) 28-31]