|
|
|
|
Guía da Estrada "A Estrada nas catro estacións"
|
| ||||
Parroquias da Estrada
Lugares da Estrada |
División parroquial |
|
|
|
Un país chamado A Estrada
José Sanmartín Sobrino
O Reverendo Pai Frei José Campelo na introdución de “A Historia Compostelá” comentando “o estado da diocese do antigo reino suevo na segunda mital do século IV, salvo algúns engadidos posteriores, podemos afirmar -di- que a diocese de Iría tería entón os seguintes territorios ou parroquias: 1º. Iría cos seus arredores; 2º ou. Morrazo, península comprendida entre os ríos Lérez e Verdugo; 3º Salnés (Salinense), territorio costeiro comprendido entre o Ulla e o Lérez (con centro na baixa conca do Umia); 4º Cuntis (Contenos), que podía talvez abarcar aproximadamente o termo do mesmo nome; 5º. Celtnos ou Caldas de Reyes, co seu respectivo termo municipal aproximadamente; 6º. Metacios, cuxa equivalencia descoñecemos (o subliñado non aparece no texto); 7º Merza (mercienses), hoxe pertencente á diocese de Lugo, provincia de Pontevedra, partido xudicial de Lalín, concello de Carbia; Postmarcos (Pestemarcos), península comprendida entre os ríos Ulla e Tambre”.
E Tabeirós? E Montes?
Chama a atención o que seguindo unha orde xeográfica de oeste a leste, salvo en cambio Cuntís-Caldas, salta o que hoxe é o Partido Xudicial da Estrada para continuar en Merza. E, sen dúbida, Metacios é o pobo prerromano que desde o Ulla ata o Candán -co seu deus- habitou tan extenso territorio distribuído en diversos clans. Estas tribos, cos seus castros -numerosísimos-, foron os creadores do gran número de parroquias, moderno nome do vello clan. Era o clan, segundo despréndese de diversos estudos, o grupo familiar que tiñan un personaxe -o tótem- divinizado ao que rendían culto. Era o que hoxe podiamos cualificar como aldea. E o conxunto de varias familias ou aldeas, ao cristianizarse, formaron as parroquias. A igrexa substitúe o dolmen.
Don Benito Vicetto na súa “Historia de Galicia” di: “Á morte de Prisciliano o seu bispo Paterno ocupou a diocese de Braga e, como metropolitano, lanzou da súa cadeira a Ortígio, bispo católico de Celenes ou Aquis Celenis (Cuntís)”, mentres que “A Compostelá” sitúa aos celenos no termo de Caldas.
Continúa o señor Vicetto: “Sufraganea de Lugo era Iria, que comprendía as igrexas de: Maratium (Morrazos), Salimiense (Salnés), Montesmeta (Montes), Tabeirolos (Tabeirós), Belegia (Vexa)...“E segue: “case todas estas igrexas eran arciprestados. Andrés era o bispo de Iria e Itrigisio de Lugo”.
Aínda que hoxe non existe ningunha parroquia nin lugar nin aldea que dea a situación da antiga igrexa dos Metacios, non hai dúbida de que devandito territorio é o estradense; ben na orde en que os numera “A Compostelá” ou polo clarificador Montesmeta do historiador Vicetto.
Sendo como foi invadido o país en moitas oportunidades, nada de estraño ten o que os conquistadores impuxesen novos nomes que fixeron esquecer os antigos. Non é este o único caso.
Así, pois, con César pódese dicir que toda A Estrada está dividida en tres partes: Unha, a composta polos montanos, repleta de historia, cuxos poboadores máis antigos coñecidos -os umianos- enchían ao actual concello de Forcarei; outra, coas ricas minas (en latín metallum, -virá de aí Metacios?-) de estaño e ouro, case secas pola inmensa avaricia do romano, e bañada polo río dos mil nomees: Laeros, Leros, Lericos, Lerice, Lerze, Lera, Leriz e hoxe Lérez, río cheo de monacales rezos, forman o concello de Cerdedo; e a terceira, que en pasados tempos era coñecida por Tabeirós, chámase agora A Estrada.
No civil, como despois verase, o Partido Xudicial pertenceu ás provincias de Santiago, Tui, Vigo, Galicia e, actualmente, Pontevedra; no eclesiástico, a Brácara (Braga, Portugal), Lugo, Iria e Santiago.
O territorio era -tempos idos- cruzado por unha vía das chamadas “compendia” que desde Iria ía por Santa María de Teo, atravesaba o Ulla no que hoxe é Puente Vexa, seguía pola Estrada e, no canto de retroceder a Cuntis, tiraba cara ao S.E., percorría o país de Montes, pasaba por Carballino, encamiñábase a Ourense e desde alí a Chaves (Aquae Flaviae) e ata o Douro, buscando o país dos Vettones. Así, polo menos, afírmao o insigne arqueólogo español Sr. Fernández Guerra.
O país está flanqueado polo Ulla que o separa de Padrón, Teo, Vedra e Boqueixón, e polas parroquias de Cotobad, Campo Lameiro, Silleda, Cesures, Valga, Cuntís, A Lama, Lalín, Irixo e Beariz. Ten unha superficie de 576,24 quilómetros cadrados e unha poboación duns 40.000 habitantes, distribuída en 3 vilas, 471 lugares, 216 aldeas, 40 caseríos e 44 grupos diseminados, conforme o dicionario de Eladio Rodríguez González.
Os nosos avós tiveron fama de ser arrogantes e vaidosos. E eses vellos tempos hai que lembralos porque eles deben ser o norte que sinale o destino da nosa xeración e das que nos sigan. Pero, lamentablemente, non sempre é así. Por fortuna non todos. Onde antes houbo heroes, hoxe -estúpidamente chámaselle modernismo- florecen homes cheos de envexa, maldade e vicios da máis baixa calaña.
Velaquí un exemplo (dos antepasados, por suposto):
O 19 de setembro de 1815 -lémbranos o Pai López Ferreiro na súa insuperable “Historia da Santa Iglesia de Santiago”- o xeneral Porlier dirixiu un oficio ao Gobernador Militar de Santiago incitándolle a tomar parte na insurrección. O Gobernador, Don José Pesci, fixo circular de inmediato ordes a todos os xefes de alarmas nas proximidades de Santiago para que sen perda de tempo concorresen a esta cidade. Esta é a proclama que o 24 de setembro dirixiu á alarma de Tabeirós e aos seus xefes:
“A Capitanía de Santiago e todo o pobo galego bendín a vosa lealdade e amor ao noso soberano. Ningunha provincia do reino cédenvos nestes sentimentos que fan o carácter galego; mais para vós estaba reservada a gloria de ser os primeiros en correr en ás do voso amor ao socorro da vosa capital. O mesmo día que soou neste pobo o estalido da rebelión fíxosenos presentes polos vosos dignos xefes o Lic. Don Manuel Budiño e D. Francisco Piñeiro (Cura de Arnois) que poñerían á nosa disposición 5.000 valentes galegos amaestrados e coroados de loureiros na guerra que fixeron ao tirano Napoleón na súa invasión neste reino, e en menos de catro días tiñan alistados e en disposición de servimos sobre 3.000.
“Feliz proximidade! Cuán emulada es de todos os galegos! Consoládevos, patriotas ilustres, que se os de Tabeirós gañáronvos a vez, foi en representación vosa e a partir convosco as súas glorias. O Tutelar das Españas e glorias deste fidelísimo reino, tomou ao seu cargo disipar a tempestade coa prisión do traidor e os seus oficiais, e satisfeito do voso celo pola honra da súa Santa Casa e cidade, non quixo separarvos dos labores da colleita, que abandonásteis con tanta xenerosidade.
“Eu, a nome do noso soberano, douvos a todos e a cada un en particular as máis completas grazas; coidarei de facerlle presente vosa lealdade.
Santiago, 24 de setembro de 1815. José Pesci. Gobernador Militar”.
Envexa, mentira e falsidade -coa traizón como norma- destila a alma dalgún -poucos, grazas a deus- neto dos posuidores daqueles corazóns nobres, xenerosos e cheos de patriotismo.
* Tradución de Un país chamado A Estrada.
E Tabeirós? E Montes?
Chama a atención o que seguindo unha orde xeográfica de oeste a leste, salvo en cambio Cuntís-Caldas, salta o que hoxe é o Partido Xudicial da Estrada para continuar en Merza. E, sen dúbida, Metacios é o pobo prerromano que desde o Ulla ata o Candán -co seu deus- habitou tan extenso territorio distribuído en diversos clans. Estas tribos, cos seus castros -numerosísimos-, foron os creadores do gran número de parroquias, moderno nome do vello clan. Era o clan, segundo despréndese de diversos estudos, o grupo familiar que tiñan un personaxe -o tótem- divinizado ao que rendían culto. Era o que hoxe podiamos cualificar como aldea. E o conxunto de varias familias ou aldeas, ao cristianizarse, formaron as parroquias. A igrexa substitúe o dolmen.
Don Benito Vicetto na súa “Historia de Galicia” di: “Á morte de Prisciliano o seu bispo Paterno ocupou a diocese de Braga e, como metropolitano, lanzou da súa cadeira a Ortígio, bispo católico de Celenes ou Aquis Celenis (Cuntís)”, mentres que “A Compostelá” sitúa aos celenos no termo de Caldas.
Continúa o señor Vicetto: “Sufraganea de Lugo era Iria, que comprendía as igrexas de: Maratium (Morrazos), Salimiense (Salnés), Montesmeta (Montes), Tabeirolos (Tabeirós), Belegia (Vexa)...“E segue: “case todas estas igrexas eran arciprestados. Andrés era o bispo de Iria e Itrigisio de Lugo”.
Aínda que hoxe non existe ningunha parroquia nin lugar nin aldea que dea a situación da antiga igrexa dos Metacios, non hai dúbida de que devandito territorio é o estradense; ben na orde en que os numera “A Compostelá” ou polo clarificador Montesmeta do historiador Vicetto.
Sendo como foi invadido o país en moitas oportunidades, nada de estraño ten o que os conquistadores impuxesen novos nomes que fixeron esquecer os antigos. Non é este o único caso.
Así, pois, con César pódese dicir que toda A Estrada está dividida en tres partes: Unha, a composta polos montanos, repleta de historia, cuxos poboadores máis antigos coñecidos -os umianos- enchían ao actual concello de Forcarei; outra, coas ricas minas (en latín metallum, -virá de aí Metacios?-) de estaño e ouro, case secas pola inmensa avaricia do romano, e bañada polo río dos mil nomees: Laeros, Leros, Lericos, Lerice, Lerze, Lera, Leriz e hoxe Lérez, río cheo de monacales rezos, forman o concello de Cerdedo; e a terceira, que en pasados tempos era coñecida por Tabeirós, chámase agora A Estrada.
No civil, como despois verase, o Partido Xudicial pertenceu ás provincias de Santiago, Tui, Vigo, Galicia e, actualmente, Pontevedra; no eclesiástico, a Brácara (Braga, Portugal), Lugo, Iria e Santiago.
O territorio era -tempos idos- cruzado por unha vía das chamadas “compendia” que desde Iria ía por Santa María de Teo, atravesaba o Ulla no que hoxe é Puente Vexa, seguía pola Estrada e, no canto de retroceder a Cuntis, tiraba cara ao S.E., percorría o país de Montes, pasaba por Carballino, encamiñábase a Ourense e desde alí a Chaves (Aquae Flaviae) e ata o Douro, buscando o país dos Vettones. Así, polo menos, afírmao o insigne arqueólogo español Sr. Fernández Guerra.
O país está flanqueado polo Ulla que o separa de Padrón, Teo, Vedra e Boqueixón, e polas parroquias de Cotobad, Campo Lameiro, Silleda, Cesures, Valga, Cuntís, A Lama, Lalín, Irixo e Beariz. Ten unha superficie de 576,24 quilómetros cadrados e unha poboación duns 40.000 habitantes, distribuída en 3 vilas, 471 lugares, 216 aldeas, 40 caseríos e 44 grupos diseminados, conforme o dicionario de Eladio Rodríguez González.
Os nosos avós tiveron fama de ser arrogantes e vaidosos. E eses vellos tempos hai que lembralos porque eles deben ser o norte que sinale o destino da nosa xeración e das que nos sigan. Pero, lamentablemente, non sempre é así. Por fortuna non todos. Onde antes houbo heroes, hoxe -estúpidamente chámaselle modernismo- florecen homes cheos de envexa, maldade e vicios da máis baixa calaña.
Velaquí un exemplo (dos antepasados, por suposto):
O 19 de setembro de 1815 -lémbranos o Pai López Ferreiro na súa insuperable “Historia da Santa Iglesia de Santiago”- o xeneral Porlier dirixiu un oficio ao Gobernador Militar de Santiago incitándolle a tomar parte na insurrección. O Gobernador, Don José Pesci, fixo circular de inmediato ordes a todos os xefes de alarmas nas proximidades de Santiago para que sen perda de tempo concorresen a esta cidade. Esta é a proclama que o 24 de setembro dirixiu á alarma de Tabeirós e aos seus xefes:
“A Capitanía de Santiago e todo o pobo galego bendín a vosa lealdade e amor ao noso soberano. Ningunha provincia do reino cédenvos nestes sentimentos que fan o carácter galego; mais para vós estaba reservada a gloria de ser os primeiros en correr en ás do voso amor ao socorro da vosa capital. O mesmo día que soou neste pobo o estalido da rebelión fíxosenos presentes polos vosos dignos xefes o Lic. Don Manuel Budiño e D. Francisco Piñeiro (Cura de Arnois) que poñerían á nosa disposición 5.000 valentes galegos amaestrados e coroados de loureiros na guerra que fixeron ao tirano Napoleón na súa invasión neste reino, e en menos de catro días tiñan alistados e en disposición de servimos sobre 3.000.
“Feliz proximidade! Cuán emulada es de todos os galegos! Consoládevos, patriotas ilustres, que se os de Tabeirós gañáronvos a vez, foi en representación vosa e a partir convosco as súas glorias. O Tutelar das Españas e glorias deste fidelísimo reino, tomou ao seu cargo disipar a tempestade coa prisión do traidor e os seus oficiais, e satisfeito do voso celo pola honra da súa Santa Casa e cidade, non quixo separarvos dos labores da colleita, que abandonásteis con tanta xenerosidade.
“Eu, a nome do noso soberano, douvos a todos e a cada un en particular as máis completas grazas; coidarei de facerlle presente vosa lealdade.
Santiago, 24 de setembro de 1815. José Pesci. Gobernador Militar”.
Envexa, mentira e falsidade -coa traizón como norma- destila a alma dalgún -poucos, grazas a deus- neto dos posuidores daqueles corazóns nobres, xenerosos e cheos de patriotismo.
* Tradución de Un país chamado A Estrada.