A Fonte do Pico Sagro
Marcial Valladares
Fontiña d'humilde traza
En que o pastoriño ullan,
Saltando pol-a carpaza,
A beber chega no bran
E ò lado teu se solaza;
Baixo esas duas sobreiras,
Decote juntas amigas,
Adorno d'estas ladeiras,
Como ti non tan antigas,
Pro coma ti hospitaleiras;
Aquí onde novato añiño
Descansa tal ves, e soa
Flauta d'aquel pastoriño,
Méntres a abella ala zoa
De frol en frol, ò soliño;
A abella, no lindo manto
Pousando de carmisin
Que o Pico se viste ò tanto
E colga cal faldrellin
Plegado en cada recanto.
Filla d'esa altura agora
Pico-Sagro nomeada
Mons sacer cando en mal hora
Mina era sua esplotada
Do mundo pol-a Señora.
Viciña da erguida serra
Que en tempos disque abrigou
Mouro de condicion perra
Rico c-o grau que roubou
Òs propietarios da terra;
Ti que já ahí rugirías
Dia en que plugueu ò ceo
Achasen nas cercanias
Desciplos do Zebedeo
As alimañas bravías,
Os touros e gran dragon
Que medo estónces causaban
E de Lupa de Padron
Suntuosas casas gardaban,
Nárranos a tradicion,
Touros que, ante a Crus coutados,
En Compostela puxeron,
De varons santos guiados,
Restos que estes nos trouxeron
Do seu Maestro embarcados;
Fontiña do Picoàs beiras,
Testigo contínuo acaso
De canto d' estas ladeiras
O vulgo, facendo caso,
refire de mil maneiras,
Dime qué man benfeitora
Ese pilon e pichiño
Che regalou que namora
E onde, cal nun espelliño,
Ves tuas sobreiras agora.
¿Foi mau romana, mouruna,
D'ermitaño caridoso,
Ou mau quezáis por fertuna
De profeso religioso
En sigros que a fe s'impuna?
¿Cando nesa altiva cresta,
Que doura o sol ò nacer,
Erguíase antre a frolesta
Torre de bon parecer,
Templo, do que nada resta?
¿Ireja de monasterio
En que a Jesus adoraba
Monge de semblante serio
Que barba longa lle daba,
Á par de certo misterio?
Filla da escarpada roca,
Dimo s'è que hoje t'acordas,
Que a remollar miña boca
E do peito as secas cordas
O teu raudal me provoca.
Ese afundido pilon
E tosco picho..... pro dí,
Dí que ò agareno non,
A algun bautizado sí,
Debes a tua ereucion;
Dimo ja, Fontiña, dimo,
Sin que a vergonza t'arrede,
E quitareiche eu o limo
Méntras oíndote, a sede
Apertadora reprimo.
E o labio ò picho porei
Que gente nosa labrou,
Gente de cristiana lei,
Seguro non o luxou
Bico de mouruna grei.
* Marcial Valladares (Vilancosta, A Estrada, 1821 – 1903)
Publicado no Album de la Caridad: Juegos Florales de La Coruña en 1861, seguido de un mosaico poético de nuestros vates gallegos contemporáneos. Edición costeada por Don José Pascual López Cortón (A Coruña: Imprenta del Hospicio Provincial, 1862).
En que o pastoriño ullan,
Saltando pol-a carpaza,
A beber chega no bran
E ò lado teu se solaza;
Baixo esas duas sobreiras,
Decote juntas amigas,
Adorno d'estas ladeiras,
Como ti non tan antigas,
Pro coma ti hospitaleiras;
Aquí onde novato añiño
Descansa tal ves, e soa
Flauta d'aquel pastoriño,
Méntres a abella ala zoa
De frol en frol, ò soliño;
A abella, no lindo manto
Pousando de carmisin
Que o Pico se viste ò tanto
E colga cal faldrellin
Plegado en cada recanto.
Filla d'esa altura agora
Pico-Sagro nomeada
Mons sacer cando en mal hora
Mina era sua esplotada
Do mundo pol-a Señora.
Viciña da erguida serra
Que en tempos disque abrigou
Mouro de condicion perra
Rico c-o grau que roubou
Òs propietarios da terra;
Ti que já ahí rugirías
Dia en que plugueu ò ceo
Achasen nas cercanias
Desciplos do Zebedeo
As alimañas bravías,
Os touros e gran dragon
Que medo estónces causaban
E de Lupa de Padron
Suntuosas casas gardaban,
Nárranos a tradicion,
Touros que, ante a Crus coutados,
En Compostela puxeron,
De varons santos guiados,
Restos que estes nos trouxeron
Do seu Maestro embarcados;
Fontiña do Picoàs beiras,
Testigo contínuo acaso
De canto d' estas ladeiras
O vulgo, facendo caso,
refire de mil maneiras,
Dime qué man benfeitora
Ese pilon e pichiño
Che regalou que namora
E onde, cal nun espelliño,
Ves tuas sobreiras agora.
¿Foi mau romana, mouruna,
D'ermitaño caridoso,
Ou mau quezáis por fertuna
De profeso religioso
En sigros que a fe s'impuna?
¿Cando nesa altiva cresta,
Que doura o sol ò nacer,
Erguíase antre a frolesta
Torre de bon parecer,
Templo, do que nada resta?
¿Ireja de monasterio
En que a Jesus adoraba
Monge de semblante serio
Que barba longa lle daba,
Á par de certo misterio?
Filla da escarpada roca,
Dimo s'è que hoje t'acordas,
Que a remollar miña boca
E do peito as secas cordas
O teu raudal me provoca.
Ese afundido pilon
E tosco picho..... pro dí,
Dí que ò agareno non,
A algun bautizado sí,
Debes a tua ereucion;
Dimo ja, Fontiña, dimo,
Sin que a vergonza t'arrede,
E quitareiche eu o limo
Méntras oíndote, a sede
Apertadora reprimo.
E o labio ò picho porei
Que gente nosa labrou,
Gente de cristiana lei,
Seguro non o luxou
Bico de mouruna grei.
* Marcial Valladares (Vilancosta, A Estrada, 1821 – 1903)
Publicado no Album de la Caridad: Juegos Florales de La Coruña en 1861, seguido de un mosaico poético de nuestros vates gallegos contemporáneos. Edición costeada por Don José Pascual López Cortón (A Coruña: Imprenta del Hospicio Provincial, 1862).
Ô Monte Sagro
Valentín Lamas Carvajal
Ô ilustrado médeco, fillo de Galicia, D. Cesareo Fernandez
Losada, vicinho de Madrid.
Monte-Sagro xigante, q'hastra os ceos
Ergues a tua cabeza,
Mentras bulindo van pol-os teus seos,
Xénios d'a tua hestórica grandeza;
Práceme verte cando vas fendendo
Isa etérea rexion, e rubes, rubes,
A imensidá d'o vento traspoñendo,
Hastra chegar 'as nubes
Ond'a alfromba de Dios estás sostendo.
Bica os teus pés o Ulla sosegado,
que co-as correntes murmuxantes, rega
O val mais relembrado,
O mais frorido d'a rexion gallega,
O val que sempre foi ademirado
Por todo aquil que a contemprálo chega.
Eterno gardador, vixia forte
d'a nosa terra; d'unha sola ollada,
Vel-os rios e mar, pobos e montes
D'ista patrea pra min sempre adourada.
Vel-o Atrántico louco,
N'a costa que lle sirve de cadea
Coraxudo estrelarse cando loita;
-Q'anque a forza que ten e grande e moita,
De cote será pouco
Pra domeñar a costa que o rodea,
Ves n'os eidos e leiras
D'istas nosas montanas e ribeiras,
Traballar con afan os labradores
Pra precurar o pan d'o seu sustento,
E namentres traballan dan ô vento
As queixas d'as suas cóitas e doores.
Ves o vello castelo, roinoso,
Erguido n'o picouto d'a montana,
Despoxado d'o manto esprendoroso,
Que vestiu n'outros tempos; y-a cabana
D'o pastor, á sua veira, con mais sorte;
Pois en tanto q'aquil, coberto d'edra
Agarda resinado pol-a morte,
Ela, sin ter n'os muros unha pedra,
E feita de cachotes, e tellada
De pallas de centeo, de cangallo,
Cen anos vivirá sempre animada
Pol-a forza invencibre d'o traballo.
Ti ves correr o Miño maxestoso
Alá lonxe, n'as terras ourensanas,
E vel-o Sil, que leva seu tesouro,
N'as areas de ouro
Que recollen as virxes aureanas:
Ves a eremita probe
Debaixo d'o corpudo castiñeiro,
Onde vai recollerse cando chove
E lostrega, o cansado viaxeiro.
Ves o monte Medullo, aquil sagrario
D'a nosa independenza cobizada;
Alí a forza brutal d'o lexionario,
Pol-os nosos abós foi domeñada;
E ves cantos antiguos menumentos
Recordan nosos feitos, nosa groria,
E xigante en recordos e protentos,
Ollas n'os mais pequenos pensamentos
O pasado felis d'a nosa Hestoria.
Todo é subrime en tí: cando refrexan,.
N'o teu pico, os postreiros resprandores
D'o limpo sol; os ollos que te vexan,
Terán que ademirar os teus primores;
Pois entón asemellas un espello,
Que d'os ollos de Dios a lus retrata:
Rey de todol-os montes, seu destello
En coroa de pelras e de prata.
Il puxo n'a tua testa pra que foras
O mais feitizador n'istas ribeiras;
Déuche por amorosas compañeiras
Brisas que falan, augas bulidoras,
Almas de xénios, páxaras piadéiras
Alboriños de follas tremadoras,
Onde cantan os ledos roulsinores;
E por alfromba, fiollos e silveiras,
E cen garridas e cheirosas frores.
Pol-a noite calada,
Cand'os rayos da lua misteirosa
Pratean a tua testa, coroada
Pol-a mau do Creador esprendorosa:
Parésme mais subrime, mais xigante,
Ô votarte pra diante,
Cal si bicar quixeses o terreo;
¿Ou será que te sintes vacilante
C'o gran peso que tés, sostendo o ceo?
Todo é grandeza en tí: recordos, groria
D'un tempo que pasou d'a nosa Hestoria
Cando libre esta pátrea d'a inxusticia
D'os reyes d'outros pobos extranxeiros
Ademirada foi n'a terra toda,
O sol d'a independenza de Galicia
Eiquí resprandeceu; os xusticieiros
Reyes Suevos eiquí foron unxidos
Pra desdouro e baldon d'a casta Goda,
Que loitaba por vernos confondidos.
Monte-Sagro inmortal, o mais erguido
De todos cantos ten a nosa terra:
Denantes qu'iste pobo sea vencido,
Volverás á escoitar cantos de guerra:
N'os teus caboucos morrerán primeiro
Os fillos d'iste pobo sin segundo,
Denantes que baixar diante d'o mundo
A testa sua ôs pes d'un extranxeiro.
* Valentín Lamas Carvajal (Ourense, 1949 - 1906)
Publicado en Espiñas, follas e frores. Colección de versiños gallegos. Ramiño segundo (Ourense: Imprenta Galaica, 1876)
Losada, vicinho de Madrid.
Monte-Sagro xigante, q'hastra os ceos
Ergues a tua cabeza,
Mentras bulindo van pol-os teus seos,
Xénios d'a tua hestórica grandeza;
Práceme verte cando vas fendendo
Isa etérea rexion, e rubes, rubes,
A imensidá d'o vento traspoñendo,
Hastra chegar 'as nubes
Ond'a alfromba de Dios estás sostendo.
Bica os teus pés o Ulla sosegado,
que co-as correntes murmuxantes, rega
O val mais relembrado,
O mais frorido d'a rexion gallega,
O val que sempre foi ademirado
Por todo aquil que a contemprálo chega.
Eterno gardador, vixia forte
d'a nosa terra; d'unha sola ollada,
Vel-os rios e mar, pobos e montes
D'ista patrea pra min sempre adourada.
Vel-o Atrántico louco,
N'a costa que lle sirve de cadea
Coraxudo estrelarse cando loita;
-Q'anque a forza que ten e grande e moita,
De cote será pouco
Pra domeñar a costa que o rodea,
Ves n'os eidos e leiras
D'istas nosas montanas e ribeiras,
Traballar con afan os labradores
Pra precurar o pan d'o seu sustento,
E namentres traballan dan ô vento
As queixas d'as suas cóitas e doores.
Ves o vello castelo, roinoso,
Erguido n'o picouto d'a montana,
Despoxado d'o manto esprendoroso,
Que vestiu n'outros tempos; y-a cabana
D'o pastor, á sua veira, con mais sorte;
Pois en tanto q'aquil, coberto d'edra
Agarda resinado pol-a morte,
Ela, sin ter n'os muros unha pedra,
E feita de cachotes, e tellada
De pallas de centeo, de cangallo,
Cen anos vivirá sempre animada
Pol-a forza invencibre d'o traballo.
Ti ves correr o Miño maxestoso
Alá lonxe, n'as terras ourensanas,
E vel-o Sil, que leva seu tesouro,
N'as areas de ouro
Que recollen as virxes aureanas:
Ves a eremita probe
Debaixo d'o corpudo castiñeiro,
Onde vai recollerse cando chove
E lostrega, o cansado viaxeiro.
Ves o monte Medullo, aquil sagrario
D'a nosa independenza cobizada;
Alí a forza brutal d'o lexionario,
Pol-os nosos abós foi domeñada;
E ves cantos antiguos menumentos
Recordan nosos feitos, nosa groria,
E xigante en recordos e protentos,
Ollas n'os mais pequenos pensamentos
O pasado felis d'a nosa Hestoria.
Todo é subrime en tí: cando refrexan,.
N'o teu pico, os postreiros resprandores
D'o limpo sol; os ollos que te vexan,
Terán que ademirar os teus primores;
Pois entón asemellas un espello,
Que d'os ollos de Dios a lus retrata:
Rey de todol-os montes, seu destello
En coroa de pelras e de prata.
Il puxo n'a tua testa pra que foras
O mais feitizador n'istas ribeiras;
Déuche por amorosas compañeiras
Brisas que falan, augas bulidoras,
Almas de xénios, páxaras piadéiras
Alboriños de follas tremadoras,
Onde cantan os ledos roulsinores;
E por alfromba, fiollos e silveiras,
E cen garridas e cheirosas frores.
Pol-a noite calada,
Cand'os rayos da lua misteirosa
Pratean a tua testa, coroada
Pol-a mau do Creador esprendorosa:
Parésme mais subrime, mais xigante,
Ô votarte pra diante,
Cal si bicar quixeses o terreo;
¿Ou será que te sintes vacilante
C'o gran peso que tés, sostendo o ceo?
Todo é grandeza en tí: recordos, groria
D'un tempo que pasou d'a nosa Hestoria
Cando libre esta pátrea d'a inxusticia
D'os reyes d'outros pobos extranxeiros
Ademirada foi n'a terra toda,
O sol d'a independenza de Galicia
Eiquí resprandeceu; os xusticieiros
Reyes Suevos eiquí foron unxidos
Pra desdouro e baldon d'a casta Goda,
Que loitaba por vernos confondidos.
Monte-Sagro inmortal, o mais erguido
De todos cantos ten a nosa terra:
Denantes qu'iste pobo sea vencido,
Volverás á escoitar cantos de guerra:
N'os teus caboucos morrerán primeiro
Os fillos d'iste pobo sin segundo,
Denantes que baixar diante d'o mundo
A testa sua ôs pes d'un extranxeiro.
* Valentín Lamas Carvajal (Ourense, 1949 - 1906)
Publicado en Espiñas, follas e frores. Colección de versiños gallegos. Ramiño segundo (Ourense: Imprenta Galaica, 1876)
O Xistral
Manuel María
Nestas soidades nidias do Xistral,
na compaña de nubes e lavercas,
veciño do Cadramón e a Pena Güía,
ollando o nacemento do Masma,
do Eume e do Landrove, eu só son
unha palabra, un chío, un case nada
varrido polo vento e pola chuvia.
Dende aquí adivíñanse e saúdanse
os altos cumes da Galiza:
Pía-paxaro, Pena Trevinca, Faro,
Pico de Avión, Pena Corneira,
Serra de Meira, Ancares, Manzaneda,
singular e senlleiro Pico Sacro
ferido polo lóstrego e a lenda.
Teimo e cismo no Cristo de Fisterra,
no San Andrés de Teixido,
na Nosa Señora da Lanzada,
na Santa Marta de Ribarteme,
na Santa Isabel de Outeiro de Rei,
na Señora da Saleta de Astureses,
na Virxe da Barca e no Corpiño.
Énchenseme de brétema as lembranzas
e unha nube inmensa de tristura
cae, como unha sombra, nos meus ollos.
Sinto a acesa canción dunha laverca
coa súa voz de luz e terra namorada:
trátase da ave prodixiosa que
canta, desde o século trece,
na inesquecíbel cantiga do Rei Sabio.
* Manuel María (Outeiro de Rei, 1929 – A Coruña, 2004)
Versos do lume e o vagalume (Ourense: Galiza editora, 1982). Reproducido desde a edición testamentaria Obra poética completa II (1981-2000) (A Coruña: Espiral maior, 2001)
na compaña de nubes e lavercas,
veciño do Cadramón e a Pena Güía,
ollando o nacemento do Masma,
do Eume e do Landrove, eu só son
unha palabra, un chío, un case nada
varrido polo vento e pola chuvia.
Dende aquí adivíñanse e saúdanse
os altos cumes da Galiza:
Pía-paxaro, Pena Trevinca, Faro,
Pico de Avión, Pena Corneira,
Serra de Meira, Ancares, Manzaneda,
singular e senlleiro Pico Sacro
ferido polo lóstrego e a lenda.
Teimo e cismo no Cristo de Fisterra,
no San Andrés de Teixido,
na Nosa Señora da Lanzada,
na Santa Marta de Ribarteme,
na Santa Isabel de Outeiro de Rei,
na Señora da Saleta de Astureses,
na Virxe da Barca e no Corpiño.
Énchenseme de brétema as lembranzas
e unha nube inmensa de tristura
cae, como unha sombra, nos meus ollos.
Sinto a acesa canción dunha laverca
coa súa voz de luz e terra namorada:
trátase da ave prodixiosa que
canta, desde o século trece,
na inesquecíbel cantiga do Rei Sabio.
* Manuel María (Outeiro de Rei, 1929 – A Coruña, 2004)
Versos do lume e o vagalume (Ourense: Galiza editora, 1982). Reproducido desde a edición testamentaria Obra poética completa II (1981-2000) (A Coruña: Espiral maior, 2001)
Os pintores da terra de Lalín
Manuel María
Colmeiro é un pintor, un mestre da nosa pintura moderna, moi ligado ás terras de Silleda, que están perto de Lalín. Colmeiro pasou e pasa grandes tempadas na aldea de San Fiz. Aínda que Lalín e Silleda están tan perto, as paisaxes xa mudan. En Silleda non hai dureza, a desolación un pouco tráxica que apreciamos en Lalín e nos seus contornos. E tampouco a severidade. É que xa imos chegando cara ap Ulla, onde as mimosas florecen case a mediados de xaneiro e a vide é un don, ledo e dionísiaco. E as néboas do Ulla semellan unha irrealidade case máxica. E o azul lonxincuo do Pico Sacro é cousa de fantasía. Todo ese azul, ou eses azuis, case inconcibibles, están na pintura de Colmeiro. Son azuis da terra de Silleda, do Ulla, da bisbarra santiaguesa e non fórmulas de escola, deprendidas en París. E debaixo deses azuis latexa e vive toda a vida dunha Galiza labrega, que se nos está indo. Colmeiro, por non ter forza e pintar cousas sen beiras precisas, é o pintor con máis forza expresiva e máis concreto que deu Galiza. É tamén un dos máis realistas, pese a rexeitar o realismo. E se Laxeiro é a madurez do barroco, Colmeiro é o misterio auroral do románico.
* Manuel María (Outeiro de Rei, 1929 – A Coruña, 2004)
Fragmento do artigo «Os pintores da terra de Lalín», A Nosa Terra, 8/02/1980. Reproducido en Memoria da terra. Prosa xornalística (Lugo: Fundación Manuel María de Estudos Galegos, 2015)
* Manuel María (Outeiro de Rei, 1929 – A Coruña, 2004)
Fragmento do artigo «Os pintores da terra de Lalín», A Nosa Terra, 8/02/1980. Reproducido en Memoria da terra. Prosa xornalística (Lugo: Fundación Manuel María de Estudos Galegos, 2015)
Monte Medulio, Pico Sacro: A Lingua
Modesto Fraga
Loitar ata morrer. Eis a vitoria
a gloriosa coroa do guerreiro
a ansiada liberdade, o sangue, o aceiro
que ha perdurar na Terra e na memoria.
Loitar ata morrer. Forxar a historia
dun pobo heroico, nobre e ventureiro
que herdou de Breogán, o devanceiro,
o sangue, a espada, a liberdade, a gloria.
Loitar e non morrer, ser chuvia e río
do Aloia ao Pico Sacro, humus galegos,
mans que saben a terra, a espiga dura.
Dicir Medulio é ser, berrar con brío
na fala dos oleiros, dos labregos
na lingua que non morre, que perdura.
* Modesto Fraga (Fisterra, 1974)
Variación sobre un soneto do libro Adagio por outono (Santiago de Compostela: Alvarellos, 2016)
a gloriosa coroa do guerreiro
a ansiada liberdade, o sangue, o aceiro
que ha perdurar na Terra e na memoria.
Loitar ata morrer. Forxar a historia
dun pobo heroico, nobre e ventureiro
que herdou de Breogán, o devanceiro,
o sangue, a espada, a liberdade, a gloria.
Loitar e non morrer, ser chuvia e río
do Aloia ao Pico Sacro, humus galegos,
mans que saben a terra, a espiga dura.
Dicir Medulio é ser, berrar con brío
na fala dos oleiros, dos labregos
na lingua que non morre, que perdura.
* Modesto Fraga (Fisterra, 1974)
Variación sobre un soneto do libro Adagio por outono (Santiago de Compostela: Alvarellos, 2016)
Excursión ao Pico Sagro
Manuel García Barros
Xa contei outra vez como fixemos unha excursión ó Pico Sagro en honor do dibuxante da Raza, o noso Castelao.
Foi o dezanove de Santiago, n-un día morno e apacibre en qu´o paisaxe amostraba agarimosamente os seus encantos co-isa esprendidés e galanura conque sabe facelo o paisaxe galego cando colle os pirmeiros baños da lus acariciante do sol da mañán.
Fomos o Direutor do “Emigrado”, o precurador Castedo, o Doutor Nodar Magán, e mais eu, levando con nosco en crás de fotógrafo ó mestre de Arnois, noso amigo Pedro Brei.
Fomos en auto hastr´ó Vint´é seis, e alí unéusenos o Sr. Sinde, un “americano” rico e enxebre que tolea co-as cousas de Galicia. Dend´alí fomos andando, bordeando a serra, chegando á cima, sin descansar. Xa alí, andivemos mirando o terreno; vimol-as penas de croyo cristalizado; vímol-a estragueira que fan os inxenieiros, ou quen sexa, desfacendo a serra, levando xa esbandallada unha das cristas mais pintorescas, que son a verdadeira gala do Pico; collemol-as rosiñas miudas qu´alí se dán, poñéndoas na solapa; sobimos ó mesmo cume, alguns, tal coma eu, a pé, outros, os mais, a gatas: Sinde, iba detrás pra coller algún que rolase, non sin que levara o seu medo de rolar tamén. Dend´alí vimos, e ademiramos o paisaxe mais espréndido, mais orixinal e mais encantador que se pode ver no mundo. Vímol-a Estrada, e Santiago, e Castrovite, e a Rocha, c´uns prismátecos de Sinde, é uns xemelos que eu levaba. Baixamos do mesmo xeito que subiramos, e fomos ver a famosa cova. Eu entrei todo o adiante que me deixaron os outros, que me berraban que fuxira d´alí. Fomos ver a hermida, sin que viramos o Santo, porque non tiña burato a porta. Brei quitou as vistas qu´aquí vedes, dos sitios qu´ó pé de cada unha s´endica. Fomos ver a fontiña milagreira; mais abaixo, atopamos un preódico francés d´aqueles días, “La Croix”, que recolleu Castelao, pol-o que poidera intresar.
O descenso, fomos á finca versallesca do Sr. Sinde. Alí, debaixo do follaxe, puxémol-a mesa, e comemos do que levábamos e mais o que Sinde lle apegou, que non foi pouco. Brei quitou unha vista do cha é, con todos, da casa e de fora, na escaleira. De volta fomos a San Xuan da Cova a ademirar aquel impoñente desfiladeiro co rio aló nas fonduras. Como vise o pánico que ós outros lles daban as alturas, púdenme dar de home, saltando pol-os riscos coma un cabuxo.
Decía, no “Emigrado”, que sentía eu non ter xeito de contar as anéudotas que nos contou o sempre saladísemo Castelao en todo o tempo, prometendo contal-as se a ocaseón se me presentaba. Ahí vai algunha pra cumprir a palabra:
-Aquí, -díxonos Sinde, pol-as faldras do Pico arriba- andaban n-unha ocaseón, dous rapaces co-as ovellas. Cada un levara o seu atadallo, e un pouco pan, que deixaron pendurados d´un carballo aló abaixo, pois aquí non tiñan onde. Atoparon por alí tirado un cacharro, e ocurréuselles muxir unha cabra n´el e facer unha merendola, co pan que tiñan. A coller un pouco foi un d´eles, e non querendo levar do seu nin atreverse a levar do outro, berroulle ó d´arriba:
-¡Fulano! ¿de qué pan levo?
E respondeulle o outro:
-¡Non se ói co vento!
-¡Que de que pan léééévo!
-¡Non se ói co vento! ¡Trai do téééu!!
As de Castelao, son dous éisitos retundos que tivo alá nos seus comenzos, un como médico e outro como dibuxante.
E sabido que Castelao, anque é médico, non exerce a medicina. Así e todo, n-unha ocaseón, chegoulle unha muller a casa toda apurada:
-Veño de parte da señora Antonia, que faga o favor de chegarse alí, que tén o rapás tan maliño, que seica lle morre.
-Pero, muller, eu…
-¡Veña por Dios, señor, qu´aquela muller desfaise.
A nai do artista, animóuno:
-Vai, home, vai e dille o qu´entendas. N´un caso apurado calquera o fai.
E alá se foi Castelao todo preocupado co que podería facerlle.
Inda bén non chegóu, bótaselle a nai ós pés:
-¡Ay, don Alfonsiño, que me morre o neno, e mandeino chamar pra que me faga un retratiño d´él, que non lle me queda ningún!!...
O outro éisito:
A casa do noso dibuxante, chegou unha veciña sua, empeñada en que lle había de facer o retrato d´un neto que lle morrera, o cal había que quital-o d´un grupo esfumado do que apenas se vían as sombras.
Castelao, expúxolle a imposibilidade de facer o que pedía, pero ela insisteu:
-¡E se osté quere, faino! Mire: eu lle direi: eralle así un pouco sobre o moreno, a narís un pouco aquelada, ¿sabe? un mirar que namoraba ¡ay! ¡meu anxeliño! Éralle bunito coma unha rosa.
E tanto fixo e supricou que Castelao non tivo outro romedio que poñerse a obra, saira o que saise.
Xa feito, chamou a veciña, e pra darlle ó auto certa solennidade, tapouno c´unha cortina que correu tan pronto ela chegou.
O vel-o a boa da muller, bótase a él a bical-o frenétecamente, escramando:
-¡Ay, meu netiño! ¡Ay, meu netiño da y-alma! ¡Ay, meu netiño… que non te pareces en nada!
E ahí tendes, pouco mais ou menos, como foi a nosa escursión. Quedádevos con Dios, e pedídelle, que se tén a ben, tolla a todos aquiles que intenten o sacrilexio de meterlle a picota ás penas sacras do Pico, ó relicario mais ergueito de Galicia, de Galicia a nosa Patrea, a nosa Patrea verdadeira.
Mes de Santiago do ano 1924. El Emigrado, 7 de agosto de 1924
* Manuel García Barros “Ken Keirades” (Berres, A Estrada, 1876 – Callobre, A Estrada, 1972)
Texto publicado na Revista Céltiga, Bos Aires, nº 19 (10-X-1925). Tamén se publicou no Eco de Galicia, de La Habana, nº 303 (29-X-1925) e en Vida Gallega, de Vigo, nº 288 (1-XI-1925).
Foi o dezanove de Santiago, n-un día morno e apacibre en qu´o paisaxe amostraba agarimosamente os seus encantos co-isa esprendidés e galanura conque sabe facelo o paisaxe galego cando colle os pirmeiros baños da lus acariciante do sol da mañán.
Fomos o Direutor do “Emigrado”, o precurador Castedo, o Doutor Nodar Magán, e mais eu, levando con nosco en crás de fotógrafo ó mestre de Arnois, noso amigo Pedro Brei.
Fomos en auto hastr´ó Vint´é seis, e alí unéusenos o Sr. Sinde, un “americano” rico e enxebre que tolea co-as cousas de Galicia. Dend´alí fomos andando, bordeando a serra, chegando á cima, sin descansar. Xa alí, andivemos mirando o terreno; vimol-as penas de croyo cristalizado; vímol-a estragueira que fan os inxenieiros, ou quen sexa, desfacendo a serra, levando xa esbandallada unha das cristas mais pintorescas, que son a verdadeira gala do Pico; collemol-as rosiñas miudas qu´alí se dán, poñéndoas na solapa; sobimos ó mesmo cume, alguns, tal coma eu, a pé, outros, os mais, a gatas: Sinde, iba detrás pra coller algún que rolase, non sin que levara o seu medo de rolar tamén. Dend´alí vimos, e ademiramos o paisaxe mais espréndido, mais orixinal e mais encantador que se pode ver no mundo. Vímol-a Estrada, e Santiago, e Castrovite, e a Rocha, c´uns prismátecos de Sinde, é uns xemelos que eu levaba. Baixamos do mesmo xeito que subiramos, e fomos ver a famosa cova. Eu entrei todo o adiante que me deixaron os outros, que me berraban que fuxira d´alí. Fomos ver a hermida, sin que viramos o Santo, porque non tiña burato a porta. Brei quitou as vistas qu´aquí vedes, dos sitios qu´ó pé de cada unha s´endica. Fomos ver a fontiña milagreira; mais abaixo, atopamos un preódico francés d´aqueles días, “La Croix”, que recolleu Castelao, pol-o que poidera intresar.
O descenso, fomos á finca versallesca do Sr. Sinde. Alí, debaixo do follaxe, puxémol-a mesa, e comemos do que levábamos e mais o que Sinde lle apegou, que non foi pouco. Brei quitou unha vista do cha é, con todos, da casa e de fora, na escaleira. De volta fomos a San Xuan da Cova a ademirar aquel impoñente desfiladeiro co rio aló nas fonduras. Como vise o pánico que ós outros lles daban as alturas, púdenme dar de home, saltando pol-os riscos coma un cabuxo.
Decía, no “Emigrado”, que sentía eu non ter xeito de contar as anéudotas que nos contou o sempre saladísemo Castelao en todo o tempo, prometendo contal-as se a ocaseón se me presentaba. Ahí vai algunha pra cumprir a palabra:
-Aquí, -díxonos Sinde, pol-as faldras do Pico arriba- andaban n-unha ocaseón, dous rapaces co-as ovellas. Cada un levara o seu atadallo, e un pouco pan, que deixaron pendurados d´un carballo aló abaixo, pois aquí non tiñan onde. Atoparon por alí tirado un cacharro, e ocurréuselles muxir unha cabra n´el e facer unha merendola, co pan que tiñan. A coller un pouco foi un d´eles, e non querendo levar do seu nin atreverse a levar do outro, berroulle ó d´arriba:
-¡Fulano! ¿de qué pan levo?
E respondeulle o outro:
-¡Non se ói co vento!
-¡Que de que pan léééévo!
-¡Non se ói co vento! ¡Trai do téééu!!
As de Castelao, son dous éisitos retundos que tivo alá nos seus comenzos, un como médico e outro como dibuxante.
E sabido que Castelao, anque é médico, non exerce a medicina. Así e todo, n-unha ocaseón, chegoulle unha muller a casa toda apurada:
-Veño de parte da señora Antonia, que faga o favor de chegarse alí, que tén o rapás tan maliño, que seica lle morre.
-Pero, muller, eu…
-¡Veña por Dios, señor, qu´aquela muller desfaise.
A nai do artista, animóuno:
-Vai, home, vai e dille o qu´entendas. N´un caso apurado calquera o fai.
E alá se foi Castelao todo preocupado co que podería facerlle.
Inda bén non chegóu, bótaselle a nai ós pés:
-¡Ay, don Alfonsiño, que me morre o neno, e mandeino chamar pra que me faga un retratiño d´él, que non lle me queda ningún!!...
O outro éisito:
A casa do noso dibuxante, chegou unha veciña sua, empeñada en que lle había de facer o retrato d´un neto que lle morrera, o cal había que quital-o d´un grupo esfumado do que apenas se vían as sombras.
Castelao, expúxolle a imposibilidade de facer o que pedía, pero ela insisteu:
-¡E se osté quere, faino! Mire: eu lle direi: eralle así un pouco sobre o moreno, a narís un pouco aquelada, ¿sabe? un mirar que namoraba ¡ay! ¡meu anxeliño! Éralle bunito coma unha rosa.
E tanto fixo e supricou que Castelao non tivo outro romedio que poñerse a obra, saira o que saise.
Xa feito, chamou a veciña, e pra darlle ó auto certa solennidade, tapouno c´unha cortina que correu tan pronto ela chegou.
O vel-o a boa da muller, bótase a él a bical-o frenétecamente, escramando:
-¡Ay, meu netiño! ¡Ay, meu netiño da y-alma! ¡Ay, meu netiño… que non te pareces en nada!
E ahí tendes, pouco mais ou menos, como foi a nosa escursión. Quedádevos con Dios, e pedídelle, que se tén a ben, tolla a todos aquiles que intenten o sacrilexio de meterlle a picota ás penas sacras do Pico, ó relicario mais ergueito de Galicia, de Galicia a nosa Patrea, a nosa Patrea verdadeira.
Mes de Santiago do ano 1924. El Emigrado, 7 de agosto de 1924
* Manuel García Barros “Ken Keirades” (Berres, A Estrada, 1876 – Callobre, A Estrada, 1972)
Texto publicado na Revista Céltiga, Bos Aires, nº 19 (10-X-1925). Tamén se publicou no Eco de Galicia, de La Habana, nº 303 (29-X-1925) e en Vida Gallega, de Vigo, nº 288 (1-XI-1925).
* Recollida e edición de textos por Miro Villar.
