Tabeirós Montes
  • Novas
    • Presentación
    • Contacto
    • Colabora
  • Terra
    • A Estrada >
      • Agar (Santa Mariña)
      • Aguións (Santa María)
      • Ancorados (San Pedro)
      • Ancorados (San Tomé)
      • Arca (San Miguel)
      • Arnois (San Xiao)
      • Baloira (San Salvador)
      • Barbude (San Martiño)
      • Barcala (San Miguel)
      • Barcala (Santa Mariña)
      • Berres (San Vicenzo)
      • Callobre (San Martiño)
      • Castro (San Miguel)
      • Cereixo (San Xurxo)
      • Codeseda (San Xurxo)
      • Cora (San Miguel)
      • Couso (Santa María)
      • Curantes (San Miguel)
      • Estrada, A (San Paio)
      • Frades (Santa María)
      • Guimarei (San Xiao)
      • Lagartóns (Santo Estevo)
      • Lamas (San Breixo)
      • Liripio (San Xoán Bautista)
      • Loimil (Santa María)
      • Matalobos (Santa Baia)
      • Moreira (San Miguel)
      • Nigoi (Santa María)
      • Oca (Santo Estevo)
      • Olives (Santa María)
      • Orazo (San Pedro)
      • Ouzande (San Lourenzo)
      • Parada (San Pedro)
      • Paradela (Santa María)
      • Pardemarín (Santa Baia)
      • Remesar (San Cristovo)
      • Ribeira (Santa Mariña)
      • Ribela (Santa Mariña)
      • Riobó (San Martiño)
      • Rubín (Santa María)
      • Sabucedo (San Lourenzo)
      • Santeles (San Xoán)
      • Somoza, A (Santo André)
      • Souto (Santo André)
      • Tabeirós (Santiago)
      • Toedo (San Pedro)
      • Vea (San Xiao)
      • Vea (San Xurxo)
      • Vea (Santa Cristina) >
        • Santa Cristina de Vea (Santa Cristina)
      • Vea (Santo André)
      • Vinseiro (Santa Cristina)
    • Beariz >
      • Beariz (Santa María)
      • Lebozán (Santa Cruz)
      • Xirazga (San Salvador)
    • Cerdedo >
      • Castro (Santa Baia)
      • Cerdedo (San Xoán)
      • Figueiroa (San Martiño)
      • Folgoso (Santa María)
      • Parada (San Pedro)
      • Pedre (Santo Estevo)
      • Quireza (San Tomé)
      • Tomonde (Santa María)
    • Forcarei >
      • Aciveiro (Santa María)
      • Castrelo (Santa Mariña)
      • Dúas Igrexas (Santa María)
      • Forcarei (San Martiño)
      • Madanela de Montes, A (Santa María Madanela)
      • Meavía (San Xoán)
      • Millarada (San Amedio)
      • Pardesoa (Santiago)
      • Pereira (San Bartolomeu)
      • Presqueiras (San Miguel)
      • Presqueiras (Santa Mariña)
      • Quintillán (San Pedro)
      • Ventoxo (San Nicolao)
  • Patrimonio
    • Material >
      • Arquitectura vernácula >
        • Alvarizas
        • Pombais
        • Reloxos de sol
      • Castros >
        • Castro de Barbude
        • Castro de Garellas
        • Castro Loureiro
        • Castro da Mouteira
        • Castro de Ribela
      • Cruceiros >
        • A Estrada
        • Forcarei
        • Cerdedo
      • Hórreos >
        • O hórreo do Coto Nabal
        • Hórreo de Quintela
      • Igrexas >
        • Capela de San Bartolomé
      • Industria
      • Lavadoiros >
        • Lavodoiro de Liñares
        • Lavadoiro do Souto
      • Megalítico
      • Mámoas
      • Mosteiros >
        • Aciveiro
      • Muíños
      • Neveiras >
        • Neveiras de Fixó
        • Neveiras do mosteiro de Aciveiro
      • Pazos >
        • Casa e capela de San Ildefonso na Algalia (Guimarei)
        • A casa de Araúxo en Ponte-Sarandón
        • Casa de Badía
        • Casa de A Silva en Ribadulla (Arnois)
        • A Casa da Condesa (ou do Piñeiro) en Santa Mariña de Ribeira
        • A casa de Sesto (Ribela)
        • Casa de Recarei (Curantes)
        • Casa de Miranda (Santeles)
        • Casa de A Silva en Vendexa
        • A Casa Grande de Parada
        • A Casa Grande de San Paio de Figueiroa
        • Casa de Barcia en San Miguel de Cora
        • A casa de "Os Muros"en San Pedro de Parada
        • Casa de Vilanova en Remesar
        • "Casa Varela” en Pereiras
        • Os Mondragón de Vilasusán.Remesar
        • O Pazo do Outeiro de Maíndo (Couso)
        • Pazo de Correáns
        • Pazo de Guimarei
        • Pazo da Mota
        • Pazo de Monteagudo
        • Pazo de Oca
        • Pazo de Preguecido
        • Pazo de Valiñas
        • Pazo de Xerliz
      • Petos de ánimas
      • Petróglifos >
        • Cuiña (Quireza)
        • Laxa da Romaxe
        • Laxas de Penide
      • Pontes >
        • Ponte de Santo Antonio
        • Ponte Vea
        • Ponte de Gundián
        • Ponte de Parada
        • Ponte de Leira
        • Ponte de Gomail
        • Ponte do Crego
        • Ponte Carballa
        • Ponte de Andón
        • Ponte de Pedre
        • Pontes do Lérez
      • Torres e castelao >
        • A Torre da Barreira
        • Castelo de Cira
        • Fortaleza/Castro de Terra de Montes
        • Torre de alarma de Barciela
        • Torre de Guimarei
    • Natural >
      • Árbores >
        • Sobreira de Valboa
        • Sobreira de Valiñas
      • Fervenzas >
        • Fervenza de Callobre
        • Fervenza de Curantes
        • Pozo Sangoento
        • Fervenza do Segón
      • Fontes
      • Flora >
        • Cogumelos
        • Piornal de San Trocado
      • Fauna >
        • Aves >
          • Canilonga
        • Anfibios e réptiles
        • Invertebrados
        • Mamíferos >
          • Lontra
        • Peixes
      • Lagoas >
        • Canteira de Ventoxo
        • Lagoa Sacra
        • Lagoa do Seixo
      • Montes >
        • Candán
        • Monte do Seixo
        • Pico Sacro >
          • Fotografías
          • Textos
          • Vídeos
        • Serra de Cabanelas
      • Penedos >
        • Penedas de Naveiro
      • Ríos >
        • Ulla
      • Vales
    • Inmaterial >
      • Entroido
      • Oficios >
        • Esmoleiros
      • Romaxes >
        • A Saleta de Bugarín
      • Rapa das bestas >
        • Fotografía >
          • Fotorapa
          • 2008
          • 2009
          • 2010
          • 2011
          • 2012
        • Vídeo
        • Publicacións
      • San Xoán
  • Artes
    • Artesanía >
      • Fernando Porto
    • Cine >
      • Chano Piñeiro
    • Escultura >
      • Ignacio Cerviño
      • Esculturas funerarias >
        • Cemiterio de Folgoso
      • A purísima de Asorey
    • Fotografía >
      • Karina
      • Pedro Brey Guerra
      • Maxcarun >
        • Aves
        • Insectos
        • Mamíferos
        • Reptis e anfíbios
      • Naturgalicia
    • Música >
      • Banda de Gaitas de Forcarei
      • Coral Polifónica Estradense
      • Chorovía na moucarría
      • Gaiteiros de Soutelo
      • Nao
      • Xenreira
      • Xosé Lueiro
    • Pintura >
      • Virxilio Blanco
    • Teatro
  • Letras
    • Avelina Valladares
    • Andrea Porto >
      • Textos
    • Alfonso Daniel Rodríguez Castelao
    • Antonio Fraguas
    • Antonio Rodríguez Fraiz >
      • Textos
      • Estudos
      • Entrevistas
    • Carlos Loureiro >
      • Textos
    • Carlos Mella
    • Calros Solla >
      • Textos
    • David Otero >
      • Textos
    • Dionísio Pereira >
      • Textos
    • Goretti Sanmartín >
      • Textos
    • Manuel Cabada Castro >
      • Textos
    • Manuel García Barros >
      • Correspondencia >
        • Cecilia Alcoba
        • Xosé Ramón Fernández Oxea (BEN-CHO-SHEY)
      • Documentos
      • Fotos
      • Vídeos
      • Estudos
    • Manuel Daniel Varela Buxán >
      • Fotos
      • Textos
    • Marcial Valladares Núñez >
      • Actividades
      • Estudos
      • Obra
      • Vídeo
    • Neves Soutelo >
      • Textos
    • Olimpio Arca Caldas >
      • Fotos
      • Obras
      • Vídeos
    • Ramón de Valenzuela Otero >
      • Achegas >
        • Sermos Galiza
      • Fotos
      • Vídeos
    • Santiago Gómez Tato
    • Sindo Villamayor >
      • Sindo Villamayor
    • Susana Sánchez Aríns >
      • Susana Sánchez Arins
    • Xoán Carlos Garrido
    • Xosé Luna
    • Xoseme Mosquera >
      • Vida
      • Obra
    • Xosé Manuel Cabada Vázquez >
      • Biografía
      • Documentos
      • Imaxes
      • Obra
    • Xosé Otero Abelleira >
      • Fotografías
    • Xosé Roxelio Otero Espasandín >
      • Do autor >
        • Vivir morrendo
      • Paisaxe vital de Xosé Otero Espasandín con Castro ao lonxe
      • Un Otero Espasandín de vinte anos
    • Xosé Varela Buela
    • Xurxo Esquío >
      • Xurxo Esquío
  • Historia
    • Feitos >
      • Prehistoria
      • Idade Antiga
      • Idade Media
      • Idade Moderna
      • Idade Contemporánea >
        • Revolta labrega de 1915 >
          • Sociedades agrarias
          • Xornais e documentos
          • Sociedade de Instrución Unión de Rubín de La Habana
          • Recuperación da Festa Labrega
          • Revolta labrega de 1915
    • Persoas >
      • Anxel Campos Varela
      • Manuel Ventura Figueroa
      • Mary Isaura
      • Pedro Campos Couceiro
      • Pedro Varela Castro
      • Ramón Silvestre Verea García
      • Virxinia Pereira
      • Waldo Álvarez Insua
  • Memoria
    • Actividades >
      • Ponte do Barco
      • Eliminación da simboloxía franquista
      • Homenaxe nacional as vítimas do franquismo en San Simón
      • Homenaxe a Xoán Xesús González
      • Proxección de "A derradeira lección do mestre" (24-3-2007)
      • Homenaxe aos paseados da Ponte do Regueiro
      • Conmemoración do 5 de xuño (5-06-2007)
      • Homenaxe a Bernardo Mato Castro na súa escola (8-7-2006)
    • Documentos >
      • Causas >
        • Así se xustifica unha condena a morte de José Costés Fernández e José Gómez Rivas >
          • Ideas polas que se mata a Cortés Fernández
      • Cartas >
        • Manuel Graciano ao Goberno Portugués
        • Carta dos Concelleiros ao pobo da Estrada
        • Ramón Fernánde Rico
        • José Mª Pena
      • Instrucións para a resistencia
      • Oficio de Crego de Castro (Cerdedo)
      • Memorias >
        • Memorias dun proscrito
      • Prensa >
        • Galicia Libre
      • Publicacións
    • Feitos >
      • O levantamento franquista na Estrada
      • A Estrada viste a camisa azul
      • O “imposto revolucionario”
      • O saqueo do pobo. O invento do secuestro express
      • As incautacións: A insticionalización do roubo
      • A interrupción tráxica do galeguismo
      • Represión do maxisterio estradense
      • Mulleres, dignidade e rebeldía
    • Imaxes >
      • Vitimas do franquismo
    • Listaxes >
      • A Estrada >
        • Fuxidos da parroquia de Guimarei
        • Presos en San Simón
      • Terra de Montes >
        • Beariz
        • Cerdedo
        • Forcarei
    • Lugares >
      • A casa do pobo de Deán (Cerdedo)
      • A república de Guimarei
      • Campo de Laudas
      • Ponte do Regueiro
      • Quilómetro 1 da Avenida de Buenos Aires: Aquí se fusilou
      • Simboloxía franquista
    • Nomes >
      • Antonio Sueiro Cadavide
      • Alfonso Ramiro Castro Dono
      • Alfredo Iglesias Álvarez
      • Candido Tafalla Froiz
      • Manuel Brea Abades
      • Manuel Garrido "O resucitado"
      • Francisco Varela Garrido
      • Isolino Feros Salgueiro
      • José Mª Baliño Sánchez
      • José María Pena
      • Manuel García Barros
      • Antonio Fraguas Fraguas
      • Jesús Ignacio Puente Fontanes (Balseiros)
      • Bernardo Mato Castro
      • Hixinio Carracedo Ruzo >
        • Fotos homenaxe a Carracedo na Somoza no seu 75 cabodano
      • José Gómez Rivas
      • José Mª Taberneiro
      • José Rodríguez Sangiao
      • Manuel Puente Porto
      • Manuel Coto Chan
      • Martiño Ferreiro Álvarez
      • Ramón Fernández Rico
      • Ventín, 5 da mesma familia fusilados xuntos
    • Represores >
      • Padre Nieto
    • Testemuños >
      • David García Insua
      • Roxelio Arca
  • Movementos
    • Asociacionismo cultural >
      • A.C. A Estrada >
        • Antonio Fraguas e o monumento aos mártires
        • Enterro da Sardiña
        • Mostra de artesanía da Estrada
        • Simposio de literatura galega de autoría estradense
      • A. C. O Brado
      • Contrarretranca
      • A. C. Vagalumes >
        • Actividades >
          • Conmemorar Carvalho Calero
        • Vídeos
        • Publicacións
        • Fotos
      • AEC Verbo Xido >
        • Carteis e publicacións
        • Defensa das árbores autóctonas
      • Capitán Gosende
      • CETMO
      • Colectivo Portalén
    • Ecoloxismo >
      • Invasión eólica
    • Emigración >
      • Arxentina
      • Brasil
      • Cuba >
        • Nomes >
          • Manuel Álvarez Fuentes
          • Jesús Barros López
    • Ensino >
      • Primaria >
        • CEIP de Figueroa >
          • CEIP de Figueroa (A biblio de Carola)
        • CEIP Cabada Vázquez
        • CEIP Pérez Viondi
        • CEIP Villar Parama
        • CEIP O Foxo >
          • As nosas cousas
          • Bilbioteca
          • Peque Xenios
          • Pereiriños
      • Secundaria >
        • IES Nº 1 >
          • Fotos
        • IES Manuel García Barros >
          • As nosas letras
        • IES Plurilingüe Antón Losada Diéguez
        • IES Chano Piñeiro >
          • O Chaniño - Biblioteca
          • Lingua de Montes
    • Feminismo >
      • Asociacionismo >
        • Colectivo Feminista
        • Espadela >
          • A muller na Terra de Montes (Exposición do CETMO)
          • Festa da Vincha
    • Loita labrega
    • Movemento obreiro
    • Movemento veciñal >
      • Contra a suba do IBI na Estrada
      • Loita contra a fusión de Cerdedo
    • Normalización lingüística >
      • Conflito do Foxo
      • Letras galegas 1970 na Estrada
      • Queremos Galego
    • Pacifismo
    • Política >
      • BNG
      • PSOE
      • PP
      • OUTROS
  • Arquivo
    • Foto >
      • Edificios
      • Eventos
      • Deporte
      • Industria
      • Nomes
      • Rúas
      • Xente
    • Vídeo >
      • Documentais >
        • CETMO
        • A Estrada románica
      • Filmes
      • Actos
      • Conversas
      • Imaxes
    • Audio >
      • Voces
    • Publicación >
      • Libros >
        • Ond´o sol facheaba ó amañecer. Vida e obra de Avelina Valladares. Xosé Luna Sanmartín
        • Vagalumes. Manuel Cabada Vázquez
        • A Estrada
      • Xornais >
        • Eco de la Estrada
        • El Emigrado
        • El Estradense
      • Revistas >
        • Contrarretranca
        • Cotaredo
        • Tabeirós Terra
        • Verbo Xido
      • Folletos

Conferencia de Ricardo Carvalho Calero sobre literatura galega de autoría estradense

Imagem
Minhas donas, meus senhores, devo começar naturalmente expressando o meu agradecimento as agarimosas, as hospitaleiras mas desmesuradas palavras com que se tem posto um cortés pórtico á minha intervençom. Expresso também a minha felicitaçom mais entusiasta a esta Associaçom e aos vizinhos da Estrada por ter pensado em organizar algo que honre o labor dos devanceiros, aqueles escritores que com maior ou menor fortuna, mas sempre dum jeito distinguido, tenhem aportado as suas luzes ao progresso da nossa fala, ao benefício da nossa cultura. É mui provinciano, no pior sentido da palavra, ligar-se ficticiamente coas modas forasteiras. Onde quer que haja um sentido de dignidade verdadeiramente arraigado no coraçom, existe tamen o interesse de pór de relevo o trabalho, o labor, o património artístico e cultural dos lugares onde nascemos, dos lugares onde vivemos. Nom é próprio dos presentes dias, que se medem com parámetros universais, encerrar-se parroquialmente na clausura do nosso recanto. Mas o mundo, o universo, a realidade cultural cosmopolita, nom é outra cousa que um artifício sem sentido, sem sentimento e sem raigame, se nom se constitui coa soma das aportaçons que cada um fai ao labor geral, partindo nobremente, orgulhosamente, honradamente, decididamente, daquilo que lhe é próprio.
A nossa Terra nom conheceu endejamais umha distribuiçom demográfica que permitisse a existéncia propriamente de grandes cidades. As cidades galegas que hoje excedem os cem mil habitantes, som cidades que fórom apenas vilas ou aldeias em tempos relativamente recentes. Aquelas capitais do nosso país que desempenhárom um papel cultural, histórico, político, económico de releváncia durante a Idade Média, durante a Idade Moderna, e os alvores da Idade Contemporánea, eram cidades ou vilas pequenas. Nem Santiago de Compostela nem as cidades episcopais de Lugo, Ourense ou Tui, reuniam um número considerável de habitantes quando eram os centros, dispersos pero concatenados, da nossa vida colectiva. E qué diremos de cidades como Ferrol ou Vigo, que som de onte, que nasceron propriamente nos alvores do século passado, ou a fins do século dezaoito, quando começou a Revoluçom Industrial, ou a transformaçom da nossa economia produziu novas fontes de riqueza? Ferrol era umha vila de marinheiros que se agrupavam ao redor da parróquia do Socorro, até que nos tempos dos primeiros Borbóns, descoberta a importáncia estratégica da baía, se converteu num centro importante de construçom naval. E Vigo, até que do pequeno recinto amuralhado saiu o Arenal, a promoçon de activos industriais adicados á transformaçom dos elementos que o mar proporcionava, era também umha pequena vila.
Falo aos vizinhos da Estrada, que é um exemplo típico desta maneira de transformar-se o nosso pais, nos seus núcleos urbanos. A Estrada é umha vila de onte também, e apenas era umha aldeia a princípios do século dezanove. A sua privilegiada situaçom itinerária, e as transformaçons que trouxo cónsigo a renovaçom dos meios de transporte, determinou que num cruze de caminhos aparecesse umha agrupaçom que foi prosperando e hoje é o formoso centro comarcal em que eu tenho agora a honra de dirigir-me a vós. Nom por primeira vez. Eu tenho falado na Estrada várias vezes, algumhas mui recuadas no tempo, porque tenho já muitos anos, e antes da guerra visitei já a Estrada como orador, como conferenciante. Neste sentido celebro muitíssimo que exista entre vós umha entidade cultural que esteja disposta a estudar as cousas da comarca, porque como dixem no começo desta conferéncia, é realmente signo de aristocrácia espiritual, é realmente signo de bom senso, de bom gosto, começar polo estudo amoroso, carinhoso, das cousas próprias, pola catalogaçom do nosso património artístico e cultural, e neste sentido colaboro co maior entusiasmo, coa melhor boa fé, de coraçom, nesta evocaçom dos escritores estradenses que cultivárom a nossa fala, e que nados ou na propria vila, que hoje é capital de município, ou em qualquer das cinqüenta parróquias que este município, um dos mais extensos que Galiza compreende, aportárom algo importante ou nom importante, mas em todo o caso produto do patriotismo e da solidariedade, á literatura do País.
Mas, se cadra hai muitas pesoas que ignoram o volume desta aportaçom. Mas na nossa terra é característico do devir histórico-cultural que pequenos núcleos de povoaçom, pequenas vilas ou, ás vezes, comarcas inteiramente rurais, dem grandes escritores ás nossas letras: Rianjo, Celanova, Pontecesso, som vilas cujos nomes vam unidos indisoluvelmente aos de figuras importantíssimas das nossas letras. E este é o caso também da comarca estradense que aportou á nossa literatura umha contribuiçon ainda nom valorada no que realmente supom, de maneira inteiramente justa polos estudosos da nossa literatura. Se cadra, teriamos que remontar-nos á Idade Média para registar as primeiras aportaçons desta terra ás letras galegas. Por suposto, entom nom existia, com este nome ou com outro qualquer, apenas era umha aldeia, um lugar que ao nom contar coa rede viária com que hoje conta o município, com que hoje conta a província, com que hoje conta o País Galego, nom podia ter a civilizaçom económica e cultural que logo cobrou. Nem sequer aparece nos antigos anais históricos da nossa terra o nome da Estrada. Nom existia, por suposto, umha distribuiçon provincial da terra galega e umha série de coutos e jurisdiçons formavam um conglomerado administrativo que proporcionava, sobre a base de comunidades municipais de terras senhoriais ou abadengas, o substrato demográfico á vida do País.
Falava-se entom de Taveirós, da Terra de Taveirós. E esta Terra de Taveirós é o nome com que aparecem designados os possíveis primeiros escritores de ascendéncia directa ou indirectamente estradense, como diríamos hoje, que deixárom um calco da literatura do ocidente hispánico. «De Taveirós» é a denominaçom com que aparecem designados nos cancioneiros galego-portugueses da Idade Média vários trovadores, especialmente dous que eram irmaos: Pai Soares e Pero Velho: Pai Soares de Taveirós, Pero Velho de Taveirós.Som membros dumha família que no momento em que aparecem ante nós á luz da história está estabelecida na orela portuguesa do Minho, na zona de Riba do Minho, da zona da confluéncia do grande rio que separa ou une Galiza com Portugal actualmente, com outros rios, com outras correntes fluviais ou paralelas ao grande patriarca dos rios galegos. Ponte de Lima é o solar conhecido destes trovadores aos que hai que agregar vários outros cujos nomes tenhem conservado os nobiliários galego-portugueses e também as rúbricas dos cancioneiros: Rodrigo Eanes Redondo, Fernam Rodrigues Redondo, com Pai Soares e com Pero Velho de Taveirós som nomes de figuras que aportam o seu contributo ao desenvolvimento daquela primavera lírica que é a poesia galego-portuguesa da Idade Média. E aparecem todos estes nomes como membros dumha só família: a familia dos Velho, família da nobreza média estabelecida em Portugal, pero por suposto nas orelas do Limia, nas orelas do Minho, que som rios galego-portugueses. E Taveirós é um topónimo que como indica dona Carolina Michaelis de Vasconcellos, na sua ediçom do Cancioneiro de Ajuda, nom aparece que se saiba em nengum outro lugar da geografia do ocidente peninsular. Nom hai Taveirós mais que em Galiza e na província de Pontevedra, e na província de Ourense, hoje. Aparece, já mui perto de Portugal, em terras de Lobeira, umha Turns Tabeirolis, e temos o Taveirós que é ainda cabeça dumha parróquia no município da Estrada. Que esta famflia dos Velho a que pertencem estes trovadores tenha como solar num momento determinado da história território portugués, nom significa que nom poidamos considerá-los galegos. A sua ascendéncia era, seguramente, umha ascendéncia que hoje chamaríamos estradense, como nom procederam, é menos provavel, do menos conhecido lugar que levava ese nome de Taveirós, torre de Taveirós, Turris Tabeirolis, nas proximidades do actual Lobeira. E entom, essa distinçon entre Portugal e Galiza é umha distinçon puramente teórica. Os nobres galegos e os nobres portugueses, passavam o Minho como, segundo Castelao, passan o Minho as palavras e os paxaros, sem que significasse para eles umha fronteira, umha separaçom. De jeito que estes homes da família de Taveirós, ainda que já nados en territórios hoje, e tamen entóm, portugueses, estavam estreitamente relacionados com Galiza, tinham terras, tinham bens, tinham obrigas tanto a umha banda como a outra banda do Minho, e concretamente estes irmaos Taveirós, Pai Soares e Pero Velho, estavam vinculados á casa dum magnate tam caracterizadamente galego como o Conde de Trastámara. Em tempos de Afonso IX o Conde de Trastámara, Rodrigo Gómez, era o patrom das casas dos Velhos de Taveirós, e esses dous irmaos, numha cançom, nunha discussom poética que se conserva, falam precisamente dum incidente galante ocorrido num jardim da casa do Conde de Taveirós, neto por certo do Conde de Trastamara, neto por certo daquel Pedro Froilá que foi regente de Galiza em tempos de Gelmírez.
Possivelmente foi este Pai Soares de Taveirós, do que conservamos cantigas de amor e cantigas de amigo, a figura mais antiga da literatura relacionada com esta comarca. Mas como dixem, esta familia deu outros trovadores. Entre eles o próprio irmao de Pai Soares: Pero Velho, e também um poeta posterior que leva o nome de outro poeta contemporáneo: Fernam Velho, que naturalmente o precede com muitos séculos de adianto. A esta mesma família pertence Frei Gonçalo Velho, já em época posterior, que ha ser o descobridor das ilhas dos Açores. De maneira que é umha familia mui vinculada á vida do ocidente peninsular e mui ilustre polo que se refere á cultura literária.
Como nom desejo que nesta comemoraçom de escritores esteja ausente a voz deles mesmos, e todo se reduza a que escuitemos a voz dos que imos falar deles, quero agora, como umha pausa dentro da minha exposiçon, ler um texto deste Pai Soares que é possívelmente, umha das manifestaçons da literatura relacionada coa terra em que eu falo agora, terra a que vós estades adscritos, mais antigas que se conhecem; nom porque nela se fale, por suposto, desta terra; é umha cançom de amor de tipo provençal, das mais antigas dos cancioneiros galego-portugueses, seguramente de princípios do século XII e mostra umha grande perfeiçom que se revela no domínio da métrica e da paralelismo semántico, no paralelismo da significaçom que aqui se emprega. Imos logo lé-la, empregando a fonética actual do galego e nom a fonética antiga, embora o léxico esteja esmaltado com palavras que hoje som em parte arcaicas.
Como morreu quen nunca ben
ouve da ren que mais amou,
e quen viu quanto receou
d'ela, e foi morto por én:
Ay mia senhor, assi moir ’eu!
Como morreu quen foi amar
quen Ihe nunca quis ben fazer,
e de quen lhe fez Deus veer
de que foi morto con pesar:
Ay mia senhor, assi moir’eu!
Com ’ome que ensandeceu,
senhor, con gran pesar que viu,
e non foi ledo nen dormiu
depois, mia senhor, e morreu:
ay mia senhor, assi moir ’eu!

Nace pois a poesia galega do autor relacionada dalgum jeito com esta comarca armada como Minerva de todas armas, porque evidentemente este texto revela um domínio da forma que supom umha longa preparaçom. Este texto atribuível a um autor relacionado seguramente com este país é umha joia dos cancioneiros que me parece que deve figurar em toda antologia, ainda que seja umha antologia oral como esta, relativa á literatura estradense.
Temos depois, por suposto, umha etapa de longos séculos em que a literatura galega cala. A nossa língua deixa de ser umha língua utilizada para a manifestaçom artística, e a língua literária dos galegos entre os séculos XV e XIX é o castelhano. Chegamos a crer que a nossa língua serve para nos comunicar oralmente mas nom é umha língua a propósito para a escrita, e se escrevemos nela é por gala e bizarria, para contrastar precisamente um intento de utilizar como escrita a língua falada, que sempre será excepcional co uso habitual do castelhano como língua protocolária. Mas quando o rexurdimento das nossas letras, como consequéncia do desenvolvimento do Romantismo, que projectaba a sua atençom sobre o próprio de cada país, fai renascer, ainda que em circunstáncias precárias, o nosso idioma como idioma escrito, entom, como se indica no programa deste simpósio, hai umha importante contribuiçon ás letras galegas de escritores desta comarca. E nom é que entre os séculos XV e XIX faltem totalmente os textos galegos escritos, mas, como dixem só por excepçom se escreve em galego buscando a surpresa da utilizaçom dumha língua que normalmente nom se utiliza para estes fíns. Sem embargo, quando xurde o renascimento das letras galegas, ao redor dos anos meios do século pasado, como continuaçom dum interessante movimento erudito, de preocupaçom pola cultura galega, ainda que nom em geral de criaçom literária, representada polo Padre Feijoó, polo Padre Sarmiento especialmente, polo Padre Sobreira, por Cornide, quando xurde este renascimento romántico, romántico tardio, um renascimento tingido de realismo, hai umha figura da comarca que desempenha um papel fundamental, um papel chave nesse rexurdimento, nesse movimento de reivindicaçom e de restauraçom das letras galegas, que é Dom Marcial Valhadares. Marcial Valhadares, que no seu apelido regista já o deterioro da nossa cultura porque Valhadares nom é a forma auténtica, nom é a forma legitima do topónimo. Tem umha projecçom mui importante nos primeiros momentos do rexurdimento das nossas letras. No «Album de la Caridad», onde se recolhe por Dom Antonio de la Iglésia umha antologia de poetas da época, aparece já Dom Marcial Valhadares mais velho de idade que Rosalia. Aparece com poesias que algum dia se reunirám num volume porque se estám descobrindo constantemente novas peças de Dom Marcial, publicadas as vezes em revistas hoje pouco conhecidas. A doutora Aurora Marco, que está presente, especialista em trabalhos sobre a literatura desta família, dispom dum repertório importante que acrescenta diversas peças ás tradicionalmente conhecidas. E Dom Marcial Valhadares, figura de enorme simpatia, depois dumha breve etapa em que actua como funcionário administrativo, vai encerrar-se no seu paço de Vilancosta, e vai consagrar a sua vida de solteirom ao trabalho pola cultura galega, trabalho em solitário, trabalho isolado, porque lhe abonda co paraíso do vale em que se assenta Berres. Dom Marcial Valhadares vai ser um poeta merecedor de que se sublinhe o seu relevo com mais carinho e com mais justiça do que se tem feito até agora. E um poeta que, se nom existisse Rosalia, seria considerado um poeta mui notável, porque algumhas qualidades da sua poesia anunciam a Rosalia dos Cantares. Recordemos aquelas composiçoms de tipo costumista, por exemplo A castanheira em Santiago cheas de graça, em que a língua flui de maneira espontánea, coa riqueza léxica que caracteriza o seu autor, que o é também dum dicionário, primeiro dicionário importante da língua galega, e dumha gramática, publicada postumamente, pero que tem também o seu interesse, se bem naturalmente nom podemos pedir a aquele afeiçoado do século XIX que tenha da evoluçon das línguas e da selecçom do léxico os mesmos conceitos que os filólogos románicos de hoje. Mas Dom Marcial Valhadares ocupa um lugar histórico mui importante dentro da literatura galega porque foi o autor do primeiro romance, é dizer, da primeira novela longa, se queremos empregar a expressom castelhana, que se escreveu na nossa fala. Esta novela, este romance, Maxina ou a filla espúrea que, prescindindo do seu carácter mais ou menos folhetinesco, é umha novela de tipo romántico contemporáneo, é interessante por dous conceitos: em primeiro termo pola enorme riqueza de léxico que maneja Dom Marcial; em segundo termo porque é umha exaltaçom da comarca da Ulha, e está tam ligada a estas terras, nom estritamente ás terras da Estrada, ás terras de Berres, senom a todo o vale da Ulha, a todo o itinerário entre Vilancosta e Santiago, que é um produto entranhavelmente local, ao mesmo tempo que abriu umha nova rota no caminho das letras galegas porque é a primeira novela longa, o primeiro romance propriamente dito, empregando esta palavra no sentido em que se emprega o francés roman, o italiano romanzo, (somente o castelhano reserva o nome de novela para esta clase de narrativa), que se elabora dentro da nossa literatura, na que ocupa pois um posto fundacional. O carinho com que Dom Marcial Valhadares contemplava o seu pais revela-se, por exemplo, nas linhas que vou ler, segunda peça desta breve antologia, e que som introduçom a umha breve descriçom da romaria celebrada no Pico Sagro. Eu tenho ouvido a Otero Pedraio, na Estrada, ao melhor neste mesmo local, nom me lembro, dizer numha dessas construçoms audazes, típicas do nosso grande mestre, que o protagonista de Maxina nom era nenumha das personages masculinas ou femininas que por ela transcorrem, que era umha entidade como petrucial, geológica: o Pico Sagro. E umha fantasia, daquelas ás que nos tinha afeiçoado Dom Ramom, mas contém umha parte de verdade, efectivamente: desenvolvem-se acontecimentos fundamentais desta novela ao pé do Pico Sagro ou no cume do Pico Sagro. Vejamos como com grande carinho e com grande riqueza léxica, Dom Marcial nos introduze nesta paisagem, que podemos contemplar, que temos contemplado na nossa viagem de Santiago á Estrada, coa emoçom com que todo santiagués ou habitante de Santiago contempla o Pico Sagro ao sair para a Estrada, ou ao sair cara Ourense polo Castinheirinho, já que dentro da cidade é realmente difícil ver o Pico Sagro, apesar da sua altura.
"Corría o ano 1866. Era unha mañá de maio. Empezaba a esclarecer, e ladrando os cans nas eiras, daban a xente que pasaba polas congostras. Cantaban xa o millán-garrido, a bubela e o cuco nas carballeiras, o merlo e o reiseñor nos salgueirales, o paspallás entre os centeos, e os xilgaros e carriciños, os chincheiros e sirins desfacíanse nos eidos mirando cada un para o seu amor, que alí os oviños no níxaro empolaba, e adozando todos en concerto vario traballos preludio de matemidá. Era o día vintesete, día de romería no pico Sagro e, subindo a aquela altura de dous mil cento trinta e oito pés sobre o nivel do mar, altura onde segun lendas e tradicións do país habitaron antigos mouros e disque algun habita aínda; onde en novecentos catorce fundou o obispo Dom Sisnando mosteiro de bieitos; onde en mil oitocentos trinta e un o arzobispo compostelano Fr. Rafael Veles mandou poñer, e en primeiro de Novembro daquel ano púxose no curuto mesmo, unha gran cruz de pao para que os pasaxeiros a adorasen, feita astelas por un raio o sábado de Ramos de mil oitocentos trinta e seis; rubindo por aquel monte cuberto de carrouchiñas floridas, queiroas e recendentes tomelos, acudían de moitos lados, por diferentes carreiros, devotos que ían  visitar o santo San Sebastián, algúns até con ofrendas, todos a rezarlle, ao oirlle misas na sua solitaria ermida, único que hoxe se ve ali, pousado coma unha pombiña branca ao pé da cresta. Era, en fin, o domingo derradeiro do mes dito, e Otilia con súa nai e Adria saía de Santiago a fin de tomar a costa pola fresca e oír a misa ofrecida".
Esta página, como outras páginas descritivas de análogo feitio, pom de manifesto a riqueza idiomática de Dom Marcial, junto co garimoso espírito de comunhom coa terra em que vivia, que fai ainda de Maxina, novela folhetinesca que responde a cánones já caducados, un texto ainda entranhavelmente agradável para todo leitor galego, e nom digamos para todo leitor das terras da Ulha.
Mas como som consciente de que o tempo que roi os mármores e morde os bronzes, me exige brevidade no desempenho da minha funçom de conferente, nom me detenho mais em falar de senhor de Vilancosta e fago umha simples referéncia aos irmaos deste petrúcio, especialmente a Avelina, que é também umha figura importante, ainda que modesta, dentro da poesia feminina galega. De todos os jeitos, nom quero despedir-me de Dom Marcial sem recordar curiosamente que algumhas passages da sua obra Maxina lembram passages de obras da literatura universal como Audia de Teréncio ou como a Marquesa de O, de Heinrich von Kleist. Hai também nesta novela umha mulher que tem um neno cujo pai ignora. No teatro de Santiago, durante umha festa de entroido, durante um baile de carnaval, a heroina de Dom Marcial, concebe um filho sem saber quem é o pai. Aparece aqui curiosamente a modema doutrina do hipnotismo, que facilitou esta concepçom, que por entom figuras importantes da ciéncia ou da charlatanaria francesa e também espanhola, estavam incorporando, como um dado mais á vida social e á vida cultural do pais. Hai outro prosista destas terras a quem queredes também honrar, neste simpósio, e do qual, como de Dom Marcial, se vos falará em detalhe em posteriores intervençoms, ao qual também compre que me refira, e que me refira com igual carinho, con igual simpatia que ao petrúcio do pago de Vilancosta. Este é um home nado num médio em parte o mesmo e em parte distinto, porque nom pertencia ás famílias senhoriais a que estaba vinculado o senhor de Vilancosta; ademais era um home que atingiu umha cultura que lhe permitiu converter-se no mais importante dos prosistas desta comarca e umha das fíguras que hai que reivindicar na história da narrativa galega. Refiro-me por suposto a Manuel Garcia Barros, que atingiu umha longa velhez e que durante a sua vida nom revelou toda a sua capacidade literária e artística, que estava reservado á posteridade conhecer. Dom Manuel Garcia Barros, que fixo popular o seu pseudónimo de Ken Keirades, passou durante a sua vida, mui trabalhada, que foi como tantos outros patriotas galegos objecto de perseguiçoms que quebrantárom a sua saúde física, mas que nom dobregarom a sua inteireza moral, Dom Manuel Garcia Barros passou durante a sua vida do ponto de vista literário por ser um escritor satírico ou festivo, um escritor de costumes, cheo de graça mas que se situava nun nível popular que limitava já voluntariamente a sua repercussom artística. Este home foi, como digo, especialmente conhecido no campo literário, polos seus relatos breves, polos seus contos, onde pinta o labrego nom ainda com aquela profundidade de lapis e de colorido que vai xurdir da paleta literária dum Castelao e que está já em certo modo anunciada por alguns contos de Labarta Posse. Garcia Barros mantem-se no tipo de relato costumista rural tipicamente decimonónico, mas já nestes contos ainda quando reproduze temas como o relativo a Roque Peneco, que foram tratados por Lamas Carvajal no seu Xan Bercellao, e que em realidade reproduzem um tema literário que se atopa nos contos de As mil e umha noites , e foi também objecto dum relato incluído em Los Cigarrales de Toledo de Tirso de Molina, «Los tres maridos burlados». Dom Manuel Garcia Barros nestes textos nom avança sobre a literatura de tipo decimonónico, representada na prosa narrativa por um Lamas Carvajal, principalmente, ou polos demais escritores da escola ourensana, como por exemplo um Heráclio Pérez Placer ou um Fernández Nóvoa. Houvera ficado como um escritor de linha decimonónica, interessante do ponto de vista de que nos proporciona um material folclórico e umha visom do mundo rural interessante e bem vivida, e nada mais, se no mesmo ano do seu falecimento, já mais que nonagenário, nom fora publicada por umha editorial galega umha obra singular, umha obra que merece ser reimpressa: As aventuras de Alberte Quiñoi, trabalho em que o velho prosista, o velho mestre de escola, o velho loitador agrário, o velho patriota das Irmandades da Fala empregou solitariamente, empregou isoladamente, empregou afervoadamente, o mais esquisito da sua capacidade de escritor, que se revelou esta vez mui superior a todo o que antes produzira. Por suposto, esta é umha obra escrita, segundo parece, nos anos quarenta, em meio da obscuridade em que vivia entom a literatura galega, publicada polo esforço editorial dos irmaos Alvarez Blázquez, um dos quais, o meu querido amigo Emílio pujo um fermosíssimo prólogo á ediçom, esta obra revela-nos um escritor sobre o cal hai que chamar a atençom reiteradamente, porque nom devemos crer de nengum jeito que um grande prosista galego é somente aquel que está á la page, que está perfeitamente ao tanto das modas de Paris, ou de Londres ou de Madrid, ou de Nova Iorque ou de Praga ou de Berlim, ou de Múnic.
Pode ser um escritor galego um grande conhecedor da literatura universal, dos derradeiros berridos da moda literária, pero se é grande escritor, sera-o apesar do snobismo que supom tratar de imitar dentro da nossa literatura, as literaturas alheias. Ninguém mais oposto ca mim, que o modesto professor que vos fala, a que nos encerremos e que nos isolemos num recanto, como se nom fóssemos parte do mundo circundante, mas hai que comunicar-se cos demais, mantendo a nossa personalidade, nesse sentido este home, um simples, um humilde mestre, de mentalidade que parecia semelhante á dos labregos que o rodeavam, este home revelou nesta obra umha conceiçom do mundo, umha visom das cousas que constituem o seu entorno dumha sinceridade, dumha virilidade, dumha grandeza humilde, que fam que este livro nom poda ser lido sem emoçom por ninguém que sinta o que significou para nós todo esse desenvolvimento da vida económica e da vida literária do mundo rural durante o século dezanove. Um rapaz que vive a sua infáncia a meados do século passado, nos vai relatar ainda que através dumha terceira persoa, cenas da existéncia própria e da existéncia dos que o rodeam. As aventuras de Alberte Quiñoi, publicadas em 1972, quando já nom era deste mundo o seu autor, é um tesouro, é um repositório de formas de vida já caducadas pero que vivem de algum jeito em nós, porque nós somos os filhos ou os netos daqueles Albertes Quiñois que viviam na época em que os retratou com mao mestra na sua singeleza Dom Manuel Garcia Barros. Som estas de Alberte Quiñoi, ainda que relatadas em terceira persoa, como umhas memórias dum neno labrego, pero um neno labrego que ainda nom é o neno labrego que vamos conhecer mais adiante, que ainda nom se abriu a doutrinas sociais e políticas que podem supor umha aportaçom de pontos de vista nados em outras terras á soluçon dos problemas do nosso campo. E um neno que na adolescéncia, quando remata o texto, nos revela cómo se desenvolve espontaneamente. sem mais contactos nem influéncias que as do ambiente, umha vida que vai desenrolando passeninhamente e que espelha a vida da própria Galiza rural daquele tempo. Hai neste relato páginas extraordinariamente eficazes para pintar essa realidade galega, e, para rematar esta antologia, vou ler um anaco em que se nos conta a chegada a Compostela dum grupo de persoas que partindo de Pousada, partindo das terras de Berres, por primeira vez para os nenos que acompanham aos maiores, visitam a grande cidade do Apóstolo.
Sai da sua casa mui cedo, ainda antes da saída do sol, a pequena tropa. Passa o rio, que é umha corrente que desaparece, como importantíssima, e finalmente alviscam as torres de Compostela. «Pasarom a Ponte Pedriña. Lourenzo foilles amostrando as panaderías a onde ía o panadeiro da parroquia a buscar o pantrigo para vender nas festas e nas feiras, andando a pé coa cesta na cabeza as catro leguas que distaban. Viron mesóns a unha banda e outra, con argolas de ferro nas paredes e sentadoiros de pedra polos frentes. Xunto a unha casetiña de madeira estaban uns homes con chuzos de ferro nas mans, que cacheaban a xente denantes de deixala pasar. Seguiron. Rúas anchas, das que caían outras estreitas coma calexóns. Muita xente a camiñar en todas direccións. Casas ben feitas con balcóns de ferro, uns por riba dos outros, e xente neles mirando a rúa. Postes de ferro, coma tomeados, con faroles grandes na cima. Coches de dous e de catro cabalos, uns que pasaban, outros parados. Tendas de todo canto pode haber, con mostradores ateigados de cousas moi bonitas. Señores de bimba e de chistera paseando moi tesos, zarandeando o bastón. Señoritos moi paquetes, que miraban con certo aquel aos aldeáns. Señoritas de todas as feituras, unhas con pelo posto em estriga, outras de sombreiro con plumas e ramallos, coma os que viran nas mascaradas; algunhas de polisón e o rabo arrastro, coma a «Lola» que cantara o Lucas. Xentes da montaña, seguramente de alá de onde viñan os caseiros. E cregos, moitos cregos, unha cheísima de cregos».
Esta descoberta de Compostela por um rapazinho novo, que continua, e é mágoa, que nom podamos ler íntegra, a passage, é umha página das mais formosas dentro da nossa literatura descritiva desde os começos do renascimento até os nossos tempos. Compre-me rematar, e é mágoa também que nom poda falar doutras figuras literárias nadas nesta terra, ou com ela relacionadas, e que na vida fórom amigos meus, é o caso de Cabada Vázquez, ao que se lhe consagrará umha evocaçom e um recordo, e do qual conservo, ainda, adicada da sua mam, o livro Vagalumes: «A Carvalho Calero, alma acesa de loitador, o autor». Isto dizia aquele home que nom sei se hoje reconheceria em mim o loitador aceso dos tempos da nossa mocidade. Mas nom somente haveria que evocar aqueles escritores galegos nados na comarca da Estrada, senom outros muitos que se relacionárom com estas terras, ou por vir a matrimoniar á Estrada, ou á sua comarca, ou por desenvolver a sua vida como funcionários ou por outras razons familiares nestas terras. Teríamos muito que falar de Losada Dieguez, e o seu labor como agitador agrário na prensa da Estrada. Teríamos que falar de Bouza Brei, grande poeta e grande erudito que aqui exerceu a sua profissom de juiz; do próprio Castelao, tam entranhavelmente ligado a esta vila, e que nos persegue desde o fundo deste salom, e se queremos pensar em aqueles outros nados já fora do Concelho da Estrada pero nas proximidades do mesmo, como Alonso Rios ou Ramón Valenzuela, seria muito também o que eu poderia dicer-vos, porque todos estes, absolutamente todos, incluso Losada que era o que morreu mais pronto, fórom amigos meus. Precisamente um dos meus primeiros trabalhos como investigador da cultura galega, Como via Aristóteles o Padre Feijóo, escrito para um tomo de artigos do Seminário de Estudos Galegos, redactei-no por indicaçom, por invitaçom de Losada Dieguez; e de Bouza Brei, de Alonso Rios e de Valenzuela, o mais próximo em idade a mim, que foi o meu entranhável amigo e companheiro nos anos escolares em Santiago, poderia contar muitas cousas. Mas creo que devo rematar agradecendo umha vez mais á Sociedade que me invitou, e ao público que assistiu a esta conferéncia, a sua colaboraçom nesta empresa cultural que como professor que fum de literatura galega, sempre tem para mim um grande interesse. Graças pois a todos e que, como é de esperar, dado o pulo com que se manifesta hoje o interesse pola cultura estradense, e a cultura galega, e que como é de esperar, xurdan novos Pai Soares de Taveirós, novos Marcial Valhadares, novos Garcia Barros, e que tenhades na mente a arela de fazer justiza sobre todo a este último, do qual hai tempo que nom se editam as obras. Acaba de saír umha nova ediçon de Maxina, mas hai tempo que está esgotada a grande obra, o grande relato de Garcia Barros, As Aventuras de Alberte Quiñoi. Que boa empresa para a Sociedade Estradense, para o município, para a Sociedade Cultural, promover a publicaçom, a reimpressom dumha obra que garanto como humilde notário da literatura enquanto fum professor desta matéria.

* Redacción:
Esta conferencia foi impartida polo Profesor Don Ricardo Carvalho Calero, o 14 de setembro de 1987 na Asociación Cultural “A Estada”,  no marco do I Simposio de Literatura Galega Estradense. Sendo un documento de grande valor cultural para A Estrada, Editámola respectando a vontade normativa do autor, falecido, agardando ser fiel transcrición das súas palabras. Esta conferencia foi publicada na Contrarretranca nº 14, Novembro 94.

Dicionario de Escritores de Tabeirós-Terra de Montes

Carlos Loureiro
  • ALONSO BERNARDEZ, Xosé Gumersindo
Naceu na Estrada no ano 1972. Realizou os seus estudos de bacharelato no IES “Manuel García Barros” da Estrada, que rematou no ano 1991. A continuación encetou os estudos de Maxisterio, especialidade de Educación Infantil, en Santiago de Compostela, que rematará no 1994, realizando a seguir estudos de Pedagoxía, nos que se licenciará no 1997, coa especialización de Intervención Socioeducativa.
Comezará a súa andaina profesional en “Cáritas A Estrada” a través dos seus diferentes programas socioeducativos e iniciativas de promoción do colectivo infantil e xuvenil. No ano 2001 comezou os estudos de Doutoramento pola Universidade compostelá no Departamento de Teoría e Historia da Educación. No ano 2003 realiza o Máster en Desenvolvemento Local e Comarcal pola Universidade de Santiago de Compostela. Nos últimos anos coordina o Programa de Dinamización Rural de Cáritas Diocesana de Santiago de Compostela, cunha especial dedicación á comarca de Tabeirós-Terra de Montes. Ten impartido Seminarios, Conferencias e Grupos de Formación en relación a temáticas varias, sempre en clave pedagóxico-social, de animación socio- cultural, desenvolvemento e educación comunitaria, ou educación familiar, entre as máis significativas.
A nivel individual ten publicadas dúas obras, que son froito da súa dedicación profesional. Así temos: EDUCACIÓN AMBIENTAL COMUNITARIA. ANÁLISE DUNHA EXPERIENCIA EN CURSO (Danú S.L.-Cáritas Diocesana de Santiago de Compostela, 2000) e EDUCACIÓN COMUNITARIA E ANIMACIÓN RURAL (Danú S.L.-Cáritas Diocesana de Santiago de Compostela, 2001). Asimesmo é autor de diferentes artigos, sobre todo no xornal “El Faro de Vigo”, sempre tendo como referente o aspecto pedagóxico e social.
  • ARCA CALDAS, Olimpio
Nace no ano 1928 en Cuntis(Pontevedra). Estudou o bacharelato por libre co mestre D. Aurelio Rei ata o 5° ano; os dous últimos cursos realizounos en Santiago, rematando o bacharelato no ano 1944 e un ano despois acadou o título de Mestre Nacional. Funda en Cuntis a Academia Lumen para alumnos de bacharelato, maxisterio e comercio. No 1951 ingresa como factor de intervención na Renfe. No ano 1954 casou cunha estradense, pasando a partir deste intre a ter o seu eixo vital na Estrada, sen esquecer xamais ao pobo que o vira nacer. No 1957 pasou a ser correspondente do Banco de Coruña en Cuntis, ata o 1960, ano no que ingresou xa no maxisterio.
Desempeñou con cargo provisional as escolas de Graduado da Estrada (1961), da unitaria de nenos de Matalobos (1962). Ao mesmo tempo imparte clases particulares na Academia San Pelayo da Estrada.
Por concurso de traslados foi destinado á escola de nenos de Torea (Muros) no 1963 e un ano despois exercerá na escola de Pexegueiro (Tui).
No curso 67-68 diplómase en Ciencis para impartir 7° e 8° cursos da segunda etapa da EXB, ao mesmo tempo que realiza un curso de asistencia siquiátrica a nenos subnormais. No curso 68-69 obtén destino para a escola de nenos de Couso (A Estrada), na que conseguiu implantar a escola mixta nenos-nenas. Nesta escola comezou a escribir obras de teatro para a súa representación polos propios alumnos.
No ano 1970, ao se establecer o ensino obrigatorio ata os 14 anos, creouse a Agrupación Escolar de Couso, onde foi o promotor da construción dunha aula para estes alumnos da segunda etapa. No ano 1978 inaugurouse o C.P. Villar Paramá, en San Xurxo de Vea, a onde pasarán os alumnos da Agrupación Escolar de Couso. Por concurso de traslados, no curso 81 -82, ocupará praza de mestre no C.P. de Figueroa (A Estrada), no que exercerá varios cursos como director ata a súa xubilación no ano 1993.
Ao longo da súa vida dentro do exercicio da docencia recibiu numerosos premios e distincións. Así no ano 1970 gañou o premio “Mantenga limpia España”, auspiciado por Información y Turismo; no ano 1971 acadou o certame do “Día del Maestro”, convocado pola Deputación Provincial de Pontevedra; nos anos 71, 74 e 76 o de “Embellecimiento de pueblos”, convocado asimesmo pola Deputación Provincial de Pontevedra; nos anos 73, 74 e 76 os premios de teatro escolar convocados pola Delegación de Xuventude; nos anos 74, 75, 77, 80 e 92 gañou o “Trabajos etnográficos con alumnos”, do Museo de Pontevedra. Acadou o primeiro premio Xunta de Galicia no ano 1984 con “Castros da Estrada”; foi o “Mestre Representativo de Pontevedra” por Familia e Gabinete Anaya no ano 1975; recibiu a Cruz de Alfonso X El Sabio no ano 1977; acadou o primeiro premio Comunidade Autónoma de Galicia en Educación y Ciencia “Naturaleza y Escuela” no ano 1991; foi primeiro premio RTVG “Boa Saúde” no 1991 para pasar a acadar a designación de “Mestre exemplar” polo Museo de Pontevedra no ano 1993.
Son moitos os ensaios saídos da súa pluma no tocante aos máis variados temas. Así publicou MESTRES ESTRADENSES QUE FIXERON ESCOLA (Exmo. Concello da Estrada, 1993) e a continuación O CARRO DO PAÍS (Museo do Pobo Estradense, 1994). No ano seguinte publicou MEMORIA HISTÓRICA DO RECREO CULTURAL (Recreo Cultural, 1995) e O ENTROIDO NO ULLA (Exma. Deputación Provincial de Pontevedra, 1995). Continúa con WALDO ÁLVAREZ INSUA: Estradense, emigrante, escritor (Asoc. Fillos e Amigos da Estrada, 1997). No ano seguinte edítanse EMIGRANTES SOBRANCEIROS (Caixa de Pontevedra, 1998), CANTEIROS DE CUNTIS (Caixavigo-Exmo. Concello de Cuntis, 1998) e XENTE NA MEMORIA: Manuel Bergueiro López (Museo do Pobo Estradense, 1998). Anos máis tarde publicará CERTAME ESCOLAR DOS PEREIRIÑOS (Colectivo Pereiriños, 2000) e UNHA VOZ... MARY ISAURA (Asoc. Fillos e Amigos da Estrada, 2001). Finalmente publicou BERNARDO RODRÍGUEZ RIBEIRA. EMIGRANTE SOBRANCEIRO (Fundación Cultural da Estrada, 2002) e CUNTIS NO RECORDO (Do autor, 2003).
Pero durante os seus anos de docencia o teatro ocupou un espazo primordial e anos máis tarde moitas destas obras pasarán dos escenarios aos libros. Así temos: CONVERSAS COA NOBRE DAMA (Exmo. Concello de Cuntis, 1999), PELEXA NO SOUTO (Ed. Fervenza, 2001), OS REIS DO PANCHIÑO (Ed. Fervenza, 2002), O ENFERMO 4M (Ed. Fervenza, 2003), SOPRAR A TEMPO (Ed. Fervenza, 2004) e MÁGOAS DE CAMPESIÑOS E SEÑORITOS (Ed. Fervenza, 2004). Ao carón desta devoción polo traballo cos máis xoves, tamén se vai mergullar na literatura infantil-xuvenil publicando PEDRIÑO (Asoc. Val Miñor, 1992) coa que acadara o 3° Premio de “Contos para nenos” e O TREN (Ed. Fervenza, 2003).
Asimesmo moitos artigos e traballos seus figuran en obras colectivas; así temos “Os hórrreos no Val de Vea” na obra ICONGRESO EUROPEO DO HÓRREO (Edit. Compostela, 1990). Tamén colaborou na obra conxunta de homenaxe ao insigne estradense Manuel Reimóndez Portela MANUEL REIMÓNDEZ PORTELA, NA LEMBRANZA (Ed. do Castro, 1996) co traballo “Apuntes a unha biografia de M. Reimóndez Portela”. Ademais colaborou con diferentes traballos en todas as edicións anuais de A ESTRADA. MISCELÁNEA HISTÓRICA E CULTURAL (Museo do Pobo Estradense).
  • BALIÑAS FERNANDEZ, Carlos Amable
Naceu en Quireza(Cerdedo) no ano 1930, no seo dunha familia labrega. No ano 1939, tras gañar un concurso público entre varios aspirantes, entrou como “niño de Coro” para cantar na Capela da Catedral de Santiago de Compostela. Esta praza conlevaba unha bolsa de estudos para cursar estudos eclesiásticos no Seminario Conciliar. Entre os anos 1940 e o 1947 cursou os estudos equivalentes ao Bacharelato. No 1947 foise para a Universidade Pontificia de Comillas(Santander) onde cursou, primeiro, un ano de especialización de Estudios Clásicos; nos tres anos seguintes fixo a Licenciatura de Filosofía. Acadado o grao de licenciado, abandonou os estudos eclesiásticos e púxose a impartir docencia particular nunha parroquia galega. Entre os anos 1954 e 1956 cursou na Universidade compostelá os dous anos comúns da carreira de Filosofía e Letras, realizando ao mesmo tempo outros estudos complementarios coma Dereito, Historia... No curso 56- 57 obtivo na Universidade Complutense de Madrid a Licenciatura en Filosofía. Foi nomeado Profesor Axudante na antedita Universidade nas cátedras de Historia da Filosofía Antiga e na de Estética. No 1958 foi bolseiro do goberno alemán e matriculouse na Facultade de Filosofía de Múnich.
No 1959 gañou por oposición a Cátedra de Filosofía de Instituto, elixindo a do Instituto Padre Isla de León. No 1960 concédenlle unha bolsa de estudos no estranxeiro, da Fundación March, o que lle permitirá voltar a Múnich. No 1962 voltou a Galiza como Catedrático do Instituto Santa Irene de Vigo e presentou a súa tese de doutoramento en Madrid, co título de “El acontecer histórico”. No ano 1964 trasladouse ao Instituto Arzobispo Xelmírez de Santiago de Compostela e entrou como encargado de clases na Facultade de Filosofía e Letras da Universidade compostelá, de onde pasará, por oposición, a Profesor Adxunto. No 1967 acadou a oposición de cátedras de Universidade. Exerceu durante un curso na Universidade Central de Barcelona, trasladándose no 1968 á Universidade Complutense de Madrid. No 1970 foi nomeado Catedrático da Universidade de Santiago de Compostela. No 1974 converteuse en Vicedecano da Facultade de Filosofía e
Letras e promoveu a creación da Facultade de Filosofía e Ciencias da Educación, da que será Decano durante seis anos. Nas primeiras eleccións xerais (1977) os partidos de esquerda designárono para formar parte, pola provincia da Coruña, das chamadas “Candidaturas Democráticas ao Senado”. É membro de varias fundacións culturais galegas, ademais leva pronunciado conferencias nas máis variadas universidades europeas e dirixiu numerosas Teses de Doutoramento.
Entre as súas condecoracións cómpre salientar a “Medalla Castelao” (2001), medalla da “Asociación Fillos e Amigos da Estrada” e a “Medalla de Ouro de Terra de Montes”.
Na actualidade é “Profesor Emérito” da Universidade de Santiago de Compostela.
En galego publicou os seguintes libros: PENSAMENTO GALEGO I (Sept., 1977), ROSALÍA DE CASTRO ENTRE A POESÍA E A POLÍTICA (Patronato Rosalía de Castro, 1987), DESCUBRINDO A OTERO PEDRAYO (Edit. Coordenadas, 1991) e GALICIA DE PAPEL (Edit. Coordenadas, 1991).
Como colaboracións súas en libros colectivos temos que subliñar as seguintes: “Cousas da vida, cousas da sociedade” na obra HOMENAXE A CASTELAO (Universidade de Santiago de Compostela, 1976); “Eso da risa, a broma e máis o humor” na obra PRIMEIRO SEMINARIO GALEGO DO HUMOR (Ed. do Castro, 1984); “A recepción pupular de Rosalía” nas actas do Congreso Internacional de Estudios sobre ROSALÍA E O SEU TEMPO (Universidade de Santiago de Compostela, 1986); “O recanto da fllosofía” na obra RAMÓN PIÑEIRO Y SU CIRCUNSTANCIA (Grujalma, 1993); “Onde o mundo se chama camiño” inserido na obra homenaxe ao estradense Manuel Reimóndez titulada MANUEL REIMÓNDEZ PORTELA, NA LEMBRANZA (Ed. de Castro, 1996); “Vixencia estética e simbólica da paisaxe” no volume XORNADAS SOBRE OTERO PEDRAYO (Xunta de Galicia, 2001) e “De amicitia lectio brevis” na obra MEDICINA E HUMANISMO. HOMENAXE A DOMINGO GARCÍA SABELL (Edit. Galaxia, 2003). Tamén é autor de edicións críticas, así realizou a introdución, selección de textos e notas a RAMÓN OTERO PEDRAYO: OBRAS SELECTASI, Artículos (Edit. Galaxia, 1973) e asimesmo da RAMÓN OTERO PEDRAYO: OBRAS SELECTAS II. Ensayos (Edit. Galaxia, 1983). Tamén é autor dos “prólogos” ás obras DEBATES IDEOLÓXICOS NA COMPOSTELA DO XIX (Ed. do Castro, 1985) de Purificación Mayobre e de O LABERINTO DE MINOS. FRANCISCO SÁNCHEZ, O ESCÉPTICO (Ed. do Castro 1991).
Ademais son numerosos os seus artigos nas máis importantes revistas culturais galegas, como “Grial”, “Cuadernos de Estudios Gallegos”, “Dorna”, “Raigame”... e en diferentes xornais, coma “La Noche”, “La Voz de Galicia”, “El Correo Gallego”, “Diario de Galicia”...
  • BARCIA CABALLERO, Juan
Naceu en Santiago de Compostela no ano 1852. Estudou Medicina na Universidade de Santiago de Compostela, estudos que comezou no curso 69-70 e rematou no 1873. Nesta época comeza o seu interese polas Letras, a pesar que a súa primeira obra (en castelán) non apareza publicada ata o ano 1883. Reamatada a carreira foi axudante de Anatomía ata que no 1882 foi nomeado Director de “Traballos Anatómicos”. O mundo literario e o profesional enfróntanse nel e de momento deixa en segundo plano a súa actividade cultural.
No 1894 foi nomeado Catedrático de Anatomía da Universidade de Granada, que permutou no 1897 pola do mesmo nome na Universidade compostelá.
No 1885 foi nomeado cirurxián do Hospital de San Roque, no que máis tarde foi o seu Director. A súa actividade académica e profesional foi moi intensa. As súas raíces na Estrada, que xa lle viñan de fins do século XVII, da “Casa de los Barcia”, situada en Piñeiro, na Parroquia de San Miguel de Cora(A Estrada) e na que intuímos que o xove Juan pasou varias estadías, especialmente na súa xuventude, a pesar de sabermos pouco desta etapa da súa vida, que el mesmo ocultou abondo. Pero estas estadías deixaron unha fonda pegada nel, especialmente na súa obra literaria. Finou en Santiago no ano 1926.
Como literato tocou case todos os xéneros, empregando o galego e o castelán. A súa obra poética RIMAS (A Coruña, 1891) xa nos amosa as súas principais tendencias futuras nun “galego fino”, como o definiu Ricardo Carvalho Calero. O poema máis coñecido desta obra é “O arco da vella”, que xa fora premiado nun certame de Vigo do ano 1881. Outros poemas deste libro son: “A serán”, “¡Miña terra!"... Contén ademais poemas devotos, satíricos e líricos, estes últimos moi influídos por Rosalía de Castro. No ano 1986 publicouse unha obra conxunta de tres “Juan Barcia” so o título de SALTERIO (Graf. Saler, 1986), onde aparecen os poemas de tres membros da Familia Barcia: Juan Barcia Caballero, o seu fillo Juan Barcia Eleicegui e Juan José Barcia Goyanes. Nesta obra aparecerán recompilados os seus poemas (os de RIMAS) e algún máis, onde temos que salientar o extensísimo poema titulado “A Virxed'Aránzazu” en honra á Virxe que dá titularidade á Capela do Val do Vea.
  • BARREIRO BARREIRO, Xosé Luís
Naceu en Dúas Igrexas(Forcarei) no ano 1939. Realizou estudos de Humanidades e Filosofía en Santiago de Compostela, Salamanca, Roma e Madrid. É doutor en Filosofía polas universidades de S.Tomé (Roma) e Complutense (Madrid). Foi Decano da Facultade de Filosofía e Ciencias da Educación (Universidade de Santiago de Compostela) dende 1986 a 1995. É Director, dende o 2002, do Departamento de Filosofía e Antropoloxía Social. Asimesmo é Membro do Consello de Goberno da Universidade de Santiago de Compostela e das Comisións Delegadas de Investigación, de Actividades Culturais e de Estudantes e Servicios. É Catedrático de Filosofía na Universidade compostelá.
Ten participado, organizado e colaborado en numerosos Congresos, Simposios, Semanas de Filosofía e tamén ten dirixido, e está a dirixir, diversas Memorias de Licenciatura e Teses de Doutoramento. É Presidente da área de Pensamento Filosófico do Seminario de Estudos Galegos, director de varias coleccións editoriais, membro do Consello de Redacción e do Comité Científico de revistas, membro de diversas Sociedades de Filosofía...
É digno de ter en conta o seu labor como coordinador dos máis variados libros colectivos onde asimesmo colaborou. Así temos que salientar a súa coordinación da obra O PENSAMENTO GALEGO NA HISTORIA. APROXIMACIÓN CRÍTICA (1990), onde colaborou cos traballos “Indalecio Armesto, hegeliano e romántico” e “A Amor Ruibal, un metafísico anovador”; tamén da obra SONOS E SOÑOS DA RAZÓN (Universidade de Santiago de Compostela, 1997), onde colaborou con “Arríscate a pensar: modelos de ilustración”; ademais de DLUSTRACIÓN E MODERNIDADE. OS AVATARES DA RAZÓN (Universidade de Santiago de Compostela, 2001), con “A palabra e o silencio. De ilustrados e fideístas”.
Por outra banda foi coordinador de moitas outras obras, entre as que cómpre subliñar EUROPA: MITO E RAZÓN (Universidade de Santiago de Compostela, 2000). Outras publicacións reseñábeis son: PENSAR EN GALICIA. IDENTIDADE NA DHERENCIA (Ed. do Castro, 2001) e MARIÍN SARMIENIO NAILUSTRACIÓN (Ed. Bahía, 2002).
Tamén son numerosos os seus artigos en revistas (“Agalia”, “ReflexiónsFilosóficas”, “Coloquio-Letras”, “Raigame”, “Diacrítica”...) así como ponencias nos máis variados congresos (“Congreso Intemacional sobre M. Sarmiento e o seu tempo”, “Congreso Intemacional Mulleres e Institución Universitaria en Occidente”, “Simposio luso-galaico de Filosofía”...).
  • BARREIRO RIVAS, Xosé Luís
Naceu en Forcarei no ano 1949. É Licenciado en Filosofía e Letras (especialidade de Filosofía) pola Universidade Complutense de Madrid e pola Universidade de Comillas. E Doutor en Ciencias Políticas e Socioloxía pola Universidade Complutense. Na actualidade é profesor de Ciencia Política da Universidade de Santiago de Compostela e ao mesmo tempo Director do Departamento de Ciencia Política e da Administración. É Vicedecano do Ilustre Colexio Galego de Doutores e Licenciados en Ciencias Políticas e Socioloxía e membro da “Asociación Española de Ciencia Política (AECPA). Foi Deputado do Parlamento de Galicia entre os anos 1981 e 1990 e ademais Vicepresidente e Conselleiro de Presidencia do Goberno Autónomo de Galicia de 1982 a 1986 e de 1987 a 1988. Tamén foi Representante de Galiza na Asamblea de Poderes Regionales y Locales del Parlamento Europeo entre o 1981 e 1990. É analista político de “La Voz de Galicia” e do “Grupo Voz”.
En galego publicou dúas obras a título individual: CIENCIA POLÍTICA E ÉTICA DO PODER (Ir Indo,1991) e A TERRA QUERE POBO (Edit. Galaxia, 2004), coa que acadou o “Premio Ramón Piñeiro de Ensaio” no ano 2003. Tamén temos que salientar a obra CONVERSAS (Vigo, 1983) en conxunto con Xosé Manuel Rivas Troitiño. Pero onde si o seu labor é inxente é en obras de colaboración e en artigos de revistas e xornais. No apartado das colaboracións temos que subliñar as seguintes: “O papel de Ferrol na vertebración de Galicia” en FERROL: UN PROXECTO DE FUTURO (Vía Láctea, 1991); “Ramón Piñeiro dende o escano de enfronte” en HOMENAXE A RAMÓN PIÑEIRO (Fund. Caixa Galicia, 1991); “O concepto de galeguizaeión no pensamento de Ramón Piñeiro” en RAMON PIÑEIRO Y SU CIRCUNSTANCIA (Grugalma, 1993); “O galego nos medios de comunicación. A experiencia da radio privada” en XORNADAS DE FORMACIÓN EN LINGUA GALEGA PARA OS EQUIPOS DE NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA DOS CENTROS EDUCATIVOS (Dirección Xeral de Política Lingüística, 1994); “Tradición e cambio en Galicia” en GRANDES TRANSFORMACIÓNS NA HISTORIA CONTEMPORÁNEA DE GALICIA (Exma. Deputación de Ourense, 1998); “Epflogo que ía para prólogo” en DO TERROR DE ISAAC Ó ABBÁ DE XESÚS (Edit. Sept,1999); “A Galicia do 2020” en GALICIA 2020 (Ir Indo, 2000); “Cidadanía; corresponsabilidade e educación” en A CONSTRUCCION EDUCATIVA DA CIDADE. UNHA PERSPECTIVA TRANSVERSAL (Litonor, 2001); “Cultura política e globalización: a construcción e defensa da identidade na Galicia do 2000” en AULA CASTELAO DE FILOSOFÍA (2001) (Ed. Xerais de Galicia, 2001); “A extraña presencia dun tempo esquecido” en VIRXILIO BLANCO: ANÁLISE DA SÚA VIDA E OBRA ARTÍSTICA. PEDAGOXÍA DA EMIGRACIÓN (Gráficas Salnés, 2003); “Viaxe cara ningures: unha visión politolóxica do caso Prestige” en PRESTIGE: A CATÁSTROFE QUE DESPERTOU GALICIA? (Candeia Editora, 2003); “Vigo: un centro urbano para a Galicia global” en VIGO. ECONOMÍA E SOCIEDADE (Ed. Xerais de Galieia, 2003) e “Se cadra non foi verdade. O Prestige como problema político” en ¿QUE FOI DO PRESTIGE? (Sotelo Blanco, 2003). Dentro das súas obras de colaboración temos que salientar a de A AUTONOMÍ A DE GALICIA (Xunta de Galicia, 1986) e GALICIA, UNHA DÉCADA DECISIVA (Foro de Iniciativas, 2001), coa súa colaboración “Os galegos do século XXI. Reflexión sobre a globalización e novos valores”. Tamén son moi de termos en conta os seus artigos nas máis variadas revistas, especialmente “Encrucillada”, “Grial”, “Tempos Novos”, “Cotaredo”...
  • BERGUEIRO LÓPEZ, Manuel
Nace o 11 de setembro no ano 1898 na Consolación-Tabeirós (A Estrada). No ano 1913 ingresou na Escola Normal de Santiago onde estudará catro anos na carreira de Maxisterio. No ano 1921 gañou, nun concurso de méritos, unha vacante no padroado do Concello de Negreira ás “Escolas Barcalesas” e alí comezará o seu labor de xornalista en colaboracións no “El agrario barcalés”, así coma tamén o estradense “El Emigrado”.
No ano 1925 aproba as oposicións ao corpo de Mestres Nacionais, e cada vez colaborará en máis xornais coma “Compostelano”, “El país gallego”, “Faro de Vigo”, “Vida gallega”, “Vida escolar”... e vai desenvolver o seu traballo docente á parroquia de Castelo (Taboada-Lugo). No ano 1928 foi premiado pola Deputación de Lugo pola organización da “Festa escolar da árbore”.
No ano 1932, nun novo concurso de traslados, irá impartir clase ás escolas de Siero (Mieres). En Asturias tamén serán cotiáns as súas colaboracións en diferentes xornais. No ano 1939 pasará a desempeñar a docencia ao distrito de “El Fontán” (Oviedo).
No ano 1958 será nomeado “Académico Correspondente” da Real Academia Galega. No 1966 será nomeado Director do Grupo Escolar “El Fontán”. No ano 1970 recibirá o premio ao mellor traballo en col de Marcial Valladares, convocado pola Universidade de Santiago de Compostela.
Finou en Oviedo no ano 1985.
Cómpre salientar o seu inxente traballo de colaboracións en diferentes xornais e revistas tanto galegos coma asturianos e asimesmo pola súa colaboración no número extraordinario de NÓS, por encargo da Real Academia Galega, no ano 1969.
Polo que respecta ás súas obras, temos que ter en conta a súa novela A PECADENTA SILENZOSA (Edit. Lar, 1927) e a súa comedia teatral OLLO COS ESTUDANTES (Impr. Lib. Y Enc. do Seminario Central de Santiago, 1930/ Edicións Fervenza, 2003).
  • BLANCO VALDÉS, Juan Luís
Naceu na Estrada no ano 1960, no seo dunha familia de mareada tendencia liberal e con nomeados intereses culturais. Cursou o ensino primario e o Bacharelato na súa vila natal, marchando logo a Compostela. Licenciado en Filoloxía Hispánica no 1982 e rematando Filoloxía Galego-Portuguesa dous anos máis tarde. Na actualidade é Técnico Editorial da Universidade compostelá e Secretario da súa Comisión de Publicacións, e profesor do Departamento de Lingua Española da UNED de Pontevedra.
É Patrono do “Museo do Pobo Estradense Manuel Reimóndez Portela”.
A súa primeira obra publicada está enmarcada dentro do ensaio; así temos, LÉXICO EDITORIAL CASTELÁN- GALEGO (Universidade de Santiago de Compostela, 1993), HIPERTENSIÓN CÍVICA. Aproximación á vida e á obra de Roberto Blanco Torres (Ed. do Castro, 1998), ROBERTO BLANCO TORRES (Xunta de Galicia, 1999) e ROBERTO BLANCO TORRES (1891-1936): Unha fotobiografía (Ed. Xerais de Galicia, 1999), para a continuación publicar dúas obras líricas: OS SIGNOS, AS MUDANZAS (Deput. Provincial de Pontevedra, 2001) e RUÍNAS (Follas Novas,
2003).
Tamén son moi a ter en conta os seus artigos e colaboracións, moi especialmente aqueles que teñen como tema central ao seu tío, Roberto Blanco Torres, publicados nas máis variadas revistas culturais, como: “Verba”, “Boletín Galego de Literatura”, “Revista Galega do Ensino”, “Grial”, “A Estrada. Miscelánea histórica e cultural”, “Tabeirós Terra”...
Tamén foi o autor do “Limiar” á obra de Olimpio Arca, UNHA VOZ, MARYISAURA (Asoc. Fillos e Amigos da Estrada, 2001).
  • BOUZAS MILLÁN, Xosé Lois
Naceu en Pernaviva-Cereixo (A Estrada) no ano 1966. Cursou os seus estudos de Bacharelato e COU no Instituto vello e no actual IES “Manuel García Barros”. Na cidade de Compostela decidiuse pola Xeografía e Historia, acadando a licenciatura na especialidade de Historia Contemporánea. Participou no movemento estudantil formando parte de ERGA (Estudantes Revolucionarios Galegos) e nos CAF (Comités Abertos de Facultade). Tamén colaborou co asociacionismo veciñal na formación da Asociación Veciñal de Cereixo, da que será Vicepresidente e Presidente. Formou parte da Coordenadora de Equipas de Normalización Lingüística do Salnés e foi portavoz da Coordinadora Nacional de Equipas de Normalización Lingüística. No eido dos movementos de renovación pedagóxica é colaborador da AS-PG e membro da súa Xunta Directiva. Na actualidade traballa no IES Monte da Vila, no concello de Ogrobe, como profesor de Lingua e Literatura Galega.
É autor da extensa unidade “A popularización da novela curta: as coleccións Céltiga e Lar” inserida na HISTORIA DA LITERATURA GALEGA (AS-PG- A Nosa Terra, 1996). Foi o encargado da edición da obra FOLLAS NOVAS de Rosalía de Castro na HISTORIA DA LITERATURA GALEGA (AS-PG-A Nosa Terra, 1996). Tamén é coautor de múltiples obras; así temos, “As novelas de Céltiga e Lar. Antoloxía” na HISTORIA DA LITERATURA GALEGA (ASPG-A Nosa Terra, 1996), “A normalización da lingua galega no ensino” en XIII SEMANA GALEGA DE FILOSOFÍA (1996), “Trazos dunha paisaxe no tempo”, unidade didáctica sobre a obra gráfica de Xaquín Marín (AS-PG, 1998), “Castelao e nós”, unidade didáctica sobre a obra de Castelao (ASPG, 2000) e “A Europa das linguas. Achegamento á realidade lingüística basca, galega e bretoa” (AS-PG, 2002).
  • BREA LÓPEZ, Mercedes
Naceu na Estrada no ano 1950. É licenciada en Filosofía e Letras (sección de Filoloxía Románica) pola IJniversidade de Santiago de Compostela no ano 1972, acadando o “Premio extraordinario fin de carreira” e o “Premio nacional fín de carreira”. É doutora en Filoloxía Románica dende o ano 1975, acadando a cualificación de “sobresaliente cum laude”. Comezou a súa actividade docente na Universidade compostelá no ano 1973, sendo agregada interina e posteriormente catedrática interina de dita Universidade. No ano 1983 converteuse en Agregada numeraria da Universidade de Granada e no ano seguinte en Catedrática da mesma Universidade, inda que sempre estivo en comisión de servicios na Universidade de Compostela, na que pasará a ser catedrática de Filoloxía Románica a partir do 1986. En todo este percorrer académico impartiu anualmente cursos de doutoramento e dirixiu numerosos Traballos de Investigación tutelados, así como numerosas Memorias de Licenciatura. É Decana da Facultade de Filoloxía de Santiago de Compostela dende o ano 2000.
A título individual ten publicadas varias obras. Así temos: LÍRICA PROFANA GALEGO-PORTUGUESA. Corpus completo das cantigas medievais, con estudio biográfico, análise retórica e biblio^ratía específíca (Xunta de Galicia, 1996), MARTÍN CODAX, MENDIÑO E JOHAN DE CANGAS (Xunta de Galicia, 1998) e A CANTIGA DE AMIGO (Ed. Xerais de Galicia, 1998), esta en conxunto con Pilar Lorenzo. Ademais foi coordinadora da obra CANTIGAS DO MAR DE VIGO. EDICIÓN CRÍTICA DAS CANTIGAS DE MEENDINHO, JOHAN DE CANGAS E MARTÍN CÓDAX (Xunta de Galicia,1998). Tamén son moitos os capítulos escritos en obras colectivas. Así temos: “As cantigas da Ría de Vigo” en CANTIGAS DO MAR. HOMENAXE A JOAN DE CANGAS, MENDINHO E MARTÍN CÓDAX (Fund. Barrié de la Maza, 1998), “E verra i, mia madre, o meu amigo” na obra DÍA DAS LETRAS GALEGAS 1998. MARTÍN CÓDAX, MINDIÑO, JOHÁN DE CANGAS (Universidade de Santiago de Compostela, 1998), “Os santuarios á beira do mar” en JOHÁN DE CANGAS, MARTIN CÓDAX, MEENDINHO. 1200-1350, LÍRICA MEDIEVAL (Ed. Xerais de Galicia, 1998), “As cantigas de Santa María” en PROXECTO GALICIA (Hércules Edicións, 2000) e “D. Xosé Filgueira Valverde e as Cantigas de Santa María” no MEMORIAL FILGUEIRA VALVERDE. ESTUDIOS SOBRE LÍRICA MEDIEVAL GALEGO-PORTUGUESA (Cátedra Filgueira Valverde, 2002).
Asimesmo son numerosos os seus artigos en revistas coma “Verba”, “Grial”, “Revista Galega do Ensino”, “Revista de Lenguas y Literaturas catalana, gallega y vasca”... e tamén en misceláneas en homenaxe a diversas personalidades, sen esquecermos as súas “comunicacións” en congresos internacionais.
Na actualidade está como investigadora principal no proxecto titulado “O cancioneiro de xograres galegos”.
  • CABADA CASTRO, Manuel
Naceu en Sabucedo (A Estrada) no ano 1935. Aos dez anos vai estudar para o Colexio dos Xesuítas de Camposancos(A Garda). Pasará aquí dous anos e continuou cos estudos de bacharelato no tamén Colexio dos Xesuítas de Carrión de los Condes(Palencia) no que cursou cinco anos máis. Acontinuación ingresou na Orde da Compafiía de Xesús, no ano 1952, onde botou catro anos. Entre o 1956 e o 59 iniciouse nos estudos de licenciatura eclesiástica en Filosofía pola Universidade Pontificia de Comillas(Santander). Despois pasará un ano facendo de “maestrillo” no Seminario Menor desta localidade. O seu destino seguinte foi en Innsbruck(Austria), ondc se adicou á teoloxía durante catro anos. Será aquí onde recibirá a orde do presbiterado no ano 1963. Acadada no ano seguinte a licenciatura de Teoloxía, tras unha estadía dun ano de formación xesuística en Salamanca, voltou a centroeuropa, a Múnich. Co título de doutor en Filosofía pola Universidade muniquesa, despois de catro anos de estadía alí, voltará á península no ano 1969, para Madrid, onde comezará a súa docencia na Facultade de Filosofía (agora Ciencias Humanas e Sociais) da Universidade Pontificia Comillas de Madrid. Dende o curso 78-79 simultanea esta docencia coas clases na Facultade de Filosofía da Universidade Complutense, onde é profesor titular dende o ano 1986, acadando tamén o doutorado en Filosofía por esta Universidade Complutense.
Ao longo da súa vida recibiu numerosas distincións e asimesmo é membro de numerosas asociacións: así temos que é membro da “Enxebre Orde da Vieira” (Madrid, 1975); membro da Asociación “Amigos de Terra de Montes” (Cerdedo); membro da Asociación de “Fillos e Amigos da Estrada”; ten a Insignia do “Salmón de Ouro”(A Estrada, 1992); Premio “San Martiño” para a Normalización Lingüística e Cultural (A Estrada, 1995); “Enseña de Ouro” e “Diploma de Honra” concedidos pola “Asociación Amigos de Terra de Montes” (2001)...
Canto á súa obra, ten publicados tres ensaios: A RAPA DAS BESTAS DE SABUCEDO. HISTORIA E ANTROPOLOXÍA DUNHA TRADICIÓN (Ed. Ir Indo,1992); XOSÉ MANUEL CABADA VÁZQUEZ. OBRA COMPLETA. POEMAS E OUTROS ESCRITOS (Fundación Cultural da Estrada, 2001) e PAIXÓN POÉTICA E MILITANCIA GALEGUISTA. ESTUDIO BIOGRÁFICO SOBRE XOSÉ MANUEL CABADA VÁZQUEZ (Ed. Do Castro, 2001). Tamén ten colaborado con todo tipo de temáticas en revistas e xornais, destacando as súas colaboracións nas revistas “Encrucillada”, “Grial”, “Revista Galega do Ensino”, “Cotaredo”... e en xomais coma “Tabeirós Terra”, “Faro de Vigo”... Asimesmo colaborou na “A Estrada. Miscelánea Histórica e Cultural” (Fundación Cultural da Estrada) e tamén na homenaxe ao estradense Manuel Reimóndez Portela MANUEL REIMÓNDEZ PORTELA. NA LEMBRANZA (Ed. Do Castro, 1996) coa colaboración “Manuel Reimóndez Portela, na lembranza”.
  • CABADA VÁZQUEZ, Xosé Manuel.
Naceu no lugar de Barro, da parroquia de San Xurxo dc Codeseda(A Estrada) no ano 1901. No ano 1918 comezou i)s estudos no Seminario de Santiago de Compostela. Nesta pdmeira etapa súa en Santiago fará estudos de Humanidades e rilosofía, ata rematar o primeiro curso de Teoloxía. No ano 1923 asistirá á V Asemblea das Irmandades da Fala. No curso 1922-23 deixou o Seminario. No ano 1925 cumprirá o seu servicio militar en Pontevedra. No ano 1927 voltará ao Seminario e tamén será socio do “Seminario de Estudios Galegos”.
No ano 1929 sería nomeado profesor auxiliar da Universidade Pontificia de Santiago. No ano seguinte asistiu á VI Asemblea das Irmandades da Fala e tamén recibirá a orde do diaconado. Este mesmo ano acadara o título de Mestre Nacional. No ano 1931 será nomeado vocal do comité provisional da “Agrupación Nazonalista” de Santiago. Neste mesmo ano licenciarase en Filosofía e Letras (sección de Historia). A finais deste ano participará na asemblea fundacional do Partido Galeguista en Pontevedra.
No ano 1932 impartirá docencia en Vigo e asimesmo será nomeado secretario de actas do “Grupo Galeguista” de Vigo e pouco despois secretario de actas da 2a Asemblea do Partido Galeguista de Santiago. No 1933 marchará como profesor e director do Instituto Elemental de Medina de Rioseco (Valladolid). No ano seguinte será profesor do Instituto de Linares (Jaén) e posteriormente Director.
Finou en Linares no ano 1936. As súas cinzas serían trasladadas á súa parroquia natal de Codeseda no ano 1962.
No ano 2001 o Exmo. Concello da Estrada adicou o ano cultural na lembranza da súa figura.
Os seus primeiros versos en galego datan do ano 1923. Comezará a colaborar moi especialmente no xornal estradense “El Emigrado”, dirixido polo seu gran amigo Manuel García Barros. A súa obra poética en galego verase recompilada no libro VAGALUMES (Seminario Central de Santiago de Compostela, 1931; Fillos e Amigos da Estrada,1989). Tamén entre os anos 1929 e 30 realizou, por encargo de Ángel Amor Ruibal, a tradución do “Catecismo” do P. Astete.
  • CACHAFEIRO BUGALLO, Avelino. “O Gaiteiro de Soutelo”
Nace en Soutelo de Montes no ano 1899. Descendente de gaiteiros, esta afección seguirao durante toda a súa vida e marcará un fito e un referente para a nosa cultura musical. Foi o líder dun grupo de gaiteiros formado polo seu pai, irmáns e tía, e ademais o compositor; este grupo foi coñecido co nome de “Os Gaiteiros de Soutelo”. Foi nomeado gaiteiro da “Sociedade Artística de Pontevedra” e con 25 anos xa se presentou a un concurso en Santiago para dirimir quén era o “mellor gaiteiro de Galicia”. Tratábase dun concurso con apartado literario con participantes coma Ramón Otero Pedrayo, Vicente Risco... e que ao final gañaría Eladio Rodríguez González. Avelino tocou a “Alborada” de Veiga e un pasacorredoiras, e foi nomeado o mellor gaiteiro de Galiza. A partir deste intre pasará a ser unha lenda e un referente para a nosa cultura. No ano 1928 gravan en Ourense seis discos e no 1930 preséntanse no “Teatro Avenida” de Buenos Aires, un dos “templos artísticos” da época, no que terán que actuar máis dun mes, e posteriormente percorrerán outros países de América do Sur. A guerra civil supuxo practicamente a fin deste lexendario grupo. A partir deste intre adicouse á poesía, á pintura e á súa faceta empresarial. Finou en Soutelo de Montes no ano 1972.
Canto á súa obra literaria soamente nos deixou unha obra poética titulada VOANDO CAS AAS DA VIDA (1969), amén doutras composicións destinadas a seren musicadas.
  • CAMBA SANMARTÍN, Xabier
Naceu en Ouzande(A Estrada) no ano 1967. Realizou os seus estudos de bacharelato no IES “Manuel García Barros” da Estrada. Unha vez rematados estes licenciouse en Filoloxía Galego-Portuguesa na Universidade compostelá. E profesor de Ensino Secundario e ao mesmo tempo desenvolve un grande labor como Monitor de Tempo Libre, participando moi activamente no movemento asociativo e cultural, e na actualidade é Presidente da Asociación Cultural “A Fervenza” de Ouzande. Foi Presidente da “Asociación Cultural AEstrada”. Participou na Xunta Directiva da “Asociación de Tempo Libre Mistura”, formando na actualidade parte da súa “Escola”.
Foi autor da extensa unidade “A Nova Narrativa” dentro da HISTORIA DA LITERATURA GALEGA (ASPG-A Nosa Terra, 1996) e ademais autor de A NOVA NARRATIVA. ANTOLOXÍA (ASPG-A Nosa Terra, 1997). Por outra parte colaborou nas seguintes obras: A EUROPA l)AS LINGUAS. Achegamento á realidade lingüística hasca, galega e bretoa (ASPG, 2002) e na unidade didáctica CASTELAO E NÓS (ASPG, 2000). Ademais é un asiduo colaborador da revista “Carreiros”, órgano de expresión da A.C. “Fervenza” de Ouzande(A Estrada). Tamén é partícipe na elaboración de dúas obras de ensino no Bacharelato. Así temos: LINGUA E LITERATURA. 1" BACHARELATO (Consorcio Editorial Galego, 2003) e LINGUA E LITERATURA GALEGA. 2° BACHARELATO (Consorcio Editorial Galego, 2003).
  • CARBALLUDE BLANCO, Xosé “Pepe Carballude”
“Nacín nci aldea de Rubín, na Estrada, Pontevedra, o 15 de Agosto de 1956. Tanta présa tiña por chegar que me presentei o día da festa e xa comín á mesa cos festeiros. Disque a madriña Consuelo paraba a xente que ía para a misa cantada e dáballe a grande nova. A pobre non podía disimular o contento que lle producía o seu primeiro netiño.
Na nosa casa non había libros nin enciclopedias. Por iso lin poucos contos de pequeño, pero, á hora de durmir, Rosa e Francisca, as mulleres que lles botaban unha man a meus pais nos trqfegos do campo, contábanme unha chea de historias de lobos adoecidos, de pantasmas que volvían a este mundo ou de mouros gardiáns de tesouros fabulosos. Meus irmáns e máis eu quedabamos toda a noite a soñar con aqueles relatos. Coido que de aí prendeu en min o gusto por fabular.
Os primeiros anos paseinos na aldea, axudando nos labores da terra e xogando cos outros rapaces sempre que podiamos. No verán, mentres os pais durmían a sesta, bañabámonos no río que pasaba polofondo das brañas onde se podían atopar sacos con gatiños ou cadelos afogados. De vez en cando axexabamos cómo se bañaban as rapazas e despois escolliámolas de mozas. Normalmente elas non sabían nada. Outras veces dábasenos por entrar nas hortas dos veciños a coller froita, a mesma que tiñamos nas nosas, pero a roubada sabía mellor. Tamén andabamos ós niños de paxaro ou pillabámolos con paxareiras, armabámoslles ás troitas de noite, xogabamos ó fútbol, corriamos coa chinga... E ademais eu era o sancristán. Así matabamos afolganza.
Cando cumprín doce anos, marchei para Ourense. Estudiaba no instituto e vivía interno nun colexio menor. Era a primeira vez que saía ó “estranxeiro” e doeume moito. Pola noite lembrábame da casa da aldea, ruín pero agarimosa, dos irmáns, dos amigos, do can que me axudaba a tornar o gando, da troula... Na cidade non había nada diso. Non tiña queixa, pero faltábame a garula dos meus. Metinme de cheo nos libros e rematei o bacharelato no ano 1975. En Ourense coñecín algúns dos escritores que máis admiro: Blanco Amor, Carlos Casares, Méndez Ferrín... Foi todo un descubrimento porque eu pensaba que todos os escritores estaban mortos, por iso saían nos libros.
Despoisfun estudiar Filoloxía Clásica a Compostela,
a miña vocación desde terceiro de bacharelato. O mundo antigo, de lendas e deuses caprichosos, atraíanme moito. Alt' afondei na lectura de escritores gregos e latinos como Homero, Sófocles, Virxilio, Ovidio, Horacio... A eles débolles unha estética e un xeito de contar.
No ano 1980 licencieime en Filoloxía Clásica e marchei a dar clase a Cabeza del Buey (Badajoz)■ O ano seguinte aprobei as oposicións de agregado de Latín e destináronme a Vilagarcía. Despois volvín a Badajoz, desta volta a Don Benito. Aquel ano fíxenme catedrático de Latín e pasei a Carballo. Na actualidade estou no IES “Xosé Neira Vdas” de Perillo-OleirosfA Coruña). Esta é a miña vida, unha fotografía en branco e negro que non se pode cambiar. ”
A súa andaina literaria comeza no ano 1986, especializándose no apartado da literatura infantil e xuvenil, á que se adicará case en exclusiva. Así no ano 1986 acada o 1° Premio na 3a edición do Certame literario “O Barco de Vapor” coa súa obra OS GAZAFELLOS (Edit. S.M., 1987). Continuará coa obra O XÍLGARO PINTOR (Edit. Galaxia, 1987). No ano 1989 publicará tres obras: ANDAINAS DE PEDRO CHOSCO (Edit. S.M., 1989), O TALISMÁN DOS DRUÍDAS (Edit. Galaxia/Everest, 1989) e INVESTIGACIÓN 091 (Edit. S.M., 1989). Cada vez a súa pluma ten máis presentes aos lectores máis xoves e así no ano 1990 volve a acadar de novo o premio “O Barco de Vapor”, coa obra O DEUS DESAPARECIDO (Edit. S.M., 1990), escrita en conxunto con Andrés García Vilariño. Neste mesmo ano tamén verán a luz OS ENREDOS DE OLALLA (Edit. Sotelo Blanco/Everest, 1990) e aparecerá traducida ao catalán a súa INVESTIGACIÓ 091 (Cruilla-S.M., 1990). No ano 1992 publicarase a obra A FRAGA MISTERIOSA (Edit. S.M., 1992), que fora obra finalista no premio “O Barco de Vapor” do ano 1987. Continuará coa HISTORIA DO HOME CAN (Edit. S.M., 1993/Everest, 1994), con ¡MALDITO D.N.I.! (Edicións Xerais de Galicia, 1994) e con S.O.S. (Edit. Galaxia, 1994). Ata o ano 1997 non volverá a publicar ningunha obra narrativa, algo que fará coa súa obra ROMAXE DE DESVENTURAS (Edit. Rodeira, 1997), que tamén será traducida ao castelán ese mesmo ano (Edit. Edebé, 1997). Asimesmo sairá da súa pluma a colaboración A PARTIDA DE AMAIRXÉN (Asociación Cultural Neria de Vimianzo, 1997). No ano 1999 publicará as obras ANDREA QUERE SER MAIOR (Edit. Everest, 1999) e MIMOS E MÁIS
MIMOS (Edit. Galaxia, 1999). No 2(X) 1 sairá á rúa PAISAXE CON FONDO GRIS (Edit. Galaxia, 2001) e ao ano seguinte DE CÓMO O SANTO DOS CROQUES SE FAI PEREGRINO (Edit. S.M., 2002), obra coa que acadou o 1° premio do certame “O Barco de Vapor” dese mesmo ano. Tamén desde ano será a súa colaboración, non de literatura infantil e xuvenil, “Todo ten o seu valor” (“Relatos de verán”; La Voz de Galicia, 2002).
Con todo, Pepe Carballude tamén posúe outras obras, principalmente traducións de obras da literatura clásica ao noso idioma; así temos A GALICIA ROMÁNICA, I.G. BANGO TORVISO (Edit Galaxia, 1987), AS FÁBULAS DE FEDRO (Xunta de Galicia, Clásicos en galego, n° 2. Edit. Galaxia, 1988), esta en conxunto con Xosé Ma Liñeira Reboredo, A VIDA DIÁRIA DOS ROMANOS (Texto editora, 1995), que é unha tradución ao portugués da mesma obra publicada en castelán (Edit. S.M., 1989), SOBRE A VELLEZ/SOBRE A AMIZADE, de Cicerón (Xunta de Galicia, Clásicos en galego, n° 14. Edit. Galaxia, 1995), tamén en conxunto con Xosé Ma Liñeira Reboredo. Amais cómpre salientar as súas colaboracións “Do meu rueiro” en MANUEL REIMÓNDEZ PORTELA NA LEMBRANZA (Ediciós do Castro, 1996), nunha obra homenaxe ao estradense D. Manuel Reimóndez Portela, ou “Un esquema para a análise visual do latín” (Rev. Trevo, n° 5, Ourense).
  • CONSTENLA BERGUEIRO, Gonzalo
Naceu na Estrada no 1965, onde cursou o ensino primario e secundario. Na Universidade de Santiago de Compostela realizou os estudos dc Filoloxía Xermánica, na rama de Filoloxía Inglesa.
Dende 1990 é titular do corpo de profesorado de escolas oficiais de idiomas, nas que impartiu docencia en Ponferrada, Vigo e Pontevedra, e dende o ano 1992 é profesor da Universidadc de Vigo. Na actualidade imparte docencia na Escola Oficial de Idiomas de Santiago de Compostela e na Facultade de Filoloxía e Tradución de Vigo, onde tamén desenvolve o seu labor investigador. Como tal, formou parte do equipo de investigación da Universidade de Santiago de Compostela que elabora o “Diccionario matutal inglés-galego e galego-inglés”, financiado pola Xunta de Galicia e do grupo de investigación “Literatura popular” da Universidade de Vigo. Arestora é membro dos grupos de investigación “La traducción literaria en España (repertorio informatizado crítico-bibliográfico de las traducciones publicadas en España 1940-2002) da Universitat de Barcelona, e “Biblioteca dixital da tradución literaria galega (1980-2005)” da Universidade de Vigo, ambos os dous financiados polo Ministerio de Ciencia e Tecnoloxía. Como investigador, presentou asemade diversos relatorios e comunicacións en diferentes congresos, simposios e seminarios. Ten realizado estadías como investigador convidado nas Universidades de Kent (Inglaterra), Cork (Irlanda), Malta, País de Gales e Costa Rica, e como profesor convidado nas de Bochum (Alemaña) e Bruxelas (Bélxica). É membro do consello de redacción de “Viceversa. Revista galega de traducción”, e formou parte dos comités de organización de diversos congresos, simposios e seminarios.
No eido do asociacionismo de base, foi membro das directivas da “Asociación Cultural A Estrada”, “Asociación Xuvenil Proxecto Zarabeto”, “A Mesa pola Normalización Lingüística” ou a “Asociación para a Defensa Ecolóxica de Galiza (ADEGA)”. Dende o 1995 é concelleiro do Grupo Municipal do BNG, e desde o ano 2000 portavoz do mesmo, na Corporación Municipal da Estrada.
A nivel individual publicou ANTOLOXÍA DO ENSAIO SOCIOLINGÜÍSTICO (ASPG-A Nosa Terra,1996) e tamén é co-autor do DICCIONARIO DE SINÓNIMOS DA LINGUA GALEGA (Galaxia, 1997). Tamén son moi salientábeis os seus capítulos inseridos en diferentes obras. Así temos: “Unha proposta didáctica para o ensino da traducción do inglés” na HOMENAXE A RAMÓN LOURENZO (Galaxia, 1998); “O ensaio socio- lingüístico” en HISTORIA DA LITERATURA GALEGA (ASPG-A Nosa Terra, 1996); “Cronoloxía da historia contemporánea de Galiza” en TEMPOS DE SERMOS. GALICIA NOS SÉCULOS CONTEMPORÁNEOS (Universidade de Vigo, 2002); “A situación do galego: do colonialismo á mundialización. Unha lectura política” en NACIONALISMO E GLOBALIZACIÓN: LINGUA, CULTURA EIDENTIDADE (Universidade de Vigo, 2003) e “Introdución” en LINGUAS SEN ESTADO E PLANIFICACIÓN LINGÜÍSTICA (I): ITALIA E FRANCIA (Universidade de Vigo, 2003).
Por outra parte, cómpre salientar varias traducións do inglés ao galego. Así temos: EXPEDICIÓNS, EXPLOTADORES E PIONEIROS (Edicións Xerais de Galicia, 1996); A GUERRA DOS MUNDOS (Edicións Xerais de Galicia, 1998); NA PROCURA DO EFÉMERO. O CORREO DA UNESCO (UNESCO-Xunta de Galicia, 1997) e EDUCACIÓN PARA TODOS. O CORREO DA UNESCO (UNESCO-Xunta de Galicia, 2000).
Asemade foi encargado da edición e coordinación de diferentes publicacións eoleetivas, eomo: CASTELAO. CO PENSAMENTO EN GALIZA. Actas do Congreso (Concello de Pontevedra-ASPG-Universidade de Vigo, 2001); TEMPOS DE SERMOS. GALICIA NOS SECULOS CONTEMPORÁNEOS (Universidade de Vigo, 2002); LINGUAS NON NORMALIZADAS. PRESENTE E FUTURO. Actas do Congreso Internacional (ASPG- Universidade de Vigo, 2002) e LINGUAS SEN ESTADO E PLANIFICACIÓN LINGÜÍSTICA (I): ITALIA E FRANCIA (Universidade de Vigo, 2003).
Tamén son múltiples os seus artigos e reseñas en publicacións periódicas.
  • COUCEIRO BUGALLO, Xosé
Naceu en Santo André de Souto(A Estrada) no ano 1963. Estudou na Estrada e máis en Santiago de Compostela, cousa que mesturou cos traballos de cotío, na casa de labranza na que se criou. Se hai dúas cousas que envirtaron o seu espírito artístico foron por unha banda a vida de cidade, tanto estudante coma laboral e por outra banda un galano que certo día lle agasallaron: unha gaita. Foi o estudo da gaita o que o levou a querer saber e a amar sen concidións a Galiza e en particular á terra que o viu nacer. Xa na postdictadura, nos seus anos de bacharelato, compuxo os seus primeiros escritos en galego e co-fundou o primeiro grupo de música tradicional chamado “Airiños da Baiuca”. Dende aquela sempre estivo activo no mundo músico-cultural, colaborando na fundación, e sobre todo na didáctica, de máis dunha ducia de formacións, hoxendía vixentes as máis delas. Compuxo varias pezas para gaita e algún cantar. Na actualidade exerce como instrutor de música tradicional, maiormente de gaita, e como artesán.
A partir dos anos 90 está a abondar un pouco máis na escritura. A súa obra permanece case toda inédita. E autor da obra lírica titulada O MEU BRADO MAINIÑO (Ed. Fervenza, 2004).
  • DIZ RAMOS, Manuel
Naceu en Alén-San Salvador de Xiraga (Beariz de Montes-Ourense), en Terra de Montes, no ano 1927.
De adolescente traballou nas minas de estaño no seu poboado de orixe e como canteiro nas provincias de Huesca e León. A finais do ano 1946 emigrou para o Brasil. Nos primeiros anos residiu en Salvador (Bahia) e máis tarde (1951) pasou a vivir a Belo Horizonte (Minas Gerais), onde fixou a súa residencia. Nesta súa definitiva residencia comezou a exercer o Maxisterio e fixo os estudos, ata acadar a licenciatura de Física, Matemáticas e Deseño Xeométrico. Actuou como profesor por máis de 25 anos. Foi consultor de Física no sector de Suplencia da “Secretaria de Estado da Educa^ao” de Minas Gerais. Posúe o Postgrao de Especialización no ensino de Ciencias, modalidade de Física, feito na Universidade Federal de Minas Gerais. Foi Director- presidente, por varios anos, do Gremio Español de Socorros Mutuos e Instrucción, en Belo Horizonte (Sociedade que congrega a maior parte dos emigrantes españois, dos cales, máis do 80% son orixinarios de Terra de Montes e arredores). Tamén foi Presidente do Instituto Mineiro de Cultura Hispánica, en Belo Horizonte. Nos galardóns recibidos cómpre salientar a súa condecoración con “La Encomienda de la Orden del Mérito Civil del Rey de España”, polo Rei D. Xoán Carlos I.
En galego ten publicada unha obra: un ensaio titulado PHOENIX HISPÁNICA: “Síntese de un pasado de loitas e feitos históricos de un pobo” (Funda^ao Biblioteca Nacional, 1998), obra tamén publicada nese mesmo ano en portugués. Un libro seu de poemas titulado POEMAS NA EMIGRACIÓN-EN GALEGO, inda que sen publicar, a maior parte dos poemas alí inseridos foron publicados a paitir do 1993 na revista “O Quince” do Concello de Beariz de Montes. Varias obras súas permanecen á espera da súa publicación, case todas en portugués, como son: PLANETA TERRA E SEUS MISTÉRIOS; ISAIAS, O EMIGRANE SONHADOR; A REPÚBLICA DE PATÓPOLIS; VIDAS FRAGMENTADAS...
DOCAMPO PEGO, M" Otilia
Naceu na Estrada no ano 1919. No ano 1938 ingresou no Corpo de Correos en Santiago de Compostela, de onde foi trasladada á Estrada no 1942. No ano 1966 foi nomeada Xefa desta Oficina Técnica, onde exerceu este cargo ata o 1985, uno da súa xubilación. Na actualidade reside na súa vila natal.
No ano 1948 escribiu unha serie de poemas produto do pasamento do seu marido, en galego e en castelán. Estes poemas serán publicados so o título de DO FONDO DA IALMA (Faro de Vigo, 1967).
  • DOCAMPO REGENGO, Miguel
Naceu no ano 1953. Realizou o Bacharelato no Instituto da Estrada. Posteriormente realizou diferentes estudos e cursiños concernentes á súa real vocación: o deseño, a pintura... Así temos cursos de técnicas de grabado, estampación, deseño asistido por ordenador... e incluso o curso de Locutor de Radio e Televisión(A Estrada, 2000).
Ao longo da súa vida impartiu, e segue a impartir, numerosos cursos en col das máis variadas técnicas do deseño e incluso durante a súa estadía por Ibiza e Palma de Mallorca creou grupos de animación cultural, talleres variados e incluso creou, e dirixiu, un grupo de Guiñol (“RUM-FUM-BUM”). Na actualidade reside na Estrada.
No ano 1978 acadou o premio de Artista xove na campaña de promoción de “Artistas Jóvenes” da Coruña.
Son múltiples as súas exposicións nos máis variados lugares, destacando as de A Estrada, Mallorca, Ibiza, Compostela e Pontevedra... así coma outras conxuntas, coma a desenrolada na Estrada pola Asociación Fillos e Amigos da Estrada ou a que se desenvolveu na Galería Sargadelos da Estrada.
A nivel de literatura e cultura galega, foi encargado e posteriormente deseñador da revista VAGALUME, publicación infantil e xuvenil, de Santiago de Compostela; nas revistas TEIMA, A NOSA TERRA, CONTRARRETRANCA (A Estrada) e en DORNA. Tamén foi o deseñador de portadas de obras literarias, coma a de IÍERNARDO RODRÍGUEZ RIBEIRA (Fundación Cultural da Estrada, 2002).
  • DOCAMPO VÁZQUEZ, Xosé “Casagrande”
Naceu en Guimarei(A Estrada) no ano 1889. Dende moi novo comezou a traballar primeiro de canteiro e despois de xastre. Mais foi compaxinando os seus labores cotiáns cos estudos, facéndose bacheler e mestre e exercendo como tal. Tamén exerceu a política, sendo concelleiro e teniente alcalde. Participou na creación do Instituto de Ensino Medio e despois no Colexio da Inmaculada, onde exerceu de profesor de Xeografía e Historia, seguindo cos estudos, facendo incluso os dous primeiros cursos de Filosofía e Letras. Foi dos fundadores do Recreo Cultural da Estrada, no que tamén foi presidente ao longo de moitos anos. Asimesmo foi confundador da Masa Coral Estradense, onde cantou moitos anos. No ano 1962 foi un dos que se desprazou a buscar os restos do insigne poeta estradense Xosé Manuel Cabada Vázquez a Linares(Jaén). Tamén colaborou intensamente con Radio Estrada nos anos sesenta. Cómpre salientar a “Medalla de Ouro” que lle foi concedida polo xornal “Faro de Vigo” en honra ás súas colaboracións de máis de 50 anos. Finou na Estrada no ano 1985.
Colaborou en moitos xornais, coma os estradenses “El Estradense”, “El Emigrado”... en “La Vanguardia” e, sobre todo, en “Faro de Vigo”, do que foi correspondente dende o ano 1914. Publicou a obra de contos XENTE QUE VAI E VÉN (Ed. Manuel Docampo Pego, 1983) onde se recolleron diferentes contos que el fora emitindo nas ondas de Radio Estrada.
  • DONO LOPEZ, Pedro
Naceu en San Pedro de Ancorados(A Estrada) no ano 1971. Estudou o bacharelato no Instituto de Bacharelato “Manuel García Barros” da Estrada. A continuación licenciouse en Filoloxía Galego-Portuguesa pola Universidade de Santiago de Compostela. Realizou o Curso Anual de Língua e Cultura Portuguesas na Facultade de Letras da Universidade de Lisboa como bolseiro do Instituto Camóes. Despois de exercer as funcións de lector de Lingua e Cultura Galegas na Universidade de Minho (Braga). Actualmente é lector de español na mesma universidade. Actualmente está a realizar a tese de doutoramento en col da documentación notarial galega medieval.
É autor da edición da obra AIRES DA MIÑA TERRA de Curros Enríquez (ASPG-A Nosa Terra, 1996).
  • l' ERNÁNDEZ CASTRO, Xoán Andrés
Naceu en Cesures (Pontevedra) no ano 1951. Ao logo ila súa infancia residiu en víirios lugares de Galiza acompañando ú súa familia polos diversos destinos que seu pai, mestre, ía obtendo. Con el aprenderá as primeiras letras e prepara o ingreso no Bacharelato, que cursa no colexio Apóstol Santiago de Vigo e no INB da Estrada.
Estuda Maxisterio en Santiago de Compostela e posteriormente a carreira de Xeografía e Historia, especialidade de Historia. Elabora e defende a súa Tese de Licenciatura “Reconstrucción demográfica de una parroquia rural gallega. Guimarei, A Estrada-Pontevedra, 1700-1850”, obtendo a máxima cualificación do Tribunal.
Realiza e remata en Madrid os Cursos de Doutoramento e prepara a Tese de Doutoramento no ámbito da demografía histórica so o título “Los orígenes de la villa de A Estrada; aspectos demográficos y económicos”.
Exerce a súa carreira como docente no CPI “Aurelio Marcelino Rey” de Cuntis, impartindo clases de Xeografía e Historia na ESO.
Na actualidade é Director do Museo “Manuel Reimóndez Portela” da Estrada e coordinador editorial da publicación “A Estrada, miscelánea histórica e cultural”, que se vén editando dende o 1998.
É autor de tres obras concementes a diferentes itinerarios inseridos nunha ampla colección. Así comezou publicando ITINERARIO DIDÁCTICO POLO CONCELLO DA ESTRADA (Vía Láctea, 1986), ITINERARIO DIDÁCTICO POLO BAIXO MIÑO (Vía Láctea, 1987) e ITINERARIO DIDÁCTICO POLA BACÍA DO ULLA E PENÍNSULA DO BARBANZA (Vía Láctea, 1987). Cómpre salientar as súas colaboracións en diferentes publicacións colectivas, moi especialmente en practicaniente todos os números da revista “A Estrada. Miscelánea históríca e cultural”, da que é o seu actual coordinador. Tamén colaborará en revistas como “Gallaecia” e “Brigantium”, e asimesmo na “VI Forxa Literaria” (Seminario de Estudios Deza, 2003), e cunha ponencia no “Encontro sobre educación ambiental en Galicia” (Xunta de Galicia, 1990). Cómpre termos moi presente que foi o coordinador da obra homenaxe ao insigne estradense Manuel Reimóndez Portela titulada MANUEL REIMÓNDEZ PORTELA NA LEMBRANZA (Ed. do Castro, 1996), onde tamén colaborou co artigo “A biblioteca de Castelao en Buenos Aires”.
  • FERNANDEZ DA PONTE, Xosé
Naceu na parroquia de Tabeirós(A Estrada) no ano 1901. Realizou os seus estudos en Santiago de Compostela, rematándoos á temperá idade de 18 anos e, ao non poder opositar por falta de idade, exerceu o ensino privado primeiro en Lalín e posteriormente na Baña. Participou nas oposicións do ano 1923 obtendo praza, onde elixiu a escola de Vinseiro(A Estrada), que rexentou durante nove anos ata que por concurso foi destinado a Noia. Durante a súa estadía como mestre en Vinseiro foi nomeado “Socio de Honor” pola “Sociedade Hijos del Ayuntamiento de A Estrada” de Cuba. Tamén foi Secretario do Sindicato Agrícola. Foi Director durante nove meses do xornal estradense “El Emigrado”. No ano 1963 f'oille concedida a “Cruz de Alfonso X el Sabio”, que lle foi entregada no ano seguinte.
Finou na Baña no ano 1989.
Comezou publicando algúns poemas en “El Emigrado”, “Vida Gallega”, “El Compostelano”, “La Noche”, “Tapal”... A súa obra poética, en galego e en castelán, foi recompilada e publicada na obra LATEXOS (Ed. Celta, 1979).
  • FEROS SANGIAO, Nieves
Naceu en Agar(A Estrada) no ano 1943. Aquí traballou ata que chegou a ela a emigración, pasando anos en Alemaña. De volta púxose a traballar na súa verdadeira paixón: a cociña. Pasou uns anos cociñando na Residencia da 3a Idade da Estrada. A continuación pasou catro anos cociñando no Centro de Discapacitados Psíquicos de Saiar. No ano 1993 acadou o primeiro premio no “1° Concurso de receitas inéditas de Salmón”. Nos dous anos seguintes volveu a acadar o 1° e o 3° consecutivamente. Son numerosos os cursos impartidos para as máis variadas asociacións, colexios... e tamén traspasou o Atlántico para lles levar moitas das súas receitas, especialmente do salmón, aos nosos emigrados venezolanos.
Ten publicadas dúas obras. A primeira titulada O SALMÓN EN GALEGO. 100 maneiras de prepara-lo salmón (Ed. de Nieves Feros, 1999 e 2001) e posteriormente publicou A COCIÑA EN GALEGO (Ed. de Nieves Feros, 2001) cunhas 160 receitas concernentes a todos os apartados culinarios. FRAGOSO, ManuelNaceu en Codeseda (A Estrada) no ano 1956. A súa obra artística foi exposta en diferentes lugares de Galiza e incluso fóra (Bilbao). E Membro da Comisión dos Premios San Martiño.
Os seus debuxos aparecen ilustrando diversas obras literarias, así coma en revistas e xornais da cultura do noso país. As grandes editoriais galegas nalgún momento contaron cos seus deseños, así temos: “Edicións Xerais de Galicia”, “Editorial Galaxia”, “Vía Láctea”... o mesmo que ocorre coas revistas “Escrita”, “A Nosa Terra”, “Can sen dono”, “Galicia expres-ese”, “Tintimán”, “Quevedos”... e xornais coma “La Voz de Galicia”, “El Faro de Vigo”...
Ademais atopamos os seus debuxos en HOMENAXE DA POESÍA E DA PLÁSTICA GALEGA AOS QUE LOITARON POLA LIBERDADE (Ed. O Castro), WIAXE KÓSMICO POLO MUNDO DUN HINÚTIL, de Secundino do Rueiro, AS CORES DO VENTO (Xunta de Galicia) e colaborou con GALIX- GALICIA SOLIDARIEDADE, con PRESENCIA GITANA CONTRA O RACISMO E A XENOFOBIA... e asimesmo numerosas portadas e interiores de obras literarias coma XOSÉ MANUEL CABADA VÁZQUEZ. Obra completa, poemas e outros escritos (Fundación Cultural da Estrada, 2001), MARCIAL VALLADARES. Cantigueiro Popular (Fundación Cultural da Estrada, 2004), PARA ISO ESTÁ O FUTURO, de David Otero (Ed. Fervenza, 2003) e finalmente con MEMORIAS DO CAIRO de Xosé Luna (Ed. Fervenza, 2004), con O MEU BRADO MAINIÑO de Xosé Couceiro (Ed. Fervenza, 2004) e con O CIRIDONIO (Ed. Fervenza, 2004) de David Otero.
  • GARCÍA BARROS, Manuel “Ken Keirades”
Naceu na aldea de Ulla, parroquia de Berres(A Estrada) no ano 1876. Foi compatibilizando os seus estudos primarios cos traballos cotiáns de labranza e ademais artesanais. Cando estaba a realizar o servicio militar en Vigo comezou a colaborar en revistas e a tomar contacto cos movementos culturais da cidade olívica, moi especialmente co teatro. Alternando os seus traballos cos estudos, no ano 1905 acadou, por libre, o título de “Mestre de 1° ensino elemental”. No ano seguinte casará en Callobre (A Estrada), onde vivirá o resto da súa vida. No ano 1907, e por mor do seu labor como director do xornal “El Estradense”, pasou por primeira vez na súa vida pola cadea, feito que se volveu a repetir no ano seguinte. Os seus contactos e simpatía cos movementos agrarios de comezos de século son moi salientábeis así coma cos membros das “Irmandades da Fala” e posteriormente co grupo “Nós”, moi especialmente co seu gran amigo e soporte cultural Rarnón Otero Pedrayo. Xa a partir do 1920 pasou a ser un persoeiro recoñecido nas nosas letras e no galeguismo, canto máis ao ser un dos “alma mater” do xornal “El Emigrado”, que foi o xornal de maior duración da Estrada ata hoxe, e no quc colaborou con todo tipo de traballos. No ano 1927 aprobou as oposicións de Mestre Nacional, indo no seu primeiro destino a Pepín(Castrelo do Val-Ourense). O levantamento militar supúxolle a suspensión de emprego e soldo, cando xa fora trasladado a unha parroquia da beira (San Pedro de Ancorados). Este emprego non lle foi xamais restituído en vida. No ano 1955 foi levado de novo ao cárcere, xunto con Francisco Fernández del Riego e Domingo Lemos Suárez, no seu caso simplemente por lle atopar unhas revistas (“Bohemias”) que lle mandaran dende Cuba. No ano 1957 foi nomeado “Membro Correspondente” da Real Academia Galega. Finou no ano 1972.
No ano 1997 o Exmo. Concello da Estrada adicou este ano á lembranza da súa memoria.
Os seus primeiros escritos xa saíron da súa pluma a finais do século XIX, sendo nestes comezos case en exclusiva poemas, que apareceron publicados por separado nos máis variados medios. O seu primeiro artigo coñecido publicouse en “Luz y Sombra” de Vigo no ano 1898. A partir de aquí é moi reseñábel o seu labor xornalístico, especialmente no xornal “El Estradense”, un semanario agrícola-social, que se comezou a publicar no 1906 e no que participou con artigos, relatos curtos... e do que foi o seu Director. Deixou de se publicar no 1909. No ano 1920 creouse o xornal “El Emigrado”, xomal financiado polos “Hijos del Ayuntamiento de A Estrada” de Cuba. Neste xornal comezou a publicar periodicamente os seus “Contiños da Terra” e comezou a ser recoñecido e respectado no ámbito cultural galego e no movemento galeguista. No ano 1924 o seu conto "O fúbol en Malpocados” l'oi premiado nos “Xogos Florais dc Santiago”. Dous anos máis tarde púxose en escena a súa pequena peza teatral CARTA DA HABANA (Revista Céltiga; Ed. Fervenza, 2002). No 1929 o seu longo traballo “Falemos na nosa fala” gañou o “Certame Literario de Exaltación da MullerGalega” (Pontevedra). Posteriormente recolleitou os contos que fora sacando no “El Emigrado”, e saíu á rúa so o título CONTIÑOS DA TERRA (Nós, 1931; Hnos. Caporaletti, 1952; Ed. Xerais de Galicia, 1999; Biblioteca Galega 120, La Voz de Galicia, 2002). Xa en vida non viu publicadas máis obras, a pesar de pasar toda a vida escribindo. No ano do seu pasamento, meses despois, saíu á rúa AVENTURAS DE ALBERTE QUIÑOI (Ed. Castrelos, 1972; Vía Láctea, 1990), a pesar de que xa fora finalista nun concurso literario convocado polo Centro Galego de Buenos Aires no 1949. Máis tarde publicáronse as súas obras ENREDOS (Edit. Galaxia, 2000) e DOS MEUS RECORDOS (Edit. Galaxia, 2001).
  • GARCIA GOMEZ, Valentín
Naceu en Abades(Silleda) no ano 1970. Realizou os seus estudos de bacharelato do IES “Manuel García Barros” da Estrada e licenciouse en Filoloxía Galego-Portuguesa na Universidade de Santiago de Compostela. Asimesmo é Diplomado en Música polo Conservatorio de Santiago de Compostela e tamén realizou o Postgrao e Máster en Administración Local na Facultade de Dereito de Santiago de Compostela. É resposábel do Sercicio de Normalización Lingüística do Concello da Estrada dende o ano 1994. Desempeñou, e desempeña, numerosos cargos concernentes á cultura do noso país; así é Presidente do “Recreo Cultural da Estrada”, Secretario da “Fundación Castelao”, Membro do Padroado da “Fundación Neira Vilas”, Membro da “Comisión de Seguimento do Centro de Documentación Sociolingüística” do Consello da Cultura Galega, Secretario da “Fundación Cultural da Estrada”, Membro do “Comité de Seguimento do Premio Xornalístico M. Reimóndez Portela”, Membro da Directiva da Asociacion Cultural “O Brado” e da Organización dos “Premios San Martiño de Normalización Lingüística”, foi Presidente da “Coordinadora Galega de Traballadores/-as de Normalización Lingüística”, é membro do Equipo de Organización do “Certame Interxeracional dos Pereiriños”.
Tamén foi membro fundador do “Grupo de Teatro Os Tirinautas”, da “Coral Polifónica Estradense”, de Radio Estrada e da Tele Estrada.
É autor da reedición de A ESTRADA RURAL (Exma. Deputación Provincial de Pontevedra, 2004) e colaborou co traballo “Informe-proposta sobre a organización dos servicios lingüísticos” en XORNADAS DE COORDINACIÓN DE POLÍTICAS LINGÜÍSTICAS (Fundación Enclave, 2003).
  • GARRIDO COUCEIRO, Xoán Carlos
Naceu na Estrada no ano 1965. Realizou os seus estudos primarios e o Bacharelato na Estrada, e posteriormente licenciouse en Filosofía e Ciencias da Educación na Universidade de Santiago de Compostela.
Cursou o Doutoramento en Antropoloxía. Foi responsábel comarcal do Sindicato Labrego e Director da “Editorial Fouce”. Ten participado en Ponencias na “Semana Galega de Filosofía” e no “Congreso Castelao”. Foi membro do Consello de Redacción da Revista “Contrarretranca”. Tamén foi membro da “Asociación Cultural A Estrada” durante dúas décadas.
A nivel individual comezou publicando a obra MANUEL GARCÍA BARROS. LOITANDO SEMPRE (Ed. Fouce, 1995), para continuarcon O PENSAMENTO DE CASTELAO (A Nosa Terra, 2000) e MANUEL GARCÍA BARROS (Ed. Fervenza, 2002), así como tamén foi autor da edición crítica O PENSAMENTO GALEGUISTA DA POSGUERRA (A Nosa Terra, 1997). Ultimamente publica a obra teatral FALANDO CON BALAS (Ed. Fervenza, 2004).
A nivel colectivo ten publicado colaboracións nas máis variadas obras. Así temos: “O concepto de nación en Castelao” nas ACTAS DO CONGRESO CASTELAO (Universidade de Santiago de Compostela, 1989); “Castelao: nazón e alienación” en O PENSAMENTO GALEGO NA HISTORIA (Universidade de Santiago de Compostela,1997); “O pensamento galeguista (o ensaio filosófíco de posguerra)” en HISTORIA DA LITERATURA GALEGA (ASPG-A Nosa Terra, 1996); “Roberto Blanco Torres” en OS MÁRTIRES DO 36 (A Nosa Terra, 1996); “Propostas metodolóxicas para o estudio do poder local na Galicia. Dos últimos anos da Restauración” en PODER LOCAL, ELITES E CAMBIO SOCIAL NA GALICIA NON URBANA (Universidade de Santiago de Compostela, 1997); “A democracia na Galiza” en ROBERTO BLANCO TORRES, O COMBATE INCESANTE (A Nosa Terra, 1999); “O teatro militante de Varela Buxán” en MANUEL DANIEL VARELA BUXÁN. O PATRIARCA DO TEATRO GALEGO (Seminario de Estudios Deza, 2000); “A imposible victoria de Chinto Crespo” en O SINDICATO DE AGRICULTORES DE TEIS (Asoc. Wciñal de Teis, 2000), “As causas da crueldade” en MURGUÍA, REVISTA GALEGA DE HISTORIA (Asoc.Galega de Historiadores, 2004) e “Na Estrada entre labregos e agrarios” en PEDRO BREY. A PARROQUIA RETRATADA (Xunta de Galicia-Universidade de Santiago de Compostela, 2004). Ademais foi colaborador de dúas obras para o ensino: FILOSOFÍA. 1° BACHARELATO (Promocións Culturais Galegas, 2000) e FILOSOFÍA. 2° IIACHARELATO (Promocións Culturais Galegas, 2001). Tamén os seus artigos en diferentes revistas son nmnerosos, destacando os inseridos nas revistas “Terra e Tempo” e “Contrarretranca”.
  • GOLDAR DURÁN, Xosefa
Xosefa Goldar nace na Estrada no ano 1953. Estuda Filosofía e Letras na Universidade de Santiago de Compostela e hogano é profesora de Lingua e Literatura no IES Santa Irene de Vigo.
Como obra narrativa Xosefa Goldar publicou NO FÍO DO TEMPO (Edicións Xerais de Galicia, 1987). Ademais participou na obra ASEDIOS Ó CONTO (Servicio de Publicacións da Universidade de Vigo, 1999) co seu traballo “Sobre confusión e morte de María Halteira”.
  • GONZÁLEZ VIGO, Marcial José
Naceu na aldea de Ramiráns, Santo André de Vea(A Estrada) no ano 1945. É técnico Superior de Radiodifusión e Televisión, especialidade en emisións e programación, e Técnico en Relacións Públicas. Traballou na Cadena Ser en varias cidades de España e na COPE de Lugo, en xornais, axencias de noticias e en Televisión Española. Foi Premio Galiciade Xornalismo no ano 1985. Quizais o máis salientábel da súa biografía sexa o nacer nunha aldea e vivir de forma temporeira en máis de medio cento de parroquias rurais de Galiza.
Son numerosísimos os premios que acadou ao longo da súa vida profesional na Radio, na Tclevisión e na Prensa.
No noso idioma ten publicadas dúas obras. A primeira, titulada MEDIO CENTO DE GALEGOS E ROSALÍA (Ed. Celta, 1983), en colaboración con Xulio Xiz Ramil, amósanos os guións radiofónicos dos programas que, so o título da obra, foron producidos en Radio Popular de Lugo e emitidos nas emisoras COPE de Galiza, e que acadaron o “Premio Nacional de Radio”, convocado polo Padroado “Rosalía de Castro” co gallo do Centenario da publicación de “Follas Novas”. Posteriormente publicou o extensísimo ensaio (895 páxinas) titulado TERRAS DE LUGO. O libro das parroquias do Concello e da cidade de Lugo (Publinorte de Lugo, 1996).
  • GULÍAS LAMAS, Xesús Antonio
Naceu en Santa María de Beariz de Montes no ano 1948. Ao longo da súa vida ten impartido moitas conferencias, case sempre tomando como referente a Beariz e aos seus canteiros, incluíndo o seu “verbo”. É Presidente da “Asociación Amigos da Terra de Montes” de Beariz.
Na actualidade reside en Vigo.
Ten publicados varios ensaios, entre os que cómpre destacar: LENDAS DE BEARIZ DE MONTES; OS RONSEIS DA PEDRA; DE BEARIZ A OURENSE; POLOS CAMIÑOS DE BEARIZ DE MONTES; BEARIZ DE MONTES: ASPECTO ANTROPOLÓXICO, HISTÓRICO E CULTURAL DUN POBO e DICCIONARIO DO VERBO DOS CANTEIROS. Asimesmo publicou o conto XOTITLE E O INDIANO e LENDADE CHURRUCHAO. En verso publicou VERSOS SOLTOS, UN CANTO A BEARIZ DE MONTES e VERSOS DOS NENOS DE MONTES. Nestes intres está a punto de rematar varios ensaios en col dos canteiros e monumentos de Terra de Montes así coma un en col do románico na zona.
  • HERMIDA GULÍAS, Carme
Naceu na Portela de Lamas(Forcarei) no ano 1961. Licenciada e Doutora en Filoloxía Galego-Portuguesa na Universidade de Santiago de Compostela. Actualmente é profesora de Lingua Galega na Facultade de Ciencias da Información da Universidade compostelá e Secretaria da mesma Facultade. É membro do Instituto da Lingua Galega dende 1983. No antedito Instituto codirixe a sección do Arquivo do Galego Oral. Realizou a súa Tese de Doutoramento sobre a reivindicación do galego na etapa do Rexurdimento. Boa parte da súa actividade dende finais dos 80 ata a actualidade centrouse na lexicografía galega. Participou en varios Congresos, coma o “XIX Congreso Internacional de Lingüística e Filoloxía Románicas”, “Congreso Internacional da Cultura Galega”, “Congreso Alvaro Cunqueiro” e “Xornadas sobre V. Lamas Carvajal”. É membro da Fundación Premios da Crítica e da Fundación Sotelo Blanco. Tamén é fundadora e coordinadora da “Asociación Mulleres Galegas na Comunicación” e fundadora do colectivo sociocultural “Redes Escarlata”. Na actualidade é Presidenta da “Aociación de Veciños de Cacheiras”.
A título individual ten publicadas as seguintes obras: A REIVINDICACIÓN DA LINGUA GALEGA NO REXURDIMENTO 1840-1891). ESCOLMA DE TEXTOS (Consello da Cultura Galega, 1992); OS PRECURSORES DA NORMALIZACIÓN. DEFENSA E REIVINDICACIÓN DA LINGUA GALEGA NO REXURDIMENTO (Ed. Xerais de Galicia, 1992), ambas froito dos estudos realizados a prol da elaboración da Tese de Doutoramento; ROSALIA DE CASTRO NA PRENSA BARCELONESA (1863-1899) (Patronato Rosalía de Castro, 1993) e ORTOGRAFÍA PRÁCTICA (Sotelo Blanco, 2001).
Pero o seu labor en obras colectivas é inxente. Colaborou na elaboración de varios dicionarios, así temos: DICCIONARIO NORMATIVO GALEGO CASTELÁN (Edit. Galaxia, 1988), DICCIONARIO XERAIS CASTELÁN-GALEGO DE USOS, FRASES E SINÓNIMOS (Ed. Xerais de Galicia, 1990), DICCIONARIO XERAIS DA LINGUA (Ed. Xerais de Galicia, 2002) e GRAN DICCIONARIO XERAIS DA LINGUA (Ed. Xerais de Galicia, 2000). Tamén colaborou na elaboración de moitos libros de texto, así temos: LINGUA 1° ESO (Ed. Xerais de Galicia, 1996), LINGUA 2° ESO (Ed. Xerais de Galicia,1997), LINGUA E LITERATURA GALEGA 3° ESO (Ed. Xerais de Galicia, 1998), LINGUA E LITERATURA GALEGA 4" ESO (Ed. Xerais de Galicia, 1998), LINGUA 1° ESO (Ed. Xerais de Galicia, 2001) e LINGUA 2" ESO (Ed. Xerais de Galicia, 2001). Tamén colaborou na obra ERROS DO GALEGO. I. LÉXICO (Ed. Compostela, 1995) e, en conxunto con Francisco Fernández Rei, en A NOSA FALA. BLOQUES E ÁREAS LINGÜÍSTICAS DO GALEGO (Consello da Cultura Galega, 2(K)4). Ademais foi encargada da edición da obra de Xoán Manuel Pintos, A GAITA GALLEGA (Ed. Xerais dc Galicia, 2002). Tamén nos cómpre salientar os seus artigos aparecidos como colaboración en diferentes obras. Así temos: “A consideración social do galego no século XIX e os intentos de modificala” na obra HOMENAXE Ó PROFESOR CONSTANTINO GARCÍA (Universidade de Santiago de Compostela, 1991), “O dialectalismo en Celso Eniilio Ferreiro” e “Glosario de Celso Emilio Ferreiro” en ESTUDIOS DEDICADOS A CELSO EMILIO FERREIRO (Universidade de Santiago de Compostela, 1992), “En galego o que ti queiras” en COMENTARIO DE TEXTOS POPULARES E DE MASAS (Ed. Xerais de Galicia, 1994), “Ferro Couselo e a lingua galega” en XESÚS FERRO COUSELO (Xunta de Galicia, 1996), “Galego e portugués durante o século XIX (1840-1891) en HOMENAXE Á PROFESORA PILAR VÁZQUEZ CUESTA (Universidade de Santiago de Compostela, 1996), “Algunhas consideracións sobre o galego da prensa. A morfosintaxe” en HOMENAXE A RAMÓN LORENZO (Edit. Galaxia, 1998), Un modelo de lingua para os medios de comunicación de masas” en CINGUIDOS POR UNHA ARELA COMÚN. HOMENAXE Ó PROFESOR XESÚS ALONSO MONTERO (Universidade de Santiago de Compostela, 1999) e finalmente “Usos errados no léxico da prensa” en HOMENAXE A FERNANDO R. TATO PLAZA (Universidade de Santiago de Compostela, 2002). Ademais colaborou no proxecto HISTORIA DO GALEGO ESCRITO, fmanciado pola Consellería de Educación da Xunta de Galicia realizado entre o 1990 e o 1994.
  • LOSADA DIÉGUEZ, Antón
Naceu no Pazo de Moldes (Boborás.Ourense) no ano 1884. A súa nenez transcorre a cabalo entre Moldes e A listrada, pero sobre todo nesta última vila, onde seu pai traballaba de notario. Pero de xove foi levado interno para A Guarda para estudar o Bacharelato no Colexio Apóstolo Santiago, inda que rematou o Bacharelato no 1899 no Instituto de Pontevedra. Posteriormente pasará polas univesidades de Deusto, Salamanca, Madrid e Compostela. Nelas acadará a licenciatura de Dereito e farase Doutor en Filosofía. Daquela voltará a Galiza, onde permanecerá ata o 1911. Nestes anos simultanea a actividade académica en Compostela coas súas primeiras actividades políticas na Estrada. En Santiago actuou de axudante de Armando Cotarelo Valledor. No 1910 doutorarase en Filosofía coa tese titulada “Simbólica e ideas filosóficas contenidas en La vida es sueñoNo ámbito político estradense Losada intervén, apoiado pola súa familia, nas campañas agrarias de comezos de século enfrontándose ao cacique pontevedrés Marqués de Riestra.
No 1911 viaxou a Madrid por mor de preparar as oposicións á Cátedra de Psicoloxía, Lóxica, Etica e Rudimentos de Dereito, obtendo o número un, e foi destinado a Toledo. Tras unha breve estadía nesta cidade, permutará esta praza pola de Ourense no 1914. Aquí será onde reanudará a súa relación co agrarismo católico. Aquí ademais tomará contacto con xoves intelectuais ourensáns, que máis adiante formarán o núcleo de “Nós”, sen embargo mantívose totalmente desvinculado de “La Centuria”, primeiro órgano de expresión deste grupo. No 1917 ingresará nas “Irmandades da Fala”. Chegou a presidir a I Asemblea Nacionalista de Lugo no 1918 e dous anos máis tarde será un dos fundadores da “Revista Nós”. No 1924 entrou no Seminario de Estudos Galegos, onde foi un membro destacado. Na escisión que se produciu no Nacionalismo (1922), Losada pasarase ao bando de Vicente Risco. Sen embargo ambos demitiron publicamente dos seus postos de deputados provinciais, Losada por Pontevedra, no 1925. A partir de aquí a súa actividade centrarase exclusivamente no ámbito cultural. Tamén foi “Membro Correspondente” da Real Academia Galega. Nestes anos, en Pontevedra, promoveu a creación da “Coral Polifónica”. Foi membro da Padroado do Museo Provincial, Presidente do “Círculo Católico de Pontevedra”. Finou no ano 1929. No ano 1985 a Real Academia Galega adicoulle o “Día das Letras Galegas”.
Os seus primeiros artigos foron publicados en “Nós”, “Alborada” e, por suposto, no xornal estradense “El Emigrado”, dirixido polo seu gran amigo e admirado, D. Manuel García Barros. Os seus ensaios, especialmente de temas políticos, foron recompilados no ano 1985, co gallo de lle adicar ese ano o “Día das Letras Galegas”, so o título OBRA COMPLETA (Ed. Xerais de Galicia, 1985).
  • LOUREIRO RODRIGUEZ, Carlos
Naceu en Callobre(A Estrada) no ano 1957. Realizou os seus estudos primarios na Escola Parroquial de Callobre, pasando a continación ao Instituto de Bacharelato da Estrada. No ano 1975 comezou os seus estudos universitarios na Facultade de Filoloxía, na especialidade de Filoloxía Románica da Universidade de Santiago de Compostela, estudos que rematou no 1980. Do 1981 ao 1983 impartiu docencia en Pontevedra, primeiro no “Colexio Estudio” da Caeira e posteriormente no Instituto de Bacharelato “Sánchez Cantón”. No 1983 aprobou as oposicións de Agregado de Lingua e Literatura Galega e irá destinado ao IES “Manuel García Barros” da Estrada, onde continúa na actualidade. Ao longo dos anos formou parte de diferentes asociacións tanto culturais coma deportivas, tendo especial atención na actividade deportiva dos máis xoves.
O seu principal eido dentro da nosa cultura será o de sacar á luz a obra anónima e esquecida do estradense Manuel García Barros. Así comezou coa edición da obra AVENTURAS DE ALBERTE QUIÑOI (Vía Láctea, 1990), esta en colaboración co profesor Xesús Oreiro Pensado, para continuar coa edición, introdución e notas da obra CONTINOS DA TERRA (Ed. Xerais de Galicia, 1999) e coa edición de ENREDOS (Edit. Galaxia, 2000), DOS MEUS RECORDOS (Edit. Galaxia, 2001), da CARTA DA HABANA (Ed. Fervenza, 2002) e O CEGO DE FORNELOS (Ed. Fervenza, 2004) de Varela Buxán. No ano seguinte publicará CALLOBRE C.F. DOS ALICERCES A 2002 (Fundación Cultural da Estrada, 2003), onde se narra a historia de máis de sesenta anos de existencia deste exemplar Clube estradense.
  • LUEIRO LEMOS, Xosé
Naceu en Bemil (Caldas de Reis) 110 ano 1969. Pasará os seus primeiros anos a orelas do Umia. Á idade de tres anos trasladarase a vivir á Estrada. Na súa etapa escolar comeza a familiarizarse coa literatura de Enid Blyte, Robert Louis Stevenson, Jules Veme, Arthur Conan Doyle... A finais do bacharelato unha guitarra acadada nun sorteo dunha tómbola levarao a emprender un percorrido musical no seo do grupo “La Señal”, co que gravará catro discos. El escribe e interpreta a meirande parte dos temas. Compaxina a música cos seus estudos na Facultade de Filoloxía Hispánica na Universidade de Santiago de Compostela, onde comezará a profundizar nos clásicos da literatura galega. Unha vez finalizados os estudos, e co gallo de difundir a actividade teatral polas parroquias da Estrada, será un dos fundadores do Grupo de Teatro Municipal “Os Tirinautas”, grupo que nos seus comezos porá en escena diferentes textos adaptados e orixinais de clásicos estradenses coma Avelina Valladares, García Barros, Varela Buxán. Ao mesmo tempo tamén é un dos que artellan o festival “Viven”, coa pretensión de unificar a dispersa comunidade de músicos estradenses. Será asimesmo un dos fundadores da folla poética “Augas Verso”, coa finalidade de difundir a obra poética de autores estradenses. No ano 2002 escribe a banda sonora dunha comedia musical “El Zorro”, estreada no teatro Calderón de Madrid e comeza a se adicar con máis intensidade á faceta de cantautor. Por outra banda, as montaxes do grupo de teatro local, baixo a súa dirección, acadan un éxito sen precedentes coa obra “Ensalada de Mosquito”.
Ten publicadas dúas obras, unha de poesía titulada ANTOLOXIA DUN NAUFRAXIO (Galinova, 2000) e unha adaptación teatral do extenso poema de Avelina Valladares “Diálogo entre un peregrino que se dirige a Compostela y un labriego” titulado AS PAPOULAS DO PEREGRINO (Ed. Fervenza, 2002).
  • LUNA SANMARTÍN, Xosé
“Nacín na Estrada o 5 de setembro de 1965. Crieime na casa familiar cos meus pais, irmá e avós, no número 88 da rúa Serafín Pazo, en pleno corazón do barrio de Bedelle. Nos xogos da infancia sempre sentín que Bedelle era unha desas illas solitarias arrodeadas de tesouros que nos engaiolaban e tamén de perigos que nos acechaban.
O matadoiro, hoxe reconvertido no Museo Reimóndez Portela. A fmca de Muñiz., que nós chamabamos a de Paradés, hoxe urbanizada como rúa 35. O Cano do Sifón, hoxe (aínda que estreito) en moito mellor estado, a saída sur da illa. O Teatro Principal, onde os soños se facían realidade a 24 imaxes por segundo. A fonte máis grande do mundo. O campo de fútbol da Baiuca, lembro un velliño que sempre levaba paraugas aos partidos, chovera ou non. As carreiras polo xardín. A carballeira de Leis, onde unha tarde de verán cravei un cristal nun pé e tiveron que darme doce puntos. A finca Paraíso, a do señor Joaquín, o torneiro, que á postre convertiríase no meu avó. As cereixas máis sabedeiras do mundo, as da señora Secundina. As obras de teatro que improvisabamos no fallado da miña casa. O señor Torres, que tiña como especialidade a caza, captura e exhibición de toupas. Os automóbiles antigos que había no garaxe de Campos. O arrecendo a verniz e viruta do taller de carpintería de Valcárcel...
Un par de veces á semana atravesabamos a Pinguela e iamos a Guimarei, á casa dos meus avós maternos, aquelo era fantástico... Velaquí algúns dos espazos vitais da miña infancia.
Estudiei no colexio de Lourdes: a señorita Leonor regaloume un dos libros que mátis veces relín na miña vida, Cinco Semanas en Globo. O meu profesor de 2°, un tecedor de soños chamado David Otero, díxolle aos meus pais que ía rematar na NASA. Enfin, cando rematei 8° de EXB, o director preguntoume qué queria ser (estudiar); eu contestei, mestre e periodista.
Con trece anos pasei un mes de vacacións en Londres, na casa dos meus tíos, alí comprobei que había outros Ceos por descubrir.
Fun sempre por letras ata que, en 1984, botei moza e comecei a ter un interés inusitado (e obsesivo) polas matemáticas... en 1992, namentres todos miraban as Olimpiadas, casei con Regina, a miña noiva matemática.
Antes, fixen en Santiago a carreira (Maxisterio) pola que tiña (teño) devoción (vocación) e logo estudiei Xeografía e Historia, especialidade de Historia Contemporánea, tamén en Compostela.
No 2000 naceu o meu fillo, Nicolás. Veu cunha historia marahillosa debaixo do brazo, O ano das mimosas, pero... esa é outra historia. ”
A súa obra abrangue practieamente todos os xéneros literarios, xéneros que se completan co seu traballo a prol da edición de diferentes obras dramáticas que xustifican o único xénero que non saíu aínda da súa pluma. Así publicou dúas obras narrativas: AS COMETAS DA VIDA (Ed. fervenza, 1999), obra coa que acadou o Premio Roberto Blanco Torres, e O ANO DAS MIMOSAS (Ed. fervenza, 2000). A nivel de ensaio publicou A ESTRADA ROMÁNICA (Ed. Fouce, 1999) e ONDE O SOL FACHEABA Ó AMAÑECER. VIDA E OBRA DE AVELINA VALLADARES NÚÑEZ (Ed. Fouce, 2000). Tamén foi coordinador da obra MANUEL DANIEL VARELA BUXÁN. O PATRIARCA DO TEATRO GALEGO (Seminario de Estudios Deza, 2000). Canto á lírica, a súa obra MEMORIAS DO CAIRO (Ed. Fervenza, 2004) foi galardoada co premio “Avelina Valladares” do ano 2003. Tamén é coautor co artista Manuel Fragoso da obra A MARCIAL VALLADARES. 100 ANOS (Fundación Cultural da Estrada, 2003). Asimesmo realizou a edición da obra completa de Marcial Valladares titulada CANTIGUEIRO POPULAR (Fundación Cultural da Estrada, 2004). No eido teatral realizou a edición da obra de Manuel Bergueiro López, OLLO COS ESTUDANTES (Ed. Fervenza, 2003) e da obra de Manuel D. Varela Buxán ¿PISTA OU PESTE? (Ed. Fervenza, 2003) e a edición crítica de conversa CONVERSA ENTRE ARRIEIROS (Ed. Fervenza, 2004) de Marcial Valladares. Ademais realizou a tradución e adaptación da obra de Varela Buxán GRACIAS, PADRE RAMON (Seminario de Estudios Deza, 2004).
  • MACEIRA FERNÁNDEZ, Xosé Manuel
Orazo (A Estrada)-1964
“Nos primeiros días do 64, Nikita Kruscheffacía un chamamento mundial cofin de renunciar ao emprego daforza para resolvermos problemas de orde política; o presidente l.yndon Johnson, na primeira intervención no Congreso dos t'.EUU, afirma que o principal obxectivo do seu mandato será im mundo sen guerra, enuncia unha redución do gasto militar e aproba mil millóns de dólares para loitar contra a pobreza. O catro de xaneiro, o Papa Paulo VI visita Terra Santa e Xordania. En Santiago, aínda retumbaba a denuncia de cstudantes e intelectuais dirixida ao Ministro de Información c Turismo, Manuel Fraga, pedindo responsabilidades e unha investigación seria sobre o asasinato de Julián Grimau e o poeta Manuel Barranco. Iníciase o apoxeo da emigración europea, comeza a baixa da poboación do rural, cunhaforte caída da natalidade. Neste ano fúrtdase a UPG, o PSG celebra o primeiro ano de actividcide política, morre Suárez Picallo no exilio e Leandro Carré dá un curso, moi numeroso, de Lingua Galega na Coruña; a pesar das trabas, finalmente, con autorización oficial. 1964, ano de esperanza nun tempo mellor, de moito traballo e un neno que chegaba entre os cantos de Reis, polo menos na miña casa. Na vella escola unitaria descubrín a maxia dos libros, a alegría lumiosa da cultura. O estudo sería unha saída; eu víao como unha aventura, unha aprendizaxe para comprender o universo desde a doce sombra dos frutais, na nosa eira. Medrei na aldea, e con doce anos marchei con meus pais para O Covelo. Nas vacacións e nalgúns fins de semana regresaba a Orazo coas emocións doloridas, sentía as amizades esvaecidas case como un transterrado. De neno e mociño, cruzaba a doce e máxica Pontevedra na travesía dosfins de semana, desde o noso no val da Ulla Alta até Mondariz e ao Covelo. Cidade vella, mariñeira, pirata, culta e delicada; sempre me semellou o centro do mundo. Rematei os estudos básicos no Covelo, nun colexio enorme que tiña de todo. Un profesor deunos unhas cativas follas voantes, que aínda conservo, para que as levásemos á casa en 1977. Era propaganda nacionalista para Eleccións Xerais co lema "Gobernemos nós a nosa terra!!!”, desde aquela sempre me sentín vinculado ao nacionalismo. Fixen o Bacharelato na húmida e bretemosa Ponteareas e, de volta, na Estrada. Na Universidade santiaguesa licencieime en Filoloxía
Hispánica, na especialidade de Galego-portugués; sendo estudante, fun bolseiro do Instituto da Lingua Galega e ampliei estudos na Faculdade de Letras da Universidade de Lisboa.
Aos vintetrés anos incorporeime á docencia do ensino medio, exercendo como profesor de Lingua Galega e Literatura nos institutos Santo Tomé do Freixeiro e Santa Irene de Vigo, do Ramón Cabanillas de Cambados e do IES de Cacheiras, do que fun secretario. A docencia foi compaxinada coa investigación, a escritura e os estudos académicos, como a realización da tese de licenciatura ou os cursos de doutoramento; na actualidade, ultimo a redacción da tese doutoral que se presentará en breve. ”
A título individual publicou A LITERATURA GALEGA NO EXILIO. CONSCIENCIA E CONTINUIDADE CULTURAL (Ed. do Cumio, 1995) e posteriormente LITERATURA NA DIÁSPORA BONAERENSE. ANTOLOXÍA (ASPG-A Nosa Terra, 1997). Pero o seu labor divulgativo verase ampliado en diferentes colaboracións e obras colectivas. Así comezará con “Aspectos fonéticos e morfolóxicos na obra de Castelao” (Actas do Congreso Castelao, Universidade de Santiago, 1989) en colaboración con Gómez Clemente e García Fonte. Máis tarde será autor da unidade “Literatura no exilio (II). O activismo cultural na diáspora bonaerense”, inserida na HISTORIA DA LITERATURA GALEGA (ASPG-A Nosa Terra, 1996). E continuará con “A literatura galega no exilio” nos DIÁLOGOS NA CASA DE ROSALIA (Fundación Rosalía de Castro, 1999). Asimesmo será autor do prólogo e encargado da edición da obra de Emilio Pita POLOS CAMIÑOS DO POBO (Ed do Castro, 1999) e autor do limiar e da edición de POEMAS E CANTIGAS/RETESÍA (Espiral Maior, 2004) de Emilio Pita. Tamén serán asiduas as súas colaboracións con artigos varios en diferentes xornais e revistas, coma El Correo Gallego, La Voz de Galicia...
  • MARTÍNEZ OCA, Xosé Manuel
Naceu na Estrada no ano 1942. Vivirá en Ourense dos 11 aos 20 anos. No ano 1962 trasladouse á Coruña, onde reside dende aquela, con períodos de estadía en Ferrol (1963), Ifni (1964-65, por servicio militar), Cee (1967-68), Madrid (1969) e Bilbao (1970-74). Na actualidade reside na Coruña.
Estamos perante un dos máis prolíficos autores da narrativa galega contemporánea. A súa primeira novela longa publicada foi UN ANO E UN DÍA (Ed. do Castro, 1980; Edicións Xerais de Galicia, 1990). Ese mesmo ano publicou A FUXIDA (Edicións Xerais de Galicia, 1980). No ano seguinte saíu publicada a súa obra A CHAMADA ESCURA DOS CABORCOS (Edicións Xerais de Galicia, 1981). No ano 1982 publicou A ESPADA NA AUGA (Ed. Castrelos, 1982). Noano 1983 acadou un dos máis sobranceiros premios das nosas letras, o “Eduardo Blanco Amor” coa novela BEIRAMAR (Edicións Xerais de Galicia, 1983) e tamén publicou este mesmo ano OS CHAPURROS (Ed. do Castro, 1983). Tras uns anos en que non publicou ningunha novela longa, no ano 1986 publica DETRAS DO SILENCIO (Sotelo Blanco, 1986), para continuar nos anos seguintes con ROI E OS SEUS AMIGOS (Ed. Casals, 1987) e AS FLORESTAS DO MAÑUEMA (Edicións Xerais de Galicia, 1988; A Nosa Tem, 1997). Tras outros anos de silencio sacará a novela OS CULPABLES (Vía Láctea, 1993) e no ano seguinte DIARIO DE INVERNO (Ed. Bahía, 1994) e VIOLANTE-A ALDEA MORTA (Ed. Nigra, 1994). No ano 1995 publicará NÁUFRAGOS EN TERRA (Edicións Xerais de Galicia, 1995; La Voz de Galicia, Col. Biblioteca Galega 120,2002). Dous anos máis tarde aparecerá TODO O PESO DO CEO (Edelvives, 1997). Tras outros tres anos, publicará o seu libro de viaxes DOS CAMIÑOS DE ARRIEIROS ÓS PAZOS DA ULLA (A Nosa Terra, 2(XX)). Ultimamente sacou á luz a obra O TEMPO EN NINGUNHA PARTE (Espiral Maior, 2003). Con todo, cómpre salientar que onde máis prolífico se amosou Martínez Oca foi en obras colectivas e de colaboración en conxunto con outros autores. Xa no ano 1975 Martínez Oca foi finalista do 1° Premio de narración curta “Pedrón de Ouro”, premio que posteriormente pasou a se coñecer como “Premio Modesto R. Figueiredo”, e así viu publicado o seu primeiro relato curto titulado “Un home no corral”, inserido na obra titulada CATRO NARRACIÓNS (Ed. do Cas tro, 1977). No 1978 o se u relato “A figueira” formará parte da obra NUMERO DE PATENTE (Ed. do Castro, 1978) e “No fondo do espello” da obra A FUNDICIÓN E OUTRAS NARRACIÓNS (Ed. do Castro, 1978). Neste mesmo ano acadará o 1° Premio da 4a Edición dos premios Modesto R. Figueiredo co relato titulado “A negra”, que posteriormente lle deu título á obra colectiva A NEGRA (Ed. do Castro, 1979). No ano 1981 o seu relato “Os lóstregos e a carballeira” sairá publicado na obra titulada PREMIOS CASA DE GALICIA DE LAS PALMAS (Edicións Xerais de Galicia, 1981). Este mesmo ano volve a se proclamar gañador do Premio Modesto R. Figueiredo na súa 7a Edición co seu relato “Noite de luar”, que se publicará posteriormente na obra A GRANDE NOVELA (Ed. do Castro, 1982). A continuación publicará o seu relato “As miñas relacións ca igrexa” na obra MEDUSA (Sotelo Blanco, 1984). Ata tres anos despois non volverá a publicar en obras colectivas, o que ocorrerá co seu relato “Monólogo do autor inédito”, que figurará na obra MONÓLOGOS (Sotelo Blanco, 1987). No ano 1989 sairá o seu “A pomba baixo da roda” na obra CADERNO DE VIAXE (Edicións Xerais de Galicia, 1989). No ano seguinte publicará “A ti, Laura” en O RELATO BREVE.1980-1990 (Edit. Galaxia, 1990) e “O artículo mortal” en SEDE CENTRAL (ClubeCultural Adiante, 1990). Noano 1991 verán a luz os seus relatos “Celso Emilio, aí está o imperio” en VOZ E VOTO (Patronato Curros Enríquez, 1991), “Patxi e Fuco” en OS CONTOS DA CAMPAÑA (3) (Xunta de Galicia, 1991) e “Desexo” en HOMENAXE A LAXEIRO (Galería de Arte Citania,1991). No ano seguinte publicou, en conxunto con Inmaculada Pellicer, a obra A CIDADE DO VENTO (Edicións do Cumio, 1992) e “Luz, vento, mar...” en A CORUÑA, ¡ASÍ A QUEREMOS! (Mesa pola Normalización Lingüística, 1992). Continuará con “Acisclo Manzano” en GALICIA HOXE, GALICIA SEMPRE-ACISCLO, QUESADA (Parlamento de Galicia, 1993). No ano 1995 publicará “Noite de luar” en MANUAL E ESCOLMA DO RELATO GALEGO (Sotelo Blanco, 1995). Acontinuación sairán á luz os seus relatos “O artigo mortal” en UNHA LIÑA NO CEO (Edicións Xerais de Galicia, 1996), “Un arrecendo de rosas” en BERRA LEBERDADE (Exiit. Galaxia, 1996) e “O médico de San Miguel” en MANUEL REIMÓNDEZ PORTELA NA LEMBRANZA (Ed. do Castro,1996). Seguirá co relato “Reencontro” na obra NOVO DO TRINQUE (Consello Comarcal do BNG, comarca de Santiago de Compostela, 1997). Xa neste século temos a publicación dos relatos “Castelao visto por un estradense” en CLÁSICOS E MODERNOS 2 (Departamento de Galego-portugués, Univ. da Coruña, 2000), “Dolmen” en MANUEL MARÍA (Asociación Cultural Xermolos, 2001) e “Contra a mentira e a ocultación” en ALMA DA BEIRAMAR (A Nosa Terra-AELG, 2003).
Tamén Martínez Oca foi autor de dúas traducións ao noso idioma, de PAULO E VIRXINIA (Edicións Xerais de Galicia, 1985) e MAIGRET NA ESCOLA (Vía Láctea, 1992).
Ademais Martínez Oca é un asiduo colaborador de diferentes xornais e revistas, como as revistas “Dorna”, “Man Común”, “Follas Secas”, “Escrita”, “Luzes de Galiza”, “Boletín Galego de Literatura”, “Madrygal”... e de xornais coma “El Ideal Gallego”, “La Región", “La Voz de Galicia”, “Diario 16 de Galicia”, “Faro de Vigo”, “A Nosa Terra”.
  • MELLA VILLAR, Carlos
Naceu no Foxo (A Estrada) no ano 1930. Estudou Dereito na Universidade de Deusto, liceneiándose finalmente na Universidade de Santiago de Compostela. Obtivo o doutorado na Universidade Complutense de Madrid. E diplomado en Ciencias Económicas pola Sorbona e especializouse en temas monetarios e financeiros na Universidade de Harward. E máster en Dereito Financeiro e Tributación. Rematada a carreira, ingresou por oposición no Ministerio de Facenda, no que ocupou os cargos de Xefe do Servicio de Información, Director do Servicio de Análise Económica, Subdirector e Director Xeral de Política Financeira. Foi asimesmo funcionario da Organización Europea de Cooperación e Desenvolvemento (O.C.D.E.) en París durante catro anos. Foi representante de España nas Nacións Unidas na primeira conferencia mundial sobre Comercio e Desenrolo.
Conselleiro do Banco Hipotecario, conselleiro do Instituto de Planificación Contable e membro do consello de redacción de Economía Financeira Española. Tamén, durante cinco anos, foi profesor da cátedra de Economía Política na Universidade Complutense. Nese período foi premiado pola Fundación March polos traballos en col dos ciclos económicos.
No sector privado, foi presidente do consello de administración de “Carcesa”, de “Isodel-Sprecher” e de “Frigsa”. Conselleiro de “Forum Inmobiliario” e de “Latinoamericana de Financiación”.
Elexido Deputado ao Parlamento Galego, ocupou os cargos de Vicepresidente da Xunta de Galicia e Conselleiro de Economía. Abandonada a política activa, foi elexido Presidente da Asociación de Escritores en Lingua Galega.
A súa obra abrangue os campos da narrativa e do ensaio. No que respecta á narrativa, publicou NON SOMOS INOCENTES (Edicións Xerais de Galicia, 1990), O PROTOCOLO XAPONÉS (Edit. Compostela, 1992), BIEITO, BIEITO (Edicións Xerais de Galicia, 1993), COA PALLETA DISTRAÍDA (Espiral Maior, 1994) e LUCES DE FISTERRA (Espiral Maior, 1995). Canto ao ensaio temos A GALICIA POSIBLE (Edicións Xerais de Galicia, 1992) e A FALACIA DO ECONOMICISMO (Espiral Maior,1994). Finalmente publicou SORTE DO PAXARIÑO (2004).
  • MOSQUERA CARBÓN, Xosé Manuel “XOSEME”
Naceu en Moreira(A Estrada) no ano 1960. A súa formación educativa, vital no seu futuro, comezou nunha escola, daquela unitaria, desta mesma parroquia, rematando os seus estudos do EXB no Colexio Público Pérez Viondi da Estrada. Transcorre estes primeiros anos de vida rodeado dun ambiente rural e onde as tradicións culturais galegas están presentes.
Pero será no Instituto de Bacharelato da Estrada (75-79) onde comezará a tomar en serio o seu interese pola literatura, á vez que esperta nel un profundo sentimento pola cultura galega en calquera que sexa a súa expresión. Neste periodo vive un feito que o marca: finaliza a “dictadura franquista” e chega o que el denomina “demosgratia”, que supón un paso adiante no afán de conseguir a liberdade de expresión que el tanto arelaba. Comeza a evolucionar dentro del unha personalidade de escritor e galeguista, que amosa (sempre que o cre conveniente) nun enfoque crítico da realidade social na que vive, pero tamén rexeita calquera feito de vincular a súa ideoloxía a un partido político. Nestes anos de bacharelato forxa as súas mellores amizades (un dos valores que el máis aprecia), case sempre ligadas ao gusto polas artes e pola cultura galega. Toma clases de guitarra e logra dar saída á súa vea musical no grupo da asociación cultural “Volvoretas”.
A finais do ano 1979 comeza os estudos universitarios na Escola Universitaria do Profesorado de EXB de Santiago de Compostela, co obxectivo de cursar os estudos de Pedagoxía ao rematar os primeiros. Será nesta época cando formará parte como membro da “Asociación Cultural A Estrada” e fundará, conxuntamente con tres amigos, o grupo de música folk “Penadona”.
Xa sabedor da grave enfermidade que padece, vive os últimos meses con intensidade, intentando aproveitar o tempo para calquera tipo de creación, ben sexa literaria, musical ou pictórica.
Deixando unha breve pero apaixoada creación, “afronta un cambio máis da súa vida” o 24 de Maio do 1982.
Xa nos seus derradeiros anos do bacharelato comezou coa súa actividade literaria colaborando na edición dun pequeno xornal estudantil, “Pingueira”, e escribe os primeiros relatos e poesía (a súa verdadeira paixón) xa a comezos do 1978. Tamén aquí comezarán as súas inquedanzas pola investigación do Castro de Barbude (A Estrada) co afán de buscar antecedentes da cultura celta na zona e de reflexalo nun pequeño manual. Nesta época de maduración da súa personalidade como autor, marcará nel un fito salientábel a figura do seu admirado Manuel García Barros, así como posteriormente Xosé Neira Vilas, chegando el mesmo a identificarse co seu Balbino. A súa admiración por García Barros verase acrecentada polos seus contactos cotiáns co fillo, David Ovidio García. Xa por aquela escribe unha pequena reflexión verbo da súa particular visión da morte, á que concibe como un cambio máis da vida que debemos afrontar con curiosidade. A súa etapa de estudante en Compostela será a máis intensa como escritor e tamén como músico. Nesta época coñecerá a Xosé Neira Vilas, a Xosé Manuel Martínez Oca, a X. Amancio Liñares Giraut, a Xosé V. Ferreirós (de “Milladoiro”), que incentivarán aínda máis os seus anceios literarios e musicais. Nestas datas dará saída á súa forte paixón literaria en forma de diversa poesía, relatos breves e artigos como colaborador no xornal “El Correo Gallego” e na revista literaria universitaria “Dorna”.
A súa obra poética será recompilada postumamente na obra homenaxe DAME A TÚA MAN (Ed. Fouce, 1999).
  • NOGUEIRA PEREIRA, María Xesús
“Chámome María Xesús Nogueira Pereira e nacín onde o Ulla corre manso, na Ribeira dun lugar que chaman Berres, concello da Estrada, no verán de 1968. Aprendín alí o oficio de coleccionista. Tamén de palabras.
Despois da escola e o Bacharelato cursei Filoloxía en Santiago e actualmente traballo na Facultade de Humanidades de Lugo da USC, impartindo clases de Lingua e Literatura galegas.
Desde hai anos, escribo.
As máis das veces, intento explicar as palabras alleas: as dos poetas e os narradores da lingua que falo.
Tiven a sorte de participar en proxectos colectivos como “Letras de Cal”, “Augasverso”, “Informes de Literatura do CIRP” e, na actualidade, nas revistas “Dorna” e “Boletín Galego de Literatura ”, así como na sección LG3 doportal “culturagalega.org”.
Por veces escribo poemas, arríncome pouco a pouco as palabras, e vou tapando con elas osfuracos para que non entre ofrío. Outras, son elas, as palabras, as que veñen soas e me sorprenden. Mesmo hai días, os máis, nos que eu mesma preciso buscar un abrigo á calor das palabras dos outros.
Polo demais, a miña vida son recordos apegados un a outro. Unha infancia á beira dun río, os pasos da xente sobre a rúa mollada ”.
De xeito individual publicou OS OUTROS FEIRANTES, DE ÁLVARO CUNQUEIRO (Sotelo Blanco,1997) e ÁLVARO CUNQUEIRO. NARRATIVA CURTA. ANTOLOXÍA (ASPG-A Nosa Terra, 1997). Con todo, o seu labor con colaboracións en diferentes publicacións colectivas é moi salientábel. Cómpre sinalar a unidade titulada “A recuperación da narrativa en galego”, que forma parte da HISTORIA DA LITERATURA GALEGA (ASPG-A NosaTerra, 1996). Tamén participou no “Congreso Álvaro Cunqueiro” co traballo “A estructura de Merlín e familia” (Xunta de Galicia, 1993). Outras das súas colaboracións máis senlleiras son: “A utilización da didáctica do corpus parateatral no estudio da literatura galega” en LINGUA, LITERATURA E ARTE (Universidade de Santiago de Compostela, 1997), “O país das naves e das flotas. Achegamento á presencia da cultura portuguesa na obra de Cunqueiro” en HOMENAXE A PILAR VÁZQUEZ CUESTA (Universidade de Santiago de Compostela, 1996), “A cscola de ben contar. Elementos da literatura popular no relato cunqueiriano de Asedios ó conto” (Universidade de Vigo, 1999), “Do fonema á paisaxe. O discurso metalingu'ístico na poesía galega dos noventa” en CINGUIDOS POR UNHA ARELA COMÚN. HOMENAXE A XESÚS ALONSO MONTERO (Universidade de Santiago de Compostela, 2000), “Poesía de fin de milenio. Os anos oitenta” en LITERATURA (Hércules Edicións, 2001), “Do vangardismo poético cunqueiriano. Apuntamentos sobre Soma de craridades” en HOMENAXE A FERNANDO R. TATO PLAZA (Universidade de Santiago de Compostela, 2002) e “A casa de Chachauí. Aproximación a Cantos Caucanos'' en AVILÉS DE TARAMANCOS (Universidade de Santiago de Compostela, 2003).
Asimesmo son numerosas as súas colaboracións en revistas coma “Boletín Galego de Literatura”, “Revista Galega do Ensino”, “A NosaTerra”, “Unión Libre”, “Doma”, “Anuario de Estudios Literarios Galegos”, “Festa da Palabra Silenciada”, “Moenia”, “Madrygal”, “Matacán”, “Olisbos”, “Augasverso”... Tamén foi autora do “Limiar” á obra de Carlos Solla TERRAS RARAS (Acef-Arte Tripharia, 2001).
  • NÚÑEZ GESTOSO, Manuel
Naceu en Santa Cristina de Vinseiro(A Estrada) no ano 1920. Comezou os seus estudos de bacharelato no Instituto da Estrada, pasando logo á Normal de Pontevedra, onde cursou Maxisterio. Sendo mestre nacional, sentiu a chamada do sacerdocio, ingresando no Seminario Diocesano de Tui. Unha vez ordenado sacerdote, foi nomeado profesor de Matemáticas de dito Seminario, exercendo a docencia ao longo de 37 anos, ata a súa xubilación.
Ten publicados dous ensaios, un titulado AS FAMILIAS DA AVIFAUNA GALEGA (Imprenta Gráficas Lomba, 1985) e outro, un tratado de apoloxética, titulado VERDADES DA NOSA FE (Artes Gráficas Dayro, 1998). Moitos poemas seus foron inseridos en diversas publicacións. Tamén cómpre salientar que dúas obras súas no noso idioma aínda permanecen no anonimato: LEMBRANZAS DO CORPIÑO e HISTORIA DE SANTA CRISTINA DE VINSEIRO.
  • OGANDO VÁZQUEZ, Xulio Francisco
Naceu en Santa María de Beariz de Montes no ano 1913. Avogado e escritor. Foi profesor de Lingua e Literatura Espafiola no Instituto “Otero Pedrayo” de Ourense. No ano 1981 ingresou na Real Academia Galega, onde pronunciou o discurso titulado “Tres fitos senlleiros na historiografía da lingua galega”, tomando como referentes os anos 1768, 1868 e 1968 (Sarmiento, Saco e Arce e que a Lingua Galega se comezou a usar nos actos litúrxicos). Foi correspondente da Real Academia da Historia e do Seminario de Estudos Galegos. Recibiu o Premio “San Froilán” no ano 1947 e o “Premio Literario Internacional” de Vigo no 1950. Foi un gran amigo de D. Ramón Otero Pedrayo, así coma dos demais membros de Nós, e un dos que máis traballou na súa casa-museo de Trasalba. Na actualidade reside en Ourense.
Son moitas as súas colaboracións en traballos publicados nos máis variados medios. Presentou a ponencia “R. Otero Pedrayo, orador” nas XORNADAS DE OTERO PEDRAYO, tamén colaborou nas XORNADAS DE ALFREDO BRAÑAS, así coma tamén coa súa ponencia “Realidade e fantasía en La catedral y el niño” nas XORNADAS SOBRE BLANCO AMOR.
  • OTERO ESPASANDÍN, Xosé Roxelio
Naceu en Santa Olaia de Castro(Cerdedo) no ano 1900. Aquí pasará os seus primeiros catorce anos de vida. Aos catorce anos vaise para Compostela estudar Maxisterio. No 1921 irá para Melilla por imperativo legal do Batallón Expedicionario, onde coincidirá con Rafael Dieste. Voltará a Galiza no 1923, traballando como mestre do Pósito de Pescadores de Ribeira e, logo, nunha academia privada. Aquí terá contactos tamén con persoeiros tan relevantes para as nosas letras coma Carlos Maside, García Sabell, Bal y Gay, Rof Carballo... Durante a Dictadura de Primo de Rivera os seus contactos con Amado Carballo, Manuel Antonio, Blanco Torres... marcarán os seus anceios literarios. No 1929 trasladarase a Madrid para ampliar estudos na Escola Superior de Maxisterio. Ata o 1934 as visitas ao seu Castro natal serán cotiás, pero circunstancias persoais levarano a que estas visitas se acaben. A Guerra Civil sorprendeuno en territorio republicano e integrouse, xunto con Dieste, Alberti... na “Alianza de Intelectuales Antifascistas para la defensa de la Cultura”. De Madrid trasladouse a Barcelona. Trala derrota cruza a fronteira cara a Francia. De alí irase, en compaña da súa familia, a Inglaterra. No 1941 aproveita un visado acadado por Dieste e emigra á Arxentina, onde botará algo máis de seis anos. No 1947 irase para os Estados Unidos, onde traballará como profesor de Lingua e Literatura Españolas.
Finou, sen voltar á súa terra, en Outubro do 1987.
A súa estadía en Ribeira marcará o seu pensamento e a súa liña literaria. Será polos anos 1923-24 cando comezará a colaborar na prensa viguesa: “Galicia” e “Faro de Vigo”, e asimesmo no xornal de Portela Valladares, “El Pueblo Gallego”. Tamén a partir do 1926 os seus poemas van aparecer na revista “Nós”. Aquí sairá parte do seu poemario “non nato” “ALFABETO”. No 1928 fará o “Limiar” ao libro póstumo do seu amigo Amado Carballo, “O Galo”.
No 1935 pasou a dirixir a revista P.A.N. (Poetas Andantes Navegantes), revista que estaba baixo o patrocinio de Eduarto e Rafael Dieste, e coa eolaboración de galegos radicados na capital. En Buenos Aires colaborará nos máis variados xomais e revistas, destacando unha maxistral serie de 24 artigos en col das aves. No 1943 fará a introdución á obra do Padre Sarmiento “Estudio sobre el origen y formación de la Lengua Gallega”. A partir do 1949 Francisco del Riego dá co seu paradoiro americano e pídelle materiais para o proxecto da Editorial Galaxia, e así colaborará para a ocasión con cinco poemas e co seu “Pico de Castrodiz”, para a escolma da poesía galega, algo que o vai recuperar para o galeguismo cultural como autor na nosa fala. Volverá a retomar contacto coas letras galegas no 1982, por mor do pasamento de Rafael Dieste, xa que Otero colaborou, trala petición da revista Grial, co seu fermoso “Pranto in memoriam de Rafael Dieste” e unha “Apoloxía”. Rematará a póstuma homenaxe ao seu gran amigo Dieste con “Cuentos que me contó Dieste" (Ed. do Castro, 1984).
  • OTERO FERNÁNDEZ, David
Naceu en Santiago de Compostela no ano 1946. É mestre e animador á lectura. Foi membro fundador do “Pen Clube de Escritores Galegos”, de “Galix”, da “Fundación Castelao” e da “Asociación Cultural O Brado” da Estrada. Tamén é Membro da “Fundación Alexandre Bóveda”, do “Pedrón de Ouro”, do “Patronato San Martiño”, do “Colectivo Cultural Estradense”, de “Nova Escola Galega” e da “Asociación de Escritores en Lingua Galega”. Ademais é socio de “Irimia” e de “Encrucillada”.
Participa en actividades de Colectivos de Renovación Pedagóxica nas áreas de Lingua Galega, Animación á Lectura e Psicomotricidade. Formou parte do equipo redactor dos “Programas de Lingua e Literatura Galegas” para o ensino non universitario. Foi Director da Colección “Árbore” de Literatura Infantil da Editorial Galaxia. Na actualidade imparte docencia no IES n° I da Estrada.
Trátase dun autor que ten publicacións pertencentes a todos os xéneros. Así temos que en Literatura Infantil e Xuvenil publicou as seguintes obras: COUSAS PARA FACER, DICIR E PENSAR (Edit. Galaxia), O ALBENDAR DOS ANIMAIS (Edit. Galaxia), POR SE CHE PASA (Edit. Galaxia), A VERDADE NA BUFARDA (Edit Galaxia), CHANO (Edit. Galaxia, 1993) e CONTOS DEIR E VOLVER (Ir Indo).
Polo que atingue á poesía, publicou PARA ISO ESTÁ O FUTURO (Ed. Fervenza, 2003).
Tamén son varios os seus ensaios biográficos en col de diferentes persoeiros da nosa cultura. Así temos: CASTELAO, CORENTA ANOS DESPOIS (Ed. do Castro), A VIDA DE RAFAEL DIESTE (Edit. Galaxia,1995), A VIDA DE XESÚS FERRO COUSELO (Edit. Galaxia, 1996), A VIDA DE DON ELADIO RODRÍGUEZ GONZÁLEZ (Edit. Galaxia, 2001) e CASTELAO (Ir Indo). No que respecta á Didáctica da Lingua Galega, publieou ¿QUE FACER COAS PALABRAS? (Edit. Galaxia, 1991).
No eido da narrativa, publicou CASTROMIL NO ESPELLO DE COMPOSTELA (Ir Indo).
E finalmente tamén se estreou no campo do teatro coa obra O CIRIDONIO (Ed. Fervenza, 2004).
Asimesmo as súas amplas colaboracións tamén están presentes en moitas obras colectivas. Así temos nas seguintes obras: CONTOS DA XUSTIZA (Ir Indo), MANUEL DANIEL VARELA BUXÁN. PATRIARCA DO TEATRO GALEGO (Seminario de Estudios Deza, 2000), POLOS CAMIÑOS DA LITERATURA (Pen Clubc Galicia-Xunta de Galicia), MANUEL REIMÓNDEZ PORTELA NA LEMBRANZA (Ed. do Castro, 1996), UN FUTURO PARA A LINGUA (Xunta de Galicia), MANUEL MARÍA (Ophiusa), TERRITORIO AURORAL (Consorcio de Santiago de Compostela), ACTAS CONGRESO CASTELAO (1986-2000) (Fundaeión Castelao-Xunta de Galicia), ACTAS CONGRESO ELADIO RODRÍGUEZ GONZÁLEZ (Xunta de Galicia), MENIÑOS (Xunta de Galicia), DEZ ANOS CREANDO ILUSIÓNS (Centro Xuvenil Don Bosco), E DIXO O CORVO (Hospital Xeral de Galicia-Xunta de Galicia), CONTOS PARA NENOS (Citania), CONTOS DE LER E CONTAR (Xunta de Galicia), NARRADIO, 56 historias no ar (Ed. Xerais de Galicia), HOMENAXE POÉTICA AO TROBADOR XOHÁN DE REQUEIXO (Ed. de Xosé Méndez e X. Lois García) e na VI FORXA LITERARIA (Seminario de Estudios Deza, 2003).
Tamén son cotiás as súas colaboracións en diferentes xornais coma: “El Correo Gallego”, “O Correo Galego”, “Revista Galega de Educación”, “Fadamorgana”, “Faro de Vigo”, “La Voz de Galicia”...
  • OTERO RODRÍGUEZ, Fátima Antía
A Estrada-1982.
“Eu aínda rton estou cansa de ser valente. Por iso escribo efálovos de min, daquelas que tecen de noite cando todos dormen... Empadroáronme na Estrada un catorce (anque na realidade nacín un quince) de setembro do ano 82. Dende aquela ata hoxe a miña vida estivo marcada polas costureiras. Son unhas figuras que me emocionan porque dalgún xeito reflexan a miña infancia. Fanme lembrar días de outono e xordeira. Olladas a través do vidro, mentres as pingas da chuvia botaban carreiras nos cristais e eu agardaba a Godot sentada no medio do bocadillo.
Sons de Sínger e veciñanza no barrio alto do meu pobo... Non sei se garda algún tipo de relación pero, en pouco tempo, os meus pelos convertéronse en novelos de fío crecho.
Nos primeiros tempos botei os dentes na aldea. Os castiñeiros do Colexio do Foxo e os sachos dos meus avós nos montes de Codeseda fixeron que me acollese á terra, á lingua de Cabada e Maripepa de San Picallo, ás bestas que cruzan as estradas cando ninguén as mira.
Sinto á aldea e ás miñas mulleres. As que me precederon na escrita e na vida. As silenciadas que non saíron nafoto, nin puideron asinar co seu nome. Av que hoxe aínda segan toxos e berran dende os tractores coma en campos de fútbol... A elas, que son eu, adícolles os meus versos dende que comecei a encher osfolios.
Foi nos dous colexios nos que estudei e máis tarde no instituto, onde comecei a gañar os primeiros certames literarios. Xurdiron entón recitais e vermes que medraban dentro para non deixar que a actividade minguara.
E o son da Sínger soaba...
Na actualidade estudo Historia da Arte na Universidade de Santiago de Compostela e fórmome, con entusiasmo, nunha escola de teatro. Por suposto sigo a escribir, anque sexa ós poucos e moitos dos papeis rematen no lixo.
Os domingos seméllanme días tristes. Daquela remexo entre as pedras e as frangullas que ftcan no fondo das caixas de galletas. Tento levar sempre na mente a imaxe daquela foto na que un día sen bombas aparecemos rindo...”
Os seus poemas e relatos curtos comezaron a xurdir da súa pluma xa nos tempos de estudante e comezou a gañar moitos certames reservados para estudantes. Os seus primeiros poemas comezaron a se publicar na “Folla Voandeira” “Augas Verso” publicada pola Fundación Cultural da Estrada. O seu primeiro libro será O SON DA XORDEIRA (Espiral Maior, 2003). No ano negro do 2003 colaborará nos libros “NEGRA SOMBRA. INTERVENCIÓN POÉTICA CONTRA A MAREA NEGRA” (Espiral Maior-Edicións Xerais de Galicia, 2003) e “SEMPRE MAR” (Plataforma Burla Negra). Asimesmo no ano 2003 resultou gañadora do Premio de Poesía Francisco Añón, convocado polo Concello de Serra de Outes co poemario “De porta un horizonte”. Tamén é colaboradora co suplemento cultural dominical “Sobrevivir” de “El Correo Gallego”.
  • PAI SOAREZ DE TAVEIRÓS
Segundo os últimos estudos, moi especialmente os desenrolados pola profesora Da Mercedes Brea López, foi natural das terras de Tabeirós e é asimesmo, xunto co seu irmán Pero Velho, posibelmente dos máis antigos trobadores galegos (primeiras décadas do século XIII), dado que outros trobadores máis antigos corresponden a trobadores situados fóra da xeografía galega e portuguesa. Pertenceu á pequena nobreza galega e formou parte da que posibelmente sexa a “primeira corte poética galega” da que temos noticia, a de D. Rodrigo Gómez de Trastámara, conde de Traba.
Consérvanse deste trobador quince cantigas das cales dez son “cantigas de amor”, tres “cantigas de amigo” e dúas “ten^ó”, unha que mantén co seu irmán Pero Velho e outra con Martin Soarez. A maior parte delas fíguran no Cancioneiro de Ajuda.
  • PEREIRA GONZÁLEZ, Dionisio
Naceu na Coruña no ano 1953. E Licenciado en Ciencias Económicas pola Universidade de Santiago de Compostela no ano 1977. Historiador especializado no estudo dos movementos sociais na Galiza contemporánea. Conferenciante habitual en todo tipo de Seminarios, Congresos e Xornadas ao longo de todo o país. Formou parte do Colectivo “Xerminal”, co que obtivo o Premio de Investigación en Ciencias Sociais concedido pola Deputación de Pontevedra no ano 1988. Nos últimos anos traballou así mesmo no eido da historia e da cultura marítima de Galiza, sendo cofundador do Grupo Etnográfico “Mascato” (Cambados) e da Federación Galega pola Cultura Marítima, da que foi o seu primeiro Presidente. Na actualidade reside en Vilar(Cerdedo), exercendo como asesor do Centro Tecnológico del Mar, Fundación CETMAR (Bouzas-Vigo), na posta en marcha da exposición permanente do Museo do Mar de Galicia (Vigo-AIcabre).
A súa andaina literaria comezou coa publicación de A CNT NA GALICIA (1922-1936) (Ed. Laiovento, 1994) para, despois duns anos, volver con GALEONS DE AROUSA (Grupo Etnográfico “Mascato”, 1996 e 1997), SINDICALISTAS E REBELDES (A Nosa Terra, 1998) e continuou con IMAXES DA FATIGA. CRÓNICA GRÁFICA DO TRABALLO NA GALIZA (A Nosa Terra), O PATRIMONIO MARÍTIMO DE GALICIA (Federación Galega pola Cultura Marítima, 2000 e 2003), O ASOCIACIONISMO DOS PESCADORES NA GALIZA DE ANTEGUERRA: Unha ollada de conxunto (Ateneo Libertario “Ricardo Mella”, 2001 e 2004), APUNTES PARA A HISTORIA DUNHA SOCIEDADE OBREIRA E MARIÑEIRA: “La protección obrera de Porto do Son” (Concello de Porto do Son, 2003) e rematar, polo de agora, co ensaio en col do cerdedense XOSE OTERO ESPASANDÍN. VIDA E PENSAMENTO DUN CERDEDENSE DESTERRADO (Asociación Ecoloxista e Cultural de Terra de Montes “Verbo Xido”, 2004).
Pero tamén temos que considerar a súa actividade colaboracionista en múltiples obras conxuntas. Así temos, “Crise económica e loitas sociais na Galicia republicana” en MOVEMENTO OBREIRO EN GALICIA: CATRO ENSAIOS (Ed. Xerais de Galicia, 1990), “Asociacionismo e conflictividade mariñeira (1870-1936) e asimesmo o “Limiar” á obra OS CONQUISTADORES MODERNOS: Movemento obreiro na Galicia de Anteguerra (A Nosa Terra, 1992), “Os montes veciñais en man común e o agrarismo de anteguerra” en O MONTE COMUNAL NA GALICIA CONTEMPORÁNEA. UNHA HISTORIA DE RESISTENCIA (Ed. Fouce, 1999), “Proletariado e loita de clases na Galiza de anteguerra” en TEMPOS DE SERMOS. GALICIA NOS SÉCULOS CONTEMPORÁNEOS (Universidade de Vigo, 2002) e “Só viñeron a matar e roubar: o alzamento fascista na bisbarra Frieiras” en O CAMBEDO DA RAIA. SOLIDARIEDADE GALEGO-PORTUGUESA SILENCIADA (Asociación Amigos da República, 2004). Tamén cómpre salientar a obra O ANARQUISMO NA GALIZA. APUNTES PARA UNHA ENCICLOPEDIA (Ed. Positivas, 2004), en colaboración con Eliseo Fernández.
  • PEREIRA VALCÁRCEL, Manuel
Naceu en Ouzande (A Estrada) no ano 1955. No curso 66-67, o anterior á entrada en funcionamento do Instituto da Estrada, estudou primeiro de Bacharelato no Colexio Libre Adoptado Inmaculada Concepción. Completou o Ensino Medio en Zaragoza, e cursou Maxisterio en Madrid, cidade na que segue residindo, adicándose profesionalmente á docencia na Educación Primaria.
Practicamente toda a súa obra está inmiscida dentro do ámbito lírico, e así no ano 1990 atopámonos perante a súa primeira obra POEMAS DE CINZA (Do autor, 1990). Tardará inda uns cantos anos en volver a publicar, feito que ocorrerá con TODO MORTE (Río Xuvia Edicións, 1998), para continuar con ROSA ÍNTIMA (Espiral Maior, 2000), INVENTARIO DE FRAGMENTOS (Libr. Follas Novas), e LIBRO DAS VIAXES (Litoral das Rías, 2003). Verbo de colaboracións súas atopamos coa súa colaboración na obra ANTIFADA (Fundación Araguaney, 1989 e 2003). Asimesmo colaborou en HOMENAXE A MIGUEL GONZÁLEZ GARCÉS (Exma. Deputación da Coruña, 1991). Tras varios anos volverá a aparecer unha colaboración súa titulada “Tres cantigas” na obra COMERCLAL (Río Xuvia Edicións, 1998). A partir de aquí pezas súas en obras colectivas xa van ser máis cotiás e así temos “Dicir o teu nome” na obra MULLER DE DOCE SAL. HOMENAXE AINÉS CANOSA (VTP, 2001); tamén na obra EN TRÁNSITO. POESÍA GALEGA EN MADRID (Ed. do Castro, 2001), obra que coordinou xunto con Vicente Araguas; “Vel-ahí-vén” en 47 POETAS DE HOXE CANTAN A CURROS ENRÍQUEZ (Edicións Xerais de Galicia, 2001); “Viaxe de regreso” en O TRAZO ABERTO (Exma. Deputación Provincial de Pontevedra, 2002) e, finalmente, unha selección da súa obra en 25 ANOS DE POESÍA GALEGA 1975-2000 (II) (La Voz de Galicia,
2002).
Tampouco a súa pluma lle fuxiu á narrativa, especialmente ao relato curto, como se pode observar en “Día de Inverno”, inserido na obra 9° CONCURSO DE CUENTOS GALAICO-LEONESES (Casa de Galicia de León, 1992), co que gañou o certame na súa novena edición; “Ao outro lado” en DEIXADE POIS QUE VOE O PAPORROIBO, QUE NOS CONTE CONTOS (Edicións
O Paporroibo, 1999) e “Sobremesa” na obra A TEMPO DE FAIOS (Ed. do Castro, 2001), co que acadou un accésit ao XXV Premio Modesto R. Figueiredo do ano 1999.
Tamén é un asiduo colaborador en diferentes medios de prensa escrita, coma “Encrucillada”, “Luzes de Galiza”, “Contrarretranca”, “A Freita”, “Tabeirós Terra”, “O Correo Galego”...
Nas convocatorias dos anos 1999 e 2000 obtivo mencións de honor no concurso xornalístico “Manuel Reimóndez Portela”.
  • PERO VELHO DE TAVEIRÓS
Trátase dun irmán máis vello de Pai Soarez de Taveirós. Para a súa biografía, véxase a “Pai Soarez de Taveirós”.
Da súa autoría soamente se conserva unha “tengó” co seu irmán, Pero Velho, que apareceu no Cancioneiro da Biblioteca Nacional de Lisboa co número 142, que comeza así: “Vi eu donas en celado...”
  • PIÑEIRO MARTÍNEZ, Luciano Manuel “Chano Piñeiro”
Naceu en Forcarei no ano 1954. Realiza os seus primeiros estudos na escola de párvulos ata o ano 1964. No 1964 enviarano interno para o Colexio San Narciso de Marín, onde fará o bacharelato. Posteriormente estudou PREU en La Salle (Santiago de Compostela). No 1971 comezará os estudos de Farmacia na Universidade compostelá. No 1977 rodará a súa primeira curtametraxe “Os paxaros morren no aire”. A partir do 1979 instalarase en Vigo, onde rexentará unha botica e rodará a primeira longametraxe de ficción do cinema galego, “Eu, o tolo”, inda que non se estreará ata o ano 1982. No 1984 realizará a rodaxe de “Mamasunción ”. No 1985 outórganlle o Premio da Crítica de Galicia, no apartado de “artes e ciencias da representación”. Neste mesmo ano resultará elixido un dos “Once galegos de hoxe”, patrocinado pola ONCE en Galiza. No 1988 comeza a rodaxe de “Sempre Xonxa”, que será estreada no 1989, e coa que percorrerá os máis variados países. No 1993 rodou “O camiño das estrelas”, encargo para o patrocinio do Xacobeo deste mesmo ano. Neste ano será premiado pola Fundación San Martiño da Estrada pola súa defensa da Lingua Galega. Faleceu no ano 1995. A Xunta de Galicia premiouno a título póstumo coa Medalla de Galicia.
En vida viu publicada a súa obra CONVERSAS CO VENTO (Aba Edicións, 1994), onde se recollen os artigos que escribía dende había tempo no xornal “Faro de Vigo”.
Postumamente publicouse A LUZ DUN SOÑO E OUTROS TEXTOS DE CINE (Centro Galego de Artes da Imaxe, 1995).
  • PORTA MARTÍNEZ, Paulo
Naceu en Marín (Pontevedra) no ano 1961, e viviu na Estrada dende os sete anos. Licenciouse en Belas Artes pola Universidade de Valencia no 1984. De 1984 a 1988 foi profesor de debuxo nos institutos de O Barco de Valdeorras, A Sardiñeira (A Coruña) e Boiro, e dende 1988 imparte Debuxo e Fotografía Dixital no Instituto de Bacharelato Arcebispo Xelmírez 1 de Santiago de Compostela.
Entre outras actividades culturais, formou parte en 1982 do grupo estradense de música galega “Penadona”, xunto con Xoseme Mosquera, Xan Herrera e Lois Torres; participou na creación do boletín de literatura galega “Matacán” (84-85) e presidiu a “Asociación Cultural A Estrada”, baixo cuxa dirección se celebrou no 1987 o “I Simposio de Literatura Galega Estradense”, adicado especialmente aos irmáns Valladares, Cabada Vázquez e García Barros. A súa obra individual é case toda froito dos seus diversos estudos en col da obra de guerra de artistas galegos coma Castelao ou Arturo Souto e dos seus traballos verbo da imaxe dixital. Así temos: 1937, CASTELAO E SOUTO EN VALENCIA (Ed. do Castro, 1985), ARTURO SOUTO (Biografía) (A Nosa Terra, 2002), A GUERRA DE ARTURO SOUTO (A Nosa Terra, 2002), e TRATAMENTO DIXITAL DAIMAXE (Ed. Fouce, 1999), FOTOGRAFÍA EIMAXE DIXITAL (Edicións Lea, 2003).
Como co-partícipe en edicións colectivas temos: “Dúas teses para a valoración da evolución estética de Castelao” en CONGRESO CASTELAO (Universidade de Santiago de Compostela, 1989); “A Guerra Civil” na mostra antolóxica ARTURO SOUTO (Fundación Barrié de la Maza, 1997) e “Arte en loita” no Congreso CASTELAO. CO PENSAMENTO EN GALIZA (Concello de Pontevedra-ASPG-Universidade de Vigo, 2001).
Asimesmo temos que salientar que foi o editor da obra de homenaxe póstuma a Xoseme Mosquera, DAME A TÚAMAN (Ed. Fouce, 1999).
Tamén cómpre termos en conta o seu labor como deseñador maquetador e ilustrador de diferentes obras. Así temos que ilustrou as portadas de INSTITUTO XELMÍREZ. PASADO E PRESENTE (1845-1995) (Deputación Provincial da Coruña, 1997), COS PÉS NA TERRA de
Xose R. Freixeiro Mato (Ed. Fouce, 1999) e das I XORNADAS DE INNOVACIÓN EDUCATIVA XOSÉ CALVINO (Xunta de Galicia, 2000). E deseñou e maquetou AXENDA ESCOLAR I.B. XELMÍREZ (cursos 00 01 e 01-02); actas do Congreso CASTELAO. CO PENSAMENTO EN GALIZA (Concello de Pontevedra- ASPG-Universidade de Vigo, 2001) e actas do Congreso LINGUAS NON NORMALIZADAS. PRESENTE E FUTURO (Universidade de Vigo-ASPG, 2002).
  • RAPOSEIRAS CORREA, José
Naceu na parroquia de San Miguel de Presqueiras(Forcarei) no ano 1953. Cursou estudos de Maxisterio en Pontevedra e aprobou as oposicións no ano 1976 para exercer no ensino público. Compatibiliza funcións docentes nas provincias de Pontevedra e A Coruña e no ano 1985 obtén a Licenciatura en Filosofía e Ciencias da Educación na UNED na especialidade de Organización e Dirección de Centros Educativos e Orientación Escolar. Entre o 1999 e o 2001 realizou estudos de posgrao na Universidade de Santiago de Compostela e acada o Máster en Organización de Servicios de Orientación Profesional para o Emprego. No 1986 comezou a desenrolar funcións de orientación (intervención psicopedagóxica) nos centros educativos de ensino non universitario. Na actualidade é Funcionario do Corpo de Ensino Secundario e está destinado na Delegación Provincial da Consellería de Educación e Ordenación Universitaria de Pontevedra dende o ano 1998. E, asimesmo, profesor colaborador das Universidades de Santiago de Compostela e Vigo (Instituto de Ciencias da Educación e Facultades da mesma materia) e da Dirección Xeral de Política Lingüística. A nivel individual ten soamente publicada a obra VIRXILIO BLANCO: ANÁLISE DA SÚA VIDA E OBRA ARTÍSTICA. PEDAGOXÍA DA EMIGRACIÓN (Graficas Salnés, 2003). Sen embargo as súas colaboracións en variadas revistas son moi numerosas. Así colaborou con diferentes artigos verbo do ensino na “Revista Galega do Ensino”, así coma na de “Quinesia” e en “Cotaredo”, na que ademais colaborou cos seus coñecementos en col do seu veciño Virxilio Blanco. Tamén colaborou co artigo “A intervención psicopedagóxica no contexto escolar” na obra CALIDADE NA ÁULA (Lakinfil, 1996) e cos artigos “O primeiro concerto e a signiilcación de Castelao” e “A discografía da Sociedade ó longo da historia” na obra A SOCIEDADE CORAL POLIFONICA DE PONTEVEDRA NO 75 ANIVERSARIO DA SÚA FUNDACIÓN (Excma. Dep. Provincial de Pontevedra, 2000).
  • REI ROMEU, Manuel
Naceu en Vilancosta-Berres (A Estrada) no ano 1964. Realiza os seus estudos de Bacharelato no Instituto da Estrada. A continuación cursa estudos de Filoloxía Galego-Portuguesa na Universidade de Santiago de Compostela, onde se acrecentará o seu interese polas figuras máis relevantes da literatura galega. Na actualidade alterna o seu traballo no IES “Concepción Arenal” de Ferrol con labores políticos no Concello de Pontedeume (primeiro teniente de alcalde), onde reside.
Xa nos seus tempos de estudante de Bacharelato no Instituto da Estrada obtén os primeiros premios en concursos de narrativa, publicando algúns relatos en revistas e xornais. Pero nos seus tempos de estudante universitario comeza con pequenas contribucións en publicacións colectivas sobre Curros Enríquez, Ramón Cabanillas e Celso Emilio Ferreiro. Ao longo de máis dunha década centra os seus esforzos na análise da obra literaria e política de Castelao, referente que figurará para a súa obra ensaística. Así publicou ARTE E VERDADE. A obra literaria de Daniel Castelao (Ed. do Cumio, 1991), CASTELAO E SEMPRE EN GALIZA (Laiovento, 1996), ALFONSO DANIEL CASTELAO (A NosaTerra, 1999), CASTELAO: DESTA TERRA, DESTE TEMPO (Consello da Xuventude de Galicia, 2000) e tamén dúas antoloxías do mesmo autor: A NARRATIVA DE CASTELAO. ANTOLOXÍ A (ASPG-A Nosa Terra, 1997) e SEMPRE EN GALIZA (A Nosa Terra, 1997). Asimesmo l'oi un dos integrantes do comité científico encargado da publicación da HISTORIA DA LITERATURA GALEGA (ASPG-A Nosa Terra, 1996). Tamén colaborou na obra MTERATURA GALEGA. SÉCULO XX (A Nosa Terra),e en LITERATURA GALEGA: DAIDADE MEDIA AO SÉCULO XIX (A Nosa Terra, 2002) en conxunto con Flvira Roiz Mesías. Ademais desenvolve un intenso labor ao longo dos anos impartindo charlas por toda a nosa xeografía en Concellos e Centros de Ensino, participando en Congresos, Seminarios, Xornadas...
  • REIMÓNDEZ PORTELA, Manuel
Naceu en San Miguel de Castro (A Estrada) no ano 1916. No ano 1925 emigrou a Cuba xunto con seu pai, estudando no Colexio La Salle da Habana, voltando a Galiza no ano 1931. Cursou o Bacharelato en Santiago de Compostela. No ano 1935 comezou a carreira de Medicina na Universidade compostelá. Pero no 1937 foi chamado a filas para os servicios de sanidade. No 1942 obtivo a Licenciatura en Medicina e Cirurxía. No 1959 acadou o Doutorado coa cualificación de “sobresaliente cum laude”. No 1966 fíxose especialista no aparato dixestivo e diplomouse en Medicina do Traballo, para ser nomeado no 1975 como “Académico Correspondente de Patoloxía Dixestiva”. Neste mesmo ano fíxose cargo do CIT da Estrada. No 1979 presidiu as xuntanzas do chamado “Grupo dos 16”, que redactaron
o pre-estatuto de Galiza. No 1980 foi premiado coa “Medalla de Prata ó Mérito Turístico”. Entre os anos 1983 e 1987 foi Alcalde do Exmo. Concello da Estrada. Finou no ano 1994. No ano 2004 o Exmo. Concello da Estrada adica o ano á súa memoria.
A súa principal obra en galego é ensaística. Así temos: en conxunto con outros protagonistas dos traballos en col do Pre-estatuto de Autonomía, saíu á rúa O ESTATUTO DOS 16 (Edit. Galaxia, 1979), e xa a título individual publicou A RAPA DAS BESTAS (Exma. Deputación Provincial de Pontevedra, 1980), CRUCEIROS E CRUCES DO NORDESTE DA PROVINCIA DE PONTEVEDRA (Exma, Deputación Provincial de Pontevedra, 1986), o folleto MARCAS DE CANTEIROS DA DESAPARECIDA TORRE DA BARREIRA (Exma. Deputación Provincial de Pontevedra, 1986) e A ESTRADA RURAL (Exma. Deputación Provincial de Pontevedra, 1990). A súa última obra publicada en galego será unha recompilación de relatos, anécdotas... da súa vida profesional adicada a ser médico so o título de UN MÉDICO NA ALDEA (Ed. do Castro, 1992). Tamén cómpre subliñar a colaboración titulada “A Estrada descoñecida: as pedras” (Colexio Público do Foxo, 1986).
  • REY CASTELAO, Ofelia
Naceu en Arnois (A Estrada) no ano 1956. Realizou estudos de Xeografía e Historia na Universidade de Santiago de Compostela, acadando no 1978 o Premio Extraordinario. Nese mesmo ano foille concedido o Premio Nacional a Mellores Bolseiros do Ministerio de Educación y Ciencia. A súa tese de doutoramento ("El voto de Santiago en la España Moderna ”) mereceu a cualificación de “Sobresaliente cum laude” no ano 1984, e recibiu o Premio Extraordinario; e no 1985 recibiu o Premio de Teses Doutorais da Deputación Provincial de Pontevedra. Dende o 1979 a 1981 foi bolseira de investigación do Ministerio de Educación e no 1978 entrou a exercer como profesora de Historia Moderna na Universidade de Santiago de Compostela, onde foi titular dende o 1986 e onde é catedrática dende o 2002. Foi membro correspondente para España da Commission Internationale de Démographie Historique por nomeamento de Agosto do 1990. Ademais ten sido directora de varias teses de doutoramento así coma de numerosas outras de licenciatura. En galego ten publicada a obra A GALICIA CLÁSICA E BARROCA (Galaxia, 1998). Pero é moi salientábel o seu labor de artigos e colaboracións en numerosos libros e revistas, case sempre con traballos relativos á súa actividade de investigación persoal, marcada nos seus comezos pola historia rural e económica e polo estudo da emigración galega, e orientada hoxendía cara ao estudo da historia da cultura. Pódense achar colaboracións súas en diferentes edicións colectivas promovidas pola Universidade compostelá, en “A Nosa Terra”, en “Grial”...
É directora da revista “Obradoiro de Historia Moderna” dende o ano 1991.
  • REY CHAO, Manuel Anxo
Naceu na Estrada no ano 1947. Faise mestre de Ensino Primario e asimesmo Licenciado en Filosofía e Ciencias da Educación.
No ano 1974 constitúe, xunto con outros mestres, un grupo de renovación pedagóxica que promoverá, anos despois, a creación do Movemento Cooperativo da Escola Popular Galega, xerme dos actuais Movementos de Renovación Pedagóxica de Galiza.
Foi membro do Consello Escolar de Galiza e tamén formou parte do Equipo de Formadores en Didácticas Específicas que elaborou o Plan Galego de Formación Continuada do Profesorado de Niveis non Universitarios e exerceu como Director do Centro de Formación Continuada do Profesorado de Santiago de Compostela durante oito anos.
Durante o ano 1983 formou parte da Comisión Organizadora do 1° Congreso de Movementos de Renovación Pedagóxica de España, que se celebrou en Barcelona. Nas primeiras eleccións municipais da democracia foi concelleiro na Estrada. Actualmente exerce de Mestre.
Ten publicada unha obra narrativa titulada TEMPOS NO ESPELLO (Tórculo Edicións, 1993) e varios ensaios en col dos diferentes aspectos do ensino. Así temos: A REFORMA EDUCATIVA. CLAVES PARA UNHA ANÁLISE (Tórculo Edicións, 1991), GUÍAS PARA A ELABORACIÓN DE PROXECTOS CURRICULARES DE EDUCACIÓN PRIMARIA E EDUCACIÓN SECUNDARIA OBRIGATORIA (Tórculo Edicións) e A PLANIFICACIÓN DA FORMACIÓN PERMANENTE DO PROFESORADO NA COMUNIDADE AUTÓNOMA DE GALICIA (Tórculo Edicións).
Tamén é autor, en conxunto con outros autores, de libros de texto de Lingua Galega e as súas guías didácticas para o ciclo medio de Primaria (Edit. Galaxia-S.M.) e tamén o libro de texto de Ciencias Sociais de 1° de ESO e a guía correspondente (Edit. Galaxia-S.M.).
Asimesmo é un asiduo colaborador con artigos referentes ao ensino en “La Voz de Galicia” e “El Correo Gallego” coma: “O texto libre: páxina de pedagoxía”, “A creatividade literaria na Educación Xeral Básica”...
  • RIVAS TROITIÑO, Xosé Manuel
Naceu en Santiago de Compostela no ano 1949, aínda que se sente e “é de Terra de Montes. De Covas (Forcarei)”. Na actualidade é doutor en Ciencias da Información pola Universidade Complutense de Madrid, onde traballa como profesor asociado dende o ano 1991. Tamén é xefe da Sección de Redacción Internacional da Axencia EFE. Ten pronunciado conferencias na Universidade Rice, Houston e no Ateneo de Madrid, entre outros lugares. Foi pregoeiro da “I Festa da Richada” de Forcarei (1976) e da “V Festa do Gaiteiro” de Soutelo de Montes (1984).
A súa primeira obra publicada foi O GAITEIRO I)E SOUTELO. UNHA ESPRESIÓN DA CULTURA
POPULAR (Xunta de Galicia-Concello de Forcarei, 1977; 2000) e continuou con CONVERSAS CON XOSÉ LUÍS BARREIRO RIVAS (SEPT, 1983). Tamén é un asiduo colaborador en diferentes xornais coma Faro de Vigo, El Ideal Gallego...
  • RODRÍGUEZ FRAIZ, Salvador Antonio
Naceu en Santa Mariña de Tomonde(Cerdedo) no ano 1912. Cando contabacon dez anos ingresou no Seminario de Santiago, no que estudou Humanidades, Filosofía, Teoloxía e Dereito Canónico, sendo ordenado sacerdote no ano 1937. Foi destinado a Moaña como coadxutor. No ano 1940 foise a Santo Tomé de Vilariño, acadando este mesmo ano o beneficio de San Pedro de Cervás. Xa no 1950 trasládano á reitoría de San Pedro de Campañó. Entre os anos 1960 e 1968 tomou parte do Equipo Misioneiro Pontificio para América. A súa volta reincoiporouse á reitoría de Campañó.
Foi mcmbro do Instituto Padre Sarmiento (Sección de Xeografía e Historia) e cofundador do Museo do Pobo Galego e do seu Padroado, membro do Pedrón de Ouro, da Comisión Diocesana de Arte da Arquidiócese de Santiago e cronista oficial da Terra de Montes. Finou no ano 1995.
Son numerosas as obras saídas da súa pluma ao longo da súa vida, en galego e en castelán.
En galego temos: VIRXILIO BLANCO. LEMBRANZA (Impr. Paredes, 1975); CANTEIROS E ARTISTAS DE TERRA DE MONTES E RIBEIRAS DO LÉREZ (Portela, 1982) e AS PONTES DO LÉREZ (Xunta de Galicia, 1987). Asimesmo cómpre reseñar a súa colaboración “Virxilio Blanco Cíarrido. Notas biográflcas” na obra VIRXILIO BLANCO (1896-1948). BIENAL DE ARTE DE PONTEVEDRA (Exma. Deputación Provincial dc Pontcvedra, 1994). Tamén colaborou en revistas coma “Compostellanum”, “Vieiros”, “Cuadernos de estudios gallegos”...
  • RODRÍGUEZ RIBEIRA, Bernardo
Naceu na aldea de Pouso-San Xiao de Vea (A Estrada) no ano 1853. Despois de acudir á escola parroquial, no ano 1865 vai estudar para o Seminario Conciliar de Santiago de Compostela. Permanece no Seminario ata cursar o primeiro ano de Filosofía. Perante o temor de ser chamado para formar parte do exército e ante o seu pacifismo decide abandonar un l'uturo no sacerdocio e coller o camiño da eniigración. Así a finais do ano 1873 colle rumbo a Buenos Aires. Cos recén cumpridos 21 anos chegou á Arxentina onde, debido á súa formación, lle foi moito máis doada a integración. Así no ano 1881 confíanlle a clasificación da ampla e variada biblioteca da Universidade de Buenos Aires. O seu bo labor levarao á máxima consideración dentro desta Universidade. Asimesmo mergullarase nos ambientes literarios da cidade, e converterase nun asiduo colaborador de diferentes xornais e revistas coma “Eco de Galicia”, “Almanaque gallego”... Viaxou a Galiza de visita no ano 1905. No ano 1916 xubilarase como contador- hibliotecario da Universidade de Buenos Aires. Serían moitísimos os premios honoríficos que se lle concederon, e moitos os cargos que desempeñou nas máis variadas entidades galegas, especialmente culturais, coma “Membro C ’orrespondente” da Real Academia Galega da Coruña (1905), Vicepresidente do “Centro Gallego de Buenos Aires” (1913), “Presidente Honorario” da “Sociedade Hijos de La Estrada” (1915), Presidente da “Asociación Protectora de la Real Academia Gallega” (1919), etc... Con sesenta e sete anos voltou de novo de visita á súa terra. Nesta viaxe D. Manuel Murguía, Presidente da Real Academia Galega, proponlle a presidencia da sesión dun acto a celebrar en Mondariz no 1920, xentileza que Bernardo non aceptou debido á súa modestia. Volta á Arxentina, onde finará no ano 1924. No ano 2002 o Concello da Estrada adicaralle o ano á honra da súa figura.
A súa pluma elaborou dos máis variados relatos e mligos espallados en diferentes xornais e revistas da época. Estes relatos e artigos serán recolleitados por D. Olimpio Arca Caldas na obra BERNARDO RODRIGUEZ RIBEIRA: l'.MIGRANTE SOBRANCEIRO (Fundación Cultural da Estrada, 2002).
  • ROZADOS RIVAS, Francisco “Rochi”
Nace en Forcarei no ano 1963. Pasou a súa infancia e fixo o ensino primario en Forcarei, e o bacharelato a cabalo entre Monforte de Lemos, Santiago e Marín. Estudou Xeografía e Historia a partir do 1981 na universidade compostelá, licenciándose na especialidade de Historia Contemporánea no 1986. Dende o ano 1999 é concelleiro de Cultura do Concello de Forcarei.
Forcarei e bisbarra van ser o mundo recorrente da súa obra. Así no ano 1991 elabora para o Concello de Forcarei unha guía cultural e turística titulada FORCAREI, NO BERCE DO UMIA E DO LÉREZ. No ano 1998 funda a revista cultural “Cotaredo”, unha revista de tirada anual na que levan escrito os máis sobranceiros representantes da nosa cultura. No ano 1999 publicará no xornal “Faro de Vigo”, no que colabora habitualmente coa columniña “Ecos metacios”, as biografías de Chano Piñeiro e do Gaiteiro de Soutelo en banda deseñada, coa colaboración do debuxante Bofill. No ano 2000 publica unha guía xeográfica, histórica e artística titulada TERRA DE MONTES (edit. Everest, 2000). No verán do ano 2001 gaña a VI edición do premio xornalístico “Manuel Reimóndez Portela” por un artigo publicado no xornal “La Voz de Galicia”, xornal no que colabora co espacio “A miña l'usadela”. En Novembro do ano 2001 gaña a XII edición do premio de narrativa “Camilo José Cela” por un relato titulado “Unha campa na congostra de Rebordechao”, galardón que non gañaba un galego dende a súa VI edición. No ano seguinte publicará MEMORIA DE TRASDOMONTE (Edicións Fervenza, 2003) e a biografía de CHANO PIÑEIRO (Edicións Fervenza, 2003). Na actualidade acaba de publicar un libro sobre O MOSTEIRO DE SANTA MARÍA A REAL DE ACIVEIRO (Edit. Edilesa, 2004).
  • SANMARTÍN REI, Anxos
Naceu na Estrada no ano 1966. Despois de realizar os seus estudos de EXB e Bacharelato no IES “Manuel García Barros” da Estrada, licenciouse en Filoloxía Galego-Portuguesa pola Universidade de Santiago de Compostela. Foi lectora de Galego na Universidade de Birminghan (Reino Unido) de 1995 ao 1998. Actualmente é profesora de Ensino Secundario de Lingua e Literatura Galega.
Publicou as obras ANÁLISE PRÁCTICA. CÓDICE CALIXTINO. LUZ POZO GARZA (Sotelo Blanco, 1994), A VANGARDA. DE CATRO A CATRO. MANUEL ANTONIO. ANTOLOXÍA. MANUEL ANTONIO. ÁLVARO CUNQUEIRO (ASPG-A Nosa Terra, 1997) e LONGA NOITE DE PEDRA. CELSO EMILIO KERREIRO (ASPG-A Nosa Terra, 1997). Tamén colaborou coas unidades “O vangardismo: Manuel Antonio e Álvaro Cunqueiro” e “Un momento crucial: Longa noite de pedra de Celso Emilio Ferreiro” na HISTORIA DA LITERATURA GALEGA (ASPG-A Nosa Terra, 1996)
  • SANMARTÍN REI, Goretti
Naceu na Estrada no ano 1964. Fixo os seus estudos na Estrada, pasando posteriormente a licenciarse en Filoloxía Galego-portu^uesa pola Universidade de Santiago de Compostela. E doutora pola Universidade da Coruña coa Tese “Os paratextos galegos (1916-1936). Análise sociolingüística dos prólogos”.
Profesora de Lingua e Literatura galegas do Instituto de Idiomas da Universidade de Santiago e de ensino secundario en Santiago de Compostela, A Pobra do Caramiñal e Boqueixón; é na actualidade profesora Titular de Universidade na área de Filoloxía Galega e Portuguesa do Departamento de Gaiego-Portugués, Francés e Lingüística da Universidade da Coruña, institución en que nestes momentos dirixe o Servizo de Normalización Lingüística.
Publicou as obras O TEATRO DE XAN DA COVA (LA GALICIANA E MARÍA PITA) (Biblioteca-Arquivo Teatral F. Pillado Mayor, 2002), LENDO NAS MARXES. LINGUA E COMPROMISO NOS PARATEXTOS (1863- 1936) (Espiral Maior, 2002) e OS (PRE)TEXTOS GALEGOS (1863-1936). ESTUDIO E ESCOLMA DOS PRÓLOGOS (Sotelo Blanco, 2002). É coautora de varios libros de texto realizados baixo a supervisión da Asociación Socio-Pedagóxica Galega e todos eles publicados por “Promocións Culturais Galegas”. Así temos: “Lingua e Literatura 1° ESO” (1996), “Lingua e Literatura 2° ESO” (1997), “Lingua e Literatura 3° ESO” (1999), “Lingua e Literatura 4° ESO” (1999) e “Lingua 1" bacharelato” (1999). Ademais colaborou coa unidade “A prosa didáctica” na HISTORIA DA LITERATURA GALEGA (AS-PG-A Nosa Terra, 1996) e tamén realizou a ANTOLOXÍA DA PROSA DIDÁCTICA. SÉCULO XX (AS-PG-A Nosa Terra). Escribiu o artigo “O estilo de Ramón Otero Pedrayo”, en colaboración con Carme Fernández, publicado en ESTUDOS DEDICADOS A RICARDO CARVALHO CALERO (Parlamento de Galicia/Univ. de Santiago de Compostela, 2000). Realizou, en colaboración con Mª Pilar García Negro, a “Edición, introdución e notas” á obra de Ramón Vilar Ponte O FEITO LINGÜÍSTICO GALEGO (AS-PG, 2001). Asimesmo, en colaboración con Manuel Ferreiro, realizou a “edición, introdución e notas “da obra de Ramón Cabanillas A VIRXE DO CRISTAL. LENDA DE CURROS ENRÍQUEZ AXEITADA PARA ÓPERA
(Biblioteca-Arquivo teatral F. Pillado Mayor, 2002). Ademais escribiu o artigo “O agoiro profético dos novos tempos: reflexións sociolingüísticas nos prefacios de Ribalta” para a HOMENAXE AO PROFESOR PÉREZ RIESCO (Universidade da Coruña, 2002).
  • SANMARTIN SOBRINO, Maximino
“Mala cousa é cando un non ten biógrafos e temos que escribir unha autobiografía para deixar constancia de que existimos como escritores, o que se presta ademais a non ser obxectivos e arrima-la ascua á nosa sardiña.
Pero un é ben mandado e atéñome.
Son Maximino Sanmartín Sobrino. Nacín na Estrada no ano 1926. Cando aínda non cumprira os dez anos asistín, asustado, ás primeiras convulsións da Guerra Civil, da chamada Guerra Civil. Coido que dende aquela quedaron definidas as miñas tendencias políticas.
Comecei cedo a escribir versos -falo de versos, que non de poesía- aos dez ou doce anos, cunha precocidade que soamente marcaba unha vocación e, se acaso, unha facilidade.
Dende entón, ininterrumpidamente, aínda que pode que con laspus de lustros ou de décadas, seguín escribindo ata hoxe e publiquei seis libros de poemas. Teño unha certa escravitude da rima e unha grande fidelidade ao soneto.
Acúsanme, e con razón, de que a facilidade para versificar é a miña inimiga e que debese castigala máis. Estou totalmente dacordo; pero trato de autoxustificarme con que a vida de traballo, dende a emigración ata hoxe, tiveron as miñas prioridades, o que pode que non fose acertado.
No ano 1995, cos setenta a caer, outórgaseme o “Primer Premio de Poesía El ltnán ” e publícase o meu primeiro libro, no que se recolleron versos escritos dende os dezasete anos. E xa de corrido publiquei outros, en todos eles alternando español e galego, salvo o último só en galego.
Dirixín “...y cinco minutos para la poesía”, en Televigo, con máis de cen programas emitidos. ”
As súas obras son singulares xa que nelas soen convivir os dous idiomas: o galego e o español, aínda que en case todas predomine este último. Comezou coa obra SOMBRA DE UN ÁRBOLSIN HOJAS (Ed. Guimarey Puente, 1995), onde cada un dos diferentes apartados da obra comeza cun poema en galego para lles dar paso aos poemas en español. A continuación publicou REFLUXOS (Ed. Guimarey Puente, 1999), que é a súa obra escrita integramente en galego (só hai un poema en español). Neste mesmo ano publicará ANTROPOLOXÍA POÉTICA (Ed. Guimarey Puente, 1999), onde o seu último apartado titulado “Na miña lingua" estará reservado exclusivamente ao galego. E finalmente publicou SONETOS Y SONATAS (Ed. Guimarey Puente, 2000), onde aparecerán inseridos algúns poemas en galego.
  • SOLLA VARELA, Carlos “Calros Solla”
Nace en Pontevedra no ano 1971, inda que serán as terras de Cerdedo, berce dos seus devanceiros, as que lle van cativar dende os primeiros anos as súas inquedanzas e estudos. Será cerdedense de “adopción e devoción”. Licenciouse en Filoloxía Galego-Portuguesa na Universidade de Santiago de Compostela. E profesor de Lingua Galega e Literatura no Colexio Lar (Puxeiros-Mos).
Como directorde actividades de tempo libre, participou no desenvolvemento de numerosos proxectos culturais, entre eles a fundación do Museo das Raposeiras, fermosa mostra do acervo material e espiritual do país. É membro da “Asociación Ecoloxista e Cultural Verbo Xido de Terra de Montes”.
A súa obra está enmarcada entre o ensaio e a poesía. Polo que respecta ao ensaio, publicou CERDEDO. Materiais para o estudio da Freguesía de San Xoán de Cerdedo. Inventario Xeral (Ed. Cardeñoso, 2002) e CERDEDO NA OBRA DO PADRE SARMIENTO (Asociación Ecoloxista e Cultural “Verbo Xido” de Terra de Montes, 2002). Canto á poesía, xa comeza dende moi xove a escribir e así xa no ano 1992 é recoñecida a súa valía ao ser dccretado gañador do certame poético-narrativo organizado pola Facultade de Filoloxía da Universidade de Vigo. A súa primeira obra será XÁBREGHO (Edicións Río Xuvia; Col. O Roibén, 1999), para continuar con MEL DE ARAÑAS (Ed. Cardeñoso), TERRAS RARAS (Acef-Arte Tripharia, 2001), RAS E TRITONGOS (Ed. Cardeñoso, 2003) e CERDEDO IN THE VOYAGER I (Ed. Cardeñoso, 2004). Tamén ten colaborado en varias publicacións colectivas, así na ESCOLMA POÉTICA. X ANIVERSARIO DO FESTIVAL DA POESÍA DO CONDADO (1990), MADRYGAL. Revista de Estudios Gallegos, n" 2 (Univ. C’omplutense, 1999), MULLER DE DOCE SAL. Homenaxe a Inés Canosa (VTP Editorial, 2000), Revista DORNA, n“ 27 (Univ. de Santiago de Compostela, 2001), AUGASVERSO. h'olla literaria estradense, n° 4 (Fundación Cultural da Estrada, 2002) e en VERBO XIDO. Boletín informativo de Ecoloxía e Cultura da Terra de Montes, n° 4 (A.E.C. “Verbo Xido” da Terra de Montes, 2003). Tamén ten colaborado con A KREITA (Revista da lingua e da cultura galegas de Asturias) c IANUA (Revista virtual de Filoloxía Iberorrománica).
  • VALLADARES NÚÑEZ, Avelina
Naceu en Vilancosta-Berres (A Estrada) no ano 1825. Nace no seo dunha familia fidalga e posuidora dunha gran cultura. Porén estamos perante un ambiente totalmente propicio para a actividade artística. Por outra banda tamén estaba omnipresente un ambiente relixioso, algo que tamén marcará a súa poesía. Do 1859 ao 1865 desempeñará o cargo de Secretaria da Xunta Parroquial de Beneficiencia de Berres, e así no 1864 será recompensada coa “Cru/. de Beneficiencia de Segunda Clase” e un diploma acreditativo en recompensa dos seus humanitarios servicios. Con todo, soubo sobrepoñerse ao ambiente hostil que lle podía supór o ser muller e escritora na época e da súa pluma comezou a abrollar literatura. Finou no ano 1902, na casa de Vilancosta, onde pasara toda a súa vida, agás unha breve estadía, por mor do traballo de seu pai, en Zamora.
No ano 2000 o Exmo. Concello da Estrada adicou o ano á lembranza da súa memoria.
Os seus poemas en galego foron publicados por separado en diferentes medios da época e algún deles en varios; así temos que apareceron en: “Eco de Galicia” de Buenos Aires, “El Heraldo Gallego”, “Almanaque Gallego” de Buenos Aires, “El Emigrado”, “El Compostelano”, “La Gran Patria” de Santiago... Finalmente aparecerán todos recompilados na obra de Xosé Luna Sanmartín, OND'O SOL FACHEABA Ó AMAÑECER (Ed. Fouce, 2000).
  • VALLADARES NÚÑEZ, Marcial
Nace en Vilancosta-Berres (A Estrada) no ano 1821. Feitos os primeiros estudos, vai ter un profesor particular de latín o que, unido a un ambiente familiar moi culto, vai marcar o futuro de Marcial. Con doce ano irase para Santiago de Compostela estudar os dous primeiros cursos de bacharelato; o terceiro realizarao en Ourense, por mor do traballo de seu pai. Unha vez acabado o bacharelato ponse a estudar a carreira de Dereito, acadando a titulación de Licenciado en Xurisprudencia no ano 1842. No ano seguinte volta a Compostela para asistir ás clases de Francés e á cátedra de Historia Natural, dirixida polo doutor Casares. No ano 1844 desprazarase para Zamora onde seu pai ocupaba a praza de lntendente. A familia Valladares voltará a Galiza no ano 1850, a Ourense, pero seu pai decide retirarse definitivamente a Vilancosta. Nestes intres Marcial Valladares vai desenvolver unha intensa actividade política e así no 1852 resulta electo Deputado Provincial por Tabeirós, cargo no que durará ata o 1866, data na que, como antes fixera seu pai, se retirou a Vilancosta. No ano 1861 presidirá a inauguración dos “Juegos Florales” no teatro de Pontevedra. No ano 1880 será nomeado “Miembro Correspondiente” da Real Academia Española. No 1884 será nomcado “Socio de Mérito” pola “Sociedade Folk- lore Gallego”.
Marcial Valladares finará no ano 1903, en Vilancosta. No ano 1970 a Real Academia Galega adicaralle o “Día das Letras Galegas”, e no ano 2003 o Concello da Estrada adicará o ano á súa figura.
O seu primeiro poema en galego data do ano 1844 “A un paxariño”. A partir de aquí seguirá a escribir poemas, pero no ano 1850 comezará a confeccionar o seu DICCIONARIO GALLEGO-CASTELLANO, que será publicado no ano 1884 (Biblioteca El Libredón, Santiago). Iiste dicionario verase ampliado por dúas veces: a primeira no ano 1896 co NUEVO SUPLEMENTO AL DICCIONARIO GALLEGO-CASTELLANO e posteriormente no ano 1902 co NUEVO APÉNDICE AL DICCIONARIO GALLEGO-CASTELLANO.
No ano 1855 comezou a súa ELEMENTOS DE (ÍRAMÁTICA GALLEGA, obra que rematará no ano 1892, pero que permanecerá inédita ata o ano 1970 (Edit. Galaxia).
No ano 1862 participará cuns poemas no “Álbum de la Carídad”.
Do ano 1867 data o manuscrito do seu CANTIGUEIRO POPULAR e do 1879 dátase o seu APÉNDICE Ó CANTIGUEIRO POPULAR, obras que apareeerán integramente publicadas na obra MARCIAL VALLADARES NÚÑEZ: CANTIGUEIRO POPULAR elaborada por Xosé Luna Sanmartín (Fundación Cultural da Estrada, 2004). No ano 1870 escribe a súa novela MAXINA OU A FILLA ESPÚREA, a primeira novela longa da nosa literatura, que será publicada por primeira vez no ano 1880 por entregas na revista dirixida por Manuel Murguía, “La ilustración gallega y asturiana”, (Vía Láctea, 1987; Edicións Xerais de Galicia, 1991; Biblioteca Galega 120, La Voz de Galicia, n° 6, 2001).
  • VARELA BUXÁN, Manuel Daniel
Nace no lugar de Sanlouzáns- Lamas(A Estrada) no ano 1909. Aos tres anos levarano para o lugar do Carballal, na mesma parroquia, a vivir con Da Pilar Figueiras, quen o coidará ata o ano 1919. Do ano 1915 ao 1919 irá á Escola Unión de Rubín(A Estrada). Alí comezará coas súas primeiras lecturas dos clásicos galegos e de fóra. Do ano 1919 ao 1920 trasládase a Cádiz onda o seu padriño. No 1921 finou Da Pilar Figueiras e el irase vivir cos seus pais ao lugar das Pallotas, en Cercio(Lalín), polo que pasou a ser coñecido co nome de “Daniel das Pallotas”. No 1930 embarcará en Vilagarcía cara á Arxentina, travesía na que comezará a escribir a súa primeira peza teatral. Alí porase a traballar de garda de tranvía e posteriormente nos máis variados traballos, e tamén rematará a obra que principiara no barco. Tamén formará parte do coro “Lembranzas da Terra”, mentres matinaba na creación dunha compañía teatral. Chegou a formar un grupo e comezou cos ensaios da súa obra “Se o sei... non volvo á casa”. A súa compañía vaise converter na primeira compañía profesional de teatro galego e actuará nos mellores teatros da Arxentina e asimesmo no Teatro Solís de Montevideo. Por fin no 1938 a “Compañía de Arte Regional Gallego Aires da Terra” porá en escena a súa primeira obra. Esta compañía máis adiante mudará de nome, pasando a chamarse “Compañía Galega Maruxa Villanueva”, a que irá pondo en escena as diferentes obras teatrais que ían saíndo da pluma de Varela Buxán. Esta mesma compañía será a que o 14 de Agosto do 1941 estreará no Teatro Mayo de Buenos Aires “Os Vellos non deben de namorarse” do seu gran amigo Castelao co propio Varela Buxán de cabeza na dirección. O mesmo Castelao lle dará o seudónimo con que el adoitaba referirse a el: “o filósofo do arado”. Ese mesmo ano casará con Maruxa Villanueva (María Isaura Vázquez Hlanco), da que se separará no ano 1945. No ano 1950 Varela Buxán voltará á súa Galiza. Do 51 ao 53 estudará o bacharelato clfemental no Instituto de Ourense e despois cursará a carreira de l'écnico Sanitario na Facultade de Medicina de Santiago de Compostela. No 1966 volverá a contraer matrimonio, desta vez con Mª Luísa García Santoandré. No ano 1974 recibirá en Sarria o premio “Meigas e Trasgos”. No 1977 será nomeado Fillo Adoptivo de Lalín, polo Concello de Lalín. No 1983 voltará de viaxe a Buenos Aires onde recibirá a homenaxe do Patronato da Cultura Galega de Montevideo, na Biblioteca do Centro Galego de Buenos Aires. No ano 1985 recibirá unha fonda homenaxe do Concello da Estrada. Finou o 25 de Setembro do 1986. No ano 1996 o Concello de Lalín organiza o 1° Premio de Relato Curto “Varela Buxán”. E no ano 1998 o Concello da Estrada adicaralle ese ano á memoria da súa figura.A súa primeira obra comezou a escribila xa no mesmo barco que o levou á Arxentina e titulábase SE O SEI...NON VOLVO A CASA, obra que se porá en escena no ano 1938. No ano seguinte estrearase a súa obra POLA NOSA CULPA. Tamén este mesmo ano será posta en escena a súa peza GALICIA CANTA. No ano 1940 estreouse a obra ¡POR BORRACHINS!; asimesmo porase por primeira vez en escena este ano a obra A XUSTIZA DUN MUIÑEIRO, nun festival en honra a dona Virxinia Pereira de Castelao.
O ano 1941 posibelmente sexa o ano máis prolífico no seu quefacer teatral, así estreáronse as súas obras TABERNA SIN DONO, O BRAZO PARTIDO, AS TRES MARUXAS, MEU PAI, TRISTE RETORNO e O FERREIRO DE SANTAN. Pero tampouco se pode pasar por alto que a súa compañía e el mesmo como director puxeron en escena por primeira vez a obra clásica da nosa literatura do seu gran amigo Castelao “Os vellos non deben de namorarse”.
Xa de volta á súa terra, no ano 1956, porase en escena por primeira vez a súa obra ¿PISTA OU PESTE?
No ano 1971 escribirá o prólogo á obra “Gándaras”, primeiro libro de pocmas do seu amigo Xosé Vázquez Pintor.
No ano 1975 publicaranse nun libro as súas obras O FERREIRO DE SANTÁN e TABERNA SIN DONO (Edicións Celta, 1975). No ano 1977 sairán á luz nun libro as súas obras A XUSTIZA DUN MUIÑEIRO e SE O SEI...NON VOLVO Á CASA (Impr. Paredes, 1977).
No ano 1981 publicáronse nun libro, baixo o título de O CEGO DE FORNELOS E OUTRAS COMEDIAS CURTAS, DIÁLOGOS E MONÓLOGOS as obras O CEGO DE FORNELOS; TRISTE CHEGADA; OS CASADOS DE POUCO; ¿PISTA OU PESTE?; DE MULLERES...NON ME FALES; ¡MEU PAI!; SALAIOS DUN VELLO LABREGO (Impr. Paredes, 1981).
Xa postumamente sairán de novo á luz a súa obra ¿PISTA OU PESTE? (Edicións Fervenza, 2003) e GRACIAS, PADRE RAMÓN (Seminario de Estudios Deza, 2004), tradución e adaptación de Xosé Luna, obra que fora escrita en castelán e posta en escena por primeira vez no ano 1943 e tamén publicada no ano 1987 (Imprenta Gráfica La Plana).
  • VÁZQUEZ OGANDO, Manuel “O Dr. Marcos”
Naceu en Santa María de Beariz de Montes no ano 1893. Foi sacerdote, Doutor en Pediatría, capitán da mariña, radioafeccionado, lector incansábel... un home tremendamente culto. No ano 1963, o 17 de Maio, celebrou en Santo Domingo de Bonaval unha misa por Rosalía de Castro coa predicación en galego (daquela a misa celebrábase en latín). Finou no ano 1966.
Publicou en galego a obra A TEORÍA DO COMPLEXO HUMANO, ENCARNADA NO HOMIÑO.
  • VENTIN CERVINO, Segundo “Sevencer”
Nace en Codeseda (A Estrada) no ano 1936, no seo dunha familia de labradores. Seu pai e dous irmáns seus foron fusilados en Zamora en Decembro dese mesmo ano “por ser uns ninguéns, uns canteiros con carné socialista”. Pasa a súa xuventude na aldea de Monteagudo en contacto directo coa agricultura. Aos oito anos mándano ao colexio privado que rexentaban Miguel Sieiro e Manuel Iglesias Cabada (curmán do poeta Cabada) no Codesal. Alí estudou ata 6° de Bacharelato e alí descubriu a súa febre poética. O 6°, PREU e Reválida fíxoos no instituto vello da Estrada, onde publicou o seu primeiro poema nunha revista de alumnos. Mais non escollerá carreira de Letras, senón que Medicina (“quería ser rico coma os médicos e non morto de fame coma os poetas”). Alí perdeu dous anos da súa vida estudando para algo que non era a súa vocación. Despois fai por libre a carreira de Maxisterio na Normal de Pontevedra. No ano 1956 volta a Codeseda onde monta unha academia privada na casa de Vilas, onde el estudara. No ano 1960 aproba as oposicións de Maxisterio. O seu primeiro destino foi á escola mixta de Armonda (Campo Lameiro) onde pasou dous cursos. Despois pasará cinco cursos en Anllares do Sil, un pobo leonés e de alí voltou á escola mixta de Chacente (Campo Lameiro). No ano 1976 inaugúrase o Colexio Público onde exercerá como sub-director e cinco anos despois será director. Participará en todo tipo de actividades e exercerá dos máis diversos cargos, como secretario da Cámara Agraria, correspondente do I.N.S.S., teniente de alcalde, secretario da sociedade de caza e do club de fútbol... Finalmente trasladarase ao C.P. Isidora Riestra de Poio, de onde pasará a ser profesor de Lingua Española no IES dese mesmo concello, ata que se xubila no ano 2001.
A pesar de pasar case toda a súa vida escribindo, normalmente para os seus alumnos e tamén para os seus compañeiros, será pouca a súa obra que se verá publicada, permanecendo polo tanto case toda esta obra inédita ata o momento. Ademais moita da súa obra está en castelán, tamén sen publicar.
Cómpre salientar o seu relato de Literatura Infantil e Xuvenil O REI DE OVISTERRE (Edit. Edelvives, 1992) que acadou algo impensábel para moitas obras escritas no noso idioma, unha tirada de 4000 exemplares vendidos. Polo que respecta á lírica, teremos que destacar a obra INSTANTES DE SENTIMIENTO (Edición do propio autor, 1993) que está formada por poemas en castelán e en galego. Concretamente os poemas en galego, que acadan a 3ª parte da obra, están so o título de “Versos para miña terra”. Permanecen inéditas pequenas pezas de teatro, coma: “Biografía da primavera en catro tempos”, “A fuga a Exipto”, “A nova mestra”... e asimesmo relatos coma: “O coelliño”, “A deusa do mar”.„
  • VILLAMAYOR MARTÍNEZ, Gumersindo
“Nacín na Parroquia de Olives(A Estrada) no ano 1962. Neto de estraperlistas vidos a menos, e fiilo de obreiro e agricultores, tiven por primeiro mestre a D. Manuel Constenla, mestre da escola de Lamas, entre os anos 1966 e 1973. Emigrei coa miñafamilia para Francia, voltando para instalarnos definitivamente na Galiza.
Tras o paso polo Seminario Franciscano de Herbóm, iniciei os meus estudos de Bacharelato no Instituto da Estrada entre os anos 1978 e 1982. Foi neste Centro onde espertou a miña conciencia nacionalista, sen dúbida polo maxisterio do catedrático de Lengua Francisco Rodríguez Sánchez.. Por primeira vez participei na escenificación de obras de teatro de autores galegos e mesmo asistín ás representacións que tiñan lugar en Santiago, marcándome a experiencia de Woyzeck e Dorotea Bárcena. Asistimos ás primeiras charlas sobre a cultura e a literatura galegas da man de autores, hoxe clásicos, coma Manuel María, Lois Diéguez...
Definitivamente foi a miña chegada á Universidade de Santiago de Compostela o que supuxo a determinación do que ía ser clave no meu pensamento: o nacionalismo.
Cursei estudos de Xeografía e Historia entre os anos 1982 e 1987, especializándome como xeógrafo. Alí puiden asistir a conferencias de clásicos literatos e historiadores galegos. Os propios contados académicos obrigábannos a ter unhaformación multidisciplinar. Isto fixo que coñecese as opinións de primeira man de persoeims importantes nos derradeiros 25 anos do século XX: Aranguren, SaraivadeCatvalho, UuisUach, Ramón Tamames...
Unha vez rematada a miña formación académica traballei como asesor en temas históricos e xeográficos á daquela pioneira experiencia do Turismo Rural no Concello da Estrcida; posteriormente desempeñei as mesmas tarefas no Concello da Veiga.
A principios dos noventa participei como poñente no Congreso sobre García Barros, analisando os compoñentes innovadores do punto de vista pedagóxico na obra do autorde Callobre. Coincidindo con esta etapa dirixín o xornal “Contrarretranca ” durante dous anos, sendo un referente xa na historia das publicacións periódicas no Concello da Estrada.
Na actualidade son propietario dun pequeno negocio relacionado coas artes gráficas. E un modesto revolucionario”.
É autor da extensa unidade titulada “Silencio interior” inserida na HISTORIA DA LITERATURA GALEGA
(ASPG-A Nosa Terra, 1996) en col do período da nosa historia literaria que abrangue dende 1940 a 1950, e centrando o traballo sobre a eminente figura de D. Ricardo Carvalho Calero.

* Edicións Fervenza. 2004