Manuel García Barros, ken keirades, a traxedia dun creador silenciado
Xoán Carlos Garrido
Manuel García Barros tiña moito prestixio e era demasiado popular para eliminalo de súpeto. Mais gañas tíñanlle dabondo. O Xefe Provincial, Manuel Castro Pena, quen fora mestre en Rubín na Escola onde exercera García Barros e que tivera que aguantar as súas críticas, tanto contra el como contra falanxe nas páxinas dos xornais nos que colaboraba, ordenou axustarlle as contas - tal como relata un falanxista de Aguións, Raúl Paseiro Cid, que participou na acción - máis as instrucións non eran precisas e resolutivas polo que o escritor foi tratado como unha pataca quente que non sabían que facer con ela, mais que en todo caso non se podía marchar de “rositas” e algún proveito había que tirar del. O que transmitiu as ordes foi o cabo de Escuadra Laurentino Puente, quen só se limitou a indicar que había que sacar da súa casa a Ken Keirades e traelo ao cuartel de Falanxe da Estrada.
Era martes, 31 de agosto de 1936. Ás 2´00 da madrugada. Petan á porta de Pousada os falanxistas: Alfonso Castro Pena, Manuel Arnoso, Laurentino Puente, Raúl Paseiro, e Modesto López Constenla (primo do cura de Tabeirós, Manuel López Costa) e o cabo de Escuadra alcumado Cachán. Ao saír un deles anúncialle que non vai vivir máis de dúas horas. Ao estar diante a familia Alfonso Castro Pena dille que se non fora pola súa filla que estaba na casa quitábanlle xa a vida. Outro falanxista, vendo que García Barros se fixaba no sangue que había no chan – non se sabe de onde viña esa mancha – espétalle a Ken Keirades, pronto correrá a túa sangue por onde vai esa.
Obrígano a entrar nun coche e logo de parar varias veces para amagar de que lle pegan un tiro na caluga deciden coller cara o “cuartelillo” da Consolación. Alí méteno nunha habitación na que Ramón Bao Lagares co seu revolver (Revolver marca Belodog, calibre 6.35, de seis recámaras e cachas de nacar) lle advirte que lle vai voar a cabeza mentres que outro falanxista da Consolación – un rapaz novo, posiblemente un dos Castro Pena – ameázao cun látego.
Logo de bastante tempo con estas intimidacións, coméntanlle que si quere salvar a vida terá que entregar 2.000 pesetas. Entón ás 5 da madrugada volven con el a Callobre para deixalo co fin de que reunise dita suma. Antes de marchar, Ramón Bao Lagares, pega un tiro ao ar para despedirse e lembrarlle que esa bala estaba reservada para el.
Ao facerse de día foron a súa filla, Teresa García Insua, e a súa sobriña, Herminda Oca García (nai do escritor Xosé Manuel Martínez Oca), xunto o autor do disparo que estaba na chamada “carreteira da escopeta” actuando como capataz para obrigar aos que non querían voluntariamente traballar para arranxar a estrada que ía até a casa do Xefe Provincial, Manuel Castro Pena en Parada. Segundo conta este, Ramón Bao, ofrecéronlle 500 pts. para el se arranxaba o tema e evitaba que lle pasara nada ao mestre de Callobre. Como este non quixo comprometerse negouse a aceptar esta cantidade, a cuarta parte da acordada, polo que Teresa e Herminda teñen que seguir a súa rota até a Consolación, onde pretenden entregar as 500 pts. a conta – pois é o que lograron reunir - mais no cuartel da Consolación Alfonso Castro Pena non llas quixo tampouco. Temendo pola vida do seu pai e crendo que ese era o único xeito de salvagardala, insiste Teresa e a súa prima, até que finalmente lle dan orde de levar os cartos á Estrada, e escribíndolles Alfonso unha carta para que acompañaran a dita suma.
Así pois diríxense ao cuartel da Estrada e entregan ao fin este diñeiro ao secretario de Falanxe, Antonio Reino Rodríguez, quen lles deu o seguinte recibo: “Recibí de Teresa García la cantidad de quinientas presetas que corresponden a las dos mil que ha de entregar Manuel García Barros, dándosele un plazo de quince días para hacer entrega de las mil quinientas restantes. Dicha cantidad la recibo como secretario de Falange Española y para dar cuenta al jefe local. 1-9-1936” , se ben logo dirá que non se acorda se lle deu esa suma logo ao Xefe Local, Amable Durán Bergueiro ou ao Tesoureiro, e nin sequera se lembra se fixo tal recibo.
Entón empeza a recolleita das 1.500 pesetas restantes que iríase facendo porta a porta e con dispar resultado. Sen entrar en detalles das familias estradenses que se solidarizaron (e as que lles pecharon as portas) finalmente, as fillas e a sobriña de Ken Keirades axuntan só 1.000 pts., máis temen que non lle queiran recoller esa cantidade ben por non ser a estipulada, ben por non quererse pillar as mans tal como fixera o da Consolación na primeira vez, polo que acordan entregarlla a unha coñecida empresaria local, María Martínez Otero que viña sendo cuñada do Xefe Local da Estrada de Falanxe, Amable Durán Bergueiro, e a vez, afillada de Ken Keirades. Esta persoa cóllelle os cartos a Herminda Oca García e faillos chegar ao seu parente.
Era martes, 31 de agosto de 1936. Ás 2´00 da madrugada. Petan á porta de Pousada os falanxistas: Alfonso Castro Pena, Manuel Arnoso, Laurentino Puente, Raúl Paseiro, e Modesto López Constenla (primo do cura de Tabeirós, Manuel López Costa) e o cabo de Escuadra alcumado Cachán. Ao saír un deles anúncialle que non vai vivir máis de dúas horas. Ao estar diante a familia Alfonso Castro Pena dille que se non fora pola súa filla que estaba na casa quitábanlle xa a vida. Outro falanxista, vendo que García Barros se fixaba no sangue que había no chan – non se sabe de onde viña esa mancha – espétalle a Ken Keirades, pronto correrá a túa sangue por onde vai esa.
Obrígano a entrar nun coche e logo de parar varias veces para amagar de que lle pegan un tiro na caluga deciden coller cara o “cuartelillo” da Consolación. Alí méteno nunha habitación na que Ramón Bao Lagares co seu revolver (Revolver marca Belodog, calibre 6.35, de seis recámaras e cachas de nacar) lle advirte que lle vai voar a cabeza mentres que outro falanxista da Consolación – un rapaz novo, posiblemente un dos Castro Pena – ameázao cun látego.
Logo de bastante tempo con estas intimidacións, coméntanlle que si quere salvar a vida terá que entregar 2.000 pesetas. Entón ás 5 da madrugada volven con el a Callobre para deixalo co fin de que reunise dita suma. Antes de marchar, Ramón Bao Lagares, pega un tiro ao ar para despedirse e lembrarlle que esa bala estaba reservada para el.
Ao facerse de día foron a súa filla, Teresa García Insua, e a súa sobriña, Herminda Oca García (nai do escritor Xosé Manuel Martínez Oca), xunto o autor do disparo que estaba na chamada “carreteira da escopeta” actuando como capataz para obrigar aos que non querían voluntariamente traballar para arranxar a estrada que ía até a casa do Xefe Provincial, Manuel Castro Pena en Parada. Segundo conta este, Ramón Bao, ofrecéronlle 500 pts. para el se arranxaba o tema e evitaba que lle pasara nada ao mestre de Callobre. Como este non quixo comprometerse negouse a aceptar esta cantidade, a cuarta parte da acordada, polo que Teresa e Herminda teñen que seguir a súa rota até a Consolación, onde pretenden entregar as 500 pts. a conta – pois é o que lograron reunir - mais no cuartel da Consolación Alfonso Castro Pena non llas quixo tampouco. Temendo pola vida do seu pai e crendo que ese era o único xeito de salvagardala, insiste Teresa e a súa prima, até que finalmente lle dan orde de levar os cartos á Estrada, e escribíndolles Alfonso unha carta para que acompañaran a dita suma.
Así pois diríxense ao cuartel da Estrada e entregan ao fin este diñeiro ao secretario de Falanxe, Antonio Reino Rodríguez, quen lles deu o seguinte recibo: “Recibí de Teresa García la cantidad de quinientas presetas que corresponden a las dos mil que ha de entregar Manuel García Barros, dándosele un plazo de quince días para hacer entrega de las mil quinientas restantes. Dicha cantidad la recibo como secretario de Falange Española y para dar cuenta al jefe local. 1-9-1936” , se ben logo dirá que non se acorda se lle deu esa suma logo ao Xefe Local, Amable Durán Bergueiro ou ao Tesoureiro, e nin sequera se lembra se fixo tal recibo.
Entón empeza a recolleita das 1.500 pesetas restantes que iríase facendo porta a porta e con dispar resultado. Sen entrar en detalles das familias estradenses que se solidarizaron (e as que lles pecharon as portas) finalmente, as fillas e a sobriña de Ken Keirades axuntan só 1.000 pts., máis temen que non lle queiran recoller esa cantidade ben por non ser a estipulada, ben por non quererse pillar as mans tal como fixera o da Consolación na primeira vez, polo que acordan entregarlla a unha coñecida empresaria local, María Martínez Otero que viña sendo cuñada do Xefe Local da Estrada de Falanxe, Amable Durán Bergueiro, e a vez, afillada de Ken Keirades. Esta persoa cóllelle os cartos a Herminda Oca García e faillos chegar ao seu parente.
Cando a vida imita á arte
Desta volta librouse, e aínda tería que visitar dúas veces máis o “cuartelillo” antes de rematar a Guerra. O cal ademais dos inconvenientes que presentaba tamén tiña a vantaxe de lle subministrar material para os seus relatos, lembremos un fragmento relativo a eses feitos:
“Sucedeu naquel periodo de fondo trastorno social en que poucos ou ninguén podía deitarse pola noite seguro de que, durante a mesma, non o virían a estorbar pra algo que non o sería moito do seu agrado.
Os encarregados de praiticar unha daquelas operacións iban de volta de facela, ou inda a iban facendo, camiño da carreteira onde deixaran o coche. Ledos e satisfeitos daban mostras do seu compracimento con cantos e esborracaduras. Uns saían coa "Tomasa", outros coa "Cucaracha", e algún outro con que quería ir "a ver Chicago". A un diles ocurríuselle cantar un alalá de pandeireta, por parecerlle máis alegre, pro o que facía de xefe atallouno:
—¡Jallejo no, hombre! Jallejo no, que eso es incul¬tura.
Chegaron ó automoble e un diles, poñéndolle a man por riba, notou que estaba húmido e escramou:
—¡Caray! Parece que ha llovido.
Pro o xefe desmentiu:
—¡No, hombre, no! ¡Si es orbajo!”
Desta volta librouse, e aínda tería que visitar dúas veces máis o “cuartelillo” antes de rematar a Guerra. O cal ademais dos inconvenientes que presentaba tamén tiña a vantaxe de lle subministrar material para os seus relatos, lembremos un fragmento relativo a eses feitos:
“Sucedeu naquel periodo de fondo trastorno social en que poucos ou ninguén podía deitarse pola noite seguro de que, durante a mesma, non o virían a estorbar pra algo que non o sería moito do seu agrado.
Os encarregados de praiticar unha daquelas operacións iban de volta de facela, ou inda a iban facendo, camiño da carreteira onde deixaran o coche. Ledos e satisfeitos daban mostras do seu compracimento con cantos e esborracaduras. Uns saían coa "Tomasa", outros coa "Cucaracha", e algún outro con que quería ir "a ver Chicago". A un diles ocurríuselle cantar un alalá de pandeireta, por parecerlle máis alegre, pro o que facía de xefe atallouno:
—¡Jallejo no, hombre! Jallejo no, que eso es incul¬tura.
Chegaron ó automoble e un diles, poñéndolle a man por riba, notou que estaba húmido e escramou:
—¡Caray! Parece que ha llovido.
Pro o xefe desmentiu:
—¡No, hombre, no! ¡Si es orbajo!”
As letras estradenses súmense na escuridade
Manuel García Barros, xa fora preso na restauración cando dirixía o xornal “El Estradense” por delitos de opinión (1906), sufrira a ditadura de Primo de Rivera que pensaba que non había nada máis ruín, e de súpeto topase no escenario do franquismo. Algo que nunca se lle pasou pola cabeza que puidera acontecer. E nese contexto levou moitas decepcións polas claudicacións coas que topou, mais tamén agradables sorpresas. Algún que viña de despelexar nas páxinas de “El Emigrado”, cuestionando a súa honestidade, como é o caso da corporación municipal, enfróntanse aos militares con lealdade e son fusilados por defender a legalidade vixente. A Valentín Paz Andrade, que o puxera verde na prensa por abandonar o Partido Galeguista, co tempo sería obxecto da súa gabanza e requiriría dos seus servizos coa embaixada inglesa xunto cos de Del Riego, para enviar os seus relatos á BBC. Outros que avalara coa súa pluma – v.g. Pérez Viondi - agora vestían o uniforme militar e desfilaban celebrando cada victoria dos chamados “nacionais”.
Con todo, apesares de estar baixo sospeita e ameazado – xa comentamos aquí as súas visitas ao “cuartelillo” - alberga na súa casa a diversos fuxidos de distinto orixe ideolóxico, contacta coa guerrilla comunista, acolle ao director do xornal “La Vanguardia”, Sánchez Brea, e acubilla ao poeta estradense e secretario do PG da Garda, Ramiro Alfonso Castro Dono.
No seu improvisado taller literario clandestino que tamén tiña moito de seminario de estudios filosóficos, coma os amanuenses medievais facía copias en papel carbón de obras prohibidas e de ensaios seus: o trunfo da forza bruta foi mal encaixada polos amantes das palabras. Baixo a penumbra dunha vela regresaba ao século das luces, a reler a Kant e aos adoradores da razón e do progreso. Entre as copias que reproducía e distribuía estaba Voltaire, Rousseau, Diderot, Holbach, Mably, Pastor de Pellico, Glootz, Courrier, Garibaldi, Saint Just, Lamartine, Renan...
A igrexa toma partido na guerra . O Papa Pío XI dá a luz a encíclica “Divini Redentoris”, e o 1 de xullo do 37 os bispos publican unha carta conxunta bendicindo ao bando “nacional”, coa excepción do bispo de Victoria e Tarragona que non asinan. O Cardenal Goma bautizará o “movemento” como “Cruzada Nacional”.
Co cal os republicanos xa sabían de que lado estaba Deus. E por tanto, é de supoñer de que lado se puxeron eles.
En “Sobre lo Discutible e indiscutible” de 1939, García Barros faise a mesma pregunta que os mercaderes lle facían a Don Quijote cando os ameazaba coa espada senón afirmaban que “no hay en el mundo todo doncella más hermosa que la emperatriz de la Mancha, la sin par Dulcinea del Toboso”. Decían os mercaderes: “Señor caballero, nosotros no conocemos quién sea esa buena señora que decís; mostrádnosla: que
si ella fuere de tanta hermosura como significáis, de buena gana y sin apremio alguno confesaremos la verdad que por parte vuestra nos es pedida”
Evidente a réplica do Don Quijote non pode ser outra: Que mérito ten recoñecer a verdade cando se ve. É a trampa da loucura, é o trunfo da irracionalidade, é dinamitar a intersubxectividade, en definitiva, o “asalto á razón” de que nos fala Georg Luckács.
Ademais deste ensaio, ten outros en español como o titulado “Para el buzón del Padre P.”
Este uso do español hai que entendelo no marco dunhas circunstancias nas que para el, neste momento, era máis importante o contido que a forma, trátase de chegar a máis xente e desmontar os argumentos do nacional-catolicismo, concretamente, trata de chegar a unha parente que tiña nun colexio de monxas. Logo, máis adiante, decatarase que a forma tamén é contido, e mesmo máis importante que o contido, chegando a escribir oracións relixiosas en galego para darlle entrada ao noso idioma nas celebracións sociais (festas patronais, actos litúrxicos...), pois chegou a conclusión que de seguir a política franquista de etnocidio, a lingua acabaría por extinguirse. Mesmo ideou unha rede clandestina de falantes do galego para conservar o idioma contra toda presión.
No 1940 entra en contacto con Castelao (exilio exterior) e Otero Pedraio (exilio interior). Consegue dalgún xeito enviarlle algúns orixinais ao exiliado, concretamente unha carta a contrapunto con Otero que se chama “Sonata de Outono”. Escrébelle: “Fai tempo que non fago nada disto. A pruma que tanto amei cáiseme agora das mans, e o papel branco que tanto me atraguía repéleme tamén dun xeito invencibre. ¿Por que? Deixemos as interrogacións a unha banda. É a vida algo tan incerto que naide sabe o que os días (cabalos do tempo) lle poden carrexar”
O estado de ánimo da derrota non impide que volva a solidificarse na súa escrita a saiba dunha terra que debaixo das cinzas empurra con novos gromos a desentullarse de tanto chamusco.
Por outra banda, si un publica dentro das marxes que daba o réxime podería entenderse que serviría para lexitimar o poder ditatorial que mostraría unha falsa permisividade. Pero si non se publica, si se opta polo retraemento... sería dimitir como escritores e intelectuais.
En García Barros concorren todas estas contradiccións. Primeiro tece unha rede de colaboradores, unha ducia de mozos novos que lle pasan os seus textos a máquina (Porto Matalobos, Mario Blanco, Andrés Martínez...), e logo distribúe entre unha serie de lectores escolleitos dun círculo a cada paso máis amplo. Mais é consciente de que as novas xeracións non saberán de quen el foi nin de que este país tivo un esplendor literario. Séntese tentado a colaborar na prensa que require os seus servicios.
Inicialmente négase co argumento de que decidira manterse á marxe mentres as circunstancias políticas non cambiaran. Máis como estas non tiñan trazas de cambiar, animado por outros galeguistas, remata por enviar a “La Noche” unha poesía feita a principios de século, e cun contido costumista.
O uso da súa colaboración como argumento dos falanxistas da vila para vender a súa adhesión ao réxime provocou tal reacción en García Barros que acorda nunca máis publicar nada na Galiza mentres dure o franquismo.
No 1942 remata a obra “As aventuras de Alberte Quiñoi” e tenta editala en Arxentina, alá tamén re-editará os “Contiños da Terra”, e continuamente buscará o xeito de enviar ao exilio as súas colaboracións, á BBC de Londres, aos Centros de Emigrados, ata chegar nos anos 60 a colaborar con “Vieiros” de México.
Máis a frustración dun creador neste marco represivo nunca pode ser ben ponderada. Moribundo no seu leito de morte accede a que publiquen a súa novela debidamente podada para permitir que pase a censura. Se ben nunca a chegará a ver cos seus ollos o libro impreso pois o 12 de abril de 1972, uns días antes da saída do prelo, deixará de existir con tempo suficiente para poder ser soterrado o 14 de abril, co fin de aproveitar a data tamén para amolar a unha dictadura, contra a cal, - como dicía a Garda Civil ao seu fillo – “no hace más propaganda porque no puede”.
A volta da escuridade na creación terá consecuencias irreversibles. Desde a narrativa de evasión ata a literatura máis panfletaria non deixa de ser un efecto da dictadura. Unha literatura como a galega que tardou séculos en levantar a cabeza, non poderá repoñerse doadamente deste trauma. As xeracións que se perderon eran os cimentos dun prometedor futuro, que polas razóns aquí expostas acabou rematando nun mediocre presente. Aínda non estamos a altura do noso pasado.
Manuel García Barros, xa fora preso na restauración cando dirixía o xornal “El Estradense” por delitos de opinión (1906), sufrira a ditadura de Primo de Rivera que pensaba que non había nada máis ruín, e de súpeto topase no escenario do franquismo. Algo que nunca se lle pasou pola cabeza que puidera acontecer. E nese contexto levou moitas decepcións polas claudicacións coas que topou, mais tamén agradables sorpresas. Algún que viña de despelexar nas páxinas de “El Emigrado”, cuestionando a súa honestidade, como é o caso da corporación municipal, enfróntanse aos militares con lealdade e son fusilados por defender a legalidade vixente. A Valentín Paz Andrade, que o puxera verde na prensa por abandonar o Partido Galeguista, co tempo sería obxecto da súa gabanza e requiriría dos seus servizos coa embaixada inglesa xunto cos de Del Riego, para enviar os seus relatos á BBC. Outros que avalara coa súa pluma – v.g. Pérez Viondi - agora vestían o uniforme militar e desfilaban celebrando cada victoria dos chamados “nacionais”.
Con todo, apesares de estar baixo sospeita e ameazado – xa comentamos aquí as súas visitas ao “cuartelillo” - alberga na súa casa a diversos fuxidos de distinto orixe ideolóxico, contacta coa guerrilla comunista, acolle ao director do xornal “La Vanguardia”, Sánchez Brea, e acubilla ao poeta estradense e secretario do PG da Garda, Ramiro Alfonso Castro Dono.
No seu improvisado taller literario clandestino que tamén tiña moito de seminario de estudios filosóficos, coma os amanuenses medievais facía copias en papel carbón de obras prohibidas e de ensaios seus: o trunfo da forza bruta foi mal encaixada polos amantes das palabras. Baixo a penumbra dunha vela regresaba ao século das luces, a reler a Kant e aos adoradores da razón e do progreso. Entre as copias que reproducía e distribuía estaba Voltaire, Rousseau, Diderot, Holbach, Mably, Pastor de Pellico, Glootz, Courrier, Garibaldi, Saint Just, Lamartine, Renan...
A igrexa toma partido na guerra . O Papa Pío XI dá a luz a encíclica “Divini Redentoris”, e o 1 de xullo do 37 os bispos publican unha carta conxunta bendicindo ao bando “nacional”, coa excepción do bispo de Victoria e Tarragona que non asinan. O Cardenal Goma bautizará o “movemento” como “Cruzada Nacional”.
Co cal os republicanos xa sabían de que lado estaba Deus. E por tanto, é de supoñer de que lado se puxeron eles.
En “Sobre lo Discutible e indiscutible” de 1939, García Barros faise a mesma pregunta que os mercaderes lle facían a Don Quijote cando os ameazaba coa espada senón afirmaban que “no hay en el mundo todo doncella más hermosa que la emperatriz de la Mancha, la sin par Dulcinea del Toboso”. Decían os mercaderes: “Señor caballero, nosotros no conocemos quién sea esa buena señora que decís; mostrádnosla: que
si ella fuere de tanta hermosura como significáis, de buena gana y sin apremio alguno confesaremos la verdad que por parte vuestra nos es pedida”
Evidente a réplica do Don Quijote non pode ser outra: Que mérito ten recoñecer a verdade cando se ve. É a trampa da loucura, é o trunfo da irracionalidade, é dinamitar a intersubxectividade, en definitiva, o “asalto á razón” de que nos fala Georg Luckács.
Ademais deste ensaio, ten outros en español como o titulado “Para el buzón del Padre P.”
Este uso do español hai que entendelo no marco dunhas circunstancias nas que para el, neste momento, era máis importante o contido que a forma, trátase de chegar a máis xente e desmontar os argumentos do nacional-catolicismo, concretamente, trata de chegar a unha parente que tiña nun colexio de monxas. Logo, máis adiante, decatarase que a forma tamén é contido, e mesmo máis importante que o contido, chegando a escribir oracións relixiosas en galego para darlle entrada ao noso idioma nas celebracións sociais (festas patronais, actos litúrxicos...), pois chegou a conclusión que de seguir a política franquista de etnocidio, a lingua acabaría por extinguirse. Mesmo ideou unha rede clandestina de falantes do galego para conservar o idioma contra toda presión.
No 1940 entra en contacto con Castelao (exilio exterior) e Otero Pedraio (exilio interior). Consegue dalgún xeito enviarlle algúns orixinais ao exiliado, concretamente unha carta a contrapunto con Otero que se chama “Sonata de Outono”. Escrébelle: “Fai tempo que non fago nada disto. A pruma que tanto amei cáiseme agora das mans, e o papel branco que tanto me atraguía repéleme tamén dun xeito invencibre. ¿Por que? Deixemos as interrogacións a unha banda. É a vida algo tan incerto que naide sabe o que os días (cabalos do tempo) lle poden carrexar”
O estado de ánimo da derrota non impide que volva a solidificarse na súa escrita a saiba dunha terra que debaixo das cinzas empurra con novos gromos a desentullarse de tanto chamusco.
Por outra banda, si un publica dentro das marxes que daba o réxime podería entenderse que serviría para lexitimar o poder ditatorial que mostraría unha falsa permisividade. Pero si non se publica, si se opta polo retraemento... sería dimitir como escritores e intelectuais.
En García Barros concorren todas estas contradiccións. Primeiro tece unha rede de colaboradores, unha ducia de mozos novos que lle pasan os seus textos a máquina (Porto Matalobos, Mario Blanco, Andrés Martínez...), e logo distribúe entre unha serie de lectores escolleitos dun círculo a cada paso máis amplo. Mais é consciente de que as novas xeracións non saberán de quen el foi nin de que este país tivo un esplendor literario. Séntese tentado a colaborar na prensa que require os seus servicios.
Inicialmente négase co argumento de que decidira manterse á marxe mentres as circunstancias políticas non cambiaran. Máis como estas non tiñan trazas de cambiar, animado por outros galeguistas, remata por enviar a “La Noche” unha poesía feita a principios de século, e cun contido costumista.
O uso da súa colaboración como argumento dos falanxistas da vila para vender a súa adhesión ao réxime provocou tal reacción en García Barros que acorda nunca máis publicar nada na Galiza mentres dure o franquismo.
No 1942 remata a obra “As aventuras de Alberte Quiñoi” e tenta editala en Arxentina, alá tamén re-editará os “Contiños da Terra”, e continuamente buscará o xeito de enviar ao exilio as súas colaboracións, á BBC de Londres, aos Centros de Emigrados, ata chegar nos anos 60 a colaborar con “Vieiros” de México.
Máis a frustración dun creador neste marco represivo nunca pode ser ben ponderada. Moribundo no seu leito de morte accede a que publiquen a súa novela debidamente podada para permitir que pase a censura. Se ben nunca a chegará a ver cos seus ollos o libro impreso pois o 12 de abril de 1972, uns días antes da saída do prelo, deixará de existir con tempo suficiente para poder ser soterrado o 14 de abril, co fin de aproveitar a data tamén para amolar a unha dictadura, contra a cal, - como dicía a Garda Civil ao seu fillo – “no hace más propaganda porque no puede”.
A volta da escuridade na creación terá consecuencias irreversibles. Desde a narrativa de evasión ata a literatura máis panfletaria non deixa de ser un efecto da dictadura. Unha literatura como a galega que tardou séculos en levantar a cabeza, non poderá repoñerse doadamente deste trauma. As xeracións que se perderon eran os cimentos dun prometedor futuro, que polas razóns aquí expostas acabou rematando nun mediocre presente. Aínda non estamos a altura do noso pasado.
Ken Keirades, preso octoxenario
A última vez que levaron preso a Manuel García Barros, este xa non estaba para lerias, mais aínda tomou con humor á que sería a súa derradeira detención. Outra vez tirou desta experiencia materiais para os seus relatos, pois, a clave da súa incombustible resistencia consistía en sacarlle proveito até as situacións máis desfavorables. Estamos falando de mediados dos cincuenta e a súa existencia dobraba a esquina dos oitenta.
Fixera amizade na súa parroquia co marido da mestra, Domingo Lemos Suárez, de quen dá noticia ao seu grande amigo Bieito Fernández nunha carta do ano 51 deste xeito: “O que me ten que facer é unha copia do folleto de ‘Tizón, trozos escogidos’, pois a outra que tiña, e que me fixera o home da maestra da parroquia que o 36 era carabineiro, andou fuxido pol-o estranxeiro, acolleuse a unha anistía, ou cousa así, formáronlle consello de guerra e saleu en libertá porque o xefe que os mandaba fíxose el soio responsable do que fixeran todos”. Fulgencio Tizón, do que fala no título do folleto, sería o pseudónimo co que escribiría a súa obra filosófica en español (“Lo que se lleva de este mundo”, “Para el buzón del padre P” e “Sobre lo discutible e indiscutible”). Pois García Barros basculaba entre o seu combate contra o integrismo relixioso para o cal cedía se era preciso na súa postura nacionalista (monolingüísmo), e cando se radicalizaba no seu patriotismo era capaz de aproveitar conmemoracións relixiosas para meter o idioma nos carteis á San Xorxe ou a Santa Margarida, esquecendo o seu anticlericalismo para facer o único que o réxime toleraba en defensa da nosa lingua.
A través dunha sardiñeira, Ken Keirades, metía no medio do peixe as cartas que serían enviadas para América a propagar entre a comunidade emigrada a causa da patria galega que aquí estaba proscrita. Desde moi cedo o autor dos “Contiños” se comunicaba co xefe do nacionalismo galego no exilio, Castelao, e estaba ao tanto da reorganización do PG no interior a través das novas que lle enviaba Bieito. Mais sempre foi prudente consciente das ameazas baixo as que se atopaba.
Mais sería ao seu veciño Domingo, a quen lle interceptarían unha carta dirixida aos exiliados e na que dá conta do labor patriótico que estaba a realizar, subliñando que aquí non estaba todo perdido, aínda quedaban galeguistas como García Barros e Francisco Fernández del Riego. E os tres son detidos.
Fernández del Riego, era unha das figuras claves na reorganización do Partido Galeguista no interior, aínda que todas as mañás ao chegar a oficina recibía unha chamada na que unha voz descoñecida lle lembraba: “le recuerdo que vive con el permiso del enterrador”. E viña dunha viaxe a Bos Aires na que tratara de desfacer as desavinzas cos exiliados cos que mantiñan diferenzas tácticas a respecto da loita política nese momento.
A policía acusa ao home da mestra de Callobre de poñer na devandita carta “injurias gravísimas a S.E. El JEFE DEL ESTADO; y que en un registro efectuado en su domicilio se le encontraron diez ejemplares del periódico titulado ‘GALICIA’, editado en Buenos Aires por españoles en el exilio y de tendencia comunista”
En canto a García Barros indican: “en el registro efectuado en su domicilio le encontraron diversas revistas de carácter comunistas editadas en Buenos Aires por los rojos en el exilio”, e por último a Fernández del Riego tamén lle acusan de enviar artigos para ser publicados baixo pseudónimo no citado xornal GALICIA, que non era máis que a revista do Centro Galego e non o boletín de ningún partido marxista.
Con todo a intención do réxime era equiparar estes delitos ao de rebelión militar con todo o que isto supuña.
A detención de Ken Keirades desatou outra consecuencia: era rexistrada a casa de Mario Blanco e era detido este por posuír correspondencia súa, agora ben, este é posto en liberdade mentres a García Barros van a trasladalo á prisión da Parda en Pontevedra, onde compartirá cela cos outros encausados.
Os outros presos chamábanlle o “abuelo”, máis non recibiu malos tratos como Fernández del Riego – quen sufriu un interrogatorio dos que se adoitaba entón – e en poucos meses foi posto en liberdade grazas a intervención dun vello amigo del, o inspector de 2ª Ensinanza, Juán Novás. E tamén porque o réxime quedou en evidencia ao instruír esta causa pois deixou claro que violaba a correspondencia e non respectaba a máis mínima liberdade intelectual.
Reproducimos o relato no que conta a súa experiencia e como atopa co que había ser o seu valedor Juán Novás: “Anoitecera xa cando me meteron pola porta do caabozo. Unha peza escura, porca e cheirante coma un cortello sin estrar. Escoitei o renxido sinistro das ferraxes que o pechaban e alí me deixaron. Foime longa a noite, e iso que era das inda curtas do cabo do vran. En toda ila non cerrei olio nin estiven quedo un minuto enteiro. De mañán, ala por tarde, sentín outra volta as petaduras dos ferrollos. Abreuse a porta e ó saír entereime que terían que me levar á "brigadilla". Non me gustou nada a notiza. Tina das brigadillas moi malos informes. Alá me levaron. No rechau, ante a porta, agardábame un vello e benquerido amigo, que anque o non esquecera, pasaba de vinte anos que o non vira. Persoa de releve e prestixio, relixioso, por temperamento, que fora Superior meu nos meus mellores tempos, que tamén foran os dil. Deume unha aperta chorando. Eu tamén chorei. A min metéronme pra dentro e il quedouse á porta á espera de que eu saíra. Pois tería que saír”.
A última vez que levaron preso a Manuel García Barros, este xa non estaba para lerias, mais aínda tomou con humor á que sería a súa derradeira detención. Outra vez tirou desta experiencia materiais para os seus relatos, pois, a clave da súa incombustible resistencia consistía en sacarlle proveito até as situacións máis desfavorables. Estamos falando de mediados dos cincuenta e a súa existencia dobraba a esquina dos oitenta.
Fixera amizade na súa parroquia co marido da mestra, Domingo Lemos Suárez, de quen dá noticia ao seu grande amigo Bieito Fernández nunha carta do ano 51 deste xeito: “O que me ten que facer é unha copia do folleto de ‘Tizón, trozos escogidos’, pois a outra que tiña, e que me fixera o home da maestra da parroquia que o 36 era carabineiro, andou fuxido pol-o estranxeiro, acolleuse a unha anistía, ou cousa así, formáronlle consello de guerra e saleu en libertá porque o xefe que os mandaba fíxose el soio responsable do que fixeran todos”. Fulgencio Tizón, do que fala no título do folleto, sería o pseudónimo co que escribiría a súa obra filosófica en español (“Lo que se lleva de este mundo”, “Para el buzón del padre P” e “Sobre lo discutible e indiscutible”). Pois García Barros basculaba entre o seu combate contra o integrismo relixioso para o cal cedía se era preciso na súa postura nacionalista (monolingüísmo), e cando se radicalizaba no seu patriotismo era capaz de aproveitar conmemoracións relixiosas para meter o idioma nos carteis á San Xorxe ou a Santa Margarida, esquecendo o seu anticlericalismo para facer o único que o réxime toleraba en defensa da nosa lingua.
A través dunha sardiñeira, Ken Keirades, metía no medio do peixe as cartas que serían enviadas para América a propagar entre a comunidade emigrada a causa da patria galega que aquí estaba proscrita. Desde moi cedo o autor dos “Contiños” se comunicaba co xefe do nacionalismo galego no exilio, Castelao, e estaba ao tanto da reorganización do PG no interior a través das novas que lle enviaba Bieito. Mais sempre foi prudente consciente das ameazas baixo as que se atopaba.
Mais sería ao seu veciño Domingo, a quen lle interceptarían unha carta dirixida aos exiliados e na que dá conta do labor patriótico que estaba a realizar, subliñando que aquí non estaba todo perdido, aínda quedaban galeguistas como García Barros e Francisco Fernández del Riego. E os tres son detidos.
Fernández del Riego, era unha das figuras claves na reorganización do Partido Galeguista no interior, aínda que todas as mañás ao chegar a oficina recibía unha chamada na que unha voz descoñecida lle lembraba: “le recuerdo que vive con el permiso del enterrador”. E viña dunha viaxe a Bos Aires na que tratara de desfacer as desavinzas cos exiliados cos que mantiñan diferenzas tácticas a respecto da loita política nese momento.
A policía acusa ao home da mestra de Callobre de poñer na devandita carta “injurias gravísimas a S.E. El JEFE DEL ESTADO; y que en un registro efectuado en su domicilio se le encontraron diez ejemplares del periódico titulado ‘GALICIA’, editado en Buenos Aires por españoles en el exilio y de tendencia comunista”
En canto a García Barros indican: “en el registro efectuado en su domicilio le encontraron diversas revistas de carácter comunistas editadas en Buenos Aires por los rojos en el exilio”, e por último a Fernández del Riego tamén lle acusan de enviar artigos para ser publicados baixo pseudónimo no citado xornal GALICIA, que non era máis que a revista do Centro Galego e non o boletín de ningún partido marxista.
Con todo a intención do réxime era equiparar estes delitos ao de rebelión militar con todo o que isto supuña.
A detención de Ken Keirades desatou outra consecuencia: era rexistrada a casa de Mario Blanco e era detido este por posuír correspondencia súa, agora ben, este é posto en liberdade mentres a García Barros van a trasladalo á prisión da Parda en Pontevedra, onde compartirá cela cos outros encausados.
Os outros presos chamábanlle o “abuelo”, máis non recibiu malos tratos como Fernández del Riego – quen sufriu un interrogatorio dos que se adoitaba entón – e en poucos meses foi posto en liberdade grazas a intervención dun vello amigo del, o inspector de 2ª Ensinanza, Juán Novás. E tamén porque o réxime quedou en evidencia ao instruír esta causa pois deixou claro que violaba a correspondencia e non respectaba a máis mínima liberdade intelectual.
Reproducimos o relato no que conta a súa experiencia e como atopa co que había ser o seu valedor Juán Novás: “Anoitecera xa cando me meteron pola porta do caabozo. Unha peza escura, porca e cheirante coma un cortello sin estrar. Escoitei o renxido sinistro das ferraxes que o pechaban e alí me deixaron. Foime longa a noite, e iso que era das inda curtas do cabo do vran. En toda ila non cerrei olio nin estiven quedo un minuto enteiro. De mañán, ala por tarde, sentín outra volta as petaduras dos ferrollos. Abreuse a porta e ó saír entereime que terían que me levar á "brigadilla". Non me gustou nada a notiza. Tina das brigadillas moi malos informes. Alá me levaron. No rechau, ante a porta, agardábame un vello e benquerido amigo, que anque o non esquecera, pasaba de vinte anos que o non vira. Persoa de releve e prestixio, relixioso, por temperamento, que fora Superior meu nos meus mellores tempos, que tamén foran os dil. Deume unha aperta chorando. Eu tamén chorei. A min metéronme pra dentro e il quedouse á porta á espera de que eu saíra. Pois tería que saír”.
