Os colectivos Vaipolorío e Capitán Gosende unen forzas en prol da recuperación e conservación da ponte de Arén
Calros Solla
O sábado 17 de maio, membros dos colectivos Capitán Gosende de Terra de Montes e Vaipolorío de Pontevedra unimos forzas e erixímonos peonaxe de antano para librar da matogueira do desleixo a cerdedesa ponte de Arén, construída en tempos da II República sobre o río do Castro.
A ponte de Arén, edificada no ano 1934 pola Corporación republicana de Cerdedo presidida polo alcalde Antonio Sueiro Cadavide leva anos demandando a atención da autoridade concernida. Xa en 2018 (e antes) o colectivo Capitán Gosende empregou os medios de divulgación ao seu alcance para queixarse do calamitoso estado de conservación da que é –salvante a arquitectura medieval– a obra civil máis relevante que Cerdedo lle pode ofrecer a quen nos visita (abstéñase o turismo terraplanista). Así o expresamos hai sete anos:
“O colectivo Capitán Gosende esixe das autoridades a limpeza e consolidación da ponte de Arén (Arén), da ponte dos Portamuíños (Meilide-Cavenca), da ponte do Cervas (Lourido-Limeres) e da ponte do Laceiras (Vichocuntín-Limeres). As devanditas catro pontes e pontellas foron construídas durante a II República, presidindo a alcaldía o honorábel Antonio Sueiro Cadavide (Antonio do Lagharto): labrego, canteiro, carpinteiro, gaiteiro, emigrante e político. A noticia da súa construción publicouse no xornal El Pueblo Gallego (18-8-1933) e recolleuse no libro Así aprenderán a non ter ideas (2016, páx. 238).
Amais das enumeradas, sábese que a ponte sobre o regueiro de Portapazas, en Fondós (Quireza), tamén foi iniciativa da Corporación republicana. Cinco pontes en apenas uns meses de goberno municipal...
A ponte de Arén é unha magnífica e monumental obra de cantaría en perpiaño. A súa construción principiou en xullo de 1933. Unía os lugares de Arén e Cernados (parroquia de Cerdedo), camiño da feira de Soutelo. Ergueuna a cuadrilla de Xosé Benito García (pai e fillos). Xosé Benito, músico e canteiro local, foi director dunha das bandas de música do municipio (1934-1951). A ponte, de dous ollos, edificouse sobre o río do Castro, afluente do Lérez. Taboleiro recto acompañado de peitorís, sostidos por dúas bóvedas rebaixadas cuxos extremos descansan encol de tres grosos piares de cabeza arredondada, un deles fundamentado no medio do leito fluvial. A densa fraguiza (silveiras e toxos) volveuna impracticábel. Nun dos perpiaños do antepeito anterior gravouse ‘La Corporación-1934’, ano da súa inauguración” (Faro de Vigo, 13-10-2018).
Coñecendo a vinculación existente entre os integrantes de Vaipolorío e o exercicio musical, poden imaxinar a simpatía espertada por Xosé Benito García (1878-1956), canteiro e músico multinstrumentista, fillo do tamén músico Campio García e proxenitor doutros tres músicos e canteiros: Campio, Manuel e Benito. Campio e Manuel colaboraron co seu pai na construción da ponte de Arén.
No libro As bandas de música de Cerdedo (2010) saliéntase a vida e obra do noso persoeiro: “Director e mestre de músicos ... sobranceiro personaxe, fundamental na historia das bandas de música de Cerdedo ... era quen de tocar múltiples instrumentos, case todos os da banda, e tamén o acordeón. Destacaba especialmente co bombardino, o clarinete, o saxofón e a caixa ... a achega máis grande que fixo Xosé Benito García á sociedade cerdedense foi unha importante tarefa didáctica, que trouxo como resultado a aparición da útima gran xeración de músicos de Cerdedo” (páxs. 98-102).
No eido político, Xosé Benito García militaba nas fileiras do PSOE no ano 1935, formación liderada en Cerdedo polo carpinteiro Xosé Torres Paz, asasinado pola canalla fascista en agosto do 36. Tras a sublevación, os fillos de Xosé Benito foron obxecto de malleiras por parte do fascio local.
A ponte de Arén é unha sinfonía de granito, executada por unha orquestra ben afinada de punteiros e ciceis. Mans prodixiosas as de outrora, que pola semana picaban na pedra e en día santo atinaban cos pistóns do bombardino.
A ponte de Arén é alegoría do período republicano. Ponte soñada por Antonio Sueiro Cadavide, nado na aldea de Limeres: músico, canteiro, líder agrarista e emigrante en Crockett (California). Alí, Antonio do Lagharto foi testemuña da inauguración do Carquinez Bridge (1927), na ruta San Francisco-Sacramento. De retorno, elixido en 1931 primeiro alcalde democrático de Cerdedo, Sueiro porfiou en facer realidade, na ruta Arén-Cernados, unha análoga infraestrutura, tan útil coma monumental. Chegado o ano 36, uns tanxían os instrumentos da liberdade e do progreso, outros brandiron as pistolas da rabia e da regresión.
Dúas preguntas martélanme as tempas: por que é motivo de vangloria sacrificar a valiña de Piñoa, As Cañoteiras, Os Peghos, As Touqueiras... en troco dun aparcadoiro para autocaravanas? Con que diñeiro (ou vontade) se garantirá o mantemento da dita cementada, se, a día de hoxe, o Concello non é quen de conservar tan sequera a ponte de Arén? Cando río arriba o xurro turístico atinxa a revolta de Piñoa, os cerdedeses estarán bañándose na poza do Cura.
Cheos de razóns, os de Capitán Gosende propuxémoslles hai unhas semanas aos compañeiros de Vaipolorío dedicarlle unha xornada de limpeza reivindicativa á ponte de Arén. A asociación Vaipolorío leva 25 anos ocupada na protección, estudo e divulgación do río dos Gafos. A súa entusiasta adhesión non se fixo agardar. Cadráronse axendas nun tris. Fai máis quen quere ca quen pode.
Conforme o convindo, ás 10 da mañá do sábado 17, xuntámonos catorce persoas no lugar de Arén, ao pé da ponte, dotados xaora da pertinente ferramenta: desbravadoras, motoserra, guinchas, fouces, podóns...
Acometido por mans expertas, o bravío imperante axiña deveu en labra miúda. Choiar a carón dos de Vaipolorío é unha regalía. Finalizado o traballo groso, non houbo preguiza para continuar co labor fino; endebén, ansiabamos que a ponte se mantivese expedita o maior tempo posíbel (véxanse as fotos do antes e do despois). Fomos especialmente coidadosos en deixar a inscrición fundacional da ponte perfectamente lexíbel.
Metidos en gastos, tallouse coa motoserra unha grosa abeleira arraigada baixo o peitoril posterior da ponte. A raizame ameazaba con botar a baixo as fiadas de muro. Entrementres, outros nos afanabamos na documentación das características construtivas, medindo e remedindo a estrutura.
Sinóptico de medidas: Altura da ponte: 6’90 m dende o leito do río até a parte superior dos peitorís; 6’13 m dende o leito até a imposta. Lonxitude do taboleiro: 17’10 m entre peitorís. Altura dos peitorís: 77 cm; arestas superiores biseladas. Anchura do taboleiro: 3’55 m por dentro dos peitorís; 4’04 m por fóra dos peitorís; 4’30 m até o bordo das impostas. A inscrición, labrada no centro do antepeito anterior ocupa a face interior dun perpiaño de 60x40x23 cm; lese: “La Corporación-1934”.
Viñéronsenos á cabeza os meses que, man a man –coma hogano–, Vaipolorío e Capitán Gosende nos ocupamos de inventariar o patrimonio inmobiliario do río dos Gafos (léase: Auga mol en pedra dura, Morgante, 2023). Grazas a esta actividade colaborativa, fomos quen de fincar a décimo segunda lauda no Campo das Laudas (2-6-2024), labrada polo escultor Marcos Escudero e dedicada á memoria do mestre Manuel Sueiro Iglesias e do músico e hostaleiro Manuel García Beiro, republicanos cerdedeses represaliados pola dereita golpista.
Como dixen, o patrimonio material válelle de áncora ao inmaterial. A memoria, o saber tradicional, de natureza fluída, busca fixarse ás pedras coma lámparo. A salvagarda da paisaxe autóctona é cuestión irrenunciábel.
E furgando no miolo do intanxíbel, deu tempo a compartir coa gratísima compaña o mañuzo de contos e lendas que inspiraron aqueles predios ribeiráns: os mouros laboriosos do castro de Arén; a Moura que, de lonxe, derramou bágoas ao se despedir do castro; a Laxa do Castro, portaleira secreta e corredía das tres minas (ouro, prata e alcatrén); o Rabelo, cacheador de tesouros; a cova das Ribadas, agocho de fuxidos; o anano Pelouro, confidente do mestre de obras Pedro de Arén e testamenteiro da súa rica herdanza; o trasno do muíño do Souto das Pazas; o pazo dos Churruchaos, que só se adiviña baixo a luz do contrasol; o pozo da Torre, niñeiro da colosal serpe Bichoca; os postoiros escollidos polo san Miguel para agochar as chaves doutros tantos cadeados cos que o arcanxo prendeu o demo no rocho da capela; o Turco da Pilara, cuxos ladros escorrentaron os franceses polos Carrascos arriba...
A mañá deu para moito: ensinamos e aprendemos; rimos a cachón coas ocorrencias e chocalladas duns e doutros –non deixamos cacique con cabeza.
Retratámonos oufanos a pé de obra e, recadados os apeiros, fomos aplacar o aguillón da larica –os ríos abren o apetito– a un estabelecemento hostaleiro da comarca. Non recee o Concello, que non lle imos pasar as facturas; nós non vivimos disto, vivimos para isto.
Benia aos de Vaipolorío; nunca camiñaremos sós! Cante o melro!