|
|
 Retrato descoñecido de Otero Espasandín recuperado polo investigador e documentalista Xosé Enrique Acuña. Fíxose no ano 1942 en Bós Aires, polo famoso pintor italiano Attilio Rossi (http://www.treccani.it/enciclopedia/attilio-rossi_(Dizionario-Biografico)/), amigo, entre outros de Borges, Neruda ou Diego Rivera. Foi publicado pola Editorial Nova (fundada por Lorenzo Varela e Arturo Cuadrado) un ano despois, en 1943.
0 Comentários
 Membros de Capitán Gosende a carón da Pedra dos Mouros (A Alén-Xirasga). A Pedra dos Mouros Calros Solla Resistíndonos a abandonar a parroquia de Xirasga (Beariz), o día 25 de agosto os de Capitán Gosende investimos a xornada na busca, polo monte da Alén, da chamada Pedra dos Mouros que, segundo a tradición, se erguía senlleira no medio das centeeiras do común, sen que ao parecer os aldeáns lle atribuísen función demarcativa ningunha. Como explicaremos, a Pedra dos Mouros é, en efecto, un marco de deslinde, mais, neste caso, a divisoria só tería validez no catastro dos mouros. Coa axuda dun todo terreo e na gratísima compaña do señor Aurelio Ramos, acadamos o cume do monte do Ceo (819 m). Guiándonos polas indicacións do noso informante (memoria nonaxenaria), internámonos nunha boscaxe mesta de piñeiro e monte baixo onde progresaba sen atranco a toxeira. A cada paso, as pugas dos toxos afagábannos coxas e canelas coas garatuxas do seu vizo. Retranca fóra, o avance fíxose penoso por momentos. Cando estabamos a piques de sucumbir, Vítor Xil bateu coa impertérrita entosta de xisto. A súa verticalidade tapizada de fungo e carriza tentaba pasar desapercibida entre a espesura. Velaquí, para aqueloutros cazatesouros que nos seguen os pasos, as coordenadas do chantón que en Xirasga nomean a Pedra dos Mouros.- X: 556.499; Y: 4.703.985; 785 m de alt. O cachote presenta as seguintes dimensións: 160 cm (parte visíbel) e 80 cm na súa parte máis ancha. As toxeiras posúen unha proverbial capacidade de disuasión, emporiso, a temíbel barreira vexetal non foi óbice. Ben se encargou o señor Aurelio de espelir a nosa ansia co relato que transformaba aquel vulgar chantón nunha pedra prodixiosa. Coñecedores do suxestivo aparato lendario que reviste a Pedra de Xan Xil (léanse anteriores publicacións), darlles a coñecer a Pedra dos Mouros era, sen dúbida, quefacer inescusábel. As mil e unha xornadas que nos entreteñen en Xirasga son mérito do señor Aurelio Ramos, pois o seu fabular engaiolador nada ten que envexar ao da princesa Sherezade. Segundo o señor Aurelio, por boca dos antepasados transcendeu a noticia de que naquela lomba, na vertente oriental da Vela (A Suavela), do Outeiro do Lobo e mais do Outeiro da Verruga, librárase xacando unha feroz batalla entre dous exércitos de mouros, episodio dunha guerra sanguenta que duraba anos. Porén, tras aquel combate, oneroso en vidas e haberes, acordaron os bandos enfrontados porlles fin ás hostilidades e asinar un acordo de paz duradeiro. Para testemuñar tan loábel avinza, fincaron unha pedrafita que valese de recordatorio e, ao tempo, deslindase os eidos en disputa. Amigos si, pero a vaquiña polo que vale. Solucionado o conflito, os mouros ocultáronse baixo terra ou migraron a outra dimensión, empregando o espello da lagoa estacional que alí chaman Auga Empuzada. Así e todo, empolicados nos penedos da Vela, sentinelas das dúas tribos mouras vixían (velan) día e noite o cumprimento do pacto, empregando para cociñar e para o aseo a auga que repocha nas bacías naturais do Outeiro da Verruga. Conforme outras opinións, corroboradas no Ciprianillo, a Pedra dos Mouros sinalaría o lugar onde a mourindade en forzosa retirada soterrou un valioso tesouro, fortuna reservada á espera do retorno. Sendo o señor Aurelio rapaz, cando o monte da Alén se rozaba para estivadas, moitos comuneiros consideraban o marco da Pedra dos Mouros un atranco e non poucos desexaban arrincalo e arrombalo, ou mesmo facer del cachote para valagotos. Convocouse unha xuntanza. O avó do señor Aurelio, pedáneo axuizado, tomou a palabra e, impoñéndose ao rebumbio da discordia, exclamou: “Recoño, a esta pedra non se lle anda nas raíces!!”. Aquela lúcida e tallante intervención permitiunos hogano retratármonos a carón da Pedra dos Mouros a tempo de cinguirlle o adobío lendario. A pedra termará da lenda como a áncora fondea unha embarcación. Mentres nos distraïamos en elucubracións, un miñato real (Milvus milvus) sucou silandeiro a agra do luscofusco, indo pousar nun ramallo de arume. Dende o galleiro, a sentinela mantívose á espreita. Mouros, habelos hainos. A Laxa da Ferradura O primeiro de setembro, reunida a tropa no adro do San Salvador, dirixímonos ao sudoeste da aldea da Correa, xa que nos impuxeramos a nova misión de atopar a chamada Laxa da Ferradura. Consonte os nosos informantes, na parroquia de Xirasga existen até catro pedras con esa denominación, todas elas, por suposto, distinguidas coa pegada indelébel do cabalo do apóstolo Santiago. Disque, no seu rol de azoute do paganismo e da herexía, o Apóstolo patrullou tempo esquecido aquelas fraguizas na escorrentada dos mouros autóctonos e alóctonos que, nisto, o pobo fixo envurullada. Dos catro penedos ferrados, tres aínda están por situar no mapa: de norte a sur, un ocultaríase na fraga de por riba de Framia (monte da Sobreira), outro, no lugar nomeado A Ferradura, o terceiro, nos prados da Naveira (variante de Neveira) e o cuarto acharíase tras do regueiro do Porto da Anta (nos predios de Casaseto). Dedúcese daquela que á cabalgadura do Matamouros lle abastaban catro chancadas para atravesar a parroquia. Estreado setembro, Capitán Gosende foi quen de localizar a Laxa da Ferradura dos prados da Neveira (óese Naveira). O penedo metamórfico aflora a escasa distancia dun dos pozos da neve de Xirasga, de aí o microtopónimo. Malia que inactivas, no lugar aínda son evidentes as trincheiras da minaría do estaño e do volframio. Fálase da presenza de axentes alemáns en Xirasga cando a Segunda Guerra Mundial. A parte visíbel da Laxa da Ferradura (coordenadas.- 554.792; Y: 4.702.305; alt. 688 m) acada os 6 m de lonxitude. O toxo, o carrasco e a carqueixa tecéronlle a touca. A cara da rocha orientada cara á postura do sol é un plano case vertical duns 3 m de alto. Contemplándoa de fronte, apreciamos que a auga labrou nela unhas canles de desaugadoiro que a atravesan en diagonal, de dereita a esquerda e de arriba a abaixo. No seu treito medio, a canle meirande anchea formando unha pía natural. Soterrado na bacía, atopamos en letarxia unha femia de limpafontes verde (Triturus marmoratus). Procuróuselle ao anfibio nova toqueira para a soneca. A Laxa da Ferradura sitúase a uns 40 m de distancia, cara ao leste, do regueiro do Porto da Anta, tributario do río de Doade ou Cardelle, tributario do río Avia, tributario, á súa vez, do río Miño. Boa fillarada ten o pai Miño. No lado esquerdo, iniciándose na parte superior da rocha e perpendicular ao chan, observamos outra canliña de desaugadoiro. Esta canle, máis estreita, duns 160 cm de lonxitude e unha profundidade máxima de 7 cm, córtase pola diagonal da canle meirande. A uns 130 cm do seu inicio, a canliña forma unha concavidade (non parece natural) que lembra o casco dunha cabalaría (13x10 cm). Tras a dita concavidade, a canliña continúa uns 30 cm, mais non acada o chan. Segundo o pobo, a cavidade sería a “ferradura” do cabalo do apóstolo Santiago e a canliña, a marca da escorregadura. O extremo superior da canliña bifúrcase a semellanza dunha punta de frecha, sinalando, seica, o lugar onde se oculta un tesouro. Villaamil y Castro, na súa obra Antigüedades prehistóricas y célticas de Galicia (1873), referíndose ao “famoso” Pico Sacro, fala da existencia de ciertas peñas, sospechosas, por lo menos, de ser menhires, semidólmenes y altares, y que aparecen entre los muchos aparentes peñascos en que el monte ese abunda; y de las cuales una es poseedora del significativo nombre de “huella del caballo de Santiago”, análogo al que otras muchas peñas llevan en el país y fuera de él, como el de “penas caballadas” ... es muy posible que estuviesen destinadas a servir de linderos o mojones, y que de ellas se haya derivado la palabra “marca”, en la acepción de mojón, pues que “mar” o “marc’h” es palabra gala que significa a la vez “caballo” y “límite” (páxs. 38-9). Na paisaxe granítica, alterada pola meteorización, erosión e diaclasado, son comúns as formacións encabalgadas: pedras sobrepostas. Esta modelaxe foi a que inspirou os chamadeiros “pena cabalada” ou “cabaleirada” e non tanto as marcas que evocan a equina pisadura. Ascendendo o monte do Seixo pola costa da Galgareta de Meilide, anotou o Padre Sarmiento (1745): Pena Cabaleirada, unha sobre outra. Por outra banda, non todos os penedos superpostos son pedras abaladoiras. Ratificando a relevancia que para os naturais ten a Laxa da Ferradura e o seu compango mitolóxico, engadiremos que, hai anos, Severino, un mozo da Correa, investiu ben horas na cava dos arredores, tentando exhumar a sospeitada riqueza. Descoñécese se o seu esforzado labor foi finalmente recompensado. En Xirasga, por entre o filón do estaño e a veta do volframio, escintilan de ouro as entrefebras.  Membros de Capitán Gosende na Laxa da Ferradura (A Correa-Xirasga).  Primeiro plano da ferradura, atribuída ao cabalo do apóstolo Santiago David Otero  MANUEL…
Hoxe as nosas palabras van nos alentos amorosos da Chaira tal como aturuxos druídicos desta nosa tribu irmandada. Hoxe as nosas palabras na túa memoria acenden as luces dos nosos pensamentos e motívanse nas aventuras de creación para se afirmaren na dignidade das nosas vidas. Fáisenos na urxencia un cambio arriquecedor das nosas convivencias para acadar a liberación dos nosos servidumes postos arestora nunha resignación que tanto nos empobrece. Xa que velaí ben ves e así nós sufrimos derredor a proclamación… tal insultante afirmación da patriótica españolidade chea de falsidades que sen mostrar pensamento…ameaza. Polo mesmo nós non queremos camiñar polas rúas das voces ermas de corazóns pechados, co ir dos nosos soños ás cegas, e sen siquer un verso de esperanza. Hoxe é contigo, na túa memoria presente, queremos que aquí se afirme o abrazo colectivo irmandado, coa palabra de amor medrado, sen que o laio resignado sexa… o noso rendido e triste berro matrio. david otero, oito de setembro de MMXIX.  Xosé Varela Buela. 1948
 Xosé Varela Buela Souben do escritor Xosé Varela Buela cando, nos caladoiros da prensa histórica, botei as redes procurando completar a biografía de seu irmán Francisco Varela Buela, don Paco, o carismático mestre republicano de Cerdedo. Francisco e Xosé eran fillos de Manuel Varela Paz, médico de Cerdedo (xa en 1897) e candidato anticaciquil á alcaldía en 1922 (Progreso, 23-12-1922). O golpe de estado de Primo de Rivera frustraría as aspiracións políticas do pai, porén, durante a ditadura, o seu fillo Francisco (nado en 1890) faríase cargo do municipio durante o bienio 1924-26, responsabilidade que declinou por razóns de saúde (ou fastío). Vicepresidente da agrupación socialista local (1935) e afervoado republicano, Francisco Varela Buela compartía en 1936 a secretaría do concello con Francisco Varela Garrido. Cando a sublevación franquista, ambos os dous coordinaron en Cerdedo a defensa da democracia. Por salvagardar a legalidade, foron xulgados en consello de guerra. Pancho Varela foi fusilado e don Paco, apartado da docencia e condenado a cadea perpetua. Non esquecemos. Xosé Varela Buela, irmán de Francisco, naceu en Cerdedo o 6 de agosto de 1893. Fillo de Manuel e mais de Encarnación. Nos anos vinte cruzou o océano rumbo a Arxentina e, na capital, fixou a súa residencia, desenvolvendo a profesión de empregado (consúltese a web FamilySearch.org). O nome de Xosé Varela Buela aparece citado na páxina 11 de El Pueblo Gallego do 6 de febreiro de 1929, na necrolóxica de seu pai, redactada ben seguro por Francisco Varela Garrido Pancho, correspondente do xornal en Cerdedo e correlixionario de seu irmán. Velaquí: A la edad de 82 años dejó de existir don Manuel Varela Paz, médico cirujano y padre de nuestro buen amigo y compañero el culto maestro nacional de Cerdedo, don Francisco Varela Buela, el cual contaba tantas simpatías en esta comarca por sus buenos servicios prestados dentro de la profesión que numerosos vecinos y amigos se disputaban la conducción de su cadáver al cementerio; llevaron los cordones sus compañeros don José María Campos y don Perfecto Lois y los farmacéuticos don Constantino Gamallo y don Manuel Gutiérrez. Tanto al sepelio como a los funerales asistió numeroso gentío de todas las clases sociales, prueba del afecto que se tenía al finado. A su respetable familia y en particular a sus dos hijos don Francisco y don José Varela Buela, este último con residencia en Buenos Aires, enviamos el más sentido pésame por tan irreparable pérdida. No número 1.684 do prestixioso semanario bonaerense Caras y Caretas, publicado o 10 de xaneiro de 1931, o crítico literario Raúl P. Osorio, ao coidado da sección “Los Libros” (páx. 130), dedícalle unha reseña a El maestro de Quiroza, novela escrita en castelán que Xosé Varela Buela viña de publicar. O libro debeu saír do prelo a finais de 1930. Raúl P. Osorio era o pseudónimo de Eduardo del Saz, xefe de redacción de Caras y Caretas, revista que entre 1898 e 1939 viviu, na Arxentina, a súa segunda época. O noso Xosé Varela Buela comparte plana coa poeta arxentina Haydée M. Ghio e mais co prosista hondureño Arturo Mejía Nieto. Sendo como é un documento excepcional, reproducímolo integramente: El autor plantea un problema que solamente la fe resuelve. Castro Feijó, uno de los principales personajes, abandona la carrera sacerdotal para contraer matrimonio con la novia que tuvo antes de ser seminarista. El otro, Fermín Bouzas, es fiel a su vocación pedagógica. Varela Buela hace reflexiones a propósito de cosas divinas y humanas y describe costumbres gallegas. En esto último demuestra un conocimiento exacto. Por lo que respecta al problema fundamental del libro, puede decirse que el novelista no lo ha resuelto. Se trata de luchas espirituales donde la paz, la filantropía y otros regalos y virtudes están distribuídos. Al cabo de los años, al pasar de los ejemplos, el hombre de corazón tiene que ver el pro y el contra. Y el pro y el contra se disputan nuestras acciones. La moraleja de la novela la dice el viejo maestro: “Preferible ha sido que su hijo haya hecho esto ahora; tal vez se ha evitado un escándalo mayor. Es un joven franco, no se siente con vocación sacerdotal e hizo bien en lo que hizo. Hay que perdonarlo, es su hijo y es bueno”. Varela Buela escribe en prosa sencilla, relatando quizás algún caso visto en su terruño durante sus mocedades. En “El maestro de Quiroza” se hacen muchas y muy buenas referencias de la Argentina. Non tivemos a oportunidade de ler El maestro de Quiroza de Xosé Varela Buela, mais intuímos unha novela costumista aínda influenciada polo realismo. Admitimos que o “coñecemento exacto dos costumes galegos” e os “relatos de casos vistos durante a súa mocidade”, advertidos polo recensor, nos enchen de curiosidade. Se os nosos lectores (mormente, porteños) teñen noticia do paradoiro dalgún exemplar da novela, fágannolo saber, xa que, con certeza, o Cerdedo de comezos do século XX se reflectirá límpido nas súas páxinas. Dende logo, “Quiroza” lémbranos a “Quireza” (parroquia de Cerdedo) e Fermín Bouzas (un dos protagonistas) evoca o célebre escritor Fermín Bouza-Brey, nomeado xuíz da Estrada en 1929. Dende 1893 e até a súa xubilación (acecida en 1926), o mestre que ocupou a cátedra de Quireza foi Fernando Rey Vidal. Antecedeuno no maxisterio Antonio Lois Fernández e sucedeuno (dende marzo de 1927) o lembrado Constantino Simal Simal (natural de Castro), vítima da represión franquista. Sete anos despois da aparición de El maestro de Quiroza, o número 2.052 da revista Caras y Caretas do 29 de xaneiro de 1938 (páx. 120) anuncia Vida al aire libre (El camping), outra publicación de Varela Buela editada pola Librería El Ateneo de Buenos Aires. O libro debeuse pór á venda a finais de 1937. Na portada lese: “Indicaciones para su práctica y una breve reseña de sus orígenes y desenvolvimiento en nuestro país” (o país aludido é a Arxentina). Fundada en 1912, unha das sucursais bonaerenses da libraría El Ateneo ocupa o edificio do antigo hotel Grand Splendid (barrio de Recoleta). A revista National Geographic cualificouna en 2019 como a libraría comercial máis fermosa do mundo. Durante a Guerra Civil e a ditadura, a editorial El Ateneo publicou títulos prohibidos polo franquismo. En abril de 1937, o mestre don Paco de Cerdedo, irmán de Xosé Varela Buela, foi sometido a un consello consello de guerra, acusado do delito de “rebelión militar”. Os fascistas condenárono “a la pena de reclusión perpetua, con los accesorios de interdicción civil e inhabilitación absoluta perpetua”. Até finais de xuño dese mesmo ano non se ratificou a sentenza, pois, entre os membros do inicuo tribunal había quen defendía que debía ser pasado polas armas. O ano 1937 supón un fito memorábel para a familia Varela Buela. Mentres naquel Buenos Aires tomado pola intelectualidade galega, Xosé publicaba o seu manual da vida regalada, no Cerdedo tomado polos analfabetos, Francisco experimentaba en carne propia o lema “Viva la muerte, muera la inteligencia”.  Reseña da novela El maestro de Quiroza, publicada na revista bonaerense Caras y Caretas Calros Solla
Uns camiños conducen a outros e nas encrucilladas adoita manifestarse o prodixio. Mentres traballaba na elaboración dunha biografía de urxencia sobre o xornalista e escritor Santiago Gómez Tato, batín co artigo “El gaitero”, unha das súas colaboracións no semanario bonaerense Correo de Galicia (órgano da colectividade galega na República Arxentina).
Santiago Gómez Tato era fillo do notario monfortino Xesús Gómez Veiga, destinado a Cerdedo en 1908. Gómez Tato, nado arredor do ano 1895, pasou a súa mocidade nesta aldea de Montes, establecéndose na Arxentina en 1920. Amais de xornalista de renome, Gómez Tato deu ao prelo os libros de relatos De la tierra meiga (1924) e Céltiga (1924). Descoñecemos a data de pasamento de quen, pola fidelidade sentimental demostrada a Cerdedo, debera considerarse un dos nosos literatos máis destacados. Na edición de Correo de Galicia do domingo 14 de outubro de 1923 (páx. 5), Gómez Tato asina un artigo de ton saudoso e resaibo elexíaco que, redactado en Buenos Aires o 25 de setembro dese ano, rescata do esquecemento a figura do gaiteiro Manuel Cerdeira, alcumado Cerdeira o Vello. Este músico tradicional, nado no Irixo e casado e aveciñado en Cerdedo foi, segundo o criterio do autor e o de moitos contemporáneos, o mellor gaiteiro de Montes (A Terra de Montes ten / de todo como en botica / bos canteiros, bos gaiteiros / bos cregos pra dicir misa). Amais, Cerdeira o Vello foi o petrucio dunha saga de grandes músicos: os Cerdeira. O célebre Francisco Cerdeira Gil (1884-1957), compositor e director dunha das bandas de Cerdedo, viña sendo o seu neto. Por desgraza, non se conserva retrato ningún de Manuel Cerdeira. Paga a pena reproducir o artigo na súa completitude, ao tempo que o arrequecemos con algunha que outra glosa. No primeiro treito, priorizando a atención dos lectores cerdedenses, Gómez Tato arrinca cunha apóstrofe: “Aldeanos de Cerdedo, de Folgoso, de Limeres, de Lourido, de Ventosa [Ventoxo]; de mi comarca, aldeanos y vecinos y humanos. ¿No conocisteis en vuestra juventud al viejo gaitero; al anciano Cerdeira? ¿No sentisteis en aquellas mañanas lejanas, hoy muertas, anidando tan solo en nuestra vaga memoria por la escuela virgen del recuerdo, cuando en primavera o verano u otoño o invierno recorría las encrucijadas de las pobres y geórgicas y tristes corredoiras de la aldea el viejo gaitero, puliendo y soplando en su gaita? Aldeanos y vecinos y hermanos, asegurad, decid lo mismo que yo: “¡Sí, sí, nos acordamos del viejo Cerdeira, del viejo gaitero que ya murió!”.” Intúese pola toponimia (Cerdedo, Limeres, Lourido) que o vello Cerdeira residía na parroquia de Cerdedo (en concreto, na capital, no rueiro da Mina). As referidas corredoiras (“pobres, xeórxicas e tristes”) ben poden ser a Verea Vella, a costa do Salgueiral, o camiño da Arnela, a Torrente cara a Santo Antonio, a congostra dos Pegos... Colixindo que Gómez Tato tivese 18 anos arredor de 1913, elucubraremos unha data de nacemento para o noso gaiteiro: o 1840, ano arriba ano abaixo (consúltese o libro As bandas de música de Cerdedo (2010)). Fieis á descrición que nos ofrece o xornalista, o gaiteiro Cerdeira facía gala dun amplo repertorio (“ribeirás, valses, mazurcas, xotas...”). Posuidor de bos dotes para o canto (“voz potente, estridente, vibrante”), Cerdeira adobiaba o virtuoso tanxer do seu instrumento engarzándolle as perlas do noso cantigueiro. “¡No pudiera borrarse de nuestra memoria la silueta del simpático y típico gaitero; no pudiéramos olvidar las horas gratas ya esfumadas de nuestra adolescencia, cuando al son único, melodioso, terso de su gaita, inmensamente dichosos y felices nos sentimos rodeados por los más santos augurios que trazaba nuestra niñez; no podríamos igualmente olvidar aquellas ribeiranas, aquellas mazurcas, aquellos valses, aquellas jotas que nosotros, arrogantes, magistralmente bailábamos al son de su gaita, o al son de su copla cuando, no tocando, erguíase potente, estridente, vibrante su voz, y cantaba: “Asubía, asubía, / asubía que vai vento; / tamén eu asubiaba / cando era do teu tempo / A-la-laa-la-la-laaá”.” No segundo treito do artigo, perfilando o retrato do noso protagonista, Gómez Tato salienta o seu natural pándego e asemade melancólico; un home estremadamente fraco, de pequena estatura e de mesta e albela cabeleira. Era Cerdeira unha persoa meniñeira que engaiolaba a rapazada con contos da tradición oral e libresca, así como con historias de guerras pasadas que denantes escoitara, abofé, de boca de quen as padeceu en carne propia. Amasada a súa sabedoría na artesa da observación e o autodidactismo, Cerdeira atinxiu a senectude fornecido dunha ampla experiencia. O vello músico non só sabía, senón que, ademais, sabía contalo, de aí a expectación que provocaba no seu auditorio. “Esmirrado, escuálido, mustio; era el viejo Cerdeira un hombre de talla pequeña, de abundante cabello canoso, muy bueno con nosotros los niños a quien nos contaba cuentos de hadas, de Las mil y una noches, de la guerra de Cuba o bien de la guerra de Napoleón. Cerdeira era todo un sabio; lo mismo entendía del tiempo, si iba a llover, a tronar, a brillar el sol, que de historia sagrada...” No tocante á súa destreza como gaiteiro, Gómez Tato salienta que Cerdeira se labrou naquel territorio a sona de mestre entre os mestres. Músico amante da troula e, ao tempo, xeneroso e sensíbel. Calquera festa parroquial víase valorizada se contar coa actuación de Cerdeira. As súas calidades facían del un auténtico showman, foco de atracción de innúmeros seareiros. Descúlpenme a comparanza: o vello Cerdeira era ás ruadas de antano o que a orquestra Panorama ás de hogano. “De ser tocando la gaita el gaitero máis conocido y mejor que había en todos aquellos alrededores donde a su vez había muchos y bastantes que jactábanse de ser igualmente maestros. No obstante, Cerdeira era insustituible y el obligado en toda romería de importancia. “¡Ti vas á festa; mira ben o que fas: tócache Cerdeira!”, decíanse las gentes unas a otras dando la primicia y la sensacional noticia de la asistencia por parte del mejor gaitero habido y por haber en toda aquella comarca. Era el mejor reclamo que se le podía hacer a la gente, quien salvaba grandes e inmensas distancias, ávidos de sentirse arrullar por el sonido dulce y llorar de la gaita del viejo y simpático gaitero. Era por parte muy festivo; él siempre en tren de juerga estaba, lloviese o tronase o hiciese calor; él había de tocar y tocar mucho y bien, cuando no, sacando sus labios del mágico y divo puntero, volvía a cantar, según su costumbre, como anteriormente, como lo solía hacer siempre: “Galicia terra querida, / naiciña sen galardón; / por ti, terra, dera a vida / e o sangue do corazón”. Los mozos, bailando, aturuscaban, y cantando las mozas, la gente toda a coro, risueña y festiva parodiaba un sentimental ala-la-la-laaá..”. No terceiro treito do artigo e final, Gómez Tato relátanos unha saborosa anécdota “cargada de bombo” que, con Cerdeira e mais el de protagonistas, ficara indelébel na lembranza dos seus anos mozos. Como xa dixemos, Santiago Gómez Tato era fillo de Xesús Gómez Veiga, o notario de Cerdedo. Por ser seu pai quen era, Gómez Tato andaba na aldea polo “Señorito”: “Como todos los rapaces del lugar, yo también tuve la suerte de tocar el bombo de Cerdeira. Fue una tarde que luego me costó tenerla para siempre grabada en mi memoria: fue una tarde de fiesta. Le rogué me permitiese tocar el bombo, instrumento que me jacto de saber tocar y, no bien él dio la primera pitada en el puntero y yo descargué petulante, con aire de maestro, la maceta en la piel nívea, tersa y tirante del bombo, cuando una lluvia de puñetazos, coces, coscorrones, todos ellos furibundos, cayeron despiadadamente, cubriendo el cuerpo del “señorito”. Quedé inmóvil, perplejo, idiotizado. Lirio guiñábame sus ojos, lo mismo que todas las estrellas fugaces, dobles, triples, que parecíanme burlábanse de mí, mas todos estos astros constataron con la multitud que, ávidos de saber por qué el inhumano Cerdeira me golpeara de aquel brutal modo, dejaran de bailar y arremolinábanse a mis pies, soltando una que otra frase de lástima y conmiseración. −¡Pobre rapaz! ¡Pobre señorito! −¡Que probe nin que centellas! ¡Quen lle manda mentir; di que sabe tocal’o bombo e o que el sabe ben é rompelo!! ¡Mal’e nai que o pareu! −¡Mal’e nai que che pareu! −sentenciaron todos a una al saber que, debido a mi imprudencia, no habría más gaita; no habría más fiesta...”. Dedúcese da lectura que Cerdeira era un home de forte carácter e temperamento, pois non dubidou en darlle unha malleira ao fillo dun dos próceres de Cerdedo. Sen escusar o seu comportamento (eran outros tempos), Cerdeira debíase mostrar intransixente cando da música se tratar: tanto a execución da peza coma o coidado dos instrumentos tiñan que ser impecábeis. Para estes mesteres de pouco valían as influencias. “Te recordaré, viejo Cerdeira, viejo gaitero, no sé si para reír o si para llorar; pero lo cierto es que siempre para ti tendré mi más grande admiración. Tú has sido el gaitero mejor de toda mi extensa comarca; tu gaita dulce y melodiosa entró en mi alma con ese dejo de tristeza que ahora añoro; cuando vuelvo los ojos hacia mi niñez esfumada y pretérita, oigo lejanas, como en noches vívidas, la voz que emerge y que sale triunfal de tu mágico, de tu divo puntero, y cuando llego a pensar que ya has marchado, que la pálida “morte et mortes” te ha absorbido, deseara llorar amargamente de dolor y de añoranza, mas el sonido de tu gaita que ha llorado siempre, lejana sí, muy lejana, parezco oír y como en otrora, vuelvo a cantar, vuelvo a bailar, vuelvo a reír.”. Gómez Tato xamais lle gardou rancor a Cerdeira, ben ao contrario, o xornalista remata o seu artigo reafirmando a súa admiración polo personaxe e salientando de novo a súa excelencia musical: “Tú has sido el gaitero mejor de toda mi extensa comarca” ou “El mejor gaitero habido y por haber en toda aquella comarca”. Manuel Cerdeira debeu falecer en Cerdedo a comezos dos anos 20 do pasado século. Xa que o célebre Avelino Cachafeiro o Gaiteiro de Soutelo naceu en 1899, non é desatinado pensar que o vello Cerdeira, o gaiteiro de Cerdedo, fose un espello no que se mirar. |
Colaboracións
Todos
Un proxecto de:
Estamos en:
Merca aquí:
 Tabeiros Montes (Portal cultural de Tabeirós-Terra de Montes) de Asociación Cultural "Vagalumes" e Asociación Cultural e Ecoloxista "Verbo Xido" ten unha licenza Creative Commons Recoñecemento-Non comercial 4.0 Internacional. Con base nunha obra dispoñíbel en http://www.tabeirosmontes.com/. Os permisos alén do foco desta licenza pódense atopar en http://www.tabeirosmontes.com/colabora.html. Histórico
Julho 2019
|
Feed RSS