Xornal de Tabeirós-Terra de Montes

Desfeita arqueolóxica no Outeiro Aciveiro (Lourido-Cerdedo)

8/5/2020

O colectivo Capitán Gosende protesta contra a intervención arqueolóxica desenvolvida no Outeiro Aciveiro (Lourido-Cerdedo).

Calros Solla

Membros de Capitán Gosende ascendendo o Outeiro Aciveiro

O pasado 19 de xullo, ao correo do colectivo Capitán Gosende chegou unha mensaxe do presidente da Comunidade de Montes de Lourido (parroquia de Cerdedo) na que, amais de felicitarnos polo noso labor de documentación, divulgación e preservación do patrimonio da comarca, solicitábanos información sobre os bens de natureza arqueolóxica localizados, até o momento, no monte comunal baixo a súa xestión. Reproducimos un fragmento da mensaxe: Estamos a realizar o proxecto de ordenación do monte de Lourido e queriamos reflectir os novos xacementos e tamén os existentes, polo tanto, todo tipo de información dos xacementos: coordenadas, valores dos mesmos etc. seríanos de gran axuda.
Honrados coa encomenda e sempre dispostos a botar unha man a quen nola solicita de bo grao e por causa loábel, principiamos a elaboración dunha sinóptica carta arqueolóxica, baseándonos na información custodiada en Patrimonio e, fundamentalmente, nos datos obtidos tras unha pescuda de anos polo territorio que xa deu lugar a tres publicacións: Carta arqueolóxica do concello de Cerdedo (2009), O legado dos homes pequenos. Gravados rupestres de Cerdedo (2017) e O embigo do becho. Retrincos da intrahistoria de Cerdedo V (no prelo, mais desagregado oportunamente na prensa).
En resumo, a día de hoxe o tesouro arqueolóxico do lugar de Lourido componse de trece xacementos. A pesar dos nosos esforzos, só sete dos trece bens figuran rexistrados no arquivo de Patrimonio. No tocante á arte rupestre, enumeramos: petróglifo do Outeiro Aciveiro I, petróglifo do Outeiro Aciveiro Ib, petróglifo do Outeiro Aciveiro II, petróglifo do Outeiro Aciveiro III, petróglifo das Brañas I (O Catadoiro), petróglifo das Brañas II (O Catadoiro), petróglifo das Abeleiras I, petróglifo das Abeleiras II e petróglifo das Abeleiras III. No tocante ao megalitismo, enumeramos: mámoa do Catadoiro I, mámoa do Catadoiro II, mámoa do Outeiro Aciveiro I e mámoa do Outeiro Aciveiro II.
A pasada fin de semana (1 e 2 de agosto), membros do colectivo Capitán Gosende desprazámonos até o lugar de Lourido para, sobre o terreo, facer as últimas comprobacións. Cando na tarde do día 2, ascendemos a lomba do Outeiro Aciveiro, decatámonos con sorpresa e fastío de que a zona fora obxecto dunha labra intensa coa finalidade de repoboar aqueles predios (monte baixo) con coníferas. Ao abandonar a pista forestal para acceder ao coto, puidemos observar como a meirande parte dos afloramentos graníticos testemuñaban a groseira intervención de maquinaria pesada (buldócer): roturas, desmochaduras, raiaduras, raspados, envorcados, arrastre... Os restos das bandexas plásticas das plántulas esparexíanse aquí e acolá. Cómpre salientar que as áreas de cautela dos referidos bens arqueolóxicos abranguen boa parte da zona afectada polo dito plantío.
Acendéronsenos todas as alarmas, pois na cimeira do Outeiro Aciveiro os do Capitán Gosende descubriramos en 2008 e 2017 tres estacións petroglíficas que foron denominadas: petróglifo do Outeiro Aciveiro Ib, do Outeiro Aciveiro II e do Outeiro Aciveiro III. Todas tres estacións petroglíficas non gozan dos beneficios da catalogación, aínda que a súa descuberta fora comunicada con tempo a Patrimonio (anos 2015 e 2017). A existencia do gravado rupestre Outeiro Aciveiro Ib ficou consignada no libro Carta arqueolóxica do concello de Cerdedo, Ed. Morgante, 2009, páxinas 53 e 177 (fotografía 25) e, así mesmo, n’O legado dos homes pequenos. Gravados rupestres de Cerdedo, Ed. Morgante, 2017, páxinas 75-7 e 78, 80, 81 (fotografías). A existencia dos gravados rupestres Outeiro Aciveiro II e III ficou tamén consignada no libro O legado dos homes pequenos. Gravados rupestres de Cerdedo, páxinas 75-7 e 82-3 (fotografías).
Por desgraza, cando acadamos o cume as nosas terríbeis sospeitas víronse confirmadas. A desfeita estendíase centos de metros cadrados ao noso arredor. O arado do buldócer mesmo rachara en sucos o laxedo situado a menos de 1 m de distancia da lastra que soporta o petróglifo do Outeiro Aciveiro Ib. Malia investir unha hora na súa busca, non fomos quen de localizar os gravados do Outeiro Aciveiro II e III (situábanse a carón do primeiro petróglifo), polo que, con certeza, foron destruídos. Volvemos facer fincapé en que, en moitas ocasións, os motivos conservados na parte superior dos afloramentos graníticos son apenas o indicio do que se agocha baixo a vexetación ou o terreo circunstante. Traspasados pola carraxe e pola impotencia, maldicimos a sorte deste noso pobo malfadado que se haberá de conformar co recordo.
Mentres tomabamos os pertinentes apuntamentos e fotografías, puxémonos en contacto telefónico co presidente da Comunidade de Montes de Lourido quen, abraiado, puxo no noso coñecemento que o control arqueolóxico sobre os traballos de creación daquela superficie forestal fóralle contratado a unha empresa de arqueoloxía cuxo nome, por pudor, non imos revelar. Ao parecer, as tarefas de labradura e plantado leváranse a cabo nos días previos ao confinamento decretado a causa do covid-19.
O proxecto de intervención arqueolóxica redactado pola empresa contratada acabou chegando ás nosas mans e, no que concirne aos bens suxeitos a protección, as súas 31 páxinas, amais de reproducir os erros ou inexactitudes xa observados nas fichas de Patrimonio (toponimia, coordenadas...), adobíanse cun feixe de boas intencións. No dito documento, a empresa de arqueoloxía estimaba tres xornadas de “traballo completo de campo” para a correcta realización da supervisión da repoboación, para os que estimou oportuno o emprego do(s) buldócer(es).
No punto 6 do proxecto (“Proposta de intervención arqueolóxica”) lemos (6.1. Tipo de intervención):
−Proponse levar a cabo unha intervención arqueolóxica de control de tódolos traballos a realizar nas áreas de protección arqueolóxica, e que, principalmente, consistirán na supervisión dos traballos de aburatamento realizados con maquinaria pesada.
−Antes do inicio dos traballos, a dirección arqueolóxica deberá informar ao persoal da reforestación da localización dos bens patrimoniais da contorna...
−Deberase levar a cabo unha inspección do terreo, por se se localizara algún outro ben patrimonial no ámbito da actuación.
E no tocante aos obxectivos (apartado 6.2.):
−O obxectivo principal que se persegue coa execución da intervención é mitigar o impacto da actuación forestal sobre os xacementos arqueolóxicos afectados...
−Prestarase coidadosa atención á posible existencia de vestixios arqueolóxicos ao longo de toda a superficie de traballo e que eventualmente poidan supoñer un acrecentamento no coñecemento que actualmente se ten sobre os bens.
Para máis inri, no capítulo dedicado ao traballo de campo (apartado 6.3.), a empresa de arqueoloxía salienta:
O plan de traballo de campo queda definido polos seguintes puntos (entre outros):
−Inspección do terro previa, para a localización de eventuais novos xacementos, especialmente no caso do pequeno outeiro ao NO da Mámoa de Acibeiro 2, no que se podería agochar algunha outra manifestación de arte rupestre...
−Control visual dos movementos de terras realizados con maquinaria pesada.
−Inspección dos sucos creados a fin de localizar posibles restos arqueolóxicos.
Poden adiviñar o cruento final, o “pequeno outeiro ao NO da mámoa” é o lugar onde o colectivo Capitán Gosende descubriu en 2008 e 2017 os petróglifos do Outeiro Aciveiro Ib, II e III. Lamentamos a pouca agudeza visual dos exploradores da empresa de arqueoloxía, xa que as coviñas do gravado Outeiro Aciveiro Ib (as que, ao chou, se libraron do arado do buldócer) saltan á vista. Non obstante, cantos desgustos aforrariamos se os “titulados” baixasen do pedestal académico, consultasen a bibliografía proscrita ou se aconsellasen, de cando en cando, cos pedestres afeccionados. Agora é tarde.
Escusamos engadir máis nada. A conclusión á que doadamente chegamos é que a empresa de arqueoloxía, amais de obviar a bibliografía existente sobre os bens patrimoniais da zona, fixo, un deficiente (por non dicir inexistente) labor de inspección e supervisión. A decisión de empregar o buldócer dentro das áreas de protección dos bens patrimoniais catalogados foi completamente desatinada. O sentido común ditaba que, antes da irrupción do buldócer, a área de cautela e, en concreto, o coto do Outeiro Aciveiro, deberan ser rozados manualmente, para favorecer o posterior exame a pé do pedregal. A empresa valorou a súa intervención en 1.984’40 euros.
O mal xa está feito, porén, visto o visto, non desaproveitaremos a oportunidade de reivindicar o valiosísimo traballo, entusiasta e desinteresado, desenvolvido na Galiza por individuos e colectivos en prol da divulgación e salvagarda do noso patrimonio arqueolóxico. O país é moi grande e o desleixo institucional aínda o é máis. Non sobra ninguén e por tal, esiximos:
1º) O debido respecto aos achádegos, ás publicacións e á angueira de valorización e divulgación levadas a cabo polos afeccionados á arqueoloxía (e a calquera outra disciplina), verdadeiros valedores do noso acervo cultural.
2º) Os sitios arqueolóxicos descubertos e comunicados a Patrimonio polos afeccionados deben ser tomados en consideración, recaendo sobre eles, de xeito cautelar e inmediato, a mesma protección que rexe para os bens catalogados, facéndoos constar, por exemplo, no mapa de aproveitamentos forestais (mapas.xunta.gal). A catalogación provisional manteríase vixente até que se puidese sufragar a visita ao lugar dos arqueólogos titulados. Tras o seu visto e prace, estes xacementos asentaríanse definitivamente no catálogo oficial.
O día 3 de agosto de 2020, o colectivo Capitán Gosende entregoulles a carta arqueolóxica “oficiosa” de Lourido aos veciños que nola requiriron. O noso labor de protección da herdanza milenaria de todos foi de balde (coma sempre); desexamos que non en balde (coma case sempre).
Capitán Gosende contra o mundo.7

O legado dos homes pequenos. Gravados rupestres de Cerdedo (2018)

Carta arqueolóxica do concello de Cerdedo (2009)

O pau sinala a localización do panel petroglifíco

Suco aberto a carón do petróglifo do Outeiro Aciveiro Ib

Laxa escachizada a carón dos gravados rupestres

Restos das bandexas plásticas das plántulas

As marcas do arado do buldócer espállanse polo pedregal da zona de cautela arqueolóxica

0 Comentários

No día de Galicia

7/24/2020

0 Comentários

(25 de xullo de 2020)

Manuel Cabada Castro

Co gallo da celebración da festividade de Santiago Apóstolo e do Día de Galiza é case obrigado lembrarmos algunhas ideas sobre a importancia de que cantos en Galicia nos consideramos cristiáns saibamos incardinarnos ben na terra e no país no que, pola graza de Deus, nacemos ou estamos a vivir.
   Nesta incardinación pode haber deficiencias, hóuboas e continúa de feito a habelas. Mais coido que o máis importante é que deberiamos aprender a ver esta necesaria incardinación en continuidade e como consecuencia da incardinación ou encarnación que Deus mesmo fixo de si no mundo, facendo que o seu fillo Xesús nacese e vivise nun país, nunha cultura e nun ámbito lingüístico concretos. Polo tanto, a encarnación da Igrexa na cultura e lingua de Galicia habería que vela como unha esixencia desa mesma fe nun Deus que en Xesús se encarnou tamén nunha cultura e nun país concretos. No seu paso por este mundo, Xesús non se parece en absoluto a un suposto anxo que sobrevoase por así dicilo as terras de Palestina para desaparecer ó final nun ceo etéreo sen se decidir a aterrar antes en ningún momento. Polo contrario -tal como nos di Xoán- Xesús, a benquerida e bendita palabra de Deus, si que afincou ben a súa tenda entre nós.
   Coido que non pode resultar esaxerado dicir que a Igrexa non só tardou moito en empezar a se incardinar en Galicia senón que aínda lle queda moito para aterrar de verdade nela. Sabedes ben que a primeira misa en galego de tódolos tempos se celebrou oficialmente en Santiago hai só pouco máis de medio século. Con moitísimo atraso se temos en conta que a nosas lingua galega é a lingua propia de Galicia e nela se expresou e expresa a maioría da poboación dende hai moitos séculos.
   Foi o último concilio ecuménico da Igrexa, o Vaticano II, o que abriu por fin a porta á utilización na liturxia das linguas faladas pola xente aínda que por razóns de tipo político ou falso prestixio social non se lles concedera ata entón a categoría de oficiais. Aínda así, a nosa lingua galega tivo que esperar varios anos tralo remate dese Concilio para a súa introdución no uso litúrxico na nosa terra. Houbo daquela moitas protestas por esta inxustificada demora, ata que por fin, o 7 de xaneiro de 1969 se aprobou en Roma o uso litúrxico da lingua de noso tras moitos esforzos individuais e colectivos a prol do seu uso.
   Chovía en certo modo sobre mollado. Xa a mediados do século XVI, o Concilio de Trento acordara que, aínda que a misa se seguise dicindo en latín, se lles dese cabida nela ás linguas chamadas vulgares para lles explicar ós asistentes o que alí se estaba a facer. Mais tamén daquela nesta sufrida terra nosa se decidiu, contra toda lóxica e evidencia, que a lingua de Galicia era o castelán. Por iso, e sorprendentemente, os galegos, a diferencia por exemplo de vascos ou cataláns, non puidemos dispoñer ata hai moi pouco de oracións ou catecismos escritos na nosa lingua. Os nosos catecismos imprimíanse en castelán e a doutrina e mailas oracións básicas ensinábanse tamén en castelán, contra o que o mesmo Concilio de Trento pedira.
   Así pois, despois do Concilio Vaticano II, celebrouse en Galicia durante toda a década dos anos 70 o chamado Concilio Pastoral de Galicia. As disposicións concretas deste Concilio Pastoral galego partían do suposto básico da necesidade de identificarse coa propia cultura dos destinatarios da mensaxe liberadora do evanxeo en canto “boa nova”. Dise alí, por exemplo: “Este Concilio Pastoral pídelles ós cristiáns de Galicia que a súa acción se encarne nos valores naturais, humanos e culturais da Rexión e que, xunto con todo o pobo galego, os desenvolva cando son expresión da súa personalidade, riqueza e liberdade. Isto levaraos a rexeitar toda forma de colonialismo e a proclamar o dereito á lexítima liberdade en tódolos seus niveis e a decidir o seu destino”. E incluso se engade alí: “O Concilio Pastoral de Galicia pide que a autoridade pública, lonxe de determinar o carácter propio da cultura galega e, máis aínda, de oprimila, favoreza tódalas condicións e medios para soerguer a vida cultural propia do pobo galego, fundamentalmente a súa lingua”.
   Por iso, e isto tócanos xa directamente a nós, dise aínda nun dos textos conciliares: “O Concilio Pastoral de Galicia pídelles a tódolos cristiáns, Bispos, Curas e Leigos, cadaquén segundo a súa específica misión, que participen na promoción da lingua galega, por ser un valor humano que está asociado coa liberación do home galego e, por tanto, coa evanxelización”.
   Polo tanto, O Concilio Pastoral de Galicia pídenos a tódolos cristiáns, clara e simplemente, máis “encarnación”. Do mesmo modo que Deus se quixo encarnar no concreto Xesús da historia.
   Teremos, pois, que lle pregar hoxe ó noso Padroeiro, o Apóstolo Santiago, o “fillo do trono”, que nos dea ímpeto civil e relixioso para facermos de Galicia unha realidade xusta e libre, conforme ó espírito que recibimos do Evanxeo. Unha realidade ben encarnada na propia historia, cultura e lingua, aínda que aberta naturalmente ás culturas e linguas do mundo enteiro, de maneira especial as máis próximas a nós.
   Quero aproveitar tamén esta importante data anual do 25 de xullo para aludir ó que particularmente celebro anualmente neste día con agradecemento a Deus. Pois xustamente nesta data do 25 de xullo, aínda que do ano 1963, hai polo tanto xa 57 anos, fun ordenado sacerdote xunto con outros 14 xesuítas de diversas nacionalidades (ademais doutros tres relixiosos: un bieito, outro franciscano e outro cisterciense) polo bispo tirolés da cidade austríaca de Innsbruck. Un dos xesuítas que comigo recibiu a ordenación neste mesmo día era o valisoletano e bo amigo Segundo Montes Mozo, que foi fusilado en Centroamérica pola ditadura militar non hai aínda moitos anos xunto co máis coñecido Ignacio Ellacuría, meu compañeiro tamén daquela en Innsbruck. Fomos casualmente ordenados no día de Santiago Apóstolo porque no día seguinte, o día 26, era a festividade de santa Ana, padroeira de Innsbruck (capital do Tirol onde vivín durante catro anos), e neste día se celebraban tradicionalmente as primeiras misas ou misas novas dos ordenados no día anterior. Tirolesas e tiroleses viñan en masa participar nestas misas novas, pois tíñanlles moita devoción. Polo tanto a data acostumada da ordenación sacerdotal non tiña nada que ver coa festividade de Santiago Apóstolo dese día, senón por ser a véspera da festividade de Santa Ana.
   Andando o tempo e sen eu daquela sequera sospeitalo, dinme conta do ben que cadrou para min esta data (a da festividade do Apóstolo Santiago) ó ela estar de feito tan directamente relacionada con Galicia e coa necesaria encarnación na nosa terra, cultura e lingua. Por todo iso quero humildemente darlle hoxe grazas a Deus.

0 Comentários

Capitán Gosende atopa un gravado rupestre en Tenorio

7/21/2020

1 Comentário

O colectivo localiza en Tenorio (Cotobade) o petróglifo do piñeiral da Guiela do que hai un século que non se tiña noticia

Calros Solla

Membros de Capitán Gosende a carón do petróglifo do piñeiral da Guiela (Tenorio).

Fieis á nosa vocación exploratoria, os de Capitán Gosende aceptamos, de cando en cando, os desafíos de acertar co paradoiro de sitios arqueolóxicos dos que hai décadas que non se ten noticia. O domingo 19 de xullo, asumindo o reto proposto por Ramiro Barros, estudoso do territorio de Cotobade, a tropa deslocouse até a parroquia cotobadesa de Tenorio co obxectivo de localizar un gravado rupestre visto na primavera do ano 1925 e sumido, dende entón, no esquecemento. Escusamos dicir que o petróglifo non figura inventariado no catálogo de Patrimonio e, por tal, vulnerábel en grao sumo a calquera das continxencias que na Galiza ameazan de xeito cotiá a arte rupestre. A piques de cumprirse un século da primeira e única referencia da inscultura, Capitán Gosende aceptaba a difícil encomenda de atopala. Poñámonos en antecedentes.
A través do compañeiro Ramiro Barros soubemos da existencia dun artigo, intitulado “Nota en col de unha inscultura inédita de Tenorio”, asinado por Florentino López Cuevillas e publicado no nº 374 da revista Vida Gallega (20 de abril de 1928). Por mor da súa relevancia, reproducimos os parágrafos introdutorios do escrito (“Situazón e descriuzón”):
“Alcóntrase a inscultura de que imos falar a nove kilómetros de Pontevedra, en termos da freguesía de Tenorio e n-un piñeiral chamado da Guiela, propiedade de D. Xoaquín Núñez de Couto, que fica desviado 300 metros da estrada de Pontevedra a Ourense e 100 do río Tenoiro, pequeno afluente do Lérez.
Debemos o coñecimento de iste novo eixemprar da arte rupestre galega, ô noso amigo Xosé Núñez Búa, notabre literato e folklorista, quen andando na primaveira do 1925 pol-o val do baixo Lérez a recolleitar romances, conselladas e cántigas, ouvíu falar de unha peneda sinalada por un viril e outras figuras, que acobillaba un tesouro. Desconfiando dende logo o Sr. Núñez Búa, cal podería ser a verdadeira natureza de aquiles sinos, encamiñouse axiña ô piñeiral da Guiela, que era o lugar indicado, e despois de limpar de terra e de ouricelos unha peneda de gra, das moitas que alí afroran rente ô chau, viu e calcou as gravuras que reproducimos na figura 1 [acompáñase de ilustración].
Ousérvanse na parte superior da área insculturada tres circos concéntricos, moi esmorecidos n-algús sitios, e por baixo de iles, unhas coviñas. Por baixo e â ezquerda, óllanse novos circos concéntricos e, no fondo, unha combinación de liñas circolais e de riscos reitos que saen dos tres circos máis interiores debéndose facer notar tamén a espezal disposizón da liña curva máis esterna, cuios cabos afástanse coma se quixeran inizar o comenzo de unha espiral...”
Lido o contido do artigo, os de Capitán Gosende coliximos que, de ter éxito na nosa procura, o colectivo veríase inmensamente honrado de figurar na intrahistoria do petróglifo a carón dos admirados Xosé Núñez Búa, Florentino Cuevillas e Ramiro Barros.
Xosé Núñez Búa, nado en Tenorio en 1897, e finado en La Plata (Arxentina) en 1981, foi un mestre, político e escritor, vítima, como tantos outros intelectuais galegos e galeguistas, da represión franquista. Para máis inri, o egrexio Núñez Búa é un esquecido en terra propia. Núñez Búa era sobriño do ourensán Xoaquín Núñez de Couto (†1940), mestre e agrarista.
O tamén ourensán Florentino López Cuevillas (1886-1958) foi un célebre historiador e escritor, membro das Irmandades da Fala e da Xeración Nós, ao que se lle dedicou en 1968 o Día das Letras Galegas. Os seus estudos sobre arqueoloxía inspiraron e seguen inspirando, neste eido, o labor de afeccionados e profesionais.
O coetáneo Ramiro Barros Justo é un laborioso etnográfo cotobadés, autor de magníficas compilacións de vocabulario, fraseoloxía e literatura de tradición oral da Terra de Cotobade.
Estimulados polas credenciais dos encomendantes, acadamos a lomba do piñeiral da Guiela (forma aferética e diminutiva do zoónimo “aguia”). O sol aínda esmechaba, polo que, de primeiras, escollemos para a rebusca o avesío do arboredo (piñeiros e eucaliptos) que medraba no máis peado daquel outeiro. As rochas obxecto de esculca, granito de gran groso, estaban cubertas de frouma e follarada, dificultando a nosa tarefa. Unha pista forestal atravesa o carrelo da cuíña e, por se non abondase, o soterramento da condución do gas natural escachizara a pedreira, chimpando os cachotes pola ladeira abaixo.
Como é costume, non desfalecemos. Transcorridas unhas horas, na soleira do luscofusco, acadamos unha zona cuxas árbores foran talladas recentemente. Raiceiras e cotaños esparexíanse polo que antes fora piñeiral. O refugallo da corta ocultaba o chan lastrado. Desta, coidabamos abandonar o lugar coas mans baleiras. Porén, coa última raiola, Alicia e Fortes foron quen de advertir por entre a ramallada e os moreos de serraduras un cornecho rochoso e, nel, algo que semellaba unha coviña. Os compañeiros axiña reclamaron a presenza dos máis. Tras liberar a laxa da cuberta vexetal descomposta que a ocultaba, apareceu ante nós o gravado rupestre que, na primavera de 1925, atopara Xosé Núñez Búa e que, dende aquelas, permanecera oculto. Felicitámonos efusivamente. O “petróglifo do piñeiral da Guiela” xogara ás agachadelas durante case cen anos.
O artífice do gravado rupestre da Guiela escolleu, de entre os soportes que tiña ao seu dispor, unha laxa granítica de perfil irregular que apenas sobresae do nivel do chan, pero que posúe a particularidade morfolóxica do gran fino, unha característica non compartida pola meirande parte das rochas das inmediacións. A superficie visíbel da laxa é duns 6 m2.
O petróglifo do piñeiral da Guiela (hoxe desposuído dos piñeiros) localízase no lugar de Calvelo, parroquia de Tenorio (Cotobade). O piñeiral da Guiela era propiedade de Xoaquín Núñez de Couto, tío de Xosé Núñez Búa. A casa familiar do devandito sitúase a pouco máis de 350 m, cara ao nordés, do sitio arqueolóxico, á beira dereita da N-541, dirección Cerdedo. A estación rupestre sitúase a uns cen metros a poñente do leito do río Tenorio, afluente do río Lérez; e a uns 300 m, ao sueste, da estrema coa parroquia de Xeve (Santo André), debuxada polo curso do Lérez.
O gravado rupestre (coordenadas.- X: 535.756; Y: 4.700.933; alt. 85 m), felizmente redescuberto, componse na actualidade dunha combinación fermosísima de 4 elementos circulares concéntricos con coviña central e 4 agrupamentos de coviñas. O grao de desgaste das riscadelas é alto.
O elemento circular meirande acada os 64 cm de diámetro. Desprega 4 sucos circulares concéntricos que arrodean unha pioca central de 15 cm de diámetro, pouco profunda e de fondo plano. Tres sucos radiais parten en distintas direccións do centro da figura cara á periferia. Na periferia do elemento contabilizamos outras catro coviñas (de entre 6 e 4 cm). O segundo dos elementos circulares acada os 57 cm de diámetro. Desprega 3 sucos circulares concéntricos que arrodean unha pioca central de 12 cm de diámetro, pouco profunda e de fondo plano. Dous sucos radiais parten en distintas direccións do centro da figura cara á periferia. O terceiro dos elementos circulares acada os 34 cm de diámetro. Desprega 2 sucos circulares concéntricos con pioca central de 11 cm de diámetro, pouco profunda e de fondo plano. Un suco radial parte do centro cara á periferia. Este elemento circular asóciase cunha coviña exterior (8 cm). O cuarto dos elementos circulares acada os 13 cm de diámetro con coviña central, despregando 1 suco circular concéntrico. Probabelmente, durante os labores de talla do arboredo esta figura padeceu o impacto dun obxecto metálico.
Amais dos círculos concéntricos, o petróglifo tamén se compón de 4 agrupamentos de coviñas. Un dos agrupamentos consta de 5 coviñas de pouca profundidade, cuxo diámetro vai dos 12 aos 6 cm. Outro dos agrupamentos componse de 6 coviñas pouco profundas, cuxo diámetro vai dos 11 aos 6 cm. Outro dos agrupamentos consta de 5 coviñas, cuxos diámetros van dos 10 aos 7 cm. Neste conxunto, a coviña meirande tamén é a máis fonda. Unha das coviñas presenta canle de desaugadoiro e un risco curvilíneo acouta o agrupamento. O cuarto dos agrupamentos, tallado en pedra de gran groso, componse de 2 coviñas pouco profundas de 10 e 8 cm. Aínda de menor tamaño, as concavidades do petróglifo da Guiela gardan semellanza coas labradas na Laxa das Filloeiras II (Pedre-Cerdedo).

Satisfeitos polo labor cumprido, o colectivo Capitán Gosende recomenda moita prudencia á hora de desenvolver naquel predio tarefas agrícolas ou forestais, pois o emprego de maquinaria pesada pode danar de xeito irreparábel esta belísima mostra de arte rupestre da que, quizais, só chegamos a atinxir unha pequena sección.
No tocante á mitoloxía, permítanme neste caso inferir que o “tesouro acubillado na peneda” é o mesmo petróglifo. Ogallá o saibamos ben administrar.
Agradecémoslle a Ramiro Barros a suxestiva encarga, que permitiu non só o achado dunha estación petroglífica perdida, senón entrenzar, a carón de Núñez Búa e Cuevillas, cen anos de etnografía e arqueoloxía en Cotobade.

1 Comentário

Extraordinario achádego na Coutada (Augasantas-Cotobade)

7/15/2020

0 Comentários

Membros de Capitán Gosende a carón do gravado rupestre da Coutada.

Calros Solla

O día 13 de xullo, ao correo de Capitán Gosende chegou a noticia dun gravado rupestre inédito en terras de Cotobade. O noso informante, Pedro Eiras Adán, veciño da parroquia cotobadesa de Augasantas, puña no noso coñecemento a localización do petróglifo e engadía, moi amabelmente, unhas fotografías do mesmo. Amais, salientaba que aínda ninguén se ocupara do seu estudo ou documentación. Dende o primeiro instante, a inscultura cativounos polo seu feitío e circunstancia.

Pedro Eiras reside na aldea da Coutada e, segundo a conversa mantida por teléfono, o gravado situábase perto da súa casa. Ao día seguinte, pola fresca, reprogramando os nosos quefaceres matinais, membros do colectivo Capitán Gosende dirixímonos á procura do tesouro.
Chegamos á Coutada a iso das 11 horas. Pedro Eiras agardaba por nós no sitio convindo. Tras as presentacións, apenas demos catro pasos do lugar onde estacionaramos os vehículos, cando, nun cachote do valo que choe as chamadas Veighas da Porta, advertimos a presenza dunhas magníficas combinacións circulares. “Veighas da Porta” pareceunos un topónimo común e pouco esclarecedor, polo que decidimos nomear o achádego “petróglifo da Coutada” (coordenadas.- X: 543.770; Y: 4.697.972; alt. 470 m).
O gravado rupestre tallouse en orixe nunha rocha granítica (gran groso) que ou ben afloraba nas inmediacións do casarío ou ben, non moito máis lonxe, nas lombas pedrosas do monte da Coutada que se ergue a poñente da aldea. En época non precisada, a laxa foi obxecto de racha e os fragmentos extraídos empregáronse como material de construción dun valado tradicional. O cachote que conserva a inscultura posúe unha altura máxima de 1 m, unha lonxitude máxima de 1’15 m e un fondo máximo de 53 cm, situándose no alicerzado da murada. Escusamos dicir que a face insculpida do cachote se orientou cara ao camiño (descoñecemos se intencionadamente), obrigándonos a contemplar o petróglifo en vertical.
A señora Idelina Insuela, muller nonaxenaria, refire que o muro é anterior a ela, pois o lembra de sempre, “tal cal está hoxe”. Precisa, non obstante, que antigamente a anchura do camiño era menor: “apenas collía un carro”. Denantes, este vieiro flanqueábase por muros de pedra. Antano e hogano, o carreiro é un ramal da estrada que atravesa (N-S) o poboado da Coutada e, asemade, a vía de acceso ao casal e á faldra sur do monte comunal. O testemuño da señora Idelina deixaba translucir que, amais do asfalto que cobre o empedrado do camiño, os cachotes da sección do muro onde se atopa o petróglifo foron desprazados co adaxo de gañar largura. Entre o muro e o carreiro peado abriuse unha gabia pola que discorre a auga que reverte da fonte pública. A parte inferior do gravado rupestre fica por debaixo do empedrado da gavia e, xa que logo, por debaixo do nivel da auga.
O petróglifo da Coutada (ou o fragmento conservado) componse de dúas combinacións circulares aliadas (tipo “castañola”). As dimensións do binomio acadan os 80 cm de longo, os 70 cm de largo e os 86 cm de diagonal. A matriz desprega 8 círculos concéntricos con coviña central. Contados do centro á periferia da figura, o segundo círculo concéntrico non pecha, senón que prolonga dous raios que serven de guías á figura anexa, a cal desprega 6 trazos circulares concéntricos sobre o raio superior e 5 trazos circulares concéntricos entre o raio superior e o inferior. O raio superior ten unha lonxitude de 46 cm.

O petróglifo da Coutada, de fasquía labirintoide, lémbranos o deseño do petróglifo do Outeiro do Mestre, localizado no monte de Deán, na parroquia cerdedesa de Figueiroa, a pouco máis de 13 quilómetros, en liña recta, cara ao nordés (Véxase: O legado dos homes pequenos. Gravados rupestres de Cerdedo, Ed. Morgante, 2017, pax. 207).
O petróglifo da Coutada localízase a pouco máis de 500 m, ao noroeste, do leito do río Calvelle, afluente do Verdugo. Probabelmente, hai 4.500 anos, unha comunidade prehistórica estableceuse ao pé da corrente fluvial e o seu xamán escolleu un laxote preeminente como lugar sagrado. Se non figuraba nos seus plans visitar a aldea da Coutada, agora xa non teñen escusa.
O petróglifo da Coutada fai o cuarto gravado rupestre documentado polo colectivo Capitán Gosende en Cotobade. Na Coutada, a contorna promete. Seguiremos informando.

Petróglifo da Coutada.

Petróglifo da Coutada (Augasantas).

Petróglifo da Coutada (2).

0 Comentários

Lauda en memoria de Esperanza Barros e Manuel Garrido, vítimas da represión fascista en Cerdedo

7/7/2020

0 Comentários

O Campo das Laudas (As Raposeiras-Meilide-Cerdedo) na actualidade.

Calros Solla

Manuel Garrido -o Resucitado-.

O vindeiro 18 de xullo, sábado, o colectivo Capitán Gosende fincará na herbeira do Campo das Laudas (As Raposeiras-Meilide) a sexta lauda do seu proxecto de recuperación da memoria histórica en Cerdedo. O sexto monólito, obra coma os cinco anteriores do escultor Marcos Escudero, perpetuará e dignificará a lembranza da labrega Esperanza Barros García −Esperanza de Dominga− e do seu home, o canteiro Manuel Garrido o Resucitado, ambos os dous, veciños da aldea de Fondós (Quireza-Cerdedo) e vítimas da acerba represión desatada tras a sublevación militar do 17-18 de xullo de 1936. O sábado 18, cumpriranse oitenta e catro anos do golpe de Estado fascista que deu inicio á Guerra Civil.
Manuel Garrido, alcumado de primeiras o Neghro, era canteiro e militante do PSOE. Dobregada a resistencia republicana en Cerdedo, Manuel Garrido fuxiu ao monte, procurando agocho na Pena da Moura (monte de Quireza) e nunha cova das Candas (Figueiroa-Castro). Esperanza Barros calou o paradoiro do seu home, malia recibir frecuentes ameazas e malleiras dos falanxistas locais. Semanas despois, Manuel Garrido foi detido pola Guardia Civil e recluído canda outros compañeiros no calabozo do cuartel de Cerdedo.
A noite do martes 11 de agosto de 1936, unha partida de falanxistas de Cerdedo e Soutelo irromperon no cuartel e alxemaron a Manuel Garrido (PSOE), a Xosé Cortizo González (veciño de Barro de Arén, militante do PSOE) e a Xosé Torres Paz (veciño de Cerdedo, concelleiro e presidente local do PSOE), obrigándoos a subir a unha camioneta na que os trasladaron a Pontevedra. En Soutelo (Forcarei), os falanxistas xa prenderan a Xosé Mª Taberneiro Fraiz, coñecido polo Rolo de Vilapouca (2º tenente de alcalde do concello forcareiés, PSOE), e a Xesús González González Pernas.
Na parroquia pontevedresa de Alba, os facciosos procuraron un apartadoiro da estrada Pontevedra-Santiago e, alí, goríndose na escuridade, tirotearon vilmente os cinco militantes republicanos. A causa das terríbeis feridas, faleceron Xosé Torres Paz (os criminais aínda despoxarían o cadáver do seu reloxo), Xosé Cortizo González, Xosé Mª Taberneiro Fraiz e Xesús González González. Os asasinos deron por morto a Manuel Garrido que, recibindo no peito un balazo non mortal, contivo a respiración para simular o seu falecemento. Cando entre gargalladas os pistoleiros abandonaron a escena do crime, Garrido, sobrepóndose á dor e á carraxe, afastouse do lugar.
Como puido, deu chegado a Quireza (a máis de 30 km de distancia), salvando a vida de xeito prodixioso. Sandou das feridas grazas aos coidados da súa muller Esperanza Barros, manténdose agochado durante meses nun rocho da súa vivenda. Advertidos os falanxistas da desaparición dun dos corpos, roldaron a casa de Manuel Garrido, sospeitando que saíra airoso. Esperanza debeu aturar, de novo, a coacción e o maltrato da ralea fascista. Delatado, finalmente, por unha veciña, Manuel Garrido padeceu presidio. Foi excarcerado a piques de rematar a Guerra Civil.
Manuel Garrido non se desfixo da chaqueta que vestía a fatídica noite do 11 de agosto, ben ao contrario, transformou o buraco da bala nun ollal para lucilo, discretamente, coma se fose unha condecoración. Cando o réxime franquista minorou as hostilidades, Manuel abandonou o seu retiro, puxo a chaqueta furada e presentouse de novo en sociedade, fitando con oufanía para quen atentara contra a súa vida. En opinión dos seus veciños, Manuel Garrido o Neghro fixera méritos abondos para gañar o seu segundo alcume: o Resucitado. Mentres Manuel permaneceu oculto e convalecente (ao parecer, no boquelo do forno), un parente fíxose pasar por enfermo encamado, para que a adquisición das necesarias menciñas na botica non resultase sospeitosa. Naquel tempo, as paredes aguzaran o oído.
O colectivo Capitán Gosende convídaos ao acto inaugural da sexta lauda, que terá lugar no memorial do Campo das Laudas (As Raposeiras-Meilide-Cerdedo) o vindeiro sábado 18 de xullo ás 12 horas.
A lauda en memoria de Esperanza Barros García e Manuel Garrido o Resucitado fai a número seis das dispostas neste noso Lugar da Memoria. Antecedérona as laudas dedicadas aos tamén cerdedeses Xosé Otero Espasandín (mestre e poeta; exiliado sen retorno), Antonio Sueiro Cadavide (canteiro, gaiteiro; alcalde republicano de Cerdedo; esquecido), Francisco Varela Garrido (xornalista, secretario municipal; fusilado), Xosé Torres Paz (carpinteiro, concelleiro; asasinado) e Martiño Ferreiro Álvarez (construtor, tenente de alcalde da Coruña; asasinado en Mauthausen-Gusen). A lauda de Esperanza e Manuel precederá á lauda en lembranza de Xosefa Rivas Touriño (matriarca dos Ventín), de Erundino Ventín Rivas, Manuel Ventín Rivas e Olegario Ventín Rivas (os seus fillos) e mais de Perfecto Ventín Barreiro e Ramiro Lois Ventín (os seus parentes), obreiros fusilados en Zamora en decembro de 1936.

En Cerdedo, a autoridade nin cumpre nin fai cumprir a Lei de Memoria Histórica.
Non esquecemos!!!