O sábado 6 de abril o noso colectivo organizou, na aldea de Chamadoira, unha xornada de aprendizaxe e debate arredor dos montes comunais e do seu potencial para axudar a dar nova vida ao rural en base aos recursos propios e a unha xestión comunitaria. Foi unha boa oportunidade para comprobar como existen alternativas, desde o ambiental até o produtivo, á lóxica do abandono e da entrega do territorio a empresas que só buscan o seu lucro sen responder polas consecuencias negativas da súa actividade no económico, social e ambiental.

En contraste, o pasado martes, o goberno que dirixe Cerdedo e Cotobade, teimaba en defender un modelo económico e ambiental caduco e destructivo; o representado por Ence. Nun pleno extraordinario que tiña un único punto a tratar, o Partido Popular, fiel servidor desa empresa (non en van dous destacados militantes dese partido forman parte do consello de administración da pasteira), defendeu a continuidade da celulosa en Lourizán, posta en cuestión por décadas de loita social contra a súa presenza na Ría de Pontevedra e, ultimamente, pola lóxica decisión do goberno español de non defender xudicialmente a prórroga ilegal imposta polo goberno de M. Rajoy e apoiar os argumentos dos recursos presentados contra esa mesma prórroga pola Asociación Pola Defensa da Ría e o concello de Pontevedra, entre outras entidades.

Ese pleno monográfico, ademais de servir, supoñemos, para que os membros do goberno municipal dirixido por Jorge Cubela cobren as correspondentes dietas, puxo de manifesto a filosofía do PP e o seu proxecto para o rural: acabar con el de vez.

Porque defender Ence non só significa defender a degradación da Ría de Pontevedra, tamén significa facer do rural un deserto verde dedicado ás plantacións masivas de especies invasoras e de crecemento rápido; significa a ocupación de terras agrícolas dificultando aínda máis a vida do sector primario e a xestación de alternativas económicas tamén no sector forestal ou na industria do moble; significa dar pulo ao éxodo, ao absentismo e ao desleixo, aumentando o perigo de incendios cada vez máis graves e duros; e significa abandonar á súa sorte o noso enorme patrimonio natural e histórico. Este é o modelo defendido por Cubela e polo PP, un rural morto en beneficio das multinacionais, ocultando esta realidade coa defensa hipócrita dos minguantes "postos de traballo" e con esa suposta riqueza sen fin que a presenza de Ence nos aporta ás que vivimos no rural segundo a propaganda da empresa e dos seus lacaios.

Por todo isto nós si apoiamos o peche de Ence. Sesenta anos xa foron de mais, e outros sesenta serían a nosa morte.

Este martes pasado, 9 de marzo, presentáronse en rolda de prensa os catro novos volumes da colección “Terra nomeada”. Trátase dunha serie editada pola RAG, en colaboración coa Sociedade Galega de Onomástica, cuxo obxectivo é dar a coñecer á poboación a orixe da nosa toponimia. Xulia Marqués é a autora do volume centrado no concello de Trabada; Xosé Ramón López Boullón, ocupáse de Ames; Paulo Martínez Lema , de Begonte e Rábade; e Fernando Cabeza Quiles, da Estrada.
É especialmente interesante o coñecemento da orixe e significado da nosa toponimia, porque os nomes dos lugares fálannos directamente da nosa historia, da nosa particular maneira de entender a paisaxe e da nosa relación co territorio. Galiza é un sen dúbida un país rico en moitos aspectos e un deles é a toponimia. Atesouramos case un terzo dos nomes de lugar de todo o Estado porque fomos nomeando ao longo da historia todos e cada un dos recunchos do noso terreo, habitado e non habitado. Non quedou pedra, camiño, devesa ou regueiro sen nomear.
O concello da Estrada é extraordinariamente grande, tanto en superficie como en núcleos de poboación: son 458 entidades que se organizan en 51 parroquias. Por iso, o estudo sobre a toponimia da Estrada, que presentou estes días Cabeza Quiles, sería de enorme interese. E digo “sería” e non digo “é” porque ese traballo xa leva máis dun ano publicado. Efectivamente o 9 de marzo de 2018, quen isto asina presentou publicamente o libro Os nomes da Estrada. Orixe dos topónimos das parroquias e lugares do concello da Estrada.
Dicía no título que non todos somos iguais. E non o somos porque hai círculos pechados onde é moi difícil entrar. Cando xa levaba eu bastante tempo preparando o meu traballo, coñecín a Fernando Cabeza Quiles e, sabendo que el era un experto en toponimia e que xa tiña publicado algúns artigos onde se ocupaba dos nomes de lugar de sete das parroquias do noso concello, comenteille o meu proxecto. Non se mostrou en absoluto interesado; mais ben ao contrario, pois dixo que non tiña intención de volver a traballar sobre toponimia. Poucos meses despois, entrei en contacto con outros dous membros da Asociación Galega de Toponimia, aos que lles expuxen o meu interese en publicar o meu traballo na colección “Terra nomeada” inaugurada polo volume de Luz Méndez dedicado a Agolada. Nesa ocasión dixéronme que Fernando Cabeza estaba traballando nisto mesmo, o cal me sorprendeu, tendo en conta a conversa que eu mantivera con el tan só uns meses atrás. Decidida a abandonar o meu proxecto, manifestei o desexo de continuar traballando na toponimia e de realizar o estudo do concello de Forcarei. Despois de varias conversas por correo, nas que me aseguraron que ían consideralo nas súas reunións, a única resposta foi o silencio. Vendo que nada que eu puidese facer lles interesaba, continuei co meu traballo sobre A Estrada.
A quen si lles interesou foi aos meus compañeiros e compañeiras da AC Vagalumes, que traballa incansabelmente na defensa do noso patrimonio, tanto material como inmaterial. Coa súa axuda, en especial a de Xoán Carlos Garrido, que deseñou a portada e elaborou os mapas que ilustran o libro, conseguín publicalo na editorial Fervenza. Aproveito para agradecer tamén ao seu director, Manuel Núñez, a confianza que depositou en min.
Puiden ler xa o traballo de Fernando Cabeza Quiles. O novo volume de “Terra nomeada” vén corroborar o que eu xa publicara hai máis de un ano. Alegreime de comprobar que os filólogos importantes e as pequenas filólogas, coma min, coincidimos basicamente en todo, como non podería ser doutro xeito cando as cousas están ben feitas. Aínda que Fernando Cabeza non me inclúa na longa lista bibliográfica que acompaña o seu libro. Sorprendentemente, a pesar de levar mais de un ano publicado e de tratar o mesmo tema do que el se ocupaba, parece que non me leu. Eu si o lin a el, este seu traballo actual e os outros que ten publicado sobre toponimia galega en xeral e sobre A Estrada en particular. E, por suposto, como é norma e obrigación, cando utilicei algunha das súas achegas, fixen as oportunas referencias na miña listaxe bibliográfica.
En fin, non somos todos iguais. Estamos as pequenas e están os grandes. Mais os grandes ás veces pecan de altiveza e inmodestia. Eu, pequena e todo, síntome moi satisfeita do meu traballo e da boa acollida que tivo tanto na Estrada como en todas as parroquias onde se presentou.

O sábado día 13, véspera do 88 aniversario da proclamación da II República, o colectivo Capitán Gosende inaugurará no Campo das Laudas -Lugar da Memoria- (As Raposeiras-Meilide-Cerdedo), a cuarta lauda en lembranza e honra de XOSÉ TORRES PAZ. O cerdedense Torres Paz, carpinteiro de profesión, foi presidente local do PSOE, oficial do concello e concelleiro republicano. Integrante do "Comité de Emerxencia" que, en xullo de 1936, se significou en Cerdedo na defensa da legalidade republicana, referendada nas urnas cinco meses antes (febreiro de 1936). Os conspiradores contra a República (de ideario fascista) acabarían perpetrando un golpe de Estado (17 e 18 de xullo de 1936). O fracaso da rebelión franquista deparou unha crudelísima Guerra Civil. Derrotadas as forzas leais á República, España viuse abocada ao padecemento dunha ditadura de case corenta anos.
Cando Xosé Torres Paz se decatou de que a resistencia era en van, decidiu agocharse, canda outros compañeiros (entre eles Francisco Varela Garrido "Pancho"), no monte do Seixo (cova do Outeiro das Aveas). Nunha das súas fugaces visitas ao fogar, foi delatado por un veciño falanxista, detido e conducido ao cuartel da Garda Civil de Cerdedo. Á noitiña do 11 de agosto de 1936, membros da chamada Guardia Cívica, canda falanxistas de Cerdedo, conduciron a Xosé Torres Paz, a Xosé Cortizo González (veciño de Barro de Arén e militante socialista) e Manuel Garrido "o Negro" (veciño de Fondós-Quireza, militante socialista) a un punto fatídico da estrada Pontevedra-Compostela (á altura do lugar de Alba). Alí foron asasinados e os seus corpos abandonados nunha gabia da estrada. Deron por morto a Manuel Garrido, mais, prodixiosamente, deu sobrevivido ao transo (dende aquelas sería coñecido polo alcume "o Resucitado").
Para o acto do vindeiro sábado, estaba prevista a asistencia de Peregrina Torres, filla do homenaxeado, mais, por desgraza, Peregrina faleceu a madrugada do pasado domingo (31 de marzo). Os membros de Capitán Gosende queremos transmitirlle a familia as nosas máis sinceras condolencias. Debe consolarnos o feito de que a señora Peregrina abandonou este mundo sabendo que, 83 anos despois, a memoria do seu pai ía ser obxecto de reparación. Asistirán ao acto os fillos e netos da finada.
A inauguración da lauda comezará a iso das 12:00 h no dito lugar do Campo das Laudas. A lauda de XOSÉ TORRES PAZ (oficial do concello; asasinado) fincarase a carón das tres que a precederon: a de Xosé Otero Espasandín (mestre e poeta; exiliado), Antonio Sueiro Cadavide (alcalde republicano de Cerdedo; esquecido) e Francisco Varela Garrido (secretario do concello, fusilado). O conxunto escultórico estase facendo realidade grazas ao apoio desinteresado dos membros e simpatizantes de Capitán Gosende e, xaora, grazas á xenerosidade e mestría do escultor Marcos Escudero. O proxecto non se beneficia de subvención pública ningunha e é, polas súas características, unha iniciativa única en Galicia.

O domingo 31, pechacancelas do mes de marzo, os exploradores do Capitán Gosende recuncamos na busca polo vasto territorio que se recacha ao raiante do monte Seixo. Pateouse e esculcouse boa parte da xornada e, xa na atardecida, o esforzo viuse recompensado coa descuberta dun novo gravado rupestre.
    O titular ben merece estimarse anzol dunha fake news, porén ten moito de certo. Se non è vero, è ben trovato, e prácenos contextualizalo á data do 1 de abril, considerado na Galiza o día dos enganos ou das petas. Di a nosa tradición que “no primeiro de abril van os burros onde non deben ir”. Moita broma facemos os de Capitán Gosende coa efeméride, pois o 1 de abril de 2012, hai xa sete anos, botou a andar este noso proxecto de descuberta, valorización e difusión do acervo terramontés, e por aquí seguimos, chova que vente e nunca máis mal.
O petróglifo (coordenadas.- X: 553.274; Y: 4.702.463; alt. 720 m) sitúase, a pouco máis, no concello de Beariz (Ourense), a uns 450 m, ao sur, da aldea de Ricovanca (A Barcia do Seixo/Xirazga-Beariz), polo que, tendo en consideración o achado do domingo 17,  nova inscultura foi bautizada co nome de “petróglifo de Ricovanca II”. Xaora, é un gravado rupestre estremeiro. Consonte o deslinde trazado na web Información Xeográfica da Galiza (mapas.xunta.es), a inscultura afástase apenas 15 m da fronteira entre parroquias, concellos e provincias (téñanse en conta as imprecisións do recurso). Ao nordés da estrema, esténdese a parroquia de Xirazga, pertencente ao concello de Beariz e, este, á provincia de Ourense. Ao sudoeste da marca, esténdese a parroquia da Barcia do Seixo que pertence ao concello da Lama e, este, á provincia de Pontevedra.
    No deslindar xurisdicións e potestades, non todo ía ser tan sinxelo. Pola súa localización, adscribimos o sitio arqueolóxico ao lugar de Ricovanca, porén, aínda que a dita aldea se sitúa fisicamente na parroquia de Xirazga, vincúlase eclesiasticamente á parroquia da Barcia do Seixo. Cando toca, os veciños de Ricovanca temerosos de Deus empregan o lecer dominical para oír misa en Pontevedra e depositar o voto en Ourense (ou viceversa). Na mesma situación se atopan os veciños do lugar de Adrián (mellor, Hadrián). Aínda máis rocambolesco é o caso de Ratel (a piques de ficar deserto): a metade norte da aldea cae do lado de Forcarei (PO) e parroquia de Presqueiras (Santa Mariña); a metade sur, do lado de Beariz (OU) e parroquia de Xirazga, aínda que enterren os seus mortos na parroquia da Barcia, pertencente ao concello pontevedrés da Lama. Di o trabalinguas: As táboas do meu balcón moi mal entrambincutiladas son. Vou chamar o entrambincuntilador que as desentrambincuntile e as volva entrambincutilar mellor.
    O petróglifo de Ricovanca II tallouse hai uns 4.500 anos na parte superior dun bolo granítico peado cara ao poñente e aflorado nunha lomba montesa orientada tamén ao solpor. O penedo sobrancea a uns 100 m, ao sudoeste, da estrada que cruza dende Ricovanca até o aeródromo de Cernedo; a uns 150 m, cara ao nordés, do río Verdugo; e a uns 700 m, cara ao nordés, do núcleo da Barcia. A superficie visíbel do penedo é duns 140 m2. A vexetación circundante é monte baixo: toxo (rechorido, nesta altura do ano), xesta, carrasco, silveiras...
Con certeza, só se conserva a metade oeste do petróglifo, xa que o mamilón que lle serve de soporte foi rachado, xacando, pola metade. A liña de fractura coincide, na orientación, coa liña de demarcación interparroquial. Nas inmediacións do afloramento as marcas de extracción de pedra son evidentes.
    Os riscos que deron chegado ao presente compoñen un agrupamento de 19 coviñas que ocupan unha superficie duns 60 cm2. A concavidade máis pequena posúe un diámetro de 3 cm; a meirande, un diámetro de 7 cm. As coviñas situadas na parte central da constelación foron unidas con canles, dándolle xeito a unha figura antropomorfa. Cremos que algunhas das canalizacións son de feitura moderna.
    Xa ven que non esaxerabamos tanto. Cando as aldeas de Detrás do Seixo fervían de vida, o petróglifo de Ricovanca II empregábase, cando menos, como tripla marca de deslinde. Hogano, apenas establece o límite entre o ermo e o baldío.