Amalia un día conta a súa nai que se lle achegou o veciño da súa casa de Poio mentres xogaba na beirarrúa e lle pregunta se ela era a filla de Bóveda, desde aquela non a deixou saír máis. O veciño era Lis Quibén.
Relatounos Sabino Torres como ao lle preguntar a seu pai estrañado porque lle publicara o libro “La medicina popular en Galicia” no 1949, este confesoulle que lle debía a vida; entendemos entón tamén porque Fermín Bouza Brey lle fixo o prólogo logo de saber das negociacións e xestións naqueles días mouros para salvar a seu pai e irmán, e a todas as persoas que puido.
Xosé Álvarez fainos un retrato exhaustivo no seu blog “Pontevedra nos anos do medo” concluíndo: “Odiado polas vítimas, repudiado polos seus correlixionarios, a súa figura solitaria no antigo cafetín da Alameda é lembrada por moitos pontevedreses”.
Vitor Lis paseábase polas rúas da cidade do Lérez e polos imaxinarios da represión en Galiza como o prototipo de vitimario, ao que nos gosta crer que acabou infeliz e só rodeado dunha atmosfera de temor e amizades obrigadas, que quizais nos leve ao erro de despachalo como anomalía ou espurio ao propio réxime. Mais pouco a pouco fomos sabendo do caso de Alberte Martínez Tiscar.
O primeiro libro que dou conta da represión, tras do cal intuímos a pluma de Luís Seoane, “La Galice sous la botte de Franco” no 1938, xa denunciaba este episodio de terror: “A pobre muller non volveu ter noticias do seu home. Non hai xa ningunha dúbida de que foi asasinado. E o cadáver non apareceu”.
Evaristo A. Mosquera achegounos máis contexto cando dá noticias na súa obra do caso do irmán desta vítima, inicialmente partidario da “nova situación”, que chegou a dicirlle: viches o que lle pasou a Bóveda, o mesmo vaiche pasar a ti. E que logo do asasinato de Alberto cambiará radicalmente até tal punto que se dedicou a “percorrer os cárceres, xustificándose ante os prohomes de esquerda detidos, a quen case lle pedía perdón polo seu pasado”. Tamén pode de ser de interese a razón que atribúen a causa deste paseo: “un antigo pucheirazo electoral”.
O caso é que nas fantasías populares que ocupaban o espazo baleiro da falla de información quedaba fixada a idea deste paseo a unha persoa que non era de esquerdas, senón todo o contrario, atribuíndoo á falanxe como xente que ía por libre, e aventurando que a explicación a non aparición do cadáver é que este se atopa no fondo do mar. Por iso sorprendeume cando un parente dos Tiscar me chama ao coñecer as miñas pescudas nos arquivos militares e me pide se puidera indagar sobre o seu familiar. Eu xa lle anticipo que dificilmente pode atoparse algo cando esta documentación dá conta da represión formal e “legal”, e tampouco sabería como buscar. Porén de súpeto topo coa causa 440/1940 co nome Alberto Martínez Tiscar. 
Esta causa é incoada a instancia do seu irmán Felix, e é apoiada por este na folla de servizos que presenta a favor do golpe. Mais nela queda demostrada que Alberte foi sacado da súa casa o 5 de setembro do 36 pola Garda Civil co visto bo do Gobernador Civil Macarrón Piúdo, e non por ningún corpo paramilitar ou informal. Queda probada que a orixe desta orde está no propio Vitor Lis Quibén (“de este que no quede ni rastro”), topamos a confesión dos que obedeceron dita orde da  execución en Bueu e o ter botado o seu corpo á ría. E aínda así a sentenza inicial poñía literalmente: “Que no resulta debidamente justificada la perpetración de delito alguno”. Diante de semellante aberración alguén corrixe a lapis: “Que [aún cuando] resulta debidamente justificada la perpetración del delito... [no puede concretarse responsabilidades a exijir contra persona determinada”. En calquera caso o resultado é o mesmo, o sobresemento da causa.
Esta documentación acredita a complicidade de todo o sistema xurídico-político do franquismo nos crimes e na súa legalización, e deixa en evidencia que Vitor Lis non era un asasino illado e abandonado polo favor oficial. E, en definitiva, sobre estas bases xurídicas e morais é sobre as que se construíu o actual réxime que ten a gala ser evolución pacífica e lóxica do anterior.

* Publicado no Sermos Galiza, Afondo. 11 de agosto de 2016. Número 150

Desde o cumio do Pico Sacro volvemos máis un ano a dar conta de que non conseguiron destruír a nosa cultura. Aínda respira esta Terra, e no seu alento ergue con cada suspiro o espírito dun pobo que argallan miles de maneiras de converter en autómatas sen alma e que fracasan unha e outra vez en impedir que a enerxía que a súa materia xera e o vento que a súa tradición empuxa faga que volvan máis unha vez a actuar por si mesmos de xeito creativo e a negarse a limitarse a rebotar o que os outros fan. Pois mesmo petrificados, somos seixo peculiar que modula os ecos de xeito propio e mellorado.
90 anos despois de Castelao alí estaban máis unha vez recreadores de cultura, cultivadores en definitiva que desde os seus ámbitos representan moitos outros que polo país adiante están a manter vivo o facho da nosa dignidade. Desde a investigación da nosa cultura e literatura, creación poética e literaria, musical, fotografía, escultura, vídeo, teatro, etc... e sobre todo o asociacionismo de base que lle dá pulos e soporte a toda esta creación, alí estaban representados. Asociacións como O Galo Vagalumes da federación Galiza Cultura, ou do entorno do Pico como son as de Boqueixón e Vedra.  Citar a Abelardo Rendo, Marisa Otero, Mª Antonia Pérez, Pepe Penabade, Valdi, Xosé Luís Santos Cabanas, Iolanda Aldrey, Francisco Fernández Rey, Maria Xosé Sánchez Sebio, Mini e Mero, e outros nomes dos que subliñamos o de Xan Muras que deixou testemuño fotográfico desta xeira como no seu momento fixera Pedro Brey. Fálanos Iolanda Aldrey de como grazas a Xan conservamos a imaxe da Pena do Corvo nas súas fotografías aínda que, como ela ten dito, moitos aínda teñen presente no seu espírito ese penedo tan cheo de lendas que servía de faro para orientar a creación compartida dunha comunidade que empregaba como lugar común. Unha Pena do Corvo destruída pola voracidade, polo ánimo lucrativo dun empresario franquista que segue poñendo ao servizo do seu beneficio particular o que é de todos e todas.
Agardamos que non aconteza o mesmo cun pico Sacro ameazado por unhas canteiras que día a día van achegándoselle como o chapapote do Prestige se achegaban ás nosas rías cando Mini e Mero compuxeron un dos himnos máis fermosos e intelixentes adicado á resiliencia dun pobo:
Imos estando por aquí,
levamos séculos aquí,
neste sen norte.
Con esta fala e este ser,
con este eterno escurecer,
con esta noite.
Imos do fondo de vagar,
sen intención de renunciar
as madrugadas.
E seguiremos por aquí,
eternamente por aquí,
fato de mentes aluadas.
Pois procuramos unha luz,
a nosa historia, esa luz
que non se apaga.
A luz de ser chegando a ser
un camiñar de pobo e fe
en alborada.
E arredaremos dunha vez
o voso noxo, o voso fel
que nos desnorta.
Odio que tedes cara nós,
odio tamén de vós para vós:
Guerra de idiotas.
A Matria clama a corazón,
en liberdade, na razón
no sufrimento.
Vós reclamades quer vivir
no privilexio de esixir
sometemento.
Nada vos queda por facer
a vosa teima fai crecer
a nos a loita.
Sempre volvemos renacer
sempre xurdimos outra vez
tras mil derrotas.
E aquí estaremos ó final
en pé de Matria comunal
coa luz na porta.
Con esa luz que nos negou
tanta mentira que borrou
a nosa historia…
imos estando por aquí, levamos séculos aquí…