Xornal de Tabeirós-Terra de Montes

Capitán Gosende descobre o petróglifo máis grande do mundo

4/4/2019

O gravado rupestre abrangue dúas parroquias, dous concellos e dúas provincias

A carón do petróglifo de Ricovanca II (Beariz).

Calros Solla

O domingo 31, pechacancelas do mes de marzo, os exploradores do Capitán Gosende recuncamos na busca polo vasto territorio que se recacha ao raiante do monte Seixo. Pateouse e esculcouse boa parte da xornada e, xa na atardecida, o esforzo viuse recompensado coa descuberta dun novo gravado rupestre.
   O titular ben merece estimarse anzol dunha fake news, porén ten moito de certo. Se non è vero, è ben trovato, e prácenos contextualizalo á data do 1 de abril, considerado na Galiza o día dos enganos ou das petas. Di a nosa tradición que “no primeiro de abril van os burros onde non deben ir”. Moita broma facemos os de Capitán Gosende coa efeméride, pois o 1 de abril de 2012, hai xa sete anos, botou a andar este noso proxecto de descuberta, valorización e difusión do acervo terramontés, e por aquí seguimos, chova que vente e nunca máis mal.
O petróglifo (coordenadas.- X: 553.274; Y: 4.702.463; alt. 720 m) sitúase, a pouco máis, no concello de Beariz (Ourense), a uns 450 m, ao sur, da aldea de Ricovanca (A Barcia do Seixo/Xirazga-Beariz), polo que, tendo en consideración o achado do domingo 17, nova inscultura foi bautizada co nome de “petróglifo de Ricovanca II”. Xaora, é un gravado rupestre estremeiro. Consonte o deslinde trazado na web Información Xeográfica da Galiza (mapas.xunta.es), a inscultura afástase apenas 15 m da fronteira entre parroquias, concellos e provincias (téñanse en conta as imprecisións do recurso). Ao nordés da estrema, esténdese a parroquia de Xirazga, pertencente ao concello de Beariz e, este, á provincia de Ourense. Ao sudoeste da marca, esténdese a parroquia da Barcia do Seixo que pertence ao concello da Lama e, este, á provincia de Pontevedra.
   No deslindar xurisdicións e potestades, non todo ía ser tan sinxelo. Pola súa localización, adscribimos o sitio arqueolóxico ao lugar de Ricovanca, porén, aínda que a dita aldea se sitúa fisicamente na parroquia de Xirazga, vincúlase eclesiasticamente á parroquia da Barcia do Seixo. Cando toca, os veciños de Ricovanca temerosos de Deus empregan o lecer dominical para oír misa en Pontevedra e depositar o voto en Ourense (ou viceversa). Na mesma situación se atopan os veciños do lugar de Adrián (mellor, Hadrián). Aínda máis rocambolesco é o caso de Ratel (a piques de ficar deserto): a metade norte da aldea cae do lado de Forcarei (PO) e parroquia de Presqueiras (Santa Mariña); a metade sur, do lado de Beariz (OU) e parroquia de Xirazga, aínda que enterren os seus mortos na parroquia da Barcia, pertencente ao concello pontevedrés da Lama. Di o trabalinguas: As táboas do meu balcón moi mal entrambincutiladas son. Vou chamar o entrambincuntilador que as desentrambincuntile e as volva entrambincutilar mellor.
   O petróglifo de Ricovanca II tallouse hai uns 4.500 anos na parte superior dun bolo granítico peado cara ao poñente e aflorado nunha lomba montesa orientada tamén ao solpor. O penedo sobrancea a uns 100 m, ao sudoeste, da estrada que cruza dende Ricovanca até o aeródromo de Cernedo; a uns 150 m, cara ao nordés, do río Verdugo; e a uns 700 m, cara ao nordés, do núcleo da Barcia. A superficie visíbel do penedo é duns 140 m2. A vexetación circundante é monte baixo: toxo (rechorido, nesta altura do ano), xesta, carrasco, silveiras...
Con certeza, só se conserva a metade oeste do petróglifo, xa que o mamilón que lle serve de soporte foi rachado, xacando, pola metade. A liña de fractura coincide, na orientación, coa liña de demarcación interparroquial. Nas inmediacións do afloramento as marcas de extracción de pedra son evidentes.
   Os riscos que deron chegado ao presente compoñen un agrupamento de 19 coviñas que ocupan unha superficie duns 60 cm2. A concavidade máis pequena posúe un diámetro de 3 cm; a meirande, un diámetro de 7 cm. As coviñas situadas na parte central da constelación foron unidas con canles, dándolle xeito a unha figura antropomorfa. Cremos que algunhas das canalizacións son de feitura moderna.
   Xa ven que non esaxerabamos tanto. Cando as aldeas de Detrás do Seixo fervían de vida, o petróglifo de Ricovanca II empregábase, cando menos, como tripla marca de deslinde. Hogano, apenas establece o límite entre o ermo e o baldío.

Petróglifo de Ricovanca II. Ao fondo, o monte do Seixo.

0 Comentários

Reaccións á curtametraxe de animación “Comba e Buxo descobren Cerdedo-Cotobade”

3/29/2019

0 Comentários

Calros Solla

Aínda que o mal xa está feito (ou facéndose), desexamos emendar algunhas das inexactitudes detectadas no guión da curtametraxe de animación titulada “Comba e Buxo descobren Cerdedo-Cotobade” e, así mesmo, malia semellar asunto inofensivo, pór de manifesto a súa inoportuna e inconveniente tendenciosidade.
En campaña electoral e cos cartos de todos, a alcaldía de Cotobade encargoulle este traballiño a unha empresa de Pontevedra (“Ab Origine. Antropoloxía e Xestión Cultural etc., etc.”) coa intención de reescribir en proveito da dereita caciquil a historia de Cerdedo. Por moito que o material vaia dirixido ao público infantil, os nenos –cando menos, os cerdedenses–, merecen ser instruídos (e non condicionados) cun relato o máis fidel posíbel da súa realidade. Os cativos merecen saber cando se lles está contando un conto.
A anomalía “Cerdedo-Cotobade”, cuxa normalización se pretende inculcar nas crianzas a través dos debuxos animados, é resultado dunha decisión arbitraria arranxada en 2016 polo cacicaxe local (non mediou referendo ningún). Tanto en Cerdedo coma en Cotobade, a delongada ausencia dun proxecto político de futuro, derivou en éxodo rural, sangría demográfica, avellentamento poboacional e irreparábel decadencia. Fusionar os dous territorios foi a enésima alcaldada. Tras dezaoito meses de experimento, nin tan sequera os propios artífices da ocorrencia son quen de xustificar o extravagante casorio da fame coa gana de comer. Para non ser vítima da inducida decadencia, o alcalde de Cerdedo, véndolle as orellas ao lobo, desapareceu da escena, reclamando o pago dos favores emprestados (“sálvese quen poida”). Pouco a pouco, mesmo os cerdedenses máis proclives se van decatando (sen tempo non era) de que a fusión nin tan sequera é fusión, senón absorción. Por arte de birlibirloque, Cerdedo perdeu a súa condición de concello, converténdose nunha parroquia periférica de Cotobade. De espantallo a marioneta nun abrir e pechar de ollos.
Xa que falamos de historia, os rapaces de Cerdedo deben saber que, en oitenta anos (1936-2016), o goberno de Cerdedo non gozou da salubridade da alternancia, é dicir, de xeito ininterrompido a casa do concello foi ocupada polos que provocaron a Guerra Civil e polos seus herdeiros ideolóxicos (nostálxicos do franquismo). Eles son os causantes da ruína do territorio e, xa que logo, eles impiden o seu rexurdimento. Por desgraza, isto é extrapolábel ao pais enteiro. A menos de dous meses das eleccións municipais, a utilización desta curtametraxe de animación para adoutrinar os nenos é dunha baixeza insoportábel.
No tocante á calidade lingüística do guión, apenas diremos que é moi mellorábel. Como é común nos vídeos propagandísticos, os adxectivos “marabilloso”, “bonito” e “fermoso” repítense até a saciedade.
No tocante á documentación, convén precisar varias cousas:
Polo que atinxe ao rico patrimonio arquitectónico de Cerdedo (tan rico como arruinado), nesta película saliéntase o típico: unha ponte, un muíño e un agrupamento de canastros.
Respecto á ponte:
Sobre o río do Castro sitúase a construción que o pobo nomea “ponte de San Antonio”. A ponte salva o río do Castro (non “dos Castros”, como se di no filme). No seu tramo alto, o río cingue o outarelo do Castro de Montes, poboado da Idade do Ferro e torre-fortaleza medieval (San Miguel de Presqueiras), circunstancia que lle outorgou o nome.
De calquera xeito, a denominación “ponte de San Antonio” é moderna, pois a súa vinculación co santo data do traslado (por mor das enchentes) da capela do Santo Antonio que, a comezos do século XIX, aínda se atopaba uns catrocentos metros río abaixo. A capela está dedicada ao santo portugués Antonio de Lisboa (ou de Padua). Na Galiza faise diferenza entre este, o casamenteiro (fest.: 13 de xuño), e o santo Antón, o dos porcos (fest.: 17 de xaneiro).
A relocalización da capela deparou a creación dun novo topónimo. Ao pouco, o lugar comezou a chamarse “San Antonio”: veigas amenizadas polo río do Castro que, no seu tramo final, se adobían cunha ponte, unha ermida e un cruceiro. A ponte que hoxe se nomea “de San Antonio” ou de “Santo Antonio” (do lugar de, non do santo) chamouse no antigo “ponte de Cerdedo”. Grazas á ponte, o ramal da ancestral Verea Vella libra o río do Castro e permite o acceso á vila, en paralelo á actual estrada nacional. Este é o chamadeiro que emprega o Padre Sarmiento (oriúndo das Raposeiras de Meilide), en 1745: Desde Pedre, siguiendo Lérez arriba, a una legua está la feligresía de San Juan de Cerdedo. El río, sólo en este espacio, va llano por praderías. A media legua río arriba le entra a la derecha el río das Cervas, que pasé. A poco arriba, sobre el río grande, está la capilla de San Antonio. Después hace ángulo y confluencia el río Lérez, que baja de hacia el norte, con otros dos ríos, en uno ya, que viene de hacia Cerdedo. Después está el puente de Cerdedo de piedra buena, por el cual pasan unidos los dos ríos antes de unirse al río Lérez (Viaje a Galicia de 1745).
A ponte é de feitura medieval: arco de medio punto lixeiramente apuntado. Escribín hai tempo no xornal Faro de Vigo (3-3-2013): Na Galiza, o adxectivo “romana” engádeselles a moitas pontes. O pobo cualifícaas de romanas en atención á súa fábrica perdurábel, rexa arquitectura; soberbia cantaría que seguirá en pé cando a meirande parte das modernas estruturas esmorezan afectadas de aluminose. Ponte romana de Cerdedo, ponte romana de Pedre...; pontes románicas, feitas ao romano xeito, enxeño de ponteiros medievais.
O guión pregouse aos intereses da burricaxe caciquil ao engadir que “moitos investigadores pensan que esta ponte foi feita polos romanos”. Que investigadores? Cales son as probas nas que se basean estes supostos investigadores para afirmar tal cousa? Tamén, en Faro de Vigo (3-3-2013), pódese ler: Rodríguez Fraíz, cronista de Terra de Montes, advertiu, xacando, nas beiradas da ponte, as inscricións “D-Go-SADoSO.-B.-P.” e “H.-F.-II.-F.-A. MÇLI” que o levaron a datala no século XII. O ponteiro medieval Diego Saidoso revelábase como artífice da edificación. O propio Fraíz atopará no papelorio vello constancia de posteriores reconstrucións, como a acometida no século XVII polos canteiros Pedro Fortes Porto e Pedro de Covelo, aínda vixente.
En verdade, foi a ignorancia e o desleixo o que empurrou a antiga alcaldía de Cerdedo a encargar, tamén co diñeiro de todos, uns onerosos paneis sinaladores co desatinado reclamo: “Complejo romano de San Antón” (léase o artigo: “O Cerdedo romano e outros “complexos”” (Faro de Vigo, 20-11-2016)). Ao pouco, tras coñecer as críticas de Capitán Gosende publicadas na prensa, os mesmos que chantaron o desmesurado sinalador á beira da N-541 fixérono desaparecer e hoxe ninguén sabe do seu paradoiro.
Afírmase na curtametraxe que a ponte de Santo Antonio está situada no “val de San Xoán”. Falso. “San Xoán” é a denominación da valga amenizada polo río Lérez tras enfiar a ponte Valoutas. Aínda nó seculo XX, nas lombas de San Xoán, á marxe dereita do Lérez, se celebraba unha concorrida feira de gando. Consúltese, sen máis, o Topográfico. Dende o lugar coñecido como “O Coteliño”, antes da construción do tramo recto da N-541 (antiga estrada de Ourense), o vial arrodeaba por San Xoán e valíase da ponte Valoutas para acceder a Cerdedo. Tras ver o vídeo, o espectador (canto máis, un neno) acaba dubidando se a ponte de Cerdedo é “de San Xoán” ou “de San Antón”, sendo como é de “Santo Antonio”. Dende logo, vendo a secuencia en cuestión, “a igrexa tan bela do fondo” non é a parroquial de San Xoán, senón a ermida de Santo Antonio. Menuda zarangallada!!!
Para máis inri, na web Historia de Galicia (16-8-2018), publicabamos: A ponte de Santo Antonio está no “ollo da cara” de Cerdedo, de aí que o seu aspecto sexa, en aparencia, mellor ca o das pontes de Parada e Pedre, afastadas do tránsito da estrada nacional. Ende mal, o pack turístico “verea, ponte, capela e cruceiro” leva décadas afeado por tendidos eléctricos que chantaron os seus postes, paus e fíos no medio e medio da escena, perturbando a perspectiva, sexa cal sexa o tiro de cámara ou o punto de visión do observador.
Así e todo, o máis preocupante da ponte de Santo Antonio é a existencia dunha gretada e inoperante arqueta de decantación de augas grises que, provenientes do casarío, se verten directamente ao leito do río. Na estiaxe o ludro empoza baixo a bóveda do aliviadoiro (o ollo pequeno). Non é a primeira vez que o colectivo Capitán Gosende denuncia a existencia desta anomalía na rede de sumidoiros de Cerdedo, sen obter de momento, satisfacción á nosa demanda por parte da autoridade.
Respecto aos canastros:
A imaxe empregada do sitio falsea a realidade, pois, a eira da Ermida é, na actualidade, paradigma do “feísmo”, debido á acumulación de varandas, marquesiñas, paus da luz, cables, sinaladores enferruxados e outras caralladas. O eirado da Ermida sitúase na aldea de Filgueira (este dato tamén se omite), pertencente a parroquia de Castro. A denominación “O Castro”, empregado no vídeo, é descoñecida para os naturais.
Respecto ao muíño:
Cítase na curtametraxe o “muíño do Fogueteiro”. Cómpre informar que a denominación “muíño dos Fogheteiros” (en plural) aparece rexistrada por vez primeira no libro Cerdedo. Materiais para o estudo da freguesía de San Xoán de Cerdedo. Inventario xeral (2002). O chamadeiro é da colleita do autor. O enxeño coñécese polo “muíño dos Varela”, pois este é o apelido da familia de pirotécnicos, naturais da aldea da Revolta. Preferiuse o chamadeiro “dos Fogheteiros” pola abundancia de “Varelas” na zona. Tamén se omite que o muíño se sitúa á beira do río do Seixo.
O argumento de que os muíños son “recordos do noso pasado” non pode ser a escusa que xustifique o seu estado de ruína e abandono. Todos os muíños da cacarexada ruta Cavenca-A Cavadosa (o antigo camiño dos defuntos) presentan este estado de acabación. Mala pedagoxía.
Abonda. Prégaselle ao autor (ou autores) as necesarias rectificacións (polo ben dos nenos). Prégaselles que non se acollan ao de “que falen de min, anque sexa mal”. Non todo é confusión neste vídeo, a expresión rosmada polo can ao se despedir: “Quero pan!” é moi reveladora. O refrán “Polo pan baila o can” tamén se oe en Cerdedo.

0 Comentários

Capitán Gosende descobre un petróglifo en Beariz

3/19/2019

0 Comentários

O colectivo atopa o seu primeiro gravado rupestre na provincia de Ourense

Petróglifo de Ricovanca (cara ao sur).

Petróglifo de Ricovanca (cara ao leste).

Membros de Capitán Gosende a carón do petróglifo de Ricovanca (Xirazga-Beariz)

Calros Solla

O domingo 17, a tropa do Capitán Gosende decidiu perderse polos ermos montuosos que se estenden ao nacente (e na nacente) do río Verdugo. A poñente, dexergabamos a cara B do monte do Seixo, a cara oculta. Cuestión de perspectiva, para os de Cerdedo, a cara vista do Seixo ten a Laxamoura no medio da testa.
A media tarde, mentres atravesabamos o esporón que a silueta do concello ourensán de Beariz brande entre os concellos pontevedreses de Forcarei (N) e A Lama (S) (véxase o Topográfico), a compañeira Alicia Garrido botaba para o fardel das descubertas outro gravado rupestre. A talla prehistórica distribúese a distintos niveis nun rochedo metamórfico aflorado na lomba leste do montiño que afasta os poboados de Ricovanca, Adrián ou Ratel dos de Framia, Correa ou Doade (todos pertencentes á parroquia de Xirazga). O topónimo “Adrián” non figura no Nomenclátor. Neste recurso, ningún “Hadrián” ou “Adrán” se rexistran para Beariz.
Aínda que o lugar de Ratel se adscribe á parroquia de Presqueiras (Santa Mariña), é detalle curioso que a fronteira interparroquial, interprovincial e entre concellos atravese polo medio do casarío e mesmo deixe unha vivenda aos ventos de ambas as dúas xurisdicións. A lenda do xigante nomeado “o home da leghua” que recollín, xacando, en Ratel, e que incluín nas do monte do Seixo, ten a súa orixe nesta peculiaridade: “Era un home tan ghrande, tan ghrande, tan ghrande que cando se deitaba na cama, pousaba a cabeza en Ourense e os pés, en Pontevedra”.
Lendas á parte, dende aquel intre gozoso, o patrimonio de Beariz víase arrequecido cun novo sitio arqueolóxico. Agardamos que para os naturais sexa motivo de ledicia. Para nós foino, pero, de boas intencións está o inferno cheo.
Decidimos denominar o achado “petróglifo de Ricovanca”, por mor da proximidade co devandito lugar. A inscultura localízase a uns 500 m, en liña recta e cara ao sueste, de Ricovanca (Xirazga-concello de Beariz); a uns 925 m, cara ao sueste, da aldea de Ratel (Presqueiras (Sta. Mariña)-concello de Forcarei), e a uns 1.300 m, cara ao nordés, da aldea da Barcia (A Barcia do Seixo-concello da Lama). Así mesmo, sitúase nas proximidades do trazado dun antíquisimo camiño “vreeiro”, itinerario de arrieiros, amolloado de milladoiros.
J. Caridad Arias (2003) deriva “Ricobanca” de *Rico-banica, procedendo o segundo elemento do nome celta Ban(n)io. Eu atrévome a dicir que o topónimo pode ser xunción de “río” e “caivanca” ou “cavanca” (ant. “caveanca”), facendo referencia á depresión pola que discorre o Verdugo (non Verduxo), a corrente fluvial que, con berce na aba leste do monte do Seixo, emboca na ría de Vigo.
O petróglifo de Ricovanca (coordenadas.- X: 553.813; Y: 4.702.696; alt. 790 m) componse, a primeira vista, dunhas 27 coviñas. A crista de xisto que soporta a inscultura presenta unha orientación N-S e unha superficie visíbel duns 45 m2 (colonizada por toxo, carrasco, carqueixa e herbáceas). O diámetro das concavidades vai dende os 4 cm até os 13 cm. A máxima concentración de fossettes dáse na sección sur (18 concavidades; unha coviña con desaugadoiro): xa agrupadas, xa aliñadas ou illadas. Na sección media apreciamos 7 coviñas, labradas na parte máis elevada do afloramento. Na sección norte distinguimos 2 coviñas tanxentes.
A estación petroglífica sitúase a uns 20 m, cara ao norte, dunha pista forestal, entre unha repoboación rara de piñeiros acabada de rozar (xa que logo, prudencia). Dende o sitio arqueolóxico avístase cara ao sur, nun primeiro termo, o aeródromo de Cernedo e, ao lonxe, o curucho de Pena Corneira.
Co gravado rupestre de Ricovanca, o colectivo Capitán Gosende anota na súa conta o petróglifo número 60 e estende a súa área de busca.

0 Comentários

A destrución da necrópole megalítica do Marco do Feal

3/15/2019

0 Comentários

Mámoa 1 da Espiñeira (Codeseda).

Calros Solla

Dúas das catro mámoas do cemiterio neolítico de Quireza foron arrasadas

O pasado domingo, membros do colectivo Capitán Gosende desprazámonos até as inmediacións do vértice interparroquial de Quireza (Cerdedo) e Codeseda-Sabucedo (A Estrada) co obxectivo de localizar a necrópole megalítica do Marco do Feal e dar testemuño do seu estado de conservación.
A denominación Marco do Feal foi a escolleita por Patrimonio para a catalogación deste xacemento (ano 2001). Segundo a web “Información xeográfica de Galicia” (mapas.xunta.gal), a intersección dos devanditos lindes parroquiais situaríase a uns 240 m, ao noroeste, do centro do conxunto tumulario. Coidamos que, de aínda existir o “marco” (cecais, pedrafita), fincaríase alí onde cadrar esta tripla e inmemorial estrema. “Feal” é fitotopónimo, abundancial de feo (lat. foenum): terreo onde medra ou se sementa o feo (herbáceas forraxeiras).
   O cemiterio neolítico do Marco do Feal componse de, cando menos, seis mámoas. Catro localízanse en territorio de Quireza (Cerdedo), ao sur, e dúas en terra de Codeseda (A Estrada), ao norte. A liña divisoria riscase polo medio do antigo chan funerario. Dúas pistas forestais escolleron a chá tumularia para converxer.
Como xa dixemos, o xacemento cerdedense foi catalogado por Patrimonio coa denominación “Marco do Feal”. Do outro lado da raia, a escasos metros, o xacemento estradense foi catalogado coa denominación “A Espiñeira”, segundo consta nos planos de localización dos xacementos arqueolóxicos do PXOM estradense (folla S1-50). O PXOM da Estrada sitúaas na parroquia de Sabucedo, pero estar, están en Codeseda. As coordenadas xeográficas rexistradas no PXOM están erradas.
   No tocante ás mámoas da banda de Cerdedo, enumeramos e engadimos coordenadas certas: Mámoa 1 do Marco do Feal (coordenadas.- X: 546.469; Y: 4.715.533; alt. 583 m – código: GA36011047). Mámoa 2 (coordenadas.- X: 546.527; Y: 4.715.539; alt. 584 m – código: GA36011048). Mámoa 3 (coordenadas.- X: 546.528; Y: 4.715.534; alt. 586 m – código: GA36011049). Mámoa 4 (coordenadas.- X: 546.534; Y: 4.715.557 – código: GA36011050).
   No tocante ás mámoas da banda de Codeseda, enumeramos e engadimos coordenadas certas: Mámoa 1 da Espiñeira (coordenadas.- X: 546.565; Y: 4.715.611; alt. 587 m - código: GA36017155). Mámoa 2 (coordenadas.- X: 546.515; Y: 4.715.565; alt. 584 m – código: GA36017156).
   Na nosa excursión fomos quen de atopar tres das catro mámoas do lado de Quireza e, a maiores, as dúas mámoas do lado de Codeseda. Moi ao noso pesar, constatamos que dous túmulos do conxunto de Cerdedo foran arrasados.
   A descrición do estado de conservación que de cada unha das catro mámoas cerdedenses fixeran os técnicos de Patrimonio en 2001 xa evidenciaba a desfeita: “xacemento gravemente alterado por causas agrícolas e/ou forestais”.
   Dezaoito anos despois, os de Capitán Gosende informamos que na necrópole megalítica do Marco do Feal (uns 6.000 anos de antigüidade), a Mámoa 3 (GA36011049) e a Mámoa 4 (GA36011050) foron total ou parcialmente destruídas. As coordenadas consignadas para a Mámoa 3 leváronnos ao sitio certo, mais, sobre o terreo, foi imposíbel a súa identificación.
   A Mámoa 1 do Marco do Feal ten uns 17 m de diámetro e un cráter de violación duns 4’50 m de diámetro. O túmulo está cuberto de herbáceas e algún piñeiro. A Mámoa 2 posúe un diámetro de 17 m e un cráter de 5 m. O túmulo está cuberto de matogueira. A Mámoa 3 non foi factíbel localizala. No sitio, a maquinaria forestal (repoboación de piñeiros) abriu grandes regos, achandando, ben seguro, o montículo da sepultura. Numerosos cachotes de granito e seixo branco e pardo, pertencentes á coiraza do megálito, espallánse pola zona. A Mámoa 4 foi devastada coa apertura dunha pista forestal de 7 m de ancho. Enriba dos vestixios do túmulo medra un eucalipto, triste metáfora do país.
Provoca carraxe comprobar como no mapa do PXOM cerdedense (plano nº 0-3-2), a Mámoa 4 figura en solo clasificado de “protección do patrimonio” e, ao mesmo tempo, no medio e medio dunha pista forestal que a levou por diante. A mesma protección velaba pola Mámoa 3. De que serviu?
A pista forestal que arrasou a Mámoa 4 do Marco do Feal tamén afectou á Mámoa 2 da Espiñeira. A Mámoa 2 da Espiñeira ten uns 15 m de diámetro e un cráter de violación duns 2’50 m de diámetro. O túmulo está cuberto de herbáceas e matogueira. Ortostatos visíbeis. A Mámoa 1 da Espiñeira, á marxe dun camiño tradicional, posúe 17 m de diámetro e un cráter de 5 m. A superficie do túmulo foi rozada hai pouco. Enriba xa lle medran bos carballos.
A necrópole Marco do Feal-A Espiñeira vincúlase con outros tres túmulos rexistrados á beira do citado camiño tradicional que, dende a encrucillada de pistas que secciona o cemiterio prehistórico, vai confluír, 1.700 m na dirección nordés, coa estrada PO-7102, a pouco máis dun quilómetro da aldea de Sabucedo (códigos: GA36017154, GA36017153 e GA36017152).
As mámoas, mamoelas, mamoíñas, modias, medoñas, minas, moutas, medorras... e a cámara mortuoria que agochan (anta, arca, campa, casota, forno, gurita, pedramoura...) son coma botellas de pedra que, dunha beira á outra do tempo proceloso, aboian unha mensaxe dos antepasados. Temos a obriga de gardar a integridade do recipiente á espera de que mans expertas poidan tirarlle a rolla e nos desvelen, por fin, o seu misterio.

0 Comentários

Catro mámoas na Chá de Pedrouzos

3/5/2019

0 Comentários

Capitán Gosende atopa dúas mámoas en Castro entre restos forestais. A talla dun piñeiral permite a descuberta de dous novos xacementos

No centro da imaxe, a Mámoa 1 da Chá de Pedrouzos.

Calros Solla

O luns de entroido, membros de Capitán Gosende disfrazámonos de garbosos arqueólogos e, a falta de sambódromo, subimos na rumboia a costa do monte de Vilar (Figueiroa). Ao pouco, acadabamos a lomba sudoeste de Pena Redonda ou Pedrouzos, outarelo que fixa a estrema entre as parroquias de Castro (N) e Figueiroa (S).
O paseo en ascenso apenas superou os 900 m e os 100 m de desnivel. A pista, de xabre, percorre de sur a norte a valiña encaixada entre o monte da Eiriña (648 m) e o de Pedrouzos (vértice xeodésico: 680 m). Se dende Vilar nos prouguese acadar a pé as aldeas de Castro, o chamado Paso da Eiriña sería o itinerario máis dereito e axeitado para salvar ambos os dous accidentes orográficos.
Que se nos perdía aos de Capitán Gosende naquelas empinadas? Pois, cóntolles. Días atrás, un veciño de Vilar (anónimo) puxérase en contacto con nós (a través de Faro de Vigo) para avisarnos dunha talla de árbores que se estaba a levar a cabo nunha parcela de monte, perto do alto de Pedrouzos. Na parcela en cuestión había constancia da existencia de mámoas, é dicir, monumentos funerarios prehistóricos, tumbas megalíticas, xacementos arqueolóxicos duns 6.000 anos de antigüidade. A parcela, situada á beira esquerda da pista forestal que leva ao coto, ten forma de U e mide unhas 15’8 hectáreas e, até hai uns días, boa parte da súa superficie estaba ocupada por unha repoboación de piñeiro.
Consultados os nosos arquivos, verificamos a existencia naquel sitio de dous túmulos neolíticos, catalogados por Patrimonio coa denominación: “Mámoa 1 de Pedrouzos” (GA36011021) e “Mámoa 2 de Pedrouzos” (GA36011022). Había que ir alá.
Ao chegar á zona, comprobamos que o labor de talla rematara. As toradas xa foran retiradas da parcela. O chan, do que sobresaían moitos tocóns, estaba cuberto de ramallada e frouma, ora espallada ora amoreada por aquí e por alá. Recendía a resina. As rodeiras da maquinaria marcáranse fondas no lamazal.
Agardamos que o responsábel destes traballos aínda non os dese por concluídos. Urxe retirar os restos forestais, xa que, cando chegue a calor, a parcela se converterá nunha polvoreira. Pregamos para que os xestores daquel anaco de monte non estean pensando nun eucaliptar como plantío substitutivo.
Parcela dentro, axiña identificamos a primeira das mámoas. A Mámoa 1 de Pedrouzos (coordenadas.- X: 548.730; Y: 4.711.614; alt. 628 m) ten uns 20 m de diámetro. Localízase a uns 40 m, ao noroeste, da pista forestal; a uns 450 m, ao sudoeste, do cume de Pedrouzos; e a uns 650, ao nordés, do cume da Eiriña.
A uns 90 m cara ao nordés da Mámoa 1, identificamos a segunda das mámoas catalogadas. A Mámoa 2 de Pedrouzos (coordenadas.- X: 548.809; Y: 4.711.653; alt. 629 m) sitúase á beira da pista forestal (mellor, viceversa). Posúe uns 22 m de diámetro e un amplo cráter de violación.
Coidamos que os tractores respectaron a integridade dos xacementos catalogados. Cando dicimos “respectaron”, queremos dicir que non pasaron por riba deles. Non é chiste, esta circunstancia é frecuente no noso paisiño.
Decidimos non abandonar a zona sen antes dar unha volta polos arredores. Non fixo falla abandonar aquel terreo para descubrirmos outras dúas mámoas. A prodigalidade deste relanzo entre montañas inspirounos unha denominación máis acaída: a Chá de Pedrouzos.
A Mámoa 3 da Chá de Pedrouzos (coordenadas.- X: 548.752; Y: 4.711.641; alt. 629 m) localízase a uns 35 m, ao nordés, da Mámoa 1 e a uns 55 m, ao sudoeste, da Mámoa 2. A Mámoa 3 posúe uns 9 m de diámetro (mamoíña) e ten á vista dous bloques de pedra (probabelmente, ortostatos). Dimensións dos posíbeis ortostatos: 130x110x90 cm; 150x80x50 cm.
A Mámoa 4 da Chá de Pedrouzos (coordenadas.- X: 548.726; Y: 4.711.719; alt. 625 m) sitúase a uns 100 m cara ao norte da Mámoa 1 e a uns 100 m cara ao noroeste da Mámoa 2. A Mámoa 4 ten uns 8 m de diámetro (mamoíña). Presenta cráter de violación. As mámoas 1, 2 e 4 forman un triángulo isósceles. A mámoa 3, ocupando unha posición centrada, fica contida na figura xeométrica.
Coñecendo as querenzas das comunidades neolíticas, o lugar reúne moitas das condicións necesarias para ser elixido como necrópole: o perfil chan do terreo, a preeminencia, a proximidade a unha concorrida vía de comunicación (o Paso da Eiriña), a abundancia de material construtivo... A chá tumularia aparece flanqueada por dúas correntes de auga que, vertendo cara ao noroeste, son tributarias do regueiro das Valgadas; este, á súa vez, do río de Quireza.
Segundo a información facilitada polo visor de mapas da Xunta da Galiza, os túmulos da Chá de Pedrouzos atópanse a escasos metros da estrema interparroquial. Ou sexa, estas “tumbas de xentís” foron empregadas como fitos de deslinde dende tempo inmemorial. A Mámoa 2 situaríase en terra de Figueiroa. As outras tres, en terra de Castro. Estes marcos non son doados de mover.
Traballo feito. No tocante a mámoas, dubido que a administración local estea disposta a investir un peso na súa protección. Xa que logo, o da valorización é quimera.
Fagamos que as mámoas da Chá de Pedrouzos duren, cando menos, outros 6.000 anos. Confiemos en que neste tempo dea chegado unha promoción de gobernantes dotados das doses mínimas de sensibilidade e sentido común.