Xornal de Tabeirós-Terra de Montes

Ao rescate da media mámoa de Lourido

8/26/2020

O colectivo Capitán Gosende reclama que se sinalice e protexa este xacemento megalítico de Lourido (Cerdedo)

Calros Solla

A estrada de Lourido a Biduído levou por diante a metade do túmulo.

Dos trece sitios arqueolóxicos localizados na aldea cerdedesa de Lourido (por desgraza, non todos catalogados), as tumbas neolíticas son as que, no devir dos séculos, recibiron un maltrato meirande. Así e todo, cómpre lembrar a controvertida supervisión arqueolóxica dos traballos forestais desenvolvidos no Outeiro Aciveiro que, hai uns meses, afectaron gravemente a tres gravados rupestres (Faro de Vigo, 7-8-2020).
No tocante ás mámoas, a cobiza polos enxovais funerarios, as actividades agrícolas e forestais e o ancheamento das antiquísimas vías de comunicación (ao pé das cales se erixiron ditas necrópoles) provocaron danos irreparábeis no megalitismo galego e, non ía ser unha excepción, no megalitismo de Cerdedo. Catro son as mámoas consignadas na zona de Lourido (parroquia de Cerdedo); todas catro, catalogadas: mámoas do Outeiro Aciveiro I e II (2001), e mámoas do Catadoiro I e II (2008).
Na actualidade, as mámoas do Outeiro Aciveiro e a mámoa do Catadoiro II son inaccesíbeis (por non dicir, imperceptíbeis) a causa da inclemente matogueira. O seu mal estado de conservación xa se reflectía nos informes de catalogación patrimonial de 2001 e 2008, onde tamén se daba razón dunha quinta mámoa (mámoa do Outeiro Aciveiro III?), asoballada pola apertura dunha pista forestal (Véxase: Carta arqueolóxica do concello de Cerdedo, Ed. Morgante, 2009, páx. 66).
O obxecto do presente artigo é dirixir a atención das autoridades cara ao túmulo catalogado en 2008 coa denominación imprecisa de “mámoa do Cotadoiro I” (GA36011066). Empregamos o cualificativo de “impreciso” para o asento, xa que o lugar ao que se fai referencia denomínase O Catadoiro (de catar “divisar, albiscar”), malia que, en realidade, a medorra se atope nos predios coñecidos polas Abeleiras (coordenadas.- X: 549.339; Y: 4.707.854; alt. 481 m), perto de onde o colectivo Capitán Gosende descubriu en setembro de 2018 tres petróglifos.
A mámoa do Catadoiro I (ou das Abeleiras) ergueuse á beira dun antigo camiño (hoxe, estrada asfaltada), antano ramificación cara ao sur da ancestral Verea Vella (vieiro trazado en Cerdedo en paralelo aos ríos Lérez e Castro, o seu afluente). Este ramal da Verea Vella (costa do Salgueiral) puña en comunicación o val do río do Castro coas aldeas fundadas nas abas occidentais do monte Costoa (Lourido, Biduído e Chamadoira). Xa a finais dos anos sesenta e comezos dos setenta do pasado século, abríronse dúas estradas, unha pola Revolta cara a Lourido e Biduído e outra cara a Limeres, para facilitar o tráfico de automóbiles (despois chegaría o asfalto). Ao consultar a fotografía do “Voo Americano” (1956-7), observamos que a mámoa do Catadoiro I se atopaba, naquel tempo, no punto de intersección do camiño da aldea de Lourido co camiño do quinteiro anexo, coñecido pola Outraldea (hoxe, casarío abandonado), ambos os dous, en dirección a Biduído. Nos anos cincuenta, a estrada pola aldea da Revolta aínda era unha aspiración veciñal.
A mámoa do Catadoiro I (ou das Abeleiras), sita entremedias dos lugares de Lourido e Biduído, foi vendo diminuír a súa estrutura ao tempo que a anchura do vial ía en aumento. Así é que, na actualidade, só se conserva a metade da súa masa tumularia, é dicir, apenas media mámoa, que expón calamitosamente as súas entrañas ao acaso. O monumental túmulo das Abeleiras (o seu diámetro orixinal acadou os 45 m) é, na actualidade, a metade do que foi hai 6.000 anos.

Contemplada a curta distancia (por exemplo, dende a estrada que a seccionou), distinguimos sen dificultade a coiraza e a foca de espoliación (cuxo diámetro orixinal atinxiu os 4 m). Sobre a sección da coiraza e o cráter de violación medran árbores de gran porte.

Se a destrución dunha das metades do túmulo non fose agravio abondo, engadimos as consecuencias da roza da beiravía, labor que se desenvolve cunha frecuencia anual. A corta da matogueira no ribazo da mámoa, realizada con desbravadoras mecánicas, vai deixando ao descuberto o material lítico do que se compón a coiraza, acelerando o deterioro do xacemento e a perda irrecuperábel de información arqueolóxica. Probabelmente, algún dos ortostatos do dolmen (ou arca) foi reutilizado no cerramento dunha leira contigua.

Amais dos recursos necesarios para a súa valorización, o colectivo Capitán Gosende reclama para a mámoa do Catadoiro I (ou das Abeleiras) a debida sinalización, para que os operarios municipais actúen consonte as cautelas establecidas por lei, e en prol da súa conservación. Así mesmo, Capitán Gosende aconsella a corta da vexetación arbórea e arbustiva que enraíza na coiraza do moimento e a utilización de procedementos de roza non invasivos para, cando menos, paliar a súa degradación e evitar a súa completa desaparición.

A estrada de Lourido a Biduído levou por diante a metade do túmulo.

Os labores de roza do vial deixan ao descuberto o material lítico da coiraza da mámoa.

Un carballo medra na foca de espoliación da mámoa do Catadoiro I (Lourido-Cerdedo).

Vista frontal da media mámoa do Catadoiro I (Lourido-Cerdedo).

0 Comentários

A febre do coltán devastará a carballeira do Porto Espiño

8/17/2020

0 Comentários

Pontella sobre o rego do Porto Espiño.

Capitán Gosende oponse a que a mina de coltán arrase a carballeira do Porto Espiño, un valioso enclave natural de Xirarga (Beariz)

Calros Solla

Póñome na pel das persoas que lle profesan querenza á parroquia de Xirarga (Beariz). Identifícome con aqueles que lles tira a aldea, cos resistentes, cos resilientes, cos que en Xirarga decidiron pasar os días da vida. Recoñézome nas familias de Xirarga que investiron os seus aforros en manter en pé as súas vivendas tradicionais ou en transformar os pardiñeiros en fogares saudosos e acolledores. Solidarízome cos veciños de Framia, da Correa, da Abeleira, da Alén, de Doade, cos sensíbeis e sensibilizados, porque a mala fada sementou de coltán a súa tenza montesía.
Do volframio nazi ao coltán neocón, a rapina dos minerais estratéxicos paira arestora no ceo de Xirarga. De non escorrentalo axiña, entre a Lamacega e o Marcofán, o paxaro de mal agoiro fincará as poutas nos colados e fondeiras, nas valgadas e regueiros, nas agras e mais nas carballeiras. Tras lle fincar as farpas, o cazapo de Xirarga, carpido e apadumado, exporá inexorábel as súas entrañas ao mosqueiro.
En Beariz, se a minoría concienciada non é quen de persuadir a maioría apalermada, o furón canadense haberalles trocar a facenda verdegaia polo vougo irreanimábel, a montaña polo cráter, a fonte polo xurro, a chá pola barranca, a calma polo estouro, a veiga polo lameiro, o outeiro pola fariña de rocha; levarán o óleo e deixarán o farelo. En definitiva, cambiaranlles os ollos polo rabo. En Xirarga non se vai abrir unha mina, senón a fosa común onde soterrar de vez a prea de Montes.
Solidarízome cos xirargueses de ben, cos dignos, cos indignados, cos que non se resignan. Solidarízome, eu que non posúo, tras do Seixo, nin tan sequera unha chousa, unha herdade pola que seguir pagando tributos. Manifesto o meu apoio, porque Xirarga tamén me deu a probar o bebedizo dos afectos; porque a paisaxe de Xirarga tamén me engaiolou.
Sentimentalmente, nada me une aos que, advertindo a desfeita, adoptan a pose da indiferenza e o desprezo, do inmobilismo e a compracencia política. Xamais haberá recompensa para os que xogan con dúas barallas, para os comenenciudos. No pecado levarán a penitencia.
Ameazados polas evidencias do cambio climático, a humanidade razoábel apela á ecoloxía e á harmónica convivencia co medio natural. Dende hai anos, o colectivo Capitán Gosende vén trasladando esta xusta e necesaria reivindicación a unha comarca trillada de centrais hidroeléctricas, parques eólicos (non nos deixemos enganar polo conto das “enerxías limpas”) e, aínda por riba, da devastadora megaminaría.
O colectivo Capitán Gosende esixe a salvagarda do bosque autóctono, dos humidais, das correntes de auga, da arquitectura tradicional, da economía agropecuaria. No caso de Xirarga, o colectivo Capitán Gosende oponse de xeito catégorico á destrución da carballeira do Porto Espiño a mans dunha mina de coltán, promovida na distancia por arribistas sen escrúpulos. A multinacional mineira proxecta explanar sete hectáreas no monte de Doade para convertelas nun circuíto de padexadoras e buldóceres. A nivelación da valgada fará desaparecer para sempre a carballeira do Porto Espiño, un ameno oasis de biodiversidade caducifolia enclavado nunha contorna de monte baixo e monocultivo forestal.
A empresa mineira pretende acometer esta colosal remoción sen o preceptivo informe de impacto ambiental. Non obstante, sobre a carballeira do Porto Espiño e a súa revolta rexen as figuras de protección de hábitat de interese comunitario (carballeiras e urceiras secas atlánticas) e de hábitat de interese prioritario (brañeiras e bosque de ribeira). Só faltaba que, en Beariz, a autoridade, a por de despendida, acabase incorrendo nun delito.
O 9 de agosto visitamos o lugar, confirmando as sospeitas que xa percibiamos sobre o plano do proxecto de explotación. De o permitirmos, o entullo desprazado da explanación soterrará nun pestanexo a fraga do Porto Espiño, desbaldindo a riqueza natural e etnográfica do pequeno avesedo. Tabula rasa.
O rego do Porto Espiño, que discorre polo Lombo do Bido abaixo, atravesa lizgairo a carballeira na dirección sudoeste-nordés; nel abocan outras dúas regatas, que lle dan porte. A seguir, o Porto Espiño desauga no rego do Porto da Anta que, encaixado no fondal da valiña, vira o seu curso cara ao sueste, até amecer no río de Doade. O río de Doade (ou de Cardelle) desemboca no Avia, e o Avia, á súa vez, no Miño. Deste xeito, o veleno escoado dos labores mineiros de Xirarga, amais de empezoñar a terra de seu, atinxirá, no avantar da corrente, as varcias fecundas de Leiro, de Beade, de Ribadavia, de Cortegada, de Arbo, de Tui, da Guarda e, finalmente, o Atlántico.
A carballeira do Porto Espiño é unha boscaxe de aproximadamente unha hectárea de superficie. Medra á beira do Porto Espiño, fluente que vivifica unha fronde de árbores e matogueira autóctonas (carballos, bidos, salgueiros...). A vida outorga vida. Naquela selva pequeneira, gorécense da bátega e do calmizo infinidade de paxaros chiadores. Toqueira e acubillo, postorio e espreita. Na cadea trófica non sobra elo ningún. O rego do Porto Espiño déixase atravesar por unha fermosa ponticela de lousa. Os agros e zarras acóutanse con valos de enxeñosa e secular feitura, tapizados de carriza, imperturbábeis. O tempo detívose na carballeira do Porto Espiño, onde o silencio e a quietude semellan presaxiar a vaga expansiva da primeira explosión.
O pobo de Beariz, de Xirarga, de Doade non debe ceder a súa terra a intereses espurios, por moito que a autoridade impoña a mansedume do colonizado e dea por amortizados os riscos para a saúde dos seus paisanos. O coltán fará levedar o miolo bancario dos novos corsarios, mentres o pobo de Xirarga se terá que conformar co pan reseso de cada día: sete terremotos de dinamita e, por diante da porta, cincuenta camións acugulados de cascallo e poeira. E así, durante anos.
Cando tras un martirio de décadas, os colonizadores dean por rematada a criba do seu ouro, abandonarán Beariz pola calada, deixándolles ás xeracións futuras, amais da escoura, un furado no monte e outro na alma: o ermo e a vergonza.

0 Comentários

Capitán Gosende atopa un gravado rupestre en Tenorio

7/21/2020

1 Comentário

O colectivo localiza en Tenorio (Cotobade) o petróglifo do piñeiral da Guiela do que hai un século que non se tiña noticia

Calros Solla

Membros de Capitán Gosende a carón do petróglifo do piñeiral da Guiela (Tenorio).

Fieis á nosa vocación exploratoria, os de Capitán Gosende aceptamos, de cando en cando, os desafíos de acertar co paradoiro de sitios arqueolóxicos dos que hai décadas que non se ten noticia. O domingo 19 de xullo, asumindo o reto proposto por Ramiro Barros, estudoso do territorio de Cotobade, a tropa deslocouse até a parroquia cotobadesa de Tenorio co obxectivo de localizar un gravado rupestre visto na primavera do ano 1925 e sumido, dende entón, no esquecemento. Escusamos dicir que o petróglifo non figura inventariado no catálogo de Patrimonio e, por tal, vulnerábel en grao sumo a calquera das continxencias que na Galiza ameazan de xeito cotiá a arte rupestre. A piques de cumprirse un século da primeira e única referencia da inscultura, Capitán Gosende aceptaba a difícil encomenda de atopala. Poñámonos en antecedentes.
A través do compañeiro Ramiro Barros soubemos da existencia dun artigo, intitulado “Nota en col de unha inscultura inédita de Tenorio”, asinado por Florentino López Cuevillas e publicado no nº 374 da revista Vida Gallega (20 de abril de 1928). Por mor da súa relevancia, reproducimos os parágrafos introdutorios do escrito (“Situazón e descriuzón”):
“Alcóntrase a inscultura de que imos falar a nove kilómetros de Pontevedra, en termos da freguesía de Tenorio e n-un piñeiral chamado da Guiela, propiedade de D. Xoaquín Núñez de Couto, que fica desviado 300 metros da estrada de Pontevedra a Ourense e 100 do río Tenoiro, pequeno afluente do Lérez.
Debemos o coñecimento de iste novo eixemprar da arte rupestre galega, ô noso amigo Xosé Núñez Búa, notabre literato e folklorista, quen andando na primaveira do 1925 pol-o val do baixo Lérez a recolleitar romances, conselladas e cántigas, ouvíu falar de unha peneda sinalada por un viril e outras figuras, que acobillaba un tesouro. Desconfiando dende logo o Sr. Núñez Búa, cal podería ser a verdadeira natureza de aquiles sinos, encamiñouse axiña ô piñeiral da Guiela, que era o lugar indicado, e despois de limpar de terra e de ouricelos unha peneda de gra, das moitas que alí afroran rente ô chau, viu e calcou as gravuras que reproducimos na figura 1 [acompáñase de ilustración].
Ousérvanse na parte superior da área insculturada tres circos concéntricos, moi esmorecidos n-algús sitios, e por baixo de iles, unhas coviñas. Por baixo e â ezquerda, óllanse novos circos concéntricos e, no fondo, unha combinación de liñas circolais e de riscos reitos que saen dos tres circos máis interiores debéndose facer notar tamén a espezal disposizón da liña curva máis esterna, cuios cabos afástanse coma se quixeran inizar o comenzo de unha espiral...”
Lido o contido do artigo, os de Capitán Gosende coliximos que, de ter éxito na nosa procura, o colectivo veríase inmensamente honrado de figurar na intrahistoria do petróglifo a carón dos admirados Xosé Núñez Búa, Florentino Cuevillas e Ramiro Barros.
Xosé Núñez Búa, nado en Tenorio en 1897, e finado en La Plata (Arxentina) en 1981, foi un mestre, político e escritor, vítima, como tantos outros intelectuais galegos e galeguistas, da represión franquista. Para máis inri, o egrexio Núñez Búa é un esquecido en terra propia. Núñez Búa era sobriño do ourensán Xoaquín Núñez de Couto (†1940), mestre e agrarista.
O tamén ourensán Florentino López Cuevillas (1886-1958) foi un célebre historiador e escritor, membro das Irmandades da Fala e da Xeración Nós, ao que se lle dedicou en 1968 o Día das Letras Galegas. Os seus estudos sobre arqueoloxía inspiraron e seguen inspirando, neste eido, o labor de afeccionados e profesionais.
O coetáneo Ramiro Barros Justo é un laborioso etnográfo cotobadés, autor de magníficas compilacións de vocabulario, fraseoloxía e literatura de tradición oral da Terra de Cotobade.
Estimulados polas credenciais dos encomendantes, acadamos a lomba do piñeiral da Guiela (forma aferética e diminutiva do zoónimo “aguia”). O sol aínda esmechaba, polo que, de primeiras, escollemos para a rebusca o avesío do arboredo (piñeiros e eucaliptos) que medraba no máis peado daquel outeiro. As rochas obxecto de esculca, granito de gran groso, estaban cubertas de frouma e follarada, dificultando a nosa tarefa. Unha pista forestal atravesa o carrelo da cuíña e, por se non abondase, o soterramento da condución do gas natural escachizara a pedreira, chimpando os cachotes pola ladeira abaixo.
Como é costume, non desfalecemos. Transcorridas unhas horas, na soleira do luscofusco, acadamos unha zona cuxas árbores foran talladas recentemente. Raiceiras e cotaños esparexíanse polo que antes fora piñeiral. O refugallo da corta ocultaba o chan lastrado. Desta, coidabamos abandonar o lugar coas mans baleiras. Porén, coa última raiola, Alicia e Fortes foron quen de advertir por entre a ramallada e os moreos de serraduras un cornecho rochoso e, nel, algo que semellaba unha coviña. Os compañeiros axiña reclamaron a presenza dos máis. Tras liberar a laxa da cuberta vexetal descomposta que a ocultaba, apareceu ante nós o gravado rupestre que, na primavera de 1925, atopara Xosé Núñez Búa e que, dende aquelas, permanecera oculto. Felicitámonos efusivamente. O “petróglifo do piñeiral da Guiela” xogara ás agachadelas durante case cen anos.
O artífice do gravado rupestre da Guiela escolleu, de entre os soportes que tiña ao seu dispor, unha laxa granítica de perfil irregular que apenas sobresae do nivel do chan, pero que posúe a particularidade morfolóxica do gran fino, unha característica non compartida pola meirande parte das rochas das inmediacións. A superficie visíbel da laxa é duns 6 m2.
O petróglifo do piñeiral da Guiela (hoxe desposuído dos piñeiros) localízase no lugar de Calvelo, parroquia de Tenorio (Cotobade). O piñeiral da Guiela era propiedade de Xoaquín Núñez de Couto, tío de Xosé Núñez Búa. A casa familiar do devandito sitúase a pouco máis de 350 m, cara ao nordés, do sitio arqueolóxico, á beira dereita da N-541, dirección Cerdedo. A estación rupestre sitúase a uns cen metros a poñente do leito do río Tenorio, afluente do río Lérez; e a uns 300 m, ao sueste, da estrema coa parroquia de Xeve (Santo André), debuxada polo curso do Lérez.
O gravado rupestre (coordenadas.- X: 535.756; Y: 4.700.933; alt. 85 m), felizmente redescuberto, componse na actualidade dunha combinación fermosísima de 4 elementos circulares concéntricos con coviña central e 4 agrupamentos de coviñas. O grao de desgaste das riscadelas é alto.
O elemento circular meirande acada os 64 cm de diámetro. Desprega 4 sucos circulares concéntricos que arrodean unha pioca central de 15 cm de diámetro, pouco profunda e de fondo plano. Tres sucos radiais parten en distintas direccións do centro da figura cara á periferia. Na periferia do elemento contabilizamos outras catro coviñas (de entre 6 e 4 cm). O segundo dos elementos circulares acada os 57 cm de diámetro. Desprega 3 sucos circulares concéntricos que arrodean unha pioca central de 12 cm de diámetro, pouco profunda e de fondo plano. Dous sucos radiais parten en distintas direccións do centro da figura cara á periferia. O terceiro dos elementos circulares acada os 34 cm de diámetro. Desprega 2 sucos circulares concéntricos con pioca central de 11 cm de diámetro, pouco profunda e de fondo plano. Un suco radial parte do centro cara á periferia. Este elemento circular asóciase cunha coviña exterior (8 cm). O cuarto dos elementos circulares acada os 13 cm de diámetro con coviña central, despregando 1 suco circular concéntrico. Probabelmente, durante os labores de talla do arboredo esta figura padeceu o impacto dun obxecto metálico.
Amais dos círculos concéntricos, o petróglifo tamén se compón de 4 agrupamentos de coviñas. Un dos agrupamentos consta de 5 coviñas de pouca profundidade, cuxo diámetro vai dos 12 aos 6 cm. Outro dos agrupamentos componse de 6 coviñas pouco profundas, cuxo diámetro vai dos 11 aos 6 cm. Outro dos agrupamentos consta de 5 coviñas, cuxos diámetros van dos 10 aos 7 cm. Neste conxunto, a coviña meirande tamén é a máis fonda. Unha das coviñas presenta canle de desaugadoiro e un risco curvilíneo acouta o agrupamento. O cuarto dos agrupamentos, tallado en pedra de gran groso, componse de 2 coviñas pouco profundas de 10 e 8 cm. Aínda de menor tamaño, as concavidades do petróglifo da Guiela gardan semellanza coas labradas na Laxa das Filloeiras II (Pedre-Cerdedo).

Satisfeitos polo labor cumprido, o colectivo Capitán Gosende recomenda moita prudencia á hora de desenvolver naquel predio tarefas agrícolas ou forestais, pois o emprego de maquinaria pesada pode danar de xeito irreparábel esta belísima mostra de arte rupestre da que, quizais, só chegamos a atinxir unha pequena sección.
No tocante á mitoloxía, permítanme neste caso inferir que o “tesouro acubillado na peneda” é o mesmo petróglifo. Ogallá o saibamos ben administrar.
Agradecémoslle a Ramiro Barros a suxestiva encarga, que permitiu non só o achado dunha estación petroglífica perdida, senón entrenzar, a carón de Núñez Búa e Cuevillas, cen anos de etnografía e arqueoloxía en Cotobade.

1 Comentário

Extraordinario achádego na Coutada (Augasantas-Cotobade)

7/15/2020

0 Comentários

Membros de Capitán Gosende a carón do gravado rupestre da Coutada.

Calros Solla

O día 13 de xullo, ao correo de Capitán Gosende chegou a noticia dun gravado rupestre inédito en terras de Cotobade. O noso informante, Pedro Eiras Adán, veciño da parroquia cotobadesa de Augasantas, puña no noso coñecemento a localización do petróglifo e engadía, moi amabelmente, unhas fotografías do mesmo. Amais, salientaba que aínda ninguén se ocupara do seu estudo ou documentación. Dende o primeiro instante, a inscultura cativounos polo seu feitío e circunstancia.

Pedro Eiras reside na aldea da Coutada e, segundo a conversa mantida por teléfono, o gravado situábase perto da súa casa. Ao día seguinte, pola fresca, reprogramando os nosos quefaceres matinais, membros do colectivo Capitán Gosende dirixímonos á procura do tesouro.
Chegamos á Coutada a iso das 11 horas. Pedro Eiras agardaba por nós no sitio convindo. Tras as presentacións, apenas demos catro pasos do lugar onde estacionaramos os vehículos, cando, nun cachote do valo que choe as chamadas Veighas da Porta, advertimos a presenza dunhas magníficas combinacións circulares. “Veighas da Porta” pareceunos un topónimo común e pouco esclarecedor, polo que decidimos nomear o achádego “petróglifo da Coutada” (coordenadas.- X: 543.770; Y: 4.697.972; alt. 470 m).
O gravado rupestre tallouse en orixe nunha rocha granítica (gran groso) que ou ben afloraba nas inmediacións do casarío ou ben, non moito máis lonxe, nas lombas pedrosas do monte da Coutada que se ergue a poñente da aldea. En época non precisada, a laxa foi obxecto de racha e os fragmentos extraídos empregáronse como material de construción dun valado tradicional. O cachote que conserva a inscultura posúe unha altura máxima de 1 m, unha lonxitude máxima de 1’15 m e un fondo máximo de 53 cm, situándose no alicerzado da murada. Escusamos dicir que a face insculpida do cachote se orientou cara ao camiño (descoñecemos se intencionadamente), obrigándonos a contemplar o petróglifo en vertical.
A señora Idelina Insuela, muller nonaxenaria, refire que o muro é anterior a ela, pois o lembra de sempre, “tal cal está hoxe”. Precisa, non obstante, que antigamente a anchura do camiño era menor: “apenas collía un carro”. Denantes, este vieiro flanqueábase por muros de pedra. Antano e hogano, o carreiro é un ramal da estrada que atravesa (N-S) o poboado da Coutada e, asemade, a vía de acceso ao casal e á faldra sur do monte comunal. O testemuño da señora Idelina deixaba translucir que, amais do asfalto que cobre o empedrado do camiño, os cachotes da sección do muro onde se atopa o petróglifo foron desprazados co adaxo de gañar largura. Entre o muro e o carreiro peado abriuse unha gabia pola que discorre a auga que reverte da fonte pública. A parte inferior do gravado rupestre fica por debaixo do empedrado da gavia e, xa que logo, por debaixo do nivel da auga.
O petróglifo da Coutada (ou o fragmento conservado) componse de dúas combinacións circulares aliadas (tipo “castañola”). As dimensións do binomio acadan os 80 cm de longo, os 70 cm de largo e os 86 cm de diagonal. A matriz desprega 8 círculos concéntricos con coviña central. Contados do centro á periferia da figura, o segundo círculo concéntrico non pecha, senón que prolonga dous raios que serven de guías á figura anexa, a cal desprega 6 trazos circulares concéntricos sobre o raio superior e 5 trazos circulares concéntricos entre o raio superior e o inferior. O raio superior ten unha lonxitude de 46 cm.

O petróglifo da Coutada, de fasquía labirintoide, lémbranos o deseño do petróglifo do Outeiro do Mestre, localizado no monte de Deán, na parroquia cerdedesa de Figueiroa, a pouco máis de 13 quilómetros, en liña recta, cara ao nordés (Véxase: O legado dos homes pequenos. Gravados rupestres de Cerdedo, Ed. Morgante, 2017, pax. 207).
O petróglifo da Coutada localízase a pouco máis de 500 m, ao noroeste, do leito do río Calvelle, afluente do Verdugo. Probabelmente, hai 4.500 anos, unha comunidade prehistórica estableceuse ao pé da corrente fluvial e o seu xamán escolleu un laxote preeminente como lugar sagrado. Se non figuraba nos seus plans visitar a aldea da Coutada, agora xa non teñen escusa.
O petróglifo da Coutada fai o cuarto gravado rupestre documentado polo colectivo Capitán Gosende en Cotobade. Na Coutada, a contorna promete. Seguiremos informando.

Petróglifo da Coutada.

Petróglifo da Coutada (Augasantas).

Petróglifo da Coutada (2).

0 Comentários

Lauda en memoria de Esperanza Barros e Manuel Garrido, vítimas da represión fascista en Cerdedo

7/7/2020

0 Comentários

O Campo das Laudas (As Raposeiras-Meilide-Cerdedo) na actualidade.

Calros Solla

Manuel Garrido -o Resucitado-.

O vindeiro 18 de xullo, sábado, o colectivo Capitán Gosende fincará na herbeira do Campo das Laudas (As Raposeiras-Meilide) a sexta lauda do seu proxecto de recuperación da memoria histórica en Cerdedo. O sexto monólito, obra coma os cinco anteriores do escultor Marcos Escudero, perpetuará e dignificará a lembranza da labrega Esperanza Barros García −Esperanza de Dominga− e do seu home, o canteiro Manuel Garrido o Resucitado, ambos os dous, veciños da aldea de Fondós (Quireza-Cerdedo) e vítimas da acerba represión desatada tras a sublevación militar do 17-18 de xullo de 1936. O sábado 18, cumpriranse oitenta e catro anos do golpe de Estado fascista que deu inicio á Guerra Civil.
Manuel Garrido, alcumado de primeiras o Neghro, era canteiro e militante do PSOE. Dobregada a resistencia republicana en Cerdedo, Manuel Garrido fuxiu ao monte, procurando agocho na Pena da Moura (monte de Quireza) e nunha cova das Candas (Figueiroa-Castro). Esperanza Barros calou o paradoiro do seu home, malia recibir frecuentes ameazas e malleiras dos falanxistas locais. Semanas despois, Manuel Garrido foi detido pola Guardia Civil e recluído canda outros compañeiros no calabozo do cuartel de Cerdedo.
A noite do martes 11 de agosto de 1936, unha partida de falanxistas de Cerdedo e Soutelo irromperon no cuartel e alxemaron a Manuel Garrido (PSOE), a Xosé Cortizo González (veciño de Barro de Arén, militante do PSOE) e a Xosé Torres Paz (veciño de Cerdedo, concelleiro e presidente local do PSOE), obrigándoos a subir a unha camioneta na que os trasladaron a Pontevedra. En Soutelo (Forcarei), os falanxistas xa prenderan a Xosé Mª Taberneiro Fraiz, coñecido polo Rolo de Vilapouca (2º tenente de alcalde do concello forcareiés, PSOE), e a Xesús González González Pernas.
Na parroquia pontevedresa de Alba, os facciosos procuraron un apartadoiro da estrada Pontevedra-Santiago e, alí, goríndose na escuridade, tirotearon vilmente os cinco militantes republicanos. A causa das terríbeis feridas, faleceron Xosé Torres Paz (os criminais aínda despoxarían o cadáver do seu reloxo), Xosé Cortizo González, Xosé Mª Taberneiro Fraiz e Xesús González González. Os asasinos deron por morto a Manuel Garrido que, recibindo no peito un balazo non mortal, contivo a respiración para simular o seu falecemento. Cando entre gargalladas os pistoleiros abandonaron a escena do crime, Garrido, sobrepóndose á dor e á carraxe, afastouse do lugar.
Como puido, deu chegado a Quireza (a máis de 30 km de distancia), salvando a vida de xeito prodixioso. Sandou das feridas grazas aos coidados da súa muller Esperanza Barros, manténdose agochado durante meses nun rocho da súa vivenda. Advertidos os falanxistas da desaparición dun dos corpos, roldaron a casa de Manuel Garrido, sospeitando que saíra airoso. Esperanza debeu aturar, de novo, a coacción e o maltrato da ralea fascista. Delatado, finalmente, por unha veciña, Manuel Garrido padeceu presidio. Foi excarcerado a piques de rematar a Guerra Civil.
Manuel Garrido non se desfixo da chaqueta que vestía a fatídica noite do 11 de agosto, ben ao contrario, transformou o buraco da bala nun ollal para lucilo, discretamente, coma se fose unha condecoración. Cando o réxime franquista minorou as hostilidades, Manuel abandonou o seu retiro, puxo a chaqueta furada e presentouse de novo en sociedade, fitando con oufanía para quen atentara contra a súa vida. En opinión dos seus veciños, Manuel Garrido o Neghro fixera méritos abondos para gañar o seu segundo alcume: o Resucitado. Mentres Manuel permaneceu oculto e convalecente (ao parecer, no boquelo do forno), un parente fíxose pasar por enfermo encamado, para que a adquisición das necesarias menciñas na botica non resultase sospeitosa. Naquel tempo, as paredes aguzaran o oído.
O colectivo Capitán Gosende convídaos ao acto inaugural da sexta lauda, que terá lugar no memorial do Campo das Laudas (As Raposeiras-Meilide-Cerdedo) o vindeiro sábado 18 de xullo ás 12 horas.
A lauda en memoria de Esperanza Barros García e Manuel Garrido o Resucitado fai a número seis das dispostas neste noso Lugar da Memoria. Antecedérona as laudas dedicadas aos tamén cerdedeses Xosé Otero Espasandín (mestre e poeta; exiliado sen retorno), Antonio Sueiro Cadavide (canteiro, gaiteiro; alcalde republicano de Cerdedo; esquecido), Francisco Varela Garrido (xornalista, secretario municipal; fusilado), Xosé Torres Paz (carpinteiro, concelleiro; asasinado) e Martiño Ferreiro Álvarez (construtor, tenente de alcalde da Coruña; asasinado en Mauthausen-Gusen). A lauda de Esperanza e Manuel precederá á lauda en lembranza de Xosefa Rivas Touriño (matriarca dos Ventín), de Erundino Ventín Rivas, Manuel Ventín Rivas e Olegario Ventín Rivas (os seus fillos) e mais de Perfecto Ventín Barreiro e Ramiro Lois Ventín (os seus parentes), obreiros fusilados en Zamora en decembro de 1936.

En Cerdedo, a autoridade nin cumpre nin fai cumprir a Lei de Memoria Histórica.
Non esquecemos!!!