Xornal de Tabeirós-Terra de Montes

O petróglifo de Daquelcabo, un novo gravado rupestre en Cerdedo

29/3/2021

Membros de Capitán Gosende a carón do petróglido de Daquelcabo (O Serrapio-Pedre-Cerdedo).

Calros Solla

O pasado 23 de marzo, ao correo do colectivo Capitán Gosende chegou unha mensaxe, informándonos da descuberta dun novo gravado rupestre en Cerdedo. Xurxo Outeiro, veciño da parroquia de Castro, púñase en contacto con nós para notificarnos, xentilmente, o achado, que se producira días antes, mentres o comunicante paseaba polos predios monteses que ganduxan a estrema entre as parroquias cerdedesas de Castro e Pedre.
Os de Capitán Gosende visitamos o lugar o día 28. O Topográfico rexistra naquela ladeira do monte comunal do Serrapio (Pedre) o topónimo Daquelcabo, polo que, para facilitar a súa localización, decidimos empregalo na súa denominación rexistral: “petróglifo de Daquelcabo” (coordenadas.- X: 546.430; Y: 4.709.798; alt. 417 m). Segundo o visor do Iet, a rocha insculturada sitúase a uns 250 m, cara ao sueste, do linde coa parroquia de Castro; a uns 15 m, ao sudoeste, dunha pista forestal; a uns 390 m, ao leste, do leito do río Quireza, tributario do Lérez; e a uns 630 m, ao oeste, do coto do outeiro (536 m).
O petróglifo de Daquelcabo está composto por signos riscados en época prehistórica e histórica. A meirande parte dos riscos ocupan a superficie dun mamilón de granito (gran groso) que avulta no laxeiro circunstante. O gravado prehistórico constitúese de 17 coviñas, 14 das cales se espallan pola prominencia granítica. 3 coviñas riscáronse na laxa, a uns 3’30 m de distancia do mamilón. O gravado histórico está formado por 18 cruciformes e dúas figuras triangulares, repartíndose polo mamilón do seguinte xeito: 13 cruciformes foron tallados na caída leste, 3 cruciformes na caída sur e 2 cruciformes e dous triángulos na oeste. Entre os cruciformes orientados cara ao leste, distinguimos algúns pometados, outros con pedestal e outros concatenados. 1 dos cruciformes orientados cara ao sur presenta pedestal e brazos semellantes á base. 1 dos cruciformes orientados cara ao oeste ten calvario. Na caída oeste tamén se tallaron dous triángulos isósceles. Unha das figuras oriéntase cara ao leste e a outra cara ao oeste. As coviñas e os cruciformes posúen tamaños diversos.
O mamilón ten 6 m de longo, 3 m de largo e uns 70 cm de altura. Presenta signos evidentes de erosión e está cuberto dunha lixeira capa de carriza. As insculturas mostran todas elas os seus trazos luídos. Con certeza, o paso do tempo esvaeu moitas outras que, hogano, apenas se intúen. O suco dos cruciformes ten o val en “u” e non en “v”, polo que ben se poden datar en época medieval.

A estación petroglífica vese contornada por unha repoboación nova de piñeiro e matogueira baixa (toxo).
No ano 1897, o lugar do Serrapio segregouse da parroquia de Santo Isidro (Campo Lameiro), incorporándose á de Pedre (Cerdedo). O petróglifo de Daquelcabo é un gravado rupestre prehistórico (coviñas) que foi acrecentado (cruciformes) en época histórica (quizais, na Idade Media), para empregalo como gravado de termo, como punto de referencia. Esta inscultura foi, sen dúbida, o marco oriental da parroquia de Santo Isidro.
O petróglifo de Daquelcabo fai o número 60 dos inventariados no territorio de Cerdedo, e o número 10 dos correspondentes á parroquia de Pedre.
Rematamos o noso informe, felicitando de novo a Xurxo Outeiro pola descuberta e agradecéndolle a deferencia de nos ter informado.

Panorámica dende a estación rupestre.

Petróglifo de Daquelcabo (O Serrapio-Pedre-Cerdedo).

0 Comentários

Capitán Gosende documenta un petróglifo na Cavadosa

19/3/2021

0 Comentários

Calros Solla

Petróglifo da Cavadosa documentado por Capitán Gosende.

O venres 19, mentres elaborabamos un informe de urxencia verbo do deficiente estado de conservación da ponte medieval da Cavadosa, demos cun gravado rupestre de cuxa existencia non tiñamos coñecemento.
O petróglifo componse dun agrupamento de cinco coviñas de 5, 7, 9, 10 e 15 cm de diámetro e boa fondura. As coviñas foron talladas na parte superior dun cachote de granito que integra os alicerces dunha casa do núcleo da Cavadosa, aldea do antigo concello de Cerdedo. Dita construción sitúase á saída do lugar, en dirección ao veciño Abelaíndo. Con certeza, o soporte inscultórico é un fragmento de laxe, extraído in illo tempore, dun afloramento meirande situado nas inmediacións.
A parte visíbel do cachote da cimentación posúe 125 cm de longo e 45 cm de largo. Segundo puidemos comprobar, a pedra dormente é pasante, porén, foi imposíbel a súa inspección pola parte interior do inmóbel, xa que aquel espazo (alpendre) se atopa cuberto dunha grosa capa de estrume.

O novo achado denominouse “petróglifo da Cavadosa” (coordenadas.- X: 548.872; Y: 4.704.261), e fai o número 59 dos petróglifos inventariados no antigo concello de Cerdedo e o número 86 dos descubertos polo colectivo Capitán Gosende na comarca de Montes.

0 Comentários

Capitán Gosende reclama a restauración da ponte da Cavadosa

16/3/2021

0 Comentários

O colectivo denuncia o mal estado de conservación desta ponte centenaria e insta á dignificación da súa contorna

A ponte da Cavadosa, fotografada río abaixo.

Calros Solla

Soubemos pola prensa que os mandatarios do territorio decidiron investir, por fin, uns cartiños no “arranxo e potenciación” das pontes seculares de Cerdedo. Sen tempo non era, o colectivo Capitán Gosende leva anos esixindo por canles diversas ditas intervencións. O estado de conservación, por exemplo, da Pontapedre ou da Pontaparada (sobre o leito do Lérez) é lamentoso, mais, xa o era hai unha década. Nunca é tarde até que o é.
   En calquera caso, os de Capitán Gosende sentímonos satisfeitos. Foron as nosas providenciais advertencias, publicadas nos xornais e nas redes sociais, as que propiciaron a actuación do Concello na ponte dos Portamuíños (río do Seixo), a piques de virse abaixo; e grazas á nosa insistencia, acometeranse as melloras nesoutras mostras de enxeñaría ponteira, habelencia dos canteiros cerdedeses. Expresamos o noso contento e asemade a nosa preocupación, xa que estamos ao tanto, por poñer un exemplo, da desmesura perpetrada recentemente na ponte dos Cabalos, sobre o río Arnego, estrema dos concellos de Lalín e Agolada.
   Tras o forzoso confinamento, Capitán Gosende volveu botarse aos camiños de Montes. Fideis á nosa idiosincrasia, recoñecemos ter boca de frade á hora de esixir actuacións que preserven o patrimonio de todos e, nesa liña, solicitámoslle agora á autoridade que, do cacarexado orzamento, destinado ás pontes do Lérez, consigne unha partida para a limpeza, consolidación, acondicionamento e restauración da ponte da Cavadosa, sobre o río do Seixo, e da súa contorna. O río do Seixo non é o Lérez, pero si é un dos seus tributarios máis cumpridores. Quen non chora, non mama.
   Os cachotes e perpiaños de granito da ponte da Cavadosa concertáronse en época medieval. A ponte abre un ollo baixo bóveda de canón. O ollo da ponte ten 4’60 m de luz e 2 m de altura, atinxindo os 2’50 ao nivel do piso e os 3’30 m na parte superior dos peitorís. Os arcos exteriores están formados por 21 doelas. A maiores, a ponte posúe tres condutos de desaugamento para aliviar a presión en caso de enchente, e un cuarto, que canaliza a levada do denominado muíño de Herdeiros de Baixo. O taboleiro da ponte da Cavadosa describe unha curva. A estrutura acada os 24’5 m de lonxitude pola parte exterior, e os 20 m de lonxitude pola parte interior. No seu punto central, a ponte mide 3’25 m de ancho. Acompáñase dun peitoril formado por prismas rectangulares de pedra (irregulares, rudos, sen serrar), incompleto en ambos os dous laterais. No punto central, o peitoríl acada os 70 cm de altura, indo morrer a cero nos extremos. As pedras centrais do antepeito posúen unhas dimensións que van dende os 153 cm aos 175 cm de longo. Apóianse en balaústres hexaédricos irregulares duns 35 cm de aresta. Pola parte interior, a ponte conserva 8 pezas do peitoríl e 8 balaústres; pola parte exterior, 8 pezas do peitoril e 5 balaústres.
A ponte comunica a aldea cerdedesa da Cavadosa coa cotobadesa da Graña (Caroi). Na actualidade, unha outra ponte de formigón, construída río arriba en época recente (nos anos noventa), empresta dito servizo, polo que, de primeiras, recomendamos vivamente que se prohíba o tráfico rodado por riba da ponte centenaria. Na visita efectuada o pasado domingo, día 14, puidemos observar que a ponte vella da Cavadosa presenta unha eiva de consideración na parte inferior esquerda do seu intradorso. A corrente do río extraeu do seu asento unha das doelas iniciais da bóveda (1 m de lonxitude, aprox.), permitíndolle á auga socavar sen tregua os seus alicerces. Por mor da falla do elemento sustentante, as doelas de por riba sufriron desprazamento, restándolle uniformidade ao intradorso e solvencia á estrutura.
   As deficiencias na cimentación non son o único problema. O piso da ponte medieval da Cavadosa e a encrucillada de cara a Caroi (á saída da ponte) están cubertos dunha horrorosa capa de formigón. Como xa indicamos, a ponte perdeu, quizais por mor de sucesivas enchentes, parte das pezas da varanda en ambos os dous lados. Calculamos que o número de elementos extraviados é de 6 pezas do peitoril e 5 balaústres por cada un dos laterais.
   Hai anos, o finado de Benicio Fortes Fortes (†2020), veciño da Cavadosa, xa falaba da conveniencia de devolverlle á ponte a súa feitura orixinal, librándoa da capa de formigón, reconstruíndo os segmentos de peitoril faltantes e retornando o cruceiro da ponte ao centro da encrucillada, a súa localización primixenia. Nós, en homenaxe e lembranza do noso estimado colaborador, engadimos que as tarefas de acondicionamento deste conxunto etnográfico deberan incluír tamén a corta de nove eucaliptos de bo porte que medran na marxe dereita do río e a retirada dunha marquesiña de chapa galvanizada e mais outro pendello, hoxe en desuso, que, situados todos eles a escasos metros da ponte, a afean considerabelmente. O labor de recuperación do lugar debería completarse coa roza da matogueira circunstante, a restauración do muíño de Herdeiros de Riba e a limpeza da levada do muíño de Herdeiros de Baixo, o undécimo dos inventariados no río do Seixo dende a súa nacenza (consúltese: Solla, C.: Materiais para o estudo da freguesía de San Xoán de Cerdedo. Inventario xeral, 2002).
   O denominado cruceiro da ponte é unha cruz de pedra sen imaxes, de 130 cm de alto, 41 cm de envergadura e 15 cm de fondo; fincada nun pedestal troncocónico de 56 cm de alto e 75 cm de diámetro na base.
   Segundo Benicio Fortes, cando se ancheou a estrada de cara a Caroi, o pobo creu oportuno arrombar a cruz nunha leira inmediata, medio agochándoa tras a chamada fonte da ponte, picho e abeberadoiro construídos con materiais modernos no ano 1986. Os zapatos piden medias e, metidos en gastos, os ludrosos ladrillos da fonte esixen seren substituídos pola nobreza da pedra; aínda que calquera cousa é boa antes ca a colección de leóns, avechuchos, cornúpetas e outros espantos, espallados pola xeografía de Cerdedo nos últimos anos.
   Benicio Fortes salientou xacando a relevancia da encrucillada da ponte da Cavadosa como escenario da esconxura do enganido (anghinido). Mentres as roupiñas do neno entangarañado se pousaban ao sereno nunha leira adxacente, tres Marías collidas das mans e á roda do cruceiro, ensalmaban ao xeito. Así mesmo, des que os defuntos da Cavadosa se foron enterrar a Caroi (antes, xa se lles dera terra no camposanto de Cavenca), o cortexo fúnebre atravesaba a ponte e facía un pouso onda o cruceiro para rezar un responso. Tamén recollemos na Cavadosa a lenda fundacional da ponte, cuxa fábrica se lle atribúe ao demo constipado: A ponte vella da Cavadosa esbirrouna o demo, pois enchéralle o ollo unha moza da Corredoira, e para facerlle as beiras víase obrigado a mollar os pés (Almanaque de encantos. Mitoloxía da Terra de Cerdedo, 2005). Léase a maiores: “O roubo da ponte Piñoa” (Faro de Vigo-Montes, 24-3-2013).
   Cando vaias pra Caroi,/ten coidado no camiño,/que che está o demo/metido nun buratiño. A conservación do patrimonio material debe vincularse indefectibelmente á salvagarda do patrimonio inmaterial (contos, lendas, cantares...) que, a semellanza da guinda no pastel, adoito o requinta e adobía. Se a ponte da Cavadosa se esbarroar, non só deixaremos ir polo río abaixo unha bela e singular mostra da nosa arquitectura tradicional, senón tamén o crisol no que se amalgama o noso celme. A ponte da Cavadosa/fíxoa o demo namorado,/farto de ir á rúa /cos peciños mollados.

A encrucillada ao sur da ponte tamén foi cuberta polo formigón.

A ponte da Cavadosa, fotografada río abaixo.

Eiva na cimentación da ponte.

Membros do colectivo Capitán Gosende encol da ponte da Cavadosa.

O cruceiro da ponte agóchase tras unha fonte de ladrillo e cemento.

O piso da ponte foi cuberto cunha capa de formigón.

0 Comentários

Manuel García Beiro, o cerdedés que foi coa música para A Cañiza

1/2/2021

0 Comentários

Elegante, carismático, autodidacta, director de banda, multinstrumentista, cantante, alfaiate, escribente municipal, axente de seguros, hostaleiro, xornalista, sindicalista, fotógrafo afeccionado e político republicano.

Manuel García Beiro

Calros Solla

Manuel García Beiro naceu en Cerdedo o 12 de novembro de 1900. Como alumno avantaxado do director de banda Constantino Paz, especializouse no tanxer do requinto e do bombardino. Amais de músico dotado para o canto, Manuel García Beiro exerceu en Cerdedo de alfaiate e rexentou o establecemento “Café-Bar”, sito á beira da estrada xeral, de face á igrexa parroquial. Cando Constantino Paz colgou a batuta (1922), García Beiro tomou o relevo, póndose á fronte da agrupación bandística por aclamación dos seus compoñentes. A banda de Manuel García aproveitaba o local do “Café-Bar” para ensaiar o seu repertorio, trabando estreita competencia coa dirixida (dende 1910) por Francisco Cerdeira Gil. A rivalidade García-Cerdeira substanciouse no musical, mais tamén no ideolóxico: García era un home de esquerdas e Cerdeira, un representante da vella dereita.
Na prensa histórica, a primeira referencia sobre García Beiro atopámola no xornal bonaerense Correo de Galicia do 21 de abril de 1929. O periódico da quinta provincia informa que a “Banda Popular”, dirixida por García Beiro, amenizara os actos de inauguración do novo campo da feira de Cerdedo. O mercado abandonaba os afastados predios de San Xoán, para se instalar, na capital, nas inmediacións da igrexa.
El Pueblo Gallego do 14 de xaneiro de 1930, baixo o epígrafe “Cerdedo. Una boda”, publica que García Beiro asiste ao casamento do seu íntimo Francisco Varela Garrido con Teresa Sanmartín Lois, asinando como testemuña na acta matrimonial. Un ano despois, xa instaurada a II República, sabemos polo mesmo xornal (30-5-1931) que Manuel García Beiro integraba a agrupación local do Partido Republicano Radical Socialista, sendo elixido, a canda Francisco Varela Garrido, candidatos a fiscal e xuíz (respec.) da xustiza municipal.
Manuel García Beiro, home culto e de ideas avanzadas, comprometeuse coa implantación en Cerdedo do novo ideario republicano. Como se explica no libro Así aprenderán a non ter ideas. Agrarismo, caciquismo e República en Cerdedo (2016), nas municipais do 12 de abril de 1931 o electorado cerdedés non acudiu a votar. O proceso electoral deu comezo o 5 de abril coa constitución da Xunta municipal do Censo, a proclamación de candidaturas e a aplicación do artigo 29 da Lei Electoral de 1907, xa que, segundo a lexislación, nas localidades nas que só se presentase unha candidatura, esta sería proclamada electa sen necesidade de que o pobo o referendase nas urnas. A candidatura proclamada en Cerdedo compúñase de once concelleiros da coalición agrario-republicana e dous monárquicos.
Co obxectivo de “republicanizar” os concellos rurais, expurgando das corporacións a rémora monárquica e caciquil, Miguel Maura, ministro da Gobernación, adoptou as medidas oportunas (Decreto de 13 de maio de 1931). O 31 de maio de 1931, repetiríanse en Cerdedo as eleccións municipais. O 24 de maio, constituíuse de novo a Xunta municipal do Censo. Desta, os trece candidatos presentados polo Partido Republicano Radical Socialista foron proclamados polo artigo 29 e, xa que logo, tampouco houbo necesidade de acudir ás urnas. Os radicalsocialistas, liderados por Antonio Sueiro Cadavide, faranse coa alcaldía de Cerdedo. Os inapelábeis resultados colleitados polo PRRS nas eleccións municipais do 31 de maio de 1931, malia as manobras do caciquismo, propiciaron o cambio de rumbo no goberno cerdedés.
En El Pueblo Gallego do venres 12 de xuño de 1931, atopamos a nova do nomeamento de Antonio Sueiro Cadavide como alcalde de Cerdedo e dos máis cargos do seu equipo de goberno: Cerdedo. De elecciones.- Se celebraron en este ayuntamiento para concejales, habiendo sido elegidos los trece candidatos que presentó el Centro Republicano Radical Socialista, tomando posesión de la forma siguiente: alcalde, don Antonio Sueiro Cadavid; primer teniente de alcalde, don Luciano García Ventín; segundo, don Manuel Gamallo Bugallo; tercero, don Silvestre Mariño Armada, y síndico, don Francisco Viéitez Viéitez. Para la Justicia municipal también fueron designados cuatro representantes del Centro anteriormente dicho. Entre os catro aludidos, figuraban Francisco Varela Garrido (xuíz municipal) e Manuel García Beiro (fiscal). Manuel García atinxirá o cargo de secretario (escribente) na nova corporación.
O 14 de abril de 1932, primeiro aniversario da proclamación da II República, a banda de música de García e a de Cerdeira percorreron as rúas de Cerdedo, esparexendo coma nabiña fusas e corcheas. Á luz do publicado por el El Pueblo Gallego (20-4-1932), intuímos que só a banda de García desfilou tras a bandeira tricolor, nunha procesión cívica protagonizada polo alumnado e profesorado das escolas cerdedesas. Tempos aqueles!
En 1934, tras a chamada Revolución de Outubro (ou folga xeral revolucionaria), a corporación cerdedesa de esquerdas, presidida por Antonio Sueiro Cadavide, é desmantelada polo Goberno Civil. Antonio Sueiro, Francisco Varela Garrido e Xosé Torres Paz (entre outros) son detidos pola Garda Civil, trasladados á prisión de Pontevedra (no sitio do actual edificio da Audiencia Provincial), procesados e, finalmente, encarcerados. Imputóuselles promover un movemento subversivo en Cerdedo, montar unha barricada na estrada de Ourense (km 624), nas inmediacións de Pedre, e seren instigadores dunha suposta tentativa de asalto ao cuartel da Garda Civil. O alcalde Antonio Sueiro tamén sería acusado de negarse a publicar o bando declarando o estado de guerra. Após a lectura atenta do proceso, dexérgase que a dereita local aproveitou a excepcionalidade para, magnificando o acontecido, chimpar a esquerda do poder (en Así aprenderán a non ter ideas..., páxs. 256-7).
Unha Comisión Xestora, integrada polos prebostes do caciquismo, volve coller as rendas de Cerdedo e aplica sen demora a substitución de cargos.
O 27 de xuño de 1933, Francisco Cerdeira obtiña, supostamente, da alcaldía o certificado de director da banda municipal. Á vista dos acontecementos políticos e desgustado polo agravio comparativo, Manuel García Beiro abandona Cerdedo a finais do ano 1934 e avecíñase na Cañiza, ocupando o cargo de primeiro oficial (escribente) naquel municipio.
Dous anos despois, na edición do 16 de outubro de 1935 de El Pueblo Gallego, lemos que, de véspera, se presentara ao público a Banda de Música da Cañiza, dirixida polo cerdedés Manuel García Beiro. A nova agrupación bandística coñecerase co nome de Aurora Cañicense. Na prensa, as mencións aos méritos e ás actuacións da agrupación son frecuentes dende 1948 até 1954 (El Pueblo Gallego).
Malia a distancia, Manuel García non esquece Cerdedo nin as amizades cerdedesas. Coa vitoria da Fronte Popular nas eleccións xerais de febreiro de 1936, García remítelle o día 21 de febreiro unha carta ao seu camarada Francisco Varela Garrido: Amigo Varela: Salud y República roja. Esperaba tener noticias del resultado de Cerdedo por el periódico, pero como nada dice, por eso resuelvo escribirte estas letras para que me cuentes algo de los resultados obtenidos en las elecciones del domingo (día 16). Supongo que cuando recibas ésta ya estará posesionado el Bloque en el Ayuntamiento, y a mí se me ocurre el decirte que no sea lo de la otra vez; sin escrúpulos de ninguna clase debéis desposeer a toda esa canalla de los privilegios de que siempre gozaron, pues habiendo en nuestro compo individuos aptos y necesitados, es un deber el que se tengan en cuenta.
O papel activo desenvolvido polo carismático Manuel García na corporación republicana de Cerdedo colocouno no punto de mira dos falanxistas locais, que, após o golpe de Estado de xullo de 1936, mesmo maquinaron desprazarse á Cañiza para liquidalo. O tamén músico e camarada David Paz Cachafeiro, fillo do director de banda Constantino Paz, arrostrou o perigo e plantouse na Cañiza para advertir o seu amigo das intencións da canalla fascista. Manuel García salvou a vida, mais, ter a morte aos ollos, fixo que modulase (ou disimulase) as súas conviccións ideolóxicas.
No ano 1951, García Beiro figura como delegado sindical comarcal e correspondente da Obra Sindical “Previsión Social”. O correspondente de El Pueblo Gallego (3-3-1951) gaba o labor do cerdedés, co gallo da entrega na Cañiza de “más de 575.000 pesetas a los ancianos del municipio”: Nuestra enhorabuena ... por la fructífera labor que viene realizando, digna del mayor encomio, y que continúe prodigando esta clase de ayuda a quienes tanto la necesitan y que con tanto agradecimiento recogen.
Pola Hoja Oficial del Lunes (6-8-1956), sabemos que Manuel García Beiro era axente para A Cañiza dos Seguros Galicia. Amais da representación da aseguradora e o emprego de oficial do concello, Manuel e a súa dona Umbelina Villafines González rexentaron unha pensión, sita nas inmediacións da casa consistorial.
No vespertino La Noche (3-1-1959), lemos a nova do casamento na Cañiza de María García Villafines, filla de Manuel e de Umbelina, co avogado Carlos Camba Souto. O banquete celebrouse nos salóns do Hotel Reveca, referente da hostalaría na comarca.
O 4 de xuño de 1959, Manuel García Beiro, en calidade de sindicalista e correspondente na Cañiza do xornal El Pueblo Gallego (c. 1955), advirte as comisións de festas dos concellos da Cañiza, Covelo, Arbo e Crecente que, a partir desa data, todo grupo musical, de cualquier naturaleza, está sujeto a suscribir el correspondiente contrato laboral, con los salarios base que se indican a continuación...
En El Pueblo Gallego do 6 decembro de 1960, García Beiro informa que os afeccionados ao balompé puideron seguir por televisión, nas dependencias do Hotel Reveca, as incidencias do partido de Copa de Europa que enfrontou os húngaros do Újpest e os portugueses do Benfica: Todos cuantos nos han visitado se marcharon entusiasmados y envidiando el privilegio que La Cañiza tiene al gozar de tan extrordinario avance científico.
Enfermo de cancro, Manuel García Beiro falece en 1964, aos 63 anos de idade. Cumpríndose o primeiro cabodano da súa morte, El Pueblo Gallego (23-3-1965) lembra a figura do que fora oficial maior do concello da Cañiza e o seu correspondente informativo: Todavía está patente el cariño en que se le tenía por sus excelentes dotes personales, que le hacían granjearse la simpatía y admiración de cuantos le trataban.
Elegante, carismático, autodidacta, director de banda, multinstrumentista, cantante, alfaiate, escribente municipal, axente de seguros, hostaleiro, xornalista, sindicalista, fotógrafo afeccionado e político republicano. O polifacético Manuel García Beiro, a canda Antonio Sueiro Cadavide, Francisco Varela Garrido, Xosé Otero Espasandín, Xosé Torres Paz, Martiño Ferreiro Álvarez, Xosé Paz Cachafeiro..., son exemplos do Cerdedo ilustrado, progresista, emprendedor e vital dos anos 30. Os fascistas de Cerdedo asasináronos ou obrigáronos a calar ou a exiliarse. O seu baleiro foi enchido de políticos retrógrados, fatuos e incapaces, que disimularon a súa mediocridade con autoritarismo. Xaora, o desaparecido concello de Cerdedo comezou a esvaerse en xullo de 1936.

0 Comentários

Francisco Cerdeira Gil, o esquecido compositor cerdedés

28/1/2021

0 Comentários

Francisco Cerdeira, director dunha das bandas de Cerdedo e neto do gaiteiro Cerdeira o Vello.

O director Francisco Cerdeira en 1933 (Fot. Campos, 2010).

Calros Solla

Francisco Cerdeira Gil, nado en Cerdedo en abril de 1884, foi o músico máis relevante dos que agromaron no fecundo alcouve cerdedés. O cronista Rodríguez Fraiz (Canteiros e artistas de Terra de Montes e ribeiras do Lérez, 1982) asígnalle unha chea de ocupacións: trompetista, director de banda de música, zapateiro, carpinteiro... O escrutinio da prensa histórica permitiunos adxudicarlle aínda outros empregos: multinstrumentista, mineiro, cobrador de dereitos de autor, xuíz municipal...
O xenio músical víñalle de familia, pois Francisco era fillo do trompetista e fliscornista Salvador Cerdeira (n. en 1857) e neto de Manuel Cerdeira o Vello (n. c. 1830) quen, segundo o coetáneo escritor Santiago Gómez Tato, foi o mellor gaiteiro de Terra de Montes: De ser tocando la gaita el gaitero máis conocido y mejor que había en todos aquellos alrededores donde a su vez había muchos y bastantes que jactábanse de ser igualmente maestros. No obstante, Cerdeira era insustituible y el obligado en toda romería de importancia (Correo de Galicia, Bos Aires, 14-10-1923).
Francisco Cerdeira avezouse na dirección bandística da man do tamén director cerdedés Constantino Paz, un dos seus mestres. Francisco Cerdeira casou en primeiras nupcias con Filomena García Leiro, irmá do párroco Fernando García Leiro (†1936). Tras enviuvar (1947), Cerdeira contraería matrimonio con Dorinda Biéitez Cardesín, unha fermosa forcareiesa moito máis nova ca el e que, segundo testemuños orais, converteríase na musa das súas composicións.
Do libro As bandas de música de Cerdedo (2010) de Manuel Campos, extraemos as seguintes pasaxes: Cerdeira ... tamén traballou cobrando os dereitos para a Sociedad de Autores nas festas ... Musicalmente falando, Francisco era un home brillante. O seu talento serviulle para compoñer algunha que outra pequena peza para ser interpretada pola súa banda. Por desgraza, daquelas composicións non se conserva partitura ningunha, apenas a lembranza dos informantes que Campos entrevistou para a elaboración do seu estudo.
En Cerdedo, durante as primeiras décadas do século XX, existiron e mesmo coexistiron cinco bandas de música: a Banda de Campio Garcia (até 1905), a Banda de Constantino Paz (dende 1895-1905 até 1922), a de Ramón Lavandeira (a Banda de Cavenca, dende 1908-11 até 1922), a de Manuel García (dende 1922 até 1934) e a Banda de Francisco Cerdeira (dende 1910 até 1936, nunha primeira época).
Na prensa daqueles anos atopamos referencias (poucas) á actividade musical da Banda de Cerdeira: en setembro de 1914 os seus músicos amenizaron, a canda o gaiteiro de Cambeiro[?], as festas de Bugarín (Castro) na honra da Virxe da Saleta (Progreso, 13-9-1914); en febreiro de 1915 tocaron en Cerdedo co gallo da celebración do Ecce Homo e As Dores (Progreso, 7 e 11-2-1915); en 1917 acompañaron a manifestación agrarista do 1º de Maio en Cerdedo, a canda a Banda de Constantino Paz (Progreso, 3-5-1917); en 1931 afervoaron o republicanismo durante a celebración en Deán (Figueiroa) do 1º de Maio, interpretando o “Himno de Riego” e “A Marsellesa” (El Pueblo Gallego, 7-5-1931); en agosto de 1934 participaron nas festas do San Roque e o Santo Antonio en Carballedo (Cotobade), cadrando cos Gaiteiros de Soutelo e cos Campanos de Almofrei (El Pueblo Gallego, 25-8-1934)...
Da esculca no papel vello, tamén obtivemos os seguintes retallos que veñen completar o retrato deste persoeiro esquecido:
O 16 de xaneiro de 1912, Francisco Cerdeira presentou no Negociado de Fomento do Goberno Civil de Pontevedra a solicitude de explotación de 16 hectáreas da mina de estaño “La Aurora”, sita no monte das Galladas, na parroquia lalinesa de Zobra (Progreso, 17-1-1912). En Progreso (23-1-1912), Cerdeira figura como propietario da devandita concesión mineira. O 16 de xullo de 1912, o gobernador civil concedeulle a licenza de explotación do mineral (Progreso, 17-7-1912).
Por El Compostelano (1-9-1927) sabemos que Francisco Cerdeira fora nomeado pola Audiencia Territorial da Coruña xuíz municipal suplente en Cerdedo.
El Pueblo Gallego do 9 de outubro de 1929 informa que Eduardo Ortega y Gasset –irmán do filósofo– entrevistárase en Cerdedo con Francisco Cerdeira co obxecto de mercarlle a mina “Progresiva”, localizada na parroquia de Zobra. As negociacións non remataron en acordo, xa que, oito meses despois, El Pueblo Gallego (5-6-1930) publicaba que deran comezo en Zobra os traballos nas minas de estaño “La Progresiva”, propiedade de Francisco Cerdeira.
En novembro de 1934, a Administración de Rendas Públicas (Facenda) reclamoulle a Cerdeira 234 pesetas (El Pueblo Gallego, 22-11-1934). En xuño de 1935, Facenda volve apremalo co pago de canon de minas que tiña en descuberto (El Emigrado, 7-6-1935).
En Cerdedo, durante a República, desaparecidas as bandas de Constantino Paz e de Ramón Lavandeira, os músicos e os afeccionados aliñáronse xa coa banda do mestre Francisco Cerdeira Gil, xa coa banda do mestre Manuel García Beiro (1900-1964), atendendo á ideoloxía que profesaban os seus directores. Cerdeira foi un destacado dereitista (causa 1.306/36 contra Pancho Varela) e García un conspicuo esquerdista (dirixente local do PRRS en 1931; despois IR).
No ano 1931, pouco despois de proclamada a II República, creouse a “Asociación Nacional de Directores de Banda”. Froito da sinerxía, en decembro de 1932 xurdirá o “Cuerpo Nacional de Directores de Bandas de Música Civiles” (Lei do 20 de decembro de 1932). O seu “Reglamento” publicarase en 1934 e, en 1935, o “Escalafón”.
Francisco Cerdeira solicitoulle á alcaldía de Cerdedo a expedición dun documento que certificase a súa condición de director da banda de música municipal. Isto non era certo, Francisco Cerdeira, como Manuel García eran directores de senllas bandas de música “particulares”, porén o papel timbrado éralles imprescindíbel para ingresar no recén creado “Cuerpo Nacional de Directores de Bandas de Música Civiles”. Cerdeira fíxose coa dita certificación e García non, polo que, véndose agraviado, denunciou a irregularidade no xulgado da Estrada. No arquivo do colectivo Capitán Gosende conservamos uns documentos privados nos que o alcalde republicano Antonio Sueiro Cadavide (PRRS-PRRSI-IR) nega toda implicación na fraude, aseverando que xamais lle asinara tal certificado a Cerdeira. Durante o Bienio Negro, no cal Cerdedo quedou nas mans dunha Xestora dereitista e caciquil, perpetrouse a desaparición dos libros de actas do Concello correspondentes ao período 1931-1933. Buscábase borrar da historia cerdedesa a paréntese edificante do Bienio Progresista? Este feito corrobora que alguén actuou de costas ao alcalde Sueiro.
De calquera xeito, en xuño de 1935, o xuíz da Estrada Fermín Bouza Brey imputoulles ao exalcalde e ao músico o delito de falsidade en documento público, culpando a Sueiro de lexitimar coa súa sinatura a categoría de director de banda municipal na persoa de Francisco Cerdeira. Bouza Brey esixiulles a Sueiro e a Cerdeira cadansúas 3.000 pesetas de fianza. Mesmo así, en decembro dese mesmo ano, no xornal El Compostelano (19-12-1935) publicábase a escala do Corpo de Directores de Bandas de Música e nela, Francisco Cerdeira Gil, director da Banda de Cerdedo, aparecía consignado na clase sexta, co número 77.
Un ano despois, o 14 de xullo de 1936, tres días antes de que acontecese o golpe de Estado fascista, iniciábase no xulgado da Estrada o xuízo contra Antonio Sueiro Cadavide e mais Francisco Cerdeira Gil. A fiscalía plantexou a acusación nos seguintes termos: Antonio Sueiro Cadavid, el 27 de junio de 1933, a sabiendas de la falsedad que cometía, expidió una certificación haciendo constar que el otro procesado, Francisco Cerdeira, era director de la banda de música municipal, no existiendo tal banda municipal; utilizando luego tal certificación para lograr el ingreso en la Asociación Nacional de Directores de Bandas Civiles de Música. O fiscal acabou solicitando a suspensión da vista pola ausencia dalgunhas testemuñas de relevancia. O avogado cerdedés Ánxel Campos Varela ocupouse da defensa dos acusados (El Pueblo Gallego, 15-7-1936).
O contencioso provocou a inhabilitación de Antonio Sueiro Cadavide como alcalde. A súa incapacitación afastouno da primeira liña da política e, probabelmente, evitou que fose vítima mortal da represión obrada en Cerdedo polos fascistas sublevados.
Tres meses despois, o xornal Progreso (15-10-1936) levaba ás súas páxinas que Antonio Sueiro e Francisco Cerdeira foran absoltos dos cargos, ya que no pudo probarse el delito debido a la desaparición de los libros de actas del ayuntamiento de Cerdedo en que se hacía figurar el acuerdo que se tacha de falso.
Aínda en outubro, no xornal El Diario de Pontevedra (22-10-1936) consta que Cerdeira, coherente coa súa ideoloxía, constribuíra con 15 pesetas en prol do exército franquista.
O 15 de xuño de 1939, El Pueblo Gallego publicou que Francisco Cerdeira interpuxera un recurso ante o Tribunal Provincial do Contencioso contra o acordo da corporación de Cerdedo (17 de abril de 1939) polo cal se desestimaba a solicitude do recorrente, quen reclamaba que se lle recoñecesen os dereitos como director da banda de música municipal de Cerdedo e que se lle aboase o que lle correspondía por tal concepto. En 1952, Cerdeira faríase cargo da dirección da banda de música de Cuntis.
O músico Francisco Cerdeira morreu o 10 de abril de 1957, con case 73 anos de idade. Dorinda Biéitez, a súa muller, non foi quen de asimilar a perda e desvariou de vez. Segundo testemuños orais, a muller adoito acudía ao cemiterio parroquial e deitábase enriba da lousa da sepultura, conversando cos despoxos de quen fora o seu home.
A tumba de Francisco Cerdeira Gil, un dos grandes directores musicais que deu Cerdedo, sitúase perto da entrada do camposanto. A lápida carece de inscrición. Non hai rúa nin beco na localidade que lembre o seu nome. Cerdedo en estado puro.

0 Comentários