Xornal de Tabeirós-Terra de Montes

Capitán Gosende descobre un petróglifo en Beariz

3/19/2019

0 Comentários

O colectivo atopa o seu primeiro gravado rupestre na provincia de Ourense

Petróglifo de Ricovanca (cara ao sur).

Petróglifo de Ricovanca (cara ao leste).

Membros de Capitán Gosende a carón do petróglifo de Ricovanca (Xirazga-Beariz)

Calros Solla

O domingo 17, a tropa do Capitán Gosende decidiu perderse polos ermos montuosos que se estenden ao nacente (e na nacente) do río Verdugo. A poñente, dexergabamos a cara B do monte do Seixo, a cara oculta. Cuestión de perspectiva, para os de Cerdedo, a cara vista do Seixo ten a Laxamoura no medio da testa.
A media tarde, mentres atravesabamos o esporón que a silueta do concello ourensán de Beariz brande entre os concellos pontevedreses de Forcarei (N) e A Lama (S) (véxase o Topográfico), a compañeira Alicia Garrido botaba para o fardel das descubertas outro gravado rupestre. A talla prehistórica distribúese a distintos niveis nun rochedo metamórfico aflorado na lomba leste do montiño que afasta os poboados de Ricovanca, Adrián ou Ratel dos de Framia, Correa ou Doade (todos pertencentes á parroquia de Xirazga). O topónimo “Adrián” non figura no Nomenclátor. Neste recurso, ningún “Hadrián” ou “Adrán” se rexistran para Beariz.
Aínda que o lugar de Ratel se adscribe á parroquia de Presqueiras (Santa Mariña), é detalle curioso que a fronteira interparroquial, interprovincial e entre concellos atravese polo medio do casarío e mesmo deixe unha vivenda aos ventos de ambas as dúas xurisdicións. A lenda do xigante nomeado “o home da leghua” que recollín, xacando, en Ratel, e que incluín nas do monte do Seixo, ten a súa orixe nesta peculiaridade: “Era un home tan ghrande, tan ghrande, tan ghrande que cando se deitaba na cama, pousaba a cabeza en Ourense e os pés, en Pontevedra”.
Lendas á parte, dende aquel intre gozoso, o patrimonio de Beariz víase arrequecido cun novo sitio arqueolóxico. Agardamos que para os naturais sexa motivo de ledicia. Para nós foino, pero, de boas intencións está o inferno cheo.
Decidimos denominar o achado “petróglifo de Ricovanca”, por mor da proximidade co devandito lugar. A inscultura localízase a uns 500 m, en liña recta e cara ao sueste, de Ricovanca (Xirazga-concello de Beariz); a uns 925 m, cara ao sueste, da aldea de Ratel (Presqueiras (Sta. Mariña)-concello de Forcarei), e a uns 1.300 m, cara ao nordés, da aldea da Barcia (A Barcia do Seixo-concello da Lama). Así mesmo, sitúase nas proximidades do trazado dun antíquisimo camiño “vreeiro”, itinerario de arrieiros, amolloado de milladoiros.
J. Caridad Arias (2003) deriva “Ricobanca” de *Rico-banica, procedendo o segundo elemento do nome celta Ban(n)io. Eu atrévome a dicir que o topónimo pode ser xunción de “río” e “caivanca” ou “cavanca” (ant. “caveanca”), facendo referencia á depresión pola que discorre o Verdugo (non Verduxo), a corrente fluvial que, con berce na aba leste do monte do Seixo, emboca na ría de Vigo.
O petróglifo de Ricovanca (coordenadas.- X: 553.813; Y: 4.702.696; alt. 790 m) componse, a primeira vista, dunhas 27 coviñas. A crista de xisto que soporta a inscultura presenta unha orientación N-S e unha superficie visíbel duns 45 m2 (colonizada por toxo, carrasco, carqueixa e herbáceas). O diámetro das concavidades vai dende os 4 cm até os 13 cm. A máxima concentración de fossettes dáse na sección sur (18 concavidades; unha coviña con desaugadoiro): xa agrupadas, xa aliñadas ou illadas. Na sección media apreciamos 7 coviñas, labradas na parte máis elevada do afloramento. Na sección norte distinguimos 2 coviñas tanxentes.
A estación petroglífica sitúase a uns 20 m, cara ao norte, dunha pista forestal, entre unha repoboación rara de piñeiros acabada de rozar (xa que logo, prudencia). Dende o sitio arqueolóxico avístase cara ao sur, nun primeiro termo, o aeródromo de Cernedo e, ao lonxe, o curucho de Pena Corneira.
Co gravado rupestre de Ricovanca, o colectivo Capitán Gosende anota na súa conta o petróglifo número 60 e estende a súa área de busca.

0 Comentários

A destrución da necrópole megalítica do Marco do Feal

3/15/2019

0 Comentários

Mámoa 1 da Espiñeira (Codeseda).

Calros Solla

Dúas das catro mámoas do cemiterio neolítico de Quireza foron arrasadas

O pasado domingo, membros do colectivo Capitán Gosende desprazámonos até as inmediacións do vértice interparroquial de Quireza (Cerdedo) e Codeseda-Sabucedo (A Estrada) co obxectivo de localizar a necrópole megalítica do Marco do Feal e dar testemuño do seu estado de conservación.
A denominación Marco do Feal foi a escolleita por Patrimonio para a catalogación deste xacemento (ano 2001). Segundo a web “Información xeográfica de Galicia” (mapas.xunta.gal), a intersección dos devanditos lindes parroquiais situaríase a uns 240 m, ao noroeste, do centro do conxunto tumulario. Coidamos que, de aínda existir o “marco” (cecais, pedrafita), fincaríase alí onde cadrar esta tripla e inmemorial estrema. “Feal” é fitotopónimo, abundancial de feo (lat. foenum): terreo onde medra ou se sementa o feo (herbáceas forraxeiras).
   O cemiterio neolítico do Marco do Feal componse de, cando menos, seis mámoas. Catro localízanse en territorio de Quireza (Cerdedo), ao sur, e dúas en terra de Codeseda (A Estrada), ao norte. A liña divisoria riscase polo medio do antigo chan funerario. Dúas pistas forestais escolleron a chá tumularia para converxer.
Como xa dixemos, o xacemento cerdedense foi catalogado por Patrimonio coa denominación “Marco do Feal”. Do outro lado da raia, a escasos metros, o xacemento estradense foi catalogado coa denominación “A Espiñeira”, segundo consta nos planos de localización dos xacementos arqueolóxicos do PXOM estradense (folla S1-50). O PXOM da Estrada sitúaas na parroquia de Sabucedo, pero estar, están en Codeseda. As coordenadas xeográficas rexistradas no PXOM están erradas.
   No tocante ás mámoas da banda de Cerdedo, enumeramos e engadimos coordenadas certas: Mámoa 1 do Marco do Feal (coordenadas.- X: 546.469; Y: 4.715.533; alt. 583 m – código: GA36011047). Mámoa 2 (coordenadas.- X: 546.527; Y: 4.715.539; alt. 584 m – código: GA36011048). Mámoa 3 (coordenadas.- X: 546.528; Y: 4.715.534; alt. 586 m – código: GA36011049). Mámoa 4 (coordenadas.- X: 546.534; Y: 4.715.557 – código: GA36011050).
   No tocante ás mámoas da banda de Codeseda, enumeramos e engadimos coordenadas certas: Mámoa 1 da Espiñeira (coordenadas.- X: 546.565; Y: 4.715.611; alt. 587 m - código: GA36017155). Mámoa 2 (coordenadas.- X: 546.515; Y: 4.715.565; alt. 584 m – código: GA36017156).
   Na nosa excursión fomos quen de atopar tres das catro mámoas do lado de Quireza e, a maiores, as dúas mámoas do lado de Codeseda. Moi ao noso pesar, constatamos que dous túmulos do conxunto de Cerdedo foran arrasados.
   A descrición do estado de conservación que de cada unha das catro mámoas cerdedenses fixeran os técnicos de Patrimonio en 2001 xa evidenciaba a desfeita: “xacemento gravemente alterado por causas agrícolas e/ou forestais”.
   Dezaoito anos despois, os de Capitán Gosende informamos que na necrópole megalítica do Marco do Feal (uns 6.000 anos de antigüidade), a Mámoa 3 (GA36011049) e a Mámoa 4 (GA36011050) foron total ou parcialmente destruídas. As coordenadas consignadas para a Mámoa 3 leváronnos ao sitio certo, mais, sobre o terreo, foi imposíbel a súa identificación.
   A Mámoa 1 do Marco do Feal ten uns 17 m de diámetro e un cráter de violación duns 4’50 m de diámetro. O túmulo está cuberto de herbáceas e algún piñeiro. A Mámoa 2 posúe un diámetro de 17 m e un cráter de 5 m. O túmulo está cuberto de matogueira. A Mámoa 3 non foi factíbel localizala. No sitio, a maquinaria forestal (repoboación de piñeiros) abriu grandes regos, achandando, ben seguro, o montículo da sepultura. Numerosos cachotes de granito e seixo branco e pardo, pertencentes á coiraza do megálito, espallánse pola zona. A Mámoa 4 foi devastada coa apertura dunha pista forestal de 7 m de ancho. Enriba dos vestixios do túmulo medra un eucalipto, triste metáfora do país.
Provoca carraxe comprobar como no mapa do PXOM cerdedense (plano nº 0-3-2), a Mámoa 4 figura en solo clasificado de “protección do patrimonio” e, ao mesmo tempo, no medio e medio dunha pista forestal que a levou por diante. A mesma protección velaba pola Mámoa 3. De que serviu?
A pista forestal que arrasou a Mámoa 4 do Marco do Feal tamén afectou á Mámoa 2 da Espiñeira. A Mámoa 2 da Espiñeira ten uns 15 m de diámetro e un cráter de violación duns 2’50 m de diámetro. O túmulo está cuberto de herbáceas e matogueira. Ortostatos visíbeis. A Mámoa 1 da Espiñeira, á marxe dun camiño tradicional, posúe 17 m de diámetro e un cráter de 5 m. A superficie do túmulo foi rozada hai pouco. Enriba xa lle medran bos carballos.
A necrópole Marco do Feal-A Espiñeira vincúlase con outros tres túmulos rexistrados á beira do citado camiño tradicional que, dende a encrucillada de pistas que secciona o cemiterio prehistórico, vai confluír, 1.700 m na dirección nordés, coa estrada PO-7102, a pouco máis dun quilómetro da aldea de Sabucedo (códigos: GA36017154, GA36017153 e GA36017152).
As mámoas, mamoelas, mamoíñas, modias, medoñas, minas, moutas, medorras... e a cámara mortuoria que agochan (anta, arca, campa, casota, forno, gurita, pedramoura...) son coma botellas de pedra que, dunha beira á outra do tempo proceloso, aboian unha mensaxe dos antepasados. Temos a obriga de gardar a integridade do recipiente á espera de que mans expertas poidan tirarlle a rolla e nos desvelen, por fin, o seu misterio.

0 Comentários

Catro mámoas na Chá de Pedrouzos

3/5/2019

0 Comentários

Capitán Gosende atopa dúas mámoas en Castro entre restos forestais. A talla dun piñeiral permite a descuberta de dous novos xacementos

No centro da imaxe, a Mámoa 1 da Chá de Pedrouzos.

Calros Solla

O luns de entroido, membros de Capitán Gosende disfrazámonos de garbosos arqueólogos e, a falta de sambódromo, subimos na rumboia a costa do monte de Vilar (Figueiroa). Ao pouco, acadabamos a lomba sudoeste de Pena Redonda ou Pedrouzos, outarelo que fixa a estrema entre as parroquias de Castro (N) e Figueiroa (S).
O paseo en ascenso apenas superou os 900 m e os 100 m de desnivel. A pista, de xabre, percorre de sur a norte a valiña encaixada entre o monte da Eiriña (648 m) e o de Pedrouzos (vértice xeodésico: 680 m). Se dende Vilar nos prouguese acadar a pé as aldeas de Castro, o chamado Paso da Eiriña sería o itinerario máis dereito e axeitado para salvar ambos os dous accidentes orográficos.
Que se nos perdía aos de Capitán Gosende naquelas empinadas? Pois, cóntolles. Días atrás, un veciño de Vilar (anónimo) puxérase en contacto con nós (a través de Faro de Vigo) para avisarnos dunha talla de árbores que se estaba a levar a cabo nunha parcela de monte, perto do alto de Pedrouzos. Na parcela en cuestión había constancia da existencia de mámoas, é dicir, monumentos funerarios prehistóricos, tumbas megalíticas, xacementos arqueolóxicos duns 6.000 anos de antigüidade. A parcela, situada á beira esquerda da pista forestal que leva ao coto, ten forma de U e mide unhas 15’8 hectáreas e, até hai uns días, boa parte da súa superficie estaba ocupada por unha repoboación de piñeiro.
Consultados os nosos arquivos, verificamos a existencia naquel sitio de dous túmulos neolíticos, catalogados por Patrimonio coa denominación: “Mámoa 1 de Pedrouzos” (GA36011021) e “Mámoa 2 de Pedrouzos” (GA36011022). Había que ir alá.
Ao chegar á zona, comprobamos que o labor de talla rematara. As toradas xa foran retiradas da parcela. O chan, do que sobresaían moitos tocóns, estaba cuberto de ramallada e frouma, ora espallada ora amoreada por aquí e por alá. Recendía a resina. As rodeiras da maquinaria marcáranse fondas no lamazal.
Agardamos que o responsábel destes traballos aínda non os dese por concluídos. Urxe retirar os restos forestais, xa que, cando chegue a calor, a parcela se converterá nunha polvoreira. Pregamos para que os xestores daquel anaco de monte non estean pensando nun eucaliptar como plantío substitutivo.
Parcela dentro, axiña identificamos a primeira das mámoas. A Mámoa 1 de Pedrouzos (coordenadas.- X: 548.730; Y: 4.711.614; alt. 628 m) ten uns 20 m de diámetro. Localízase a uns 40 m, ao noroeste, da pista forestal; a uns 450 m, ao sudoeste, do cume de Pedrouzos; e a uns 650, ao nordés, do cume da Eiriña.
A uns 90 m cara ao nordés da Mámoa 1, identificamos a segunda das mámoas catalogadas. A Mámoa 2 de Pedrouzos (coordenadas.- X: 548.809; Y: 4.711.653; alt. 629 m) sitúase á beira da pista forestal (mellor, viceversa). Posúe uns 22 m de diámetro e un amplo cráter de violación.
Coidamos que os tractores respectaron a integridade dos xacementos catalogados. Cando dicimos “respectaron”, queremos dicir que non pasaron por riba deles. Non é chiste, esta circunstancia é frecuente no noso paisiño.
Decidimos non abandonar a zona sen antes dar unha volta polos arredores. Non fixo falla abandonar aquel terreo para descubrirmos outras dúas mámoas. A prodigalidade deste relanzo entre montañas inspirounos unha denominación máis acaída: a Chá de Pedrouzos.
A Mámoa 3 da Chá de Pedrouzos (coordenadas.- X: 548.752; Y: 4.711.641; alt. 629 m) localízase a uns 35 m, ao nordés, da Mámoa 1 e a uns 55 m, ao sudoeste, da Mámoa 2. A Mámoa 3 posúe uns 9 m de diámetro (mamoíña) e ten á vista dous bloques de pedra (probabelmente, ortostatos). Dimensións dos posíbeis ortostatos: 130x110x90 cm; 150x80x50 cm.
A Mámoa 4 da Chá de Pedrouzos (coordenadas.- X: 548.726; Y: 4.711.719; alt. 625 m) sitúase a uns 100 m cara ao norte da Mámoa 1 e a uns 100 m cara ao noroeste da Mámoa 2. A Mámoa 4 ten uns 8 m de diámetro (mamoíña). Presenta cráter de violación. As mámoas 1, 2 e 4 forman un triángulo isósceles. A mámoa 3, ocupando unha posición centrada, fica contida na figura xeométrica.
Coñecendo as querenzas das comunidades neolíticas, o lugar reúne moitas das condicións necesarias para ser elixido como necrópole: o perfil chan do terreo, a preeminencia, a proximidade a unha concorrida vía de comunicación (o Paso da Eiriña), a abundancia de material construtivo... A chá tumularia aparece flanqueada por dúas correntes de auga que, vertendo cara ao noroeste, son tributarias do regueiro das Valgadas; este, á súa vez, do río de Quireza.
Segundo a información facilitada polo visor de mapas da Xunta da Galiza, os túmulos da Chá de Pedrouzos atópanse a escasos metros da estrema interparroquial. Ou sexa, estas “tumbas de xentís” foron empregadas como fitos de deslinde dende tempo inmemorial. A Mámoa 2 situaríase en terra de Figueiroa. As outras tres, en terra de Castro. Estes marcos non son doados de mover.
Traballo feito. No tocante a mámoas, dubido que a administración local estea disposta a investir un peso na súa protección. Xa que logo, o da valorización é quimera.
Fagamos que as mámoas da Chá de Pedrouzos duren, cando menos, outros 6.000 anos. Confiemos en que neste tempo dea chegado unha promoción de gobernantes dotados das doses mínimas de sensibilidade e sentido común.

Mámoa 2 da Chá de Pedrouzos.

Mámoa 3 da Chá de Pedrouzos.

Mámoa 4 da Chá de Pedrouzos.

0 Comentários

Dos outeiros de Carballás aos penedos de Castro do Cabo

1/29/2019

0 Comentários

Capitán Gosende suma dous gravados rupestres máis á súa nómina de achados

Membros de Capitán Gosende canda o petróglifo de Castro do Cabo I.

Calros Solla

O domingo 27, cara ao mediodía, membros do colectivo Capitán Gosende descubriron nas inmediacións da aldea de Carballás (Cerdedo) un novo gravado rupestre. A estación petroglífica sitúase a uns 600 m ao nordés da capela da Conceución.
Para a talla, o gravador prehistórico (home, muller, ambos ou varios) escolleu un afloramento metamórfico (xisto ou gneis) de perfil irregular con incrustacións de seixo branco. A laxa presenta unha lixeira pendente cara ao sueste e atópase arrodeada de vexetación baixa (toxo, carrasco, carqueixa, silveiras, fento (seco, nesta altura do ano) e unha repoboación rara de piñeiros). A superficie visíbel da lastra acada os 30 m2 e apenas dista uns metros da estrada de acceso ao poboado. A pouca distancia cara ao norte, agóchase un vertedoiro incontrolado de téxtiles e calzado.
A inscultura componse dunhas 46 concavidades (agrupamentos e elementos illados). A coviña meirande acada os 15 cm de diámetro e a máis pequena, os 5 cm de diámetro. O conxunto oriéntase cara á saída do sol.
A estación petroglífica (duns 4.500 anos de antigüidade) localízase a uns 250 m cara ao nordes do Outeiro das Coenlleiras, onde en xaneiro de 2015 (hai catro anos xustos), membros de Capitán Gosende descubrimos o gravado rupestre denominado “petróglifo do Outeiro das Coenlleiras” ou “petróglifo de Carballás” (Véxase: O legado dos homes pequenos..., páxs. 151-167). Por mor das recentes descubertas realizadas na zona, o petróglifo de Carballás debe renomearse “petróglifo do Outeiro das Coenlleiras I”. O gravado atopado o pasado domingo débese identificar, pois, co chamadeiro “petróglifo das Coenlleiras II” (coordenadas.- X: 552.745; Y: 4.708.736; alt. 600 m).
Recapitulemos. A día de hoxe, Carballás atesoura catro gravados (tres deles, prehistóricos): petróglifo do Outeiro das Coenlleiras I (atopado en 2015), petróglifo do Outeiro das Coenlleiras II (2019), petróglifo de Penasluces (2018) e o gravado da Cruz de Carballás (2019), este último, tallado en época moderna. Que cante o melro!!
Di miña nai (todas as nais de antes teñen a mesma teima) que non me alimento como é debido, que coas pedras e o papelorio xa me sustento. Desta vez, recoñezo que, entre a poalla e a raxeira, a gozosa contemplación daquel laxote cheo de furos me abriu o apetito. Tras tomar os apuntamentos oportunos, enviei in situ unha parva de chouripán (o chourizo, da casa; o pan, de Tenorio). A petiscada campestre tróuxome unha copla á cabeza: Cando paso pola túa porta,/collo pan e vou comendo,/pra que non digha túa nai/que con verte me manteño.
Pola tarde, completada a mantenza, dirixímonos por terceira vez á parroquia de Castro e, en concreto, á peneda onde na xornada do 13 de xaneiro bateramos co primeiro petróglifo sito na aba oeste de Castrodiz. Coma sempre, moitas foron as felicitacións recibidas a través das redes sociais. Agradecemos o agarimo dos de fóra, válenos de bálsamo para aturar o pandote de non ser profeta en terra propia.
Pasmoneamos outro pouco diante do petróglifo de Castro do Cabo. Botamos a conta de novo: 22 coviñas máis ca no último reconto. Cando menos, 72 coviñas compoñen, a terceira vista, o conxunto. Enunciamos teorías, fixémos cábalas, especulamos, conxecturamos... Falar para a feira, a única verdade incontrovertíbel é a deserta beleza daquel santuario rupestre. Riu o peto verdeal rescatándonos do encantamento. Privilexiados aqueles que buscan e que acaban atopando o que con ansia procuran.
Si quieres milagros, mira: ...miembros y bienes perdidos recobran mozos y ancianos. Ao pouco de recitar o ensalmo de santo Antonio, padroeiro dos cazatesouros, a uns 30 m cara ao nordés, demos con outra estación petroglífica. O gravado rupestre, bateado “petróglifo de Castro do Cabo II” (coordenadas.- X: 546.552; Y: 4.711.275; alt. 414 m), componse, a primeira vista, de 2 coviñas. As focas talláronse a distintos niveis nun afloramento granítico (gran groso) empregado xacando como canteira. A pedra rachada amoréase na redonda. No nivel inferior da rocha, rexistramos unha coviña de 7 cm de diámetro. Ben podían ser máis, pois a cunquiña sitúase de carón dun corte extractivo duns 6 m2 de superficie. A foca do nivel superior ten 8 cm de diámetro.
Números finais. Gravados rupestres localizados en Cerdedo: 51. Gravados rupestres descubertos pola tropa dos Gosende na bisbarra de Montes: 58. Eu anótome 45.
Sabemos pola prensa da descuberta de 9 gravados rupestres na parroquia de Folgoso. Parabéns a Jorge Fernández, integrante da asociación Codeseda Viva. De chegarmos un día a poder velos, engadirémolos gustantes a este inventario (sempre incompleto) do patrimonio de Cerdedo e de todos.

Petróglifo de Castro do Cabo II.

A carón do petróglifo do Outeiro das Coenlleiras II (Carballás).

0 Comentários

A Cruz de Carballás e o petróglifo de Penasluces

1/8/2019

0 Comentários

Membros de Capitán Gosende a carón do petróglifo de Penasluces (Carballás)

Capitán Gosende despide o ano vello e celebra o Aninovo con dous achados

Calros Solla

Para a tropa do Capitán Gosende, o fardel do pandigueiro veu este ano cheo de sorpresas e agasallos. Na xornada do domingo 6 de xaneiro, demos localizado perto da aldea de Biduído (Cerdedo) un gravado rupestre -para nós inédito- cuxo informe de catalogación (2008) se incorporou en data imprecisa ao arquivo de Patrimonio baixo a denominación “petróglifo do Cotadoiro” (GA36011068).
Orientados cara ao norte, o petróglifo sitúase ao lado esquerdo dunha devasa (duns 15 m de ancho) aberta baixo a instalación dunha liña eléctrica, perto das aldeas de Biduído (sita a uns 600 m cara ao sur) e Lourido (sita a uns 800 m cara ao norte). Na visita do pasado domingo batemos co vulto granítico (gran groso) e corroboramos a existencia do agrupamento de tres coviñas consignadas polos arqueólogos que nos precederon (coordenadas: X: 549.269; Y: 4.707.603; alt. 477 m). Tamén constatamos que por baixo da liña eléctrica se desenvolveran había pouco labores de roza e que, para o desbravamento da matogueira, se empregou maquinaria pesada. As marcas das cadeas de corte son evidentes en moitos dos afloramentos do calveiro. O soporte da inscultura, quer polas súas dimensións (8 m2 aprox.), quer por sobresaír do nivel do chan, non padeceu polo momento agresión ningunha. Porén, o que non pasa nun ano pasa nun día.
Aqueles predios, hoxe a mato, noméanse As Brañas. “O Cotadoiro” (con “o”) é, nesas coordenadas, o topónimo que figura no mapa topográfico. Non obstante, os naturais empregan “O Catadoiro” (con “a”) para referirse, nesa zona, a un espazo máis amplo e menos preciso.
A uns 550 m cara ao noroeste, localízase outra estación petroglífica, rexistrada en 2001 por Patrimonio coa denominación “petroglifo nº 2 de Acibeiro” (GA36011038). No libro O legado dos homes pequenos. Gravados rupestres de Cerdedo (2017), consignámola co nome de “gravado rupestre das Brañas” (microtóponimo), para diferenciala das catro estacións rupestres inventariadas no Outeiro Aciveiro, a uns 400 m cara ao sueste. Daquela, o “petróglifo do Cotadoiro” debera renomearse “petróglifo das Brañas II”. Tres das catro insculturas do Outeiro Aciveiro foron atopadas por Capitán Gosende.
Temos dúas solucións para o topónimo “Catadoiro”. A primeira designaría un lugar preeminente des onde avistar unha ampla panorámica (o coto do Catadoiro acada os 489 m de altitude). Un dos significados do verbo catar é “examinar con atención na procura de algo”. O verbo catar, derivado do latín captare (“coller, capturar”) foi, co pasar do tempo, desusando o sentido da vista para se ir valendo do sentido do gusto. A solución popular derivaríao de catar co significado de “espiollar”. Segundo a tradición oral, antano, naqueles laxotes era habitual que os pais desparasitasen a rapazada. Mágoa dun testemuño fotográfico.
Tras a visita ao petróglifo das Brañas II, desprazámonos até a aldea de Carballás, portela do Seixo, para dar conta doutro gravado rupestre, neste caso, moderno. Estacionamos na Cima do Lugar que así é como se denomina a parte sur do poboado. O termómetro do coche marcaba 3 graos. Deseguido, nos empolicamos nun laxeiro, aflorado por riba e a carón da antiga casa do pobo (ou do baile). A vella casa do pobo de Carballás é, aínda que arruinado, un edificio magnífico. A súa calidade arquitectónica, obra dos destros “calzarrebos” de Carballás, dista anos luz da nova casa do pobo, construída hai uns anos nas proximidades. A decisión de edificar un pendello prefabricado no canto de restaurar o inmóbel tradicional é paradigma da política de desbaratamento do patrimonio levada a cabo neste malfadado territorio durante décadas. Os causantes do problema xamais ofrecerán a solución.
Enriba do laxeiro, favorecidos polas últimas raiolas de sol, decatámonos da existencia dun gravado cruciforme de trazo desgastado e grandes dimensións (coordenadas.- X: 552.178; Y: 4.708.304; alt. 670 m aprox.). A cruz latina remata nun pedestal en forma de trapecio isósceles que enmarca, probabelmente, a data de realización. Cremos ler “1830”. Os brazos da cruz aparecen flanqueados por inscricións alfabetiformes de difícil lectura. Quizais: DCC (der.)/MºIMM (esqu.) [superior]; JRAC (der.)/JMM (esqu.) [inferior]. A parte superior do stipes oriéntase cara ao sudoeste. Espallados arredor da cruz, riscáronse outros catro conxuntos alfabetiformes, tamén de difícil interpretación. Quizais: JBAC, LB, JA, G LBUra OSCar COV.
Os exploradores de Capitán Gosende non contabilizamos os gravados cruciformes (mormente, cruces de termo) que imos atopando monte arriba, monte abaixo. De os computar, o número de achados multiplicaríase por cinco. Agora ben, polo seu tamaño e antigüidade, a Cruz de Carballás merece ser catalogada e, xa que logo, pasa a engrosar a nosa conta de descubertas. Canda a Cruz de Carballás, as cruces riscadas no gravado do muíño de Herdeiros de Baixo (Abelaíndo), a cruz da Laxa do Castro (Arén) e os cruciformes da Laxa da Romaxe II (Pedre) son, en Cerdedo, un fermoso exemplo de insculturas modernas. Non esquecemos os cruciformes prehistóricos da Laxa das Buratas (Presqueiras-Forcarei), atopados en 2013 e aínda non catalogados por Patrimonio.
Malia a brevidade dos días, deunos tempo a fotografarnos a carón dun novo descubrimento. O domingo 30 de decembro, a uns 500 m a poñente do lugar de Carballás, nos predios monteses denominados Penasluces, os membros de Capitán Gosende demos cun penedo granítico adobiado con pías xeradas por meteorización salina. Na parte superior e central da rocha, abríronse dous concos disimilares comunicados por unha canle desaugadoiro. A bacía pequena desauga na meirande e a meirande, a través doutra canliña, verte cara á parede sudoeste do afloramento. O leito en “V” dos desaugadoiros fainos pensar na intervención humana. A bacía meirande semella ter sido agrandada mediante o emprego dalgún tipo de útil. Apreciar a feitura antropomorfa das pías en conxunto é cousa doada.
Combinándose coas concavidades naturais, na parte superior do penedo espállanse 4 coviñas de tamaños diversos. Bautizouse o achado “petróglifo de Penasluces” (coordenadas: X: 551.711; Y: 4.708.446; alt. 637 m). O lugar é un privilexiado miradoiro do val de Cerdedo. Anotámos o achado no haber de Alicia Garrido.
Segundo os veciños de Meilide, durante o solsticio de inverno o sol non sae de detrás do outeiro e, na parroquia de Cerdedo, a luzada despunta en Penasluces (lomba do monte do Seixo). O orotopónimo “Penasluces” pode interpretarse como “os penedos do albor”. A solución popular achega o significado de “apenas luces”, é dicir, “poucas luces”. Penasluces (contumaces) é o alcume polo que se coñecían os naturais de Carballás. Retranca.
En resumo, comeza o ano 2019, sétimo na biografía do Capitán Gosende. Inauguramos a nova tempada dando conta de dous petróglifos inéditos: a Cruz de Carballás e o petróglifo de Penasluces. O antigo concello de Cerdedo acada a cifra de 48 gravados rupestres. A parroquia de Cerdedo, 27. Capitán Gosende, 56.
En novembro de 2017, publicouse O legado dos homes pequenos. Gravados rupestres de Cerdedo. A primeira edición esgotouse. Por mor do incesante labor de exploración, axiña haberá que encargar unha segunda fornada ampliada. Ben coñecemos as motivacións que sosteñen o contubernio Cerdedo-Cotobade. Aborrecer o terminalismo mortuorio ao que nos conduce este xeito de gobernar provoca que a arte rupestre descuberta polo voluntariado de Capitán Gosende se obvie na web do concello fundido. Honra que nos fan.