Xornal de Tabeirós-Terra de Montes

TEATRO: Almas na Gloria

26/10/2023

O sábado 4 de novembro, no Teatro Principal da Estrada, organizado pola AC Vagalumes, o grupo Avelaíña Teatro porá en escena a obra Almas na Gloria. Este acto enmárcase dentro da homenaxe a Francisco Fernández del Riego, a quen se dedica este ano a festa das Letras Galegas.
O grupo Avelaíña Teatro ten a intención de espertar a conciencia social e entende que para conseguilo o teatro é un medio axeitado porque emprega múltiples linguaxes e comunica coas persoas espectadoras en todas as súas dimensións. O teatro que fai Avelaíña recrea a vida coa finalidade de desenmascarar a hipocrisia, a falsidade e a mentira.
Almas na Gloria é un relato de “memoria histórica” no que se presentan os episodios que aconteceron entre os anos trinta e setenta do século pasado, nos que Fernández del Riego tivo un protagonismo relevante. Nesa longa noite de pedra un grupo de intelectuais galeguistas teñen conciencia da situación de caídos, mais non se resignan á fatalidade do destino fascista senón que, na clandestinidade, buscan estratexias para reincorporarse e restaurar a lexitimidade republicana.
Os personaxes móvense nun escenario onírico de cemiterio, no que alternan entre o lusco da conciencia, de onde emerxen á luz como protagonistas da escena e o fusco do inconsciente no que se somerxen como sombras en movemento ou como bustos chantados agardando o tempo de metamorfosearse no novo personaxe da nova secuencia. Nese xogo de lusco e fusco, de aparecer como personaxe e de esmorecer nas sombras, van aflorando á memoria os episodios vividos nos anos de hisopos e pistolas.

0 Comentários

Lectura pública da novela breve de Castelao "Un ollo de vidro. Memorias dun esquelete"

26/10/2023

0 Comentários

O próximo martes 31 de outubro, ás 20:00 h. na rúa principal da Estrada (e en caso de que chova, na sala Abanca), a AC Vagalumes organiza unha lectura pública da novela breve de Castelao Un ollo de vidro. Memorias dun esquelete. Este acto enmárcase nunha iniciativa de Galiza Cultura, federación de asociacions culturais de Galiza. Trátase dunha actividade aberta e pública; polo que convidamos a todas as persoas que o desexen a achegarse para escoitar ou para realizar a lectura dun fragmento da obra.
No momento actual, en que os costumes foráneos se superpoñen e substitúen as tradicións galegas en relación á celebración do día dos defuntos, dende a AC Vagalumes queremos poñer en valor a nosa propia cultura, a nosa literatura e tamén a nosa particular interpretación do tema da morte e do Alén.
No ano 2022 cumpriuse o centenario da publicación de Un ollo de vidro, na editorial Céltiga, dirixida en Ferrol por Xaime Quintanilla. Céltiga naceu no seo das Irmandades da Fala coa intención de achegar a literatura galega ao público en xeral, editando textos narrativos de pequena extensión, prezo asequible e argumentos sinxelos de fácil lectura.
O tema da obra é o do esquelete que pode ver a través dun ollo de vidro que para nada lle valera en vida. E así vainos narrando diversos episodios que observa no cemiterio e sobre os que fai as súas propias reflexións. Pero a Castelao interesáballe o mundo dos vivos moito máis que o dos mortos, por iso Un ollo de vidro encerra unha lectura simbólica: o ollo que leva o esquelete serve para ver, interpretar e diagnosticar o mundo dende unha óptica progresista e nacionalista, invitando os lectores á reflexión.
Un ollo de vidro é un texto irónico e humorístico e ao mesmo tempo cargado de lirismo e emotividade. A celebración da noite de defuntos é un bo momento para achegármonos á súa lectura. Estades todos e todas convidados.

0 Comentários

Un cambado de amorias e outras leccións de vida

25/10/2023

0 Comentários

O valor inestimado e inestimábel do que non se adquire con diñeiro; a convivencia rexida polo “hoxe por ti, mañá por min”; o precioso legado da lingua e da cultura.

Calros Solla

A avoa Isolina canda os netos no San Bieito de Pardesoa (Forcarei, anos 70).

Celebrando o tempo das silveiras embagañadas, a avoa Isolina afagábame o padal cun cambado de amorias.
Con agarimo cachazudo e habelencioso, a avoa escollía e depenicaba o froito de entre o pugaredo e íao espetando nunha palliña de herba seca, sempre en doses impares. Isolina pechaba o ganchado cun no simple, ofrecéndoche o galano como perendengue.
Consonte a súa vasta experiencia, de consumirmos todas as amorias maduras, o meloso das bagas acabaríanos “repunando”.
Para degustar unha ración máis sabedeira, de seren sete as amorias enfiadas, seis debían ser negras e unha, rubia (aínda en proceso de maduración). A rubia engastallábase no medio das bagas negras. Explicaba a matrucia que esa era a mellor das posoloxías, pois a amoria rubia –e aceda– tallaba a excesiva dozura das tres precedentes e devolvíalle á boca a apetencia pola quenda restante.
En doses meirandes, mais nunha proporción semellante, a avoa servía a sobremesa das amorias en cunca de ourela. Un garfo de tres dentes feito cunha galliña de fento verde facilitaba o bocado.
A lambonada tamén se podía presentar machucada nun prato de porcelana, esportelado por máis chique. A pisada valíase dos froitos maduros, salferindo o esmagado cunhas areas de azucre. Á beira daquela masada deixábanse caer tres amorias rubias enteiras, para garantir o sabido contragusto. Ollo coa tinta non luxar a roupa branca.
Non sei que che me vos era máis gustante: se o presente das amorias en sazón ou o requintado detalle dos empratados.
Saborosa sabedoría de avoa.

-o-

Por mor dun conflito de fontes e mananciais, a miña familia rompera toda relación con outra familia da aldea. A desavinza, forxada na engra dos anos, non tiña, ao parecer, fácil arranxo. As inimizades hérdanse, como se herdaban as horas de muíño ou a veceira das peonadas. Aquela xente tampouco gozaba das simpatías dos máis veciños. Mal asunto enfrontar a subsistencia en soidade. Os ditos e os feitos non veñen ao caso; quen estea libre de pecado...

Xa exonerada da laboura e da facenda, despois do xantar e da sesta na hamaca, miña avoa entretiña as tardes solleiras contemplando a amenidade do val de Meilide. No sitio do canastro, arruinado pola roubacha das requisas, Isolina plantara un buxo e, meu pai, tras anos de poda e domea, conseguira facer del un fermoso parasol. Atendendo a petición da sogra, baixo a umbrela, pai colocou un dobre asento de madeira, que rescatara dun trolebús de dous pisos destinado ao desmantelamento. Valéndose duns prismáticos –que o xenro lle trouxera de Venezuela–, a vella escrutaba a campía na procura de calquera sinal de actividade.
Eu sentaba ao carón da avoa e atento escoitaba os comentarios que lle suscitaba a escudriña. Cando batía con algunha escena digna de mérito, cedíame axiña o aparello para que eu tamén puidese levar conta da novidade. Cos prismáticos apegados aos meus ollos, Isolina incitábame a xirar a vista en panorámica, mentres ela ía recitando por orde os nomes das leiras da valiña. Da outra banda do río do Seixo: os Aghros e os Pomariños de Cavenca, costaneiros; aquén do río: as Espreghadiñas, as Cacharelas, os Cachafais, os Seidoiros, as Pezas Ghrandes, as Cañoteiras, os Verdughos...; e xa na ribeira do río do Castro: Fozas, Piñoas, Peghos, Morouzós...
A avoa arrequecía a lección achegándome información concernente a servidumes, dereitos de rega e outros usos e costumes, considerándoo un coñecemento indispensábel para o futuro.
Unha tarde de finais de xullo, Isolina avistou cos prismáticos aqueles cos que andabamos berrados, afanándose en xuntar e encarrar os mollos da herba seca nas Pezas Ghrandes. No horizonte pairaba “a troita”, unha nube negra de fasquía fusiforme, sinal inequívoco da chuvia inminente.
Sen máis razóns –eu tampouco llas pedín–, a vella mandoume ir ao alboio por dúas guinchas (forcadas) e polos sombreiros pallizos; namentres, ela pechou a porta da casa. Botámonos a bo paso polo camiño das Cacharelas abaixo e nun amén acadamos o noso destino. Accedemos á leira e seguindo o seu ditado, sen mediar palabra, sumamos os nosos brazos aos deles para amorear e estibar canto antes as últimas carretadas de herba. Transcorridas unhas dúas horas de traballo, librada a sega do trebón, miña avoa colleume de ganchete e, sen máis, enfilamos cara a casa. Aínda non nos afastaramos moito, cando oín berrar: “Benia a ti, Isolina!”. Miña avoa, sen pausar a marcha, virando un chisco a cabeza, correspondeu á cortesía dicindo: “Este mundo aquí ha quedar!”.

-o-

Horas antes do seu saimento, prostrada no leito dende había días por un recruamento da súa enfermidade, a avoa Isolina reclamou a miña presenza. Nai veu por min, acompañoume até os pés da cama e na penumbra do cuarto grande deixounos sós. Andaba eu nos dezasete anos.
A miña avoa, arfando, incorporouse e acenou para que sentase ao seu carón. Ben pertiño dela, pasoume a súa man pola face e cun fío de voz pediume que lle franquease a ventá. Era de inverno; fóra, zoaba o nordés.
Cando tornei ao seu lado, colleume a man, pousou nela un seu anel de ouro, pechouma e díxome: “Adeus, Calriños”.
Erguinme, vireime sen máis fala, aconcheguei a porta do cuarto, saín da casa polo curral e contendo o pranto, corrín coma tolo, puño pecho, polo camiño das Lombas adiante, até chegar á carballeira de Meilide.

Alí, sentei ao pé dun dos carballos da casa e chorei en silencio os sete chorares.
Baleiro de bágoas, fixen un buraco entre a raizame, obrei un pequeno cofre con cachotes, pousei o anel no lousado, asentei por riba unha pedra chá e ocultei a cista cunha chouca, que axiña verdeou.
Dende aquelas, selada tácita a alianza, vadío os camiños de Cerdedo, arremedando as ánimas da Pantalla, abismado polos prodixios, agardando o día en que o anel, coma excálibur, reborde a tona da terra para, liberado do pauto, entregarlle o testemuño a quen o mereza.
A avoa Isolina faleceu na súa casa das Raposeiras na madrugada do 25 de febreiro do ano 1988.
Días despois do funeral, os meus preguntáronme polo antollo da vella. Eludindo máis explicacións, respondín que a avoa tan só chamara para dicirme que me quería.

0 Comentários

Roteiro “Castelao na Estrada”

14/10/2023

0 Comentários

Coincidindo co aniversario do nacemento de Virxinia Pereira e da súa voda con Castelao, o 19 de outubro, a Plataforma Vía Galega en colaboración coa Asociación Cultural “Vagalumes” levará a cabo un roteiro polo noso Concello lembrando a presenza do noso patrimonio na obra deste persoeiro fundamental da nosa historia e da nosa cultura.
O roteiro levarase a cabo do día 21 de outubro, a partir das 16:00 h. Comezará no Pazo de Oca, que inspirou entre outras obras o seu texto “A Marquesiña”, e pasará por distintos elementos do noso patrimonio que figura nas súas obras artísticas: a ponte Liñares, o cruceiro de Ouzamerxe, a igrexa de Guimarei, a Torre de Guimarei e a igrexa de Ouzande. Para rematar a beira da casa de Virxinia, na rúa irmáns Valladares.
Durante o roteiro leranse textos de Castelao referidos a estes espazos e falarase sobre os bens materiais e inmateriais que chamaron a atención deste creador e que deixou recollidos nalgunhas das súas obras pictóricas ou literarias.
Para asistir compre inscribirse no formulario de embaixo antes do xoves 19. Haberá autobuses, segundo o número de inscritos, e de ser así é preciso pagar unha cota de 5€. O límite de prazas será de 50 por orde de inscrición.Para calquera consulta ou renuncia o noso correo electrónico é: [email protected]

0 Comentários

Árbores senlleiras da parroquia de Cerdedo

5/10/2023

0 Comentários

Cualificados como tesouros naturais e culturais, velaquí unha mostra dos espécimes arbóreos máis salientábeis da freguesía de Cerdedo

Calros Solla

Dedicado a Dolores González “Andregoto G.”

O carballón do Rapenlo, na marxe esquerda do río do Seixo.

Haz clic aquí para editar.

O carballo das Revoltas (debuxo de F. Sutil).

A Cachopa Moura (debuxo de F. Sutil).

Árbores senlleiras da parroquia de Cerdedo

Cualificados como tesouros naturais e culturais, velaquí unha mostra dos espécimes arbóreos máis salientábeis da freguesía de Cerdedo

Calros Solla

Dedicado a Dolores González “Andregoto G.”

Coas árbores senlleiras da parroquia de Cerdedo inauguramos unha serie de artigos destinados a dar a coñecer –e daquela valorizar e, se cabe, blindar– o tesouro arborescente do territorio cerdedés. Refírome aos espécimes autóctonos, xa que de “arcolitada” imos sobrados e apestados.
Moito me sabería que esta fose a primeira de sucesivas entregas: o tempo, que é o que máis vale, dánolo Deus de balde. Se vostedes coñecen polas parroquias de Cerdedo adiante algunha árbore singular (así consideradas en virtude dos seus valores naturais, culturais, científicos, didácticos, estéticos ou paisaxísticos) ou teñen noticia dalgunha outra xa desaparecida, non dubiden en facermo saber a través das canles habituais.

A Cachopa Moura

A Cachopa Moura foi corpudo castiñeiro (Castanea sativa) de candea mesta e farta soutea. Verdeaba retorto, illado e aburado nunha lomba do monte de Abelaíndo, aló do regueiro do Porto da Escava. Descoñezo cal era a súa localización exacta, pois, cando do castiro obtiven noticia, xa os axentes naturais consumiran de vez os seus despoxos.
            A Cachopa Moura era albo frecuente da chispa, biqueira do raio. Aquel castiñeiro do monte de Abelaíndo era unha árbore vella e graúda; chamizo furado de arriba a abaixo e ao través: toqueira da curuxa, do moucho ou da avelaiona; subiote do aire de riba.
Non é aconsellábel, cando trona, procurar abeiro baixo as árbores conspicuas, agora ben, gorecerse baixo a Cachopa Moura supuña poñer o cu ás azoutas. Era tanta a querenza do raio polo seu toro que o vezo da centella levou a pensar que na raiceira do castiñeiro se agochaba un tesouro. Sábese que, alí onde afociña o raio máis dunha vez –cousa estraña– ou se oculta un barcal de ouro mesto ou o ouro tenro se refai na súa veta a golpe de descarga. Disque o ouro da terra vai acrisolando a por de choques eléctricos. Quen sabe?
As ansias polo carto fácil espeliu algúns cacheadores a cavar arredor da árbore que, amais de carbonizada tiña o raizame á vista, circunstancia que acelerou a súa seca. Quen fochicou ao pé da cachopa confesou que non atopara tesouro ningún –tampouco o ía recoñecer–, pero si un cadal insospeitado de pedras de cuarzo cristalizado (sistema hexagonal co bico piramidal) que, conforme a tradición, é a manifestación contundente da mesma chispa. Como dende hai vinte anos, nas miñas charlas sobre amuletos e obxectos de poder explico que as chamadas popularmente “pedras feitas” (machados neolíticos) tamén se identifican como “pedras do raio” ou como “pedras da pezoña”. A meirande parte das chispas soterradas a son do castiñeiro eran transparentes ou translúcidas, anque tamén as había negras coma a boca do lobo. Constatamos pois que a Cachopa Moura era un pararraios excepcional.
De calquera xeito, que a Cachopa Moura gardaba un tesouro era até non hai moito andrómena recorrente en baiucas e parrumeiras. Á calorciña do viño ou do lume manso, en Abelaíndo foise transmitindo de xeración en xeración que, a semellanza da Esfinxe, o castiro cadaveiro sorprendía –voz de trono– a todo aquel que o visitaba alangreado pola certeza do ouro, formulándolle o seguinte enigma: “Cantas cestas de terra ten o monte do Seixo?”.
Como xa saberán os lectores do Almanaque de encantos (2005), se o aspirante erraba na resposta, a Cachopa Moura aprestaba vivaz alxube coas raíces, cativando o incauto a perpetuidade. Porén, segredo de dous sábeo Deus; segredo de tres sábeo quen quer. Revelou a curuxa –ou o moucho, que é moi sabido– que unha noite, en soños, a Cachopa Moura bisbara a solución: “Se a cesta é coma o monte, unha”. Non hai falla.

O carballo das Revoltas

Deste espécime gabábanse os de Abelaíndo, afirmando que era, xa non o carballo, senón a árbore meirande do antigo concello de Cerdedo. O rebolo (Quercus robur) reinaba dende había séculos na testeira da Veigha Vella. Do carballo das Revoltas salientábanse co peito inchado tres calidades: “que as súas raíces bebían dos mexos do demo”, “que era o pai de todos os carballos da redonda” e “que o tronco non o daban abarcado dez homes completos” (calculámoslle uns 18 m de perímetro e case 6 m de diámetro na base). Dados os méritos, hoxe ocuparía un lugar de excepción no catálogo de árbores singulares da Galiza (Decreto 67/2007, de 22 de marzo).
Confeso que cando oín o dos “homes completos” non os asociei de primeiras con individuos, por idade, plenamente desenvolvidos; considerei obvio tal requisito, estimando as dificultades de mancos, tocos ou manetos para cinguir a carballa. Desculpen, ninguén está libre.
Nos anos sesenta, o carballo das Revoltas foi pasto das lapas e nin o centeo beicido do san Mertolameu de Chamadoira –podente talismán ignívoro– foi quen de amparalo. Tamén se dicía que cando por fin se deu por extinguido o incendio, o carballo botou case un ano a fumegar.

O carballo Ghordo

Á beira esquerda da estrada Cerdedo-Presqueiras, pouco antes do desvío cara á aldea de Barro de Arén e inmediatamente despois do empalme que conduce aos quinteiros de Portocelos e A Toxa (Meilide), sitúase estoutro exemplo de árbore senlleira.
            O carballo Ghordo (X: 551.248; Y: 4.708.832; alt. 405 m) sobreviviu as obras de ancheamento e afirmado do antigo camiño que unía –e une– a capital cerdedesa coas aldeas de Barro e Arén. Estes traballos iniciáronse en 1924 baixo a dirección do contratista cerdedés Antonio Sanmartín, e supuxeron, a maiores, a ampliación da ponte Piñoa. Pouco despois, o proxecto de ensanche e pavimentado (“morrillo”) do antigo camiño de Presqueiras tamén respectou a árbore. Este plan materializouse a comezos dos anos 30, dirixido polo contratista cerdedés Manuel Fontao García e destinado a facilitar a explotación do filón estañífero das dúas Presqueiras (Forcarei).
Por que non se pinchou daquelas o carballo Ghordo? Aseguráronme en Barro de Arén que o serrador que por vez primeira fradou o carballo descubriu con abraio que os aneis das toradas non eran círculos concéntricos, senón en forma de estrela de cinco puntas, o que suscitou un temor supersticioso. A curva que describe a actual estrada (PO-2204) arredor do carballo Ghordo é a mellor testemuña das cautelas aplicadas.
            Tanto en Cerdedo coma en Pontevedra é conto vello que Manuel Fontao viu acrecentada a súa fortuna cando os operarios ás súas ordes, ora choiando na escalinata de Santa María a Maior, ora na demolición dun inmóbel na Moureira da Barca, deron co tesouro (ou cunha parte) do pirata Benito Soto. A nova do achado cativou durante días a atención de veciños, xornalistas e malandríns.
Acabouse sabendo que Fontao, celoso do ouro, transportou o cofre do pirata até Cerdedo ao abeiro da noite, agochándoo nos cimentos da ponte do regueiro que chaman de Fontao, que se estaba a construír nunha das revoltas da estrada de Presqueiras (a 1 km arriba do carballo Ghordo). Coñeceuse o caso, porque despois da discreta operación de traslado e agocho, a Fontao déuselle por falar só, sinal inequívoco de quen ten cartos escondidos.
En 1932, prematuramente, seis anos despois de exhumado en Pontevedra o tesouro de Benito Soto, aconteceu o pasamento de Manuel Fontao. Apúxoselle o temperán falecemento a unha maldición. Sexa como for, tras a morte do contratista, unha pantasma ataviada de indiano aterreceu transeúntes e automobilistas na estrada de Presqueiras, aparecéndoselles subitánea na retorta do regueiro. En Cerdedo, a ánima de Fontao é o primeiro exemplo coñecido de “fantasma da curva”. Durante anos, cravado no toro do carballo Ghordo, permaneceu un cartel de madeira coa seguinte advertencia escrita: “Fontao espera por ti” (Léase: A conxura dos Gosende, 2015).

O carballo do Rapenlo

O carballo do Rapenlo (X: 550.487; Y: 4.708.365; alt. 366 m) érguese á beira dereita do camiño que ascende dende a ponte dos Portamuíños –sobre o río do Seixo– até acadar a aldea de Cavenca. O carballón afástase uns 30 m da ponte.
            O exemplar posúe 5’30 m de perímetro na base (case 2 m de diámetro). As rodas dos carros esculpiron a comenencia as súas raíces superficiais. A copa atinxe uns 15 m de altura, asombrando tanto o camiño coma o río. O grosor das pólas principais permítenos afirmar que o carballo do Rapenlo son tres carballos nun. Unha cuarta póla, a que daba ao carreiro, foi decotada non hai moito, porque, quizais, empecía o paso dos tractores. Estas feridas non cicatrizaron ben. Catro ameneiros novos arraigaron nas gallas do xigante. O carballo do Rapenlo, exemplo de acollemento, conforma en por el un ecosistema.
            Gardo unha relación especial con esta fagácea inmensa, paquidérmica e broullada. O carballo do Rapenlo pertenceu á casa das Raposeiras. Andaría eu nos catorce anos (mediados dos oitenta) cando, requirido pola miña avoa Isolina, estreeime na tarefa de marcar as árbores da familia. Xa na carballeira de Meilide, xa no Barreiro, xa en Covelo ou nas Estivadas, a matrucia, provista de gubia e macico, foilles riscando na casca –sen chegar ao sámago– a marca [yM] “Isolina Márquez, cota nº 2” (un i grego invertido e un eme maiúsculo dobremente subliñado), é dicir, a marca correspondente nas partillas ao “cupo” da miña nai, a súa herdeira.
Comezou a miña avoa o labor de marcado, mais, rematada axiña a instrución, fíxome entrega das ferramentas para que me fose afacendo. A última actualización da marca do carballo do Rapenlo –hoxe, imperceptíbel– tallárona as mesmas mans que teclearon este texto. Sumiuse o sinal da casa das Raposeiras na hipoderme do tronco, porén, xamais esvaecerá en min a lembranza infantil daquela muller, boa e sabia, coa que tanto aprendín e que tanto me quixo: “Calriños, quen a boa árbore se achegha, ben se acobexa”. Miña avoa falecería en 1988.
Visitei o carballo do Rapenlo o pasado 28 de agosto. Apeguei a orella á tona, por se cadraba sentirlle o pulso, pero o coloso pousón seica latexa de lúa en lúa chea. Insignificante a carón da árbore, pregunteime: Quen posuía a quen?
Na outra banda do río, ao pé da ponte, érguese o carballo dos Portamuíños. Varudas sentinelas fan vela naquela fondeira. Uniforme de gala: folla lobulada e perendengues de landras, bugallos e carrabouxos. O carballo dos Portamuíños acada os 4 m de perímetro na base. A súa altura tamén rolda os 15 m.

Outros carballos impoñentes da parroquia: o carballo das Lameiras, no camiño da Revolta a Cavenca; o carballo da Francesa, no monte de Cavenca-A Revolta; o carballo da Madeira, o carballo Seco e os carballos do Rei, no monte da Cavadosa; o carballo da Renda, en terras de Biduído; o carballo da volta da costa da Aghullás, no monte de Abelaíndo; o carballo de Lourido; outro carballo Ghordo, na carballeira de Meilide; o carballo dos Aires, no monte de Carballás; o carballo Escuro, en Cernados...
“Abaixo todas as nacións; todas, agás aquela que dea boa sombra”, escribiu Manuel Rivas.