Xornal de Tabeirós-Terra de Montes

O petróglifo de Daquelcabo, un novo gravado rupestre en Cerdedo

29/3/2021

Membros de Capitán Gosende a carón do petróglido de Daquelcabo (O Serrapio-Pedre-Cerdedo).

Calros Solla

O pasado 23 de marzo, ao correo do colectivo Capitán Gosende chegou unha mensaxe, informándonos da descuberta dun novo gravado rupestre en Cerdedo. Xurxo Outeiro, veciño da parroquia de Castro, púñase en contacto con nós para notificarnos, xentilmente, o achado, que se producira días antes, mentres o comunicante paseaba polos predios monteses que ganduxan a estrema entre as parroquias cerdedesas de Castro e Pedre.
Os de Capitán Gosende visitamos o lugar o día 28. O Topográfico rexistra naquela ladeira do monte comunal do Serrapio (Pedre) o topónimo Daquelcabo, polo que, para facilitar a súa localización, decidimos empregalo na súa denominación rexistral: “petróglifo de Daquelcabo” (coordenadas.- X: 546.430; Y: 4.709.798; alt. 417 m). Segundo o visor do Iet, a rocha insculturada sitúase a uns 250 m, cara ao sueste, do linde coa parroquia de Castro; a uns 15 m, ao sudoeste, dunha pista forestal; a uns 390 m, ao leste, do leito do río Quireza, tributario do Lérez; e a uns 630 m, ao oeste, do coto do outeiro (536 m).
O petróglifo de Daquelcabo está composto por signos riscados en época prehistórica e histórica. A meirande parte dos riscos ocupan a superficie dun mamilón de granito (gran groso) que avulta no laxeiro circunstante. O gravado prehistórico constitúese de 17 coviñas, 14 das cales se espallan pola prominencia granítica. 3 coviñas riscáronse na laxa, a uns 3’30 m de distancia do mamilón. O gravado histórico está formado por 18 cruciformes e dúas figuras triangulares, repartíndose polo mamilón do seguinte xeito: 13 cruciformes foron tallados na caída leste, 3 cruciformes na caída sur e 2 cruciformes e dous triángulos na oeste. Entre os cruciformes orientados cara ao leste, distinguimos algúns pometados, outros con pedestal e outros concatenados. 1 dos cruciformes orientados cara ao sur presenta pedestal e brazos semellantes á base. 1 dos cruciformes orientados cara ao oeste ten calvario. Na caída oeste tamén se tallaron dous triángulos isósceles. Unha das figuras oriéntase cara ao leste e a outra cara ao oeste. As coviñas e os cruciformes posúen tamaños diversos.
O mamilón ten 6 m de longo, 3 m de largo e uns 70 cm de altura. Presenta signos evidentes de erosión e está cuberto dunha lixeira capa de carriza. As insculturas mostran todas elas os seus trazos luídos. Con certeza, o paso do tempo esvaeu moitas outras que, hogano, apenas se intúen. O suco dos cruciformes ten o val en “u” e non en “v”, polo que ben se poden datar en época medieval.

A estación petroglífica vese contornada por unha repoboación nova de piñeiro e matogueira baixa (toxo).
No ano 1897, o lugar do Serrapio segregouse da parroquia de Santo Isidro (Campo Lameiro), incorporándose á de Pedre (Cerdedo). O petróglifo de Daquelcabo é un gravado rupestre prehistórico (coviñas) que foi acrecentado (cruciformes) en época histórica (quizais, na Idade Media), para empregalo como gravado de termo, como punto de referencia. Esta inscultura foi, sen dúbida, o marco oriental da parroquia de Santo Isidro.
O petróglifo de Daquelcabo fai o número 60 dos inventariados no territorio de Cerdedo, e o número 10 dos correspondentes á parroquia de Pedre.
Rematamos o noso informe, felicitando de novo a Xurxo Outeiro pola descuberta e agradecéndolle a deferencia de nos ter informado.

Panorámica dende a estación rupestre.

Petróglifo de Daquelcabo (O Serrapio-Pedre-Cerdedo).

0 Comments

Carvalho, Lingua e Terra

25/3/2021

0 Comments

As letras galegas que non puideron ser, unha achega desde a nosa comarca

David Otero

CARVALHO CALERO
O tempo de esperanza non se pode conxugar soamente en pasado.
Por iso indo na memoria nosa comunal, viva e activada, poñemos en presente de referencia nacional a DON RICARDO CARVALHO CALERO no ano 21, que debese ser de continuada celebración e honra á súa persoa como LETRAS GALEGAS, pero tamén a día de hoxe , 25 de primavera, celebrámolo no seu 31 cabodano.
Hoxe escribimos unha páxina máis, da súa exemplar militancia en Galiza e que no seu contido, nós debemos manter na lealdade.
Xa que logo desde a AC VAGALUMES da Estrada, de primeiro, queremos parabenizar á nosa Federación de Galiza Cultura por esta magnífica proposta extensiva para honra permanente a Don Ricardo.
Así, nesta xornada primaveral, desde as Terras de Tabeirós e Montes, queremos acompañar a Don Ricardo e ir co seu vivir e pensamento militante.
Velaí “ Carvalho, Lingua e Terra”.
A presenza de Don Ricardo por estas terras foino sempre de ampla xenerosidade e asemade de facer construtivo cualitativo. Por unha parte a súa participación activa para a celebración do DÍA DAS LETRAS GALEGAS EN 1970 ADICADAS A MARCIAL VALLADARES.
Por outra parte a súa disposición a vir á nosa vila.Moi especialmente a través da AC A ESTRADA, colectivo precursor desta de hoxe AC VAGALUMES.
Gratitude a Don Ricardo pola súa disposición, axuda e respecto á militancia de base ( pois el foi un deses militantes) .
Tamén pola súa ampla lección de lingua e pobo, de historia e literatura, de identidade e proxectos, que moitas e moitos estradenses así foron estimulados e postos en aprendizaxe comprensivo polo que interiorizaron saberes e actitudes.
Desde a Estrada, grazas a Don Ricardo pola súa xigante referencia e así nese fío…todas e todos nós… xuntos nos proxectos…seguimos nela.

0 Comments

Capitán Gosende documenta un petróglifo na Cavadosa

19/3/2021

0 Comments

Calros Solla

Petróglifo da Cavadosa documentado por Capitán Gosende.

O venres 19, mentres elaborabamos un informe de urxencia verbo do deficiente estado de conservación da ponte medieval da Cavadosa, demos cun gravado rupestre de cuxa existencia non tiñamos coñecemento.
O petróglifo componse dun agrupamento de cinco coviñas de 5, 7, 9, 10 e 15 cm de diámetro e boa fondura. As coviñas foron talladas na parte superior dun cachote de granito que integra os alicerces dunha casa do núcleo da Cavadosa, aldea do antigo concello de Cerdedo. Dita construción sitúase á saída do lugar, en dirección ao veciño Abelaíndo. Con certeza, o soporte inscultórico é un fragmento de laxe, extraído in illo tempore, dun afloramento meirande situado nas inmediacións.
A parte visíbel do cachote da cimentación posúe 125 cm de longo e 45 cm de largo. Segundo puidemos comprobar, a pedra dormente é pasante, porén, foi imposíbel a súa inspección pola parte interior do inmóbel, xa que aquel espazo (alpendre) se atopa cuberto dunha grosa capa de estrume.

O novo achado denominouse “petróglifo da Cavadosa” (coordenadas.- X: 548.872; Y: 4.704.261), e fai o número 59 dos petróglifos inventariados no antigo concello de Cerdedo e o número 86 dos descubertos polo colectivo Capitán Gosende na comarca de Montes.

0 Comments

Capitán Gosende reclama a restauración da ponte da Cavadosa

16/3/2021

0 Comments

O colectivo denuncia o mal estado de conservación desta ponte centenaria e insta á dignificación da súa contorna

A ponte da Cavadosa, fotografada río abaixo.

Calros Solla

Soubemos pola prensa que os mandatarios do territorio decidiron investir, por fin, uns cartiños no “arranxo e potenciación” das pontes seculares de Cerdedo. Sen tempo non era, o colectivo Capitán Gosende leva anos esixindo por canles diversas ditas intervencións. O estado de conservación, por exemplo, da Pontapedre ou da Pontaparada (sobre o leito do Lérez) é lamentoso, mais, xa o era hai unha década. Nunca é tarde até que o é.
   En calquera caso, os de Capitán Gosende sentímonos satisfeitos. Foron as nosas providenciais advertencias, publicadas nos xornais e nas redes sociais, as que propiciaron a actuación do Concello na ponte dos Portamuíños (río do Seixo), a piques de virse abaixo; e grazas á nosa insistencia, acometeranse as melloras nesoutras mostras de enxeñaría ponteira, habelencia dos canteiros cerdedeses. Expresamos o noso contento e asemade a nosa preocupación, xa que estamos ao tanto, por poñer un exemplo, da desmesura perpetrada recentemente na ponte dos Cabalos, sobre o río Arnego, estrema dos concellos de Lalín e Agolada.
   Tras o forzoso confinamento, Capitán Gosende volveu botarse aos camiños de Montes. Fideis á nosa idiosincrasia, recoñecemos ter boca de frade á hora de esixir actuacións que preserven o patrimonio de todos e, nesa liña, solicitámoslle agora á autoridade que, do cacarexado orzamento, destinado ás pontes do Lérez, consigne unha partida para a limpeza, consolidación, acondicionamento e restauración da ponte da Cavadosa, sobre o río do Seixo, e da súa contorna. O río do Seixo non é o Lérez, pero si é un dos seus tributarios máis cumpridores. Quen non chora, non mama.
   Os cachotes e perpiaños de granito da ponte da Cavadosa concertáronse en época medieval. A ponte abre un ollo baixo bóveda de canón. O ollo da ponte ten 4’60 m de luz e 2 m de altura, atinxindo os 2’50 ao nivel do piso e os 3’30 m na parte superior dos peitorís. Os arcos exteriores están formados por 21 doelas. A maiores, a ponte posúe tres condutos de desaugamento para aliviar a presión en caso de enchente, e un cuarto, que canaliza a levada do denominado muíño de Herdeiros de Baixo. O taboleiro da ponte da Cavadosa describe unha curva. A estrutura acada os 24’5 m de lonxitude pola parte exterior, e os 20 m de lonxitude pola parte interior. No seu punto central, a ponte mide 3’25 m de ancho. Acompáñase dun peitoril formado por prismas rectangulares de pedra (irregulares, rudos, sen serrar), incompleto en ambos os dous laterais. No punto central, o peitoríl acada os 70 cm de altura, indo morrer a cero nos extremos. As pedras centrais do antepeito posúen unhas dimensións que van dende os 153 cm aos 175 cm de longo. Apóianse en balaústres hexaédricos irregulares duns 35 cm de aresta. Pola parte interior, a ponte conserva 8 pezas do peitoríl e 8 balaústres; pola parte exterior, 8 pezas do peitoril e 5 balaústres.
A ponte comunica a aldea cerdedesa da Cavadosa coa cotobadesa da Graña (Caroi). Na actualidade, unha outra ponte de formigón, construída río arriba en época recente (nos anos noventa), empresta dito servizo, polo que, de primeiras, recomendamos vivamente que se prohíba o tráfico rodado por riba da ponte centenaria. Na visita efectuada o pasado domingo, día 14, puidemos observar que a ponte vella da Cavadosa presenta unha eiva de consideración na parte inferior esquerda do seu intradorso. A corrente do río extraeu do seu asento unha das doelas iniciais da bóveda (1 m de lonxitude, aprox.), permitíndolle á auga socavar sen tregua os seus alicerces. Por mor da falla do elemento sustentante, as doelas de por riba sufriron desprazamento, restándolle uniformidade ao intradorso e solvencia á estrutura.
   As deficiencias na cimentación non son o único problema. O piso da ponte medieval da Cavadosa e a encrucillada de cara a Caroi (á saída da ponte) están cubertos dunha horrorosa capa de formigón. Como xa indicamos, a ponte perdeu, quizais por mor de sucesivas enchentes, parte das pezas da varanda en ambos os dous lados. Calculamos que o número de elementos extraviados é de 6 pezas do peitoril e 5 balaústres por cada un dos laterais.
   Hai anos, o finado de Benicio Fortes Fortes (†2020), veciño da Cavadosa, xa falaba da conveniencia de devolverlle á ponte a súa feitura orixinal, librándoa da capa de formigón, reconstruíndo os segmentos de peitoril faltantes e retornando o cruceiro da ponte ao centro da encrucillada, a súa localización primixenia. Nós, en homenaxe e lembranza do noso estimado colaborador, engadimos que as tarefas de acondicionamento deste conxunto etnográfico deberan incluír tamén a corta de nove eucaliptos de bo porte que medran na marxe dereita do río e a retirada dunha marquesiña de chapa galvanizada e mais outro pendello, hoxe en desuso, que, situados todos eles a escasos metros da ponte, a afean considerabelmente. O labor de recuperación do lugar debería completarse coa roza da matogueira circunstante, a restauración do muíño de Herdeiros de Riba e a limpeza da levada do muíño de Herdeiros de Baixo, o undécimo dos inventariados no río do Seixo dende a súa nacenza (consúltese: Solla, C.: Materiais para o estudo da freguesía de San Xoán de Cerdedo. Inventario xeral, 2002).
   O denominado cruceiro da ponte é unha cruz de pedra sen imaxes, de 130 cm de alto, 41 cm de envergadura e 15 cm de fondo; fincada nun pedestal troncocónico de 56 cm de alto e 75 cm de diámetro na base.
   Segundo Benicio Fortes, cando se ancheou a estrada de cara a Caroi, o pobo creu oportuno arrombar a cruz nunha leira inmediata, medio agochándoa tras a chamada fonte da ponte, picho e abeberadoiro construídos con materiais modernos no ano 1986. Os zapatos piden medias e, metidos en gastos, os ludrosos ladrillos da fonte esixen seren substituídos pola nobreza da pedra; aínda que calquera cousa é boa antes ca a colección de leóns, avechuchos, cornúpetas e outros espantos, espallados pola xeografía de Cerdedo nos últimos anos.
   Benicio Fortes salientou xacando a relevancia da encrucillada da ponte da Cavadosa como escenario da esconxura do enganido (anghinido). Mentres as roupiñas do neno entangarañado se pousaban ao sereno nunha leira adxacente, tres Marías collidas das mans e á roda do cruceiro, ensalmaban ao xeito. Así mesmo, des que os defuntos da Cavadosa se foron enterrar a Caroi (antes, xa se lles dera terra no camposanto de Cavenca), o cortexo fúnebre atravesaba a ponte e facía un pouso onda o cruceiro para rezar un responso. Tamén recollemos na Cavadosa a lenda fundacional da ponte, cuxa fábrica se lle atribúe ao demo constipado: A ponte vella da Cavadosa esbirrouna o demo, pois enchéralle o ollo unha moza da Corredoira, e para facerlle as beiras víase obrigado a mollar os pés (Almanaque de encantos. Mitoloxía da Terra de Cerdedo, 2005). Léase a maiores: “O roubo da ponte Piñoa” (Faro de Vigo-Montes, 24-3-2013).
   Cando vaias pra Caroi,/ten coidado no camiño,/que che está o demo/metido nun buratiño. A conservación do patrimonio material debe vincularse indefectibelmente á salvagarda do patrimonio inmaterial (contos, lendas, cantares...) que, a semellanza da guinda no pastel, adoito o requinta e adobía. Se a ponte da Cavadosa se esbarroar, non só deixaremos ir polo río abaixo unha bela e singular mostra da nosa arquitectura tradicional, senón tamén o crisol no que se amalgama o noso celme. A ponte da Cavadosa/fíxoa o demo namorado,/farto de ir á rúa /cos peciños mollados.

A encrucillada ao sur da ponte tamén foi cuberta polo formigón.

A ponte da Cavadosa, fotografada río abaixo.

Eiva na cimentación da ponte.

Membros do colectivo Capitán Gosende encol da ponte da Cavadosa.

O cruceiro da ponte agóchase tras unha fonte de ladrillo e cemento.

O piso da ponte foi cuberto cunha capa de formigón.

0 Comments

Primavera, espida inocencia

13/3/2021

0 Comments

Manuel Cabada Castro

Aí chegas, fada fermosa e invisíbel, liberando bicos de estrelas coa túa pequecha e inocente presenza sobre a face sorprendida dunha nosa terra durminte e grávida!

Quen che dixo, primavera, ser agora mesmo a túa hora? Quen che bisbou, amiga, que era este o preciso tempo –o teu tempo de sempre- pra á fin algo alomenos nos confortares das angurias dunha nosa xa longa historia, ateigada de andazos, incertezas e dúbidas moi fondas?
Sómosche nós, en troques, fronte a ti, fráxiles, amiga primavera. Namentres ti cos teus ritmos amorosos, que van e veñen e nunca deixan de volver, estás sempre aí pra nalgún tempo onda nós ficares, marchares logo e volveres aínda máis tarde sempre a vir.
O noso tempo, en troques, amiga primavera, non renace ou volve de novo –ai!- coma ti. Por iso te envexamos, primavera. Por ti sempre seres, unha e outra vez, podente raíña, que espallas sen dor os tesouros da túa beldade e esperanza en vales e montañas, á beira da casoupa do pobre ou en nobres e luxosos xardíns de príncipes e potentados. Ti, filla lexítima mais humildosa das altas noites estreladas, baixaches onda nós pra estares mesmo á nosa beira. Tecendo o vestido virxe das brancas margaridas ou acendendo o lume de rosas e caraveis.
Poderosa e ó tempo humilde, achegada e familiar, ti fasnos lembrar cousas ás que á lixeira as nosas présas lles restaron prestancia e valía. Ti apréndesnos a amarmos a proximidade, o humildoso estar á beira, o falarmos claro e alto dende a beleza e o servizo, mais sen ínfulas de mando e imperio, o estarmos contentes de compartir cos de abaixo, cos que sofren e apandan coas súas eivas e mais coas dos outros.
Con todo isto nos aprendes tamén xa que logo, benvida primavera, a vermos que a beleza é sempre fondamente democrática. E que ela, se non, non é nada. Por iso, ti, primavera, aí estás sempre a operar dende o fondo e dende a íntima e calada riqueza das cousas cativas e sinxelas.

Ti es, en fin, primavera, o alto e poderoso lume de arriba agachado como brasa acesa entre a humilde borralla da nosa cotiandade.
Volve de novo, e sempre, amiga primavera!.-

*[“Faro de Vigo”, 10 de marzo de 2021]

0 Comments