Xornal de Tabeirós-Terra de Montes

Presentación do libro "Conecta co íntimo" de David Otero

5/11/2025

Clara Iglesias Cortizo

Coñecín a David Otero no ano 2009 cando un grupo de persoas preocupadas polo futuro da nosa lingua nos reunimos para constituír na Estrada a plataforma Queremos Galego, en reposta á promulgación do Decreto de Plurilinguismo para o Ensino, nacido co obxectivo de reducir o coñecemento e o uso da nosa lingua entre a mocidade, conducíndoa á situación crítica en que hoxe se encontra. Aí coñecín a David e, dende o primeiro momento admirei nel a súa forza, a súa ilusión, o seu fondo compromiso coa lingua e co país. Dende aquela seguimos a percorrer xuntos ese camiño de defensa do idioma, do noso patrimonio, dos nosos sinais de identidade. A David, que é un loitador incansable, gústalle dicir, “hai que seguir nela”, cando en ocasións os acontecementos non parecen deixar moito espazo para a esperanza, porque el é unha persoa que confía sempre no futuro, que gusta do contacto coa mocidade e que sabe que neles, nos mozos e mozas, está a chave para a nosa salvación como pobo, como o “pobo do galego”, como a el lle gusta dicir. Acompañar a David na presentación deste seu novo poemario é unha honra para min; non é unha presentación calquera, non é coma outro libro calquera ou outro autor calquera, porque David forma parte xa para sempre da miña vida e dos meus afectos.
David, que ten publicado narrativa e ensaio, regresa con este libro á poesía. Eu penso que el é esencialmente un poeta, e que o seu alento poético empapa toda a súa obra, tamén a que non que pertence estritamente ao ese xénero. A poesía é a literatura máis íntima, aquela en que o autor pode buscar o seu ser máis fondo e despois abrir de par en par as portas e mostrárllelo aos receptores da súa obra.
Isto fai David en Conecta co íntimo: móstranos a súa intimidade, percórrea con nós e para nós convidándonos a partillar con el ese seu mundo interior. É unha experiencia compartida entre o autor e nós, unha conexión, unha unión de intimidades, de vivencias e experiencias, diversas experiencias de vida, non só as felices, senón tamén as tristes ou desencantadas. Todas elas forman parte do camiño da vida e por ese camiño David cóllenos da man e avísanos de que non debemos renunciar nunca á memoria, nin á individual nin á colectiva:
como me doen os esquecementos
que me apreixan
que a remuíños de sombras
non chaman
a sorrisos
a poemas
a contos
a falares

como me doen os esquecementos
que lle apagan a luz
a un soño
á lúa nova
a unha nena
a un nacer
a unha avoa
a un avó

como me doen os esquecementos
que son silencios
malos soños
que se esconden
non coñecen
nunca bailan
non escriben
que non cantan

como me doen os esquecementos

David entende que debemos poñer proa a eses lugares do pasado que, nas súas palabras, “teimosamente deben permanecer”. E tamén nos advirte de que non podemos dimitir da ilusión.
É moi salientable ao longo de todo o poemario a utilización das persoas gramaticais (ademais da primeira, que loxicamente expresa o íntimo da voz poética), utiliza adoito a segunda, un “ti”, que en ocasións é unha referencia vital do autor:
en recordarte
non hai desencanto
pois as cartas de boa lectura
nas liñas da vida
tráenme luz
para as miñas mans medradas
que te queren soster
nos recordos de tantos ecos escritos
e debuxarte
cando as rubiéns dos días
chaman
para abrir os ollos
con preguntas non escritas

en recordarte
non hai desencanto...

...pois iso

Noutros casos ese “ti” é o propio lector, que é convidado a participar das vivencias do autor, da súa traxectoria, do seu proxecto de futuro (“bótame unha man”). A outra persoa gramatical habitual é a primeira de plural, nun “nós”, en que o poeta humildemente se inclúe. El e máis nós, conectados, percorrendo o camiño:

Ábrete nas ilusións
e acode
vaiamos á memoria
senta comigo
e sexamos

non busquemos autoridades
eruditas
nin brillantes nomeados
pois a sorpresa
é fermosa

non forcemos nada
gustemos do nós vivir
conectemos co íntimo
nos optimismos
proclamemos o desexado

...non precisamos tantas razóns..., ou?

“Conectemos co íntimo nos optimismos”, di David. Pois si. Conecta co íntimo é un poemario vitalista que se caracteriza pola forza, a esperanza, a ilusión, o optimismo. Incluso as vivencias tristes deben ser celebradas con risos: “collamos as horas difíciles/preferentemente/celebrémolas con risos/e complicidades”. Nas propias palabras de David, que podemos ler na contracapa do libro, na explicación autorial sobre a obra, é marabillosa a abundancia de palabras que pertencen ao campo semántico do positivo e do ilusionante: os verbos aprender, activar, soñar, viaxar, camiñar; os substantivos complicidade, conquista, gusto, alegría, emoción, desexo, ilusión, encantamento e sobre todo a palabra vida, que penso que na obra de David debería ser escrita con maiúscula. Todo o poemario é unha canto á vida, ao pasado, ao presente e ao futuro; incluso, cando aparece a palabra morte, faino con connotacións positivas porque, cando chegue, debe atoparnos construíndo e traballando (“podo morrer/e gustarei de facelo/sen ruídos/co ascensor/en marcha”). Coma na metáfora das formigas (“volvámonos formigas de formigas”) que, xuntas e en total conexión, traballan para construír o seu futuro comunal:
mira...
ti ben ves
como seguimos
na condición de resistentes
pillando de ganchete
escaso comprender
do común aspiro

mira...
ti dime...
el como limparemos a copa
non querendo baleirala?
e el como escribiremos
os diálogos?
e el como leremos as nosas emocións?

sabes que...
no nacer do día
vin dúas formigas guapas
que levaban “contempos”
e se dicían amigas
e xogaban felices
coas nosas mentiras

interesadas no seu
as dúas tiñan á vista
cadanseu as de copas
igualiños
e no xogo...
non había máis trunfos
e non facían trampas...

hai que miralas logo
nas condicións de resistentes
miralas preguntando
en como limpar as dúas copas
non querendo baleiralas?
e el pois así como ler
as nosas emocións?

porque...
abofé como amigas
intentámolo
e dialogar dialogamos
nisto aquí
non hai constancia
de ningunha copia de creación

En conclusión, penso que David entende a poesía coma unha ferramenta de coñecemento (nós a nós mesmos e aos demais) e unha arma para construírmos un mundo mellor, un futuro de xustiza e dignidade colectiva, porque sen ela non é posible tampouco a felicidade individual. No seguinte poema fálase dun presente e dun futuro que está xurdindo, que xa está aí. O presente é escuro e de derrota (“medimos os nosos pasos por derrotas”, “escribimos a fíos de luz escura”); mais, a mocidade está disposta para loitar por un futuro mellor, pola recuperación da dignidade e da felicidade (“a mocidade quer conquistas de lucidos horizontes”). E chegamos así ao momento de abrir as ventás, de sermos rebeldes, de agardar polo sol:
medimos
os nosos pasos
por derrotas

escribimos
a fíos de luz
escura

nas teas das bandeiras
todas a clareo
no máis alto dos cantís
os nenos
postos en cabalos de cartón
xa non xogan a capitáns

nas portas colócanse mosaicos
cos retratos laureados
dos valentes resistentes
que loitaron sen medida
sen o compás
das notas dos calendarios

a mocidade quer
conquistas de lucidos horizontes
e forma ringleiras
contando palabras nobres
en precisas horas
esenciais

acordouse pois
un basta xa de desamores
un de morta natureza
un de pais nosos
e outros de parvas penitencias
nada de bágoas non sentidas

presenciaron pois
os espellos limpos de augas novas
deitando luces irmandadas
queimáronse escarnios
e sentenzas
abríronse as ventás

agora as palabras de nacenza
afirman terra
as miradas non poñen medos
e tripando abusos felizmente
conquistando forzas propias
volvemos ás propiedades

deixamos de camiñar obrigados
facemos
e construímos a xogos de valía
sentimos os bicares das estrelas
e as vidas van doadas
as luces non se apagan

a rebeldía non caduca
afastamos ao dereito das derivas
recitamos os poemas
agardamos polo sol esperto
e de poderosas nais medrados
saímos ao mundo decididos

...e destas a certo
vinde
e gozade
de todo
facelo parte vosaa

o biscoito ha saber ben
tamén ben os melindros
e que?
vai licor café tamén?
un trío?

Paréceme salientable esta referencia final ao biscoito, aos melindres, ao licor café que se comparte como nunha comuñón. Vai máis alá do seu aparente sentido festivo: non esquezamos que a palabra compañeiro deriva de pan (compañeiro é “aquel que comparte o meu pan”). En todo caso, compartir o alimento ten o significado simbólico de prestar atención aos outros, partillar con eles o máis importante. Que hai máis importante que a propia intimidade?
Aconséllovos a lectura deste libro, recoméndovos que conectedes co íntimo do compañeiro David, que compartiu o seu “pan” con nós, que saíu da súa estrela completamente disposto e cheo de marabillosos proxectos e está agardando por nós:
saín da miña estrela
totalmente disposto
e cheo de marabillosos proxectos
sentindo toda a miña vida

tratarei de explicalos
desde as máis ilusionadas intuicións
en todas as prazas concorridas
agardando sempre

buscarei acordos
e cando apañe felicidades
zugarei delas os dedos ata fartarme
non quero ser tristeza

debuxando primaveras
gardarei das horas
e no máis íntimo
escribireino todo

0 Comentários

Arrasan humidais e hábitats prioritarios na Estrada, afectando a poboacións de 5 especies de flora ameazadas

5/11/2025

0 Comentários

Braña e hábitat de especies protexidas afectada.

Durante a realización de obras nas vías forestais levadas a cabo polo Concello da Estrada xunto co Servizo de Prevención de Incendios de Pontevedra nas parroquia de Souto e Codeseda (A Estrada) e límites con Cerdedo-Cotobade, estanse vendo afectados de xeito grave unha serie de valores naturais e patrimoniais moi relevantes a nivel autonómico.

O ensanche e apertura de novos viais, xa provocou a eliminación ou perturbación de exemplares de 5 especies de flora ameazadas, entre elas encóntrase a Lycopodiella inundata, un raro fieito en perigo de extinción que ten nesta zona a maior poboación galega da especie. Tamén houbo un impacto importante nas poboacións de Narcissus pseudonarcissus subsp. nobilis e Narcissus cyclamineus, dúas especies bulbosas que se viron directamente afectadas polos cortes no terreo. Por último, tamén se están vendo afectadas dúas especies de briófitas amenazadas Sphagnum pylaesii e Fuscocephaloziopsis connivens, debido ás alteracións sufridas no seu fráxil ecosistema, as brañas.

Por outra banda, tamén se viron danados Hábitats de Interese Comunitario, entre eles dous considerados prioritarios pola Directiva Hábitats (Normativa da Unión Europea creada en 1992 para protexer a biodiversidade europea mediante a conservación os hábitats naturais e as especies de fauna e flora silvestres). Estes dous hábitats prioritarios son as turbeiras altas activas e os Brezais Humidos Atlánticos de E.tetralix e E. ciliaris, os cales se viron seriamente afectados ao ser atravesados pola maquinaria. Estes dous hábitats teñen moi pouca resiliencia ante as alteracións, máis aínda cando esas alteracións afectan ao nivel freático como sucede neste caso. Cabe destacar que estes lugares son o refuxio de moitas especies ameazadas como a Lycopodiella inundata ou a Littorella uniflora, que conta nun destes brezais cunha das cinco poboacións que se coñecen actualmente en Galicia.

As actuacións denunciadas, leváronse a cabo sobre varias Zonas Húmidas incluídas no Inventario de Zonas Húmidas de Galicia, así como en varios nacentes de regatos tributarios do río Umia.

“Cando a prevención mal plantexada, fai máis mal que ben”
As obras realizadas, que ademais de movementos de terras inclúen a instalación de tubaxes, provocan o efecto contrario á prevención de incendios, pois o que están facendo é drenar e como consecuencia secar as brañas afectadas, que son ecosistemas que de xeito natural funcionan como almacéns de auga durante todo o ano. Con estas actuacións, o vindeiro verán esta zona estará máis seca, polo tanto, máis susceptible de arder. As propias brañas xa son cortalumes naturais, polo tanto, cando este tipo de infraestruturas se fan sen planificación e análise previa do territorio poden provocar efectos adversos, coma neste caso.

As brañas ou zonas húmidas son un ecosistema moi característico de Galicia porque dado o tipo de chan que temos, son o almacén natural de auga, teñen o efecto esponxa, e son as que dan auga aos nosos ríos, regatos e mananciais de moitas traídas. Son polo tanto espazos moi importantes a protexer, xa que de cara ás vindeiras secas son unha peza chave no sistema hídrico das nosas aldeas.

Patrimonio Cultural afectado
Se con isto non fose suficiente, realizáronse traballos en contornos de protección de elementos patrimoniais como mámoas e petróglifos, con intervencións con maquinaria pesada a escasos metros do destacado Petróglifo de Chan de Lamas, no que se representa un gran cervo que é único no Concello da Estrada e moi peculiar en comparación a outros petróglifos galegos.. Tamén se derribaron muros de pedra en seco, os cales son recoñecidos pola UNESCO como Patrimonio Cultural Inmaterial da Humanidade.
A isto engádese que é precisamente neste ecosistema danado no que teñen parte do seu hábitat as bestas da Rapa das bestas de Sabucedo, declarada Ben de Interese Cultural, sendo o espazo por onde se desenvolve parte da celebración, a Baixa.

Solicítase acceso ás autorizacións destas obras e a paralización das mesmas
Ante estas obras executadas con tan pouco criterio, e os danos que ocasionaron e están ocasionando ao patrimonio natural e cultural, solicitouse a distintos organismos, entre eles ós promotores, as autorizacións precisas para levalas a cabo e a documentación relativa ao proxecto.
Do mesmo xeito pídese a paralización destas obras e a restauracións destes ecosistemas naturais tan prezados e necesario para a mitigación do cambio climático e as futuras secas, así como a salvagarda das especies botánicas protexidas.

Brezal de Chan de Lamas (Hábitat de Interese Comunitario Prioritario e Zona Húmida IGZH) afectado polos cortes da maquinaria.

Muros de pedra en seco derrubados

0 Comentários

Laudatio de María da Vrea, Mestra da Memoria 2025

26/10/2025

0 Comentários

A Asociación de Escritores en Lingua Galega, a proposta da Sección de Literatura de Tradición Oral, premiou onte en Lugo a María Fraíz Canaval, veciña de Folgoso (Cerdedo).

María Fraíz Canaval -María da Vrea-, Premio Mestra da Memoria 2025.

Calros Solla

A quen non lle sabe un premio...?, mormente cando este sae do corazón e distingue con xustiza. Premios hainos a moreas, no entanto, algúns piden ser recollidos cunha pinza no nariz –porque alcatrean– ou cun vinco no fociño –para que non bulan–. Para o noso conforto, os Mestras e Mestres da Memoria, que este ano acadan a súa décima edición, sempre recenden a barrela delourada, a romeu, a rebusco e a soutea; a mazás madurecidas na hucha do centeo.
Con todo, dígolles por modesta experiencia, que hai unha sensación íntima e intransferíbel que supera á do acto de recepción dun premio, e esa sensación é aquela que acompaña o acto da concesión, cando –como digo–, o galano sae do corazón e se outorga con xustiza.
Aquí e agora volvo sentir no seu boureo o melro sucar fuxidío a fronza revesgada do Vello Cárcere. Voa, e vai pousando sobre as cabezas dos presentes as voces dos devanceiros, o ronsel da rica herdanza que, cadaneira, en afiada chirimía, nos convoca e nos toma por vinculeiros. O melro pasa!
É tarefa cotiá –dígollelo por modesta experiencia– a dos mestres recompensar os seus alumnos coas galas do afago, mais, cando é o alumnado quen premia a excelencia do maxisterio, recoñecendo a mestría que o guiou polo camiño certo, o mundo detense ao paso do melro e os meridianos xeracionais, ollándose en fite, recoñécense todos nunha face diante do espello. Velaquí a panóptica tradición que nos reúne, nos mestura, nos mira e nos interpela. Cante o melro!
E por arte de bico encarnado, verbo do asunto da harmónica interxeracionalidade, permítanme facer esteo nunha anécdota vivida hai anos, que, esclarecedora, a teño por verdade.
Intituleina “O ceo vello”. Compártoa arestora con todos vostedes:

Nunha ocasión, fun visitar ao hospital un enfermo afectado dunha doenza terminal; estimado informante octoxenario natural da Terra de Montes: lúcido, librepensador, esquerdoso irreverente; rara avis.
Paseando de ganchete polo amplo e luminoso corredor-galería do Provincial, cruzamos cun cura que, probabelmente, viña de administrarlle a espora a outro desafiuzado.
Ao pasarmos ao seu carón, o meu compañeiro devolveulle as boas tardes cun certo retintín, mais facéndolle a venia coa cabeza.
Andados uns pasos en silencio e sen lle pedir explicacións, aquel ancián, todo intuición, entoou unha desculpa aducindo que, pola miña idade, eu podía saudar o crego sen máis perifol, pero que el, pola súa, a fe lle tocaría ir para o “ceo vello”, e que alí, os da sotaina seguían tendo a vara longa.
Deume moito a pensar aquel “ceo vello”, e póndoo en concordancia cun “mundo vello”, inferín que, aínda que eu vira aquel home labrar co arado de pau, a nosa existencia transcorrera en universos paralelos, comunicados, iso si, polo buraco de verme da identidade.

Folghosiño folghosés,
Folghosiño folghosés,
colores da miña cara
en Folghoso quedarés.

María Conceución Fraíz Canaval naceu na casa da Vrea e lugar de Covas o 3 de agosto de 1933. Foi a máis nova de catro irmáns (algún outro malogrouse). María, filla de Ramiro Fraíz Iglesias (A Insua-Castrelo) e de Xosefa Canaval Matelo (Folgoso), enfeita o seu nome de pía co chamadeiro da Vrea, xa que a casa familiar se ergue ao pé da Vrea Vella, unha ancestral vía de comunicación que atravesaba, de oeste a leste, o sur do territorio de Cerdedo.
María foi un case nada á escola (“Aprendín as catro reghras e pouco máis”), porén soletreou dende cativa un moito do catecismo do labrego, é dicir, da vida suxeita e sacrificada do agro. Ela mesma recorda o que se dicía daquela: “O traballo do neno é pouco, e quen o desproveita é un louco”. O migallo que asistiu á escola rendeulle ben, pois, amais da lectura, da escritura e dos rudimentos matemáticos, boa parte do seu repertorio en castelán (romances, cancións, oracións...) deprendeuno na unitaria de Folgoso (escola mixta con tabique segregador), ao coidado da mestra Manuela Cachafeiro: “Liamos esas poesías nos libros, e a min quedábanme”. Se había que atender a visita do inspector e María non estar presente, a mestra non dubidaba en ila buscar á casa, para deixar a institución docente en bo lugar. A memoria da cativa era un valor seguro. De calquera xeito, a escola da posguerra era un niño de piollos (“neghros, no pelo neghro; brancos, no pelo loiro”) e os nenos aldeáns, descalzos e remendados, de acudiren luxados á lección, debían antes lavar as mans e a cara na auga da presa.
Alén do ensino regrado, a devoción que lles profesaba á súa nai Xosefa (Pepa) e á súa avoa materna Filomena Matelo Canaval (Mamá Filomena), e mais a escoita atenta e respectuosa das voces anónimas do pobo fixérona herdeira dun mesto e vizoso saber: coplas, adiviñas, contos, refráns..., expresados con primor na nosa lingua. Ai, canto deron de seu aqueles seráns, aquelas rúas e esfolladas...! No lecer ou na angueira, no loito ou na troula, canto se aprendía dos vellos! Os seus veciños escóitana abraiados: “–Ti moito sabes, María!; onde o aprendiches!? –Aprendino de miña avoa mais de miña nai! –Pois, nós non sabemos nada deso! –Vós sodes de canda min; se non sabedes, é porque non lle puxestes atención!”.
Conta María Fraíz con moita graza que, pola rama paterna, viría sendo bisneta dun cura. A súa avoa de Castrelo apelidábase “Iglesias”: María Iglesias. O seu tataravó entregou no hospicio a filla que lle fixera á súa anónima tataravoa. Pasados os anos, o cura volveu pola rapaza –xa moza– para que o atendese na vellez. O crego soubo identificar a súa filla porque, antes de deixala no orfanato, lle tallara coa navalla unha corta nun pé. Como dixo a nosa informante: “Os fillos dos curas todos son Ighlesias”.
E a min dáme por pensar que todos os galegos somos fillos dun cura ou dun deus menor que, acabadiños de nacer, nos deixaron quedar no hospicio, non sen antes tallarnos unha amosega na planta do pé para, cando se cumpriren os tempos, noso pai volver por nós, recoñecernos e aconchegarnos a canda el ao pé do lume.
As galegas e galegos recoñecidos polo deus novo do ceo novo son sen dúbida os distinguidos co galardón Mestras e Mestres da Memoria. Ben seguro, María da Vrea e os integrantes do Equipo Chaira han ter a marca no pé e, se procedese, eu pediríalles que nola mostrasen para tapar as bocas da incredulidade.
O deus minorizado, reencontrándose a si mesmo, rogaralle, finalmente, á súa abandónica fillarada o consolo da compaña e, non lles caiba dúbida, tamén lles demandará contos e coplas, adiviñas e arrolos para prender no sono até durmir de vez.
E pola súa banda, María da Vrea botaralle unha hacha ao lume e, se cadra, contaralle ao deus dos galegos o conto de Valiño:

Este era Valiño –chamábano Valiño–, e entón díxolle seu pai:
–Valiño, vai á feira e traime un carto de aghullas.
E Valiño foi á feira, comprou un carto de aghullas e espetounas na herba do carro do compadre. E cheghou á casa e non topaba as aghullas.
–E as aghullas!? –preghuntoulle o pai.
–Metinas na herba do padriño, e aghora non aparecen!
–E ti, home, non habías coller as aghullas e espetalas aquí, na lapela da chaqueta.
–E dimo aghora, papá!; por que non mo dixo cando fun prá feira do Foxo!?
–Pois, aghora volves á feira e tras un ferro pró arado.
Valiño marchou á feira, comprou o ferro do arado e colghouno da lapela da chaqueta. O rapaz cheghou coa chaqueta toda rota.
–Pero ti, home!; pra eso collías un cordeliño, púñalo ao lombo e traías o ferro!
–Dimo aghora, papá!; dixéramo cando fun pró Foxo!
–Pois, volve, e compra un porquiño.
Foi, comprou un porquiño, colleu un cordel, atoullo polo pescozo e botouno ao lombo.
Cando cheghou, o porco viña aghanado.
–Valiño, ti que fixeches!?
–E logho, non me dixo que o ferro tiña que botalo ao lombo!?; pois, co porco fixen ighual!
–Ai ho, es ben parvo! O porco debíalo traer pola corda e vir: cochiquitó pra alí!, cochiquitó pra alá!; o porco víñache andando!
–Dixéramo cando fun pró Foxo!
–Pois, aghora vas e compras un cacharro de barro.
–Valiño volveu á feira, comprou o cacharro de barro, atoulle unha corda, e veu –cochiquitó pra alí!, cochiquitó pra alá!–, a gholpes co cacharro; e cheghou con el pola anga, todo escachado.
–Pero, ti que fixeches, Valiño!?
–Como me dixo que viñese cochiquitó pra alí!, cochiquitó pra alá!..., o cacharro rompeu!
–Pois, non te mando máis á feira!; aghora vou ir eu! Pero ti quedas na casa! Tes que ter conta de que a cabra non vaia comer a horta!; se non, pobre de ti!
Marchou o pai á feira e Valiño, como quería xoghar, atou a cabra á billa do pipote.
A cabra turraba por marchar, non quería estar presa; tirou pola billa do pipote, a billa afrouxou, veuse, e deixou saír o viño fóra. E dixo el:
–Ai!, e aghora cando cheghe meu pai, mátame! Aghora que vou facer!? Xa sei –estaba a ghaliña chocando os ovos–, saco a ghaliña e póñome eu chocando os ovos, aghachadiño.
Cheghou o pai:
–Valiño, que fas!?
–Clou, clou!, estou chocando os ovos que a ghaliña deixou!
–Valiño!!?
–Clou, clou!, estou chocando os ovos que a ghaliña deixou!
–Valiño!, quen lle tirou a billa ao pipote!?; onde vai a cabra!?
–Clou, clou!, estou chocando os ovos que a ghaliña deixou!
Vai o pai, colleu unha maza pra espetar de novo a billa, pero gholpeouna tan forte que a maza marchou polo aire e foi dar na cabeza de Valiño.
Valiño morreu e quedaron os piros sen saír!

E a min dáme por pensar que –coma Valiño– moitos galegos desoen ou mal intrepretan as ordes dos patrucios: van á feira por ranchos e volven con culleres; van ao mercado trocar feixóns e veñen con rodas recauchutadas; e clou, clou; estou chocando os ovos que a ghaliña deixou!... E perdemos as agullas na mostea do compadre, esgazamos a chaqueta da festa, enforcamos os achegotes, esfarelamos a louza, non tornamos a cabra do alcouve, derramamos o viño da pipa e durante catro anos chocamos nos ovos para acabar morréndolle á porta, e outra vez os piros sen saír.

A aldea de Folghoso
é lughar de moita vida,
ten unha rosa na entrada
e un caravel na saída.

A nosa María da Vrea, toda retranca, engadiría: “O caravel da saída son eu; o da entrada non sei quen é”. A chanza ten xustificación, pois, a súa casa é a última do lugar de Folgoso, á man dereita segundo se vai para Soutelo de Montes.
María Fraíz Canaval, na mocidade dos 92 anos, encarna o celme de Cerdedo e Montes. Soubemos dela e da súa portentosa memoria en 2019. Alguén que asistía e compartía, en Pontevedra, un obradoiro de memoria advertiunos do prodixio e do flamante paradoxo. Aquela alumna avantaxada e humildosa, abraiaba as compañeiras e compañeiros de pupitre retendo vívidos os recordos de toda unha vida. Vaia choio para a mestra! Démonos a coñecer, apalabramos o proxecto de recolla e gravación e axiña nos puxemos ao choio.
“Discorre, María!”; “Os saberes estanche fervendo na cachola; teñen que saír pra fóra, teñen que saír!” –animábase.
Excelente cociñeira e mellor anfitrioa, mentres tiveron lugar os encontros, a señora María endozounos o padal con filloas, rosca, rosquillas, torta de roxóns, torradas de doce, torradas borrachas, biscoito, castañas cocidas con loureiro e fiúncho..., e vincha! Nunca se principiou o labor sen antes levar unha chisca de doce á boca; era preceuto. Consonte o seu parecer, e o noso: “Cansa un de comer e beber, e nunca cansa de saber e aprender”.
Como poden comprobar, a de etnógrafo é unha vida ateigadiña de traballos e privacións. Porén, a de etnógrafo cerdedés élles un inferno en vida, pois, aos deuses e curas do ceo vello hai que sumarlles os caciques do purgatorio. Moito sabe María da Vrea e moito nos deprendeu a brandir o humorismo como arma de liberación. Os ricos gardan os mocos e os pobres tiramos con eles. E do seu amplo repertorio de “contos feos”, escollo para botar unha risa o do cura albeite. Di así:

Eran unhas monxas que se meteran en vacas; e unha das vacas estáballes enferma, que non curaba. E alghén, por facerlles un ben, recomendoulles que fosen onda o cura:
–O señor cura seica ten moi boa man coas vacas.
–Pois alá vou, a ver se lle dá co remedio! –dixo unha das monxas.
Cheghou a monxa onda o cura:
–Mire, señor cura, esta vaca...!
–Eu cúroche a vaca, pero pra eso, tes que facer o que eu che mande –dixo o cregho.
–Eu fághoo, nin máis nin menos! –respondeulle a monxa.
–Tes que quitar a roupa e deitarte aquí neste banco.
A monxa denudouse, deitouse no banco, e o cura púxose a dar voltas e a requenear:
–Darredor, darredor, pra que a vaca veña a millor!; darredor, darredor, pra que a vaca veña a millor!; darredor, darredor, pra que a vaca veña a millor!...
A monxa xa se estaba cansando do ceque pra meque, e chantoulle:
–Mire, señor cura, vaia vostede polo medio anque a vaca non teña remedio!

Señora María, grazas por ter sementado, por ter recollido e por ter gardado para o mañá; grazas por abrirnos as portas da súa casa, por nos dar de comer e por facernos herdeiros da súa sabedoría. Equipo Chaira, grazas por saírdes na procura do pote do ouro; grazas por transcribir, descifrar e compartir o códice do melro. Grazas por tanto!

Deus acrecente o pan no forno,
a ghraza de Deus polo mundo todo;
quen mal nos queira
no ceo nos vexa.
Un nosopai pola Virxe María
e outro polo santo Amaro,
pra que non saia nin cru nin queimado.

E a min dáme por pensar que a Galiza é unha inacabábel sucesión de chairas e montes, de montes e chairas. Por máis que pinten bastos –flamante paradoxo–, nesta xornada propicia, na Terra Chá e na Terra de Montes levedarán dous soles de pantrigo e coceranse dúas lúas de mestura. E mesmo nas noites máis escuras da alma, vila por vila, aldea por aldea, as luciñas tremelucentes dos fogares galegos persistirán en porfillarnos e darnos cea e pousada: cunca de caldo fumegante e castañas mamotas aboiadas en leite. Esas luciñas son o pobo, que nunca nos traizoou, son a enerxía colectiva, que nunca perece; son en fin a esperanza celta que nunca cansa. Esa moitedume de luciñas representa o que fomos, o que somos e o que seremos sempre.
Longa vida aos premiados! De hoxe nun ano! Moitas grazas.

María Fraíz Canaval a carón de Cesáreo Sánchez Iglesias, presidente da AELG. (1)

O acto celebrouse no Centro Cultural Vello Cárcere de Lugo. (1)

María da Vrea recibe o premio de mans de Cesáreo Sánchez Iglesias, presidente da AELG.

0 Comentários

A Estrada acolle a presentación de "Conecta co íntimo", o novo poemario de David Otero Fernández

17/10/2025

0 Comentários

O acto terá lugar este venres, 24 de outubro, ás 20:00 h no MOME da Estrada, organizado pola Asociación Cultural Vagalumes.

A Estrada, 17 de outubro de 2025 – A Asociación Cultural "Vagalumes" ten a honra de anunciar a presentación do libro "Conecta co íntimo", a nova obra poética do recoñecido autor galego David Otero Fernández (Santiago de Compostela, 1946). A cita para o público e os medios de comunicación será o vindeiro venres, 24 de outubro, ás 20:00 horas, no MOME da Estrada.
David Otero Fernández, poeta cun profundo compromiso coa lingua e a cultura de Galicia, amplía a súa xa extensa produción literaria —que abrangue poesía, narrativa e ensaio— cunha obra que convida á reflexión e á conexión coas emocións máis profundas. Otero, autor de títulos como Para iso está o futuro (Fervenza, 2003) e A Alexandre Bóveda. Na demanda de restauración (Laiovento, 2008), é unha voz poética esencial na literatura galega contemporánea, destacando pola súa fonda conexión coa identidade do país.
O acto de presentación contará coa participación de destacadas figuras do ámbito cultural e social:

Clara Iglesias (Presidenta de A. C. Vagalumes)
Marcos Borraxeiros (Historiador e membro de A. C. Vagalumes)
Mencía Vidal (Graduada en Dereito)
Anabel Montoto (Ilustradora e Deseñadora Gráfica), responsable da parte visual do proxecto.
E o propio autor, David Otero.

Ademais da súa faceta como escritor, David Otero participa activamente en entidades culturais e educativas, promovendo o uso do galego, un compromiso que se ve reflectido en toda a súa traxectoria.
A Asociación Cultural "Vagalumes" anima a toda a veciñanza, amantes da literatura e representantes dos medios a asistir a este evento cultural que afonda no valor da poesía e na defensa da nosa lingua.

Haz clic aquí para editar.

0 Comentários

Soto, sentinela do Campo das Laudas

27/7/2025

1 Comentário

Co gallo da homenaxe en Cerdedo a Juan Soto, membro de Capitán Gosende

Calros Solla

Juan Soto

Houbo un home chamado Juan Soto. Houbo xacando un home que andou ceibo e consciente polo mundo e que nos escolleu por compañeiros de viaxe. Houbo un home que andou entre nós, que nos quixo, e que nós quixemos con amor fraterno.
Juan Soto, duro e incorruptíbel coma esta pedra que dende hoxe o representa e, asemade, mol coma unha pabea de herba seca; sabio coma os poucos sabios “que en el mundo han sido”; xeneroso coma un río Gafos de enchedeira: sete veces sete. Republicano, galeguista, librepensador, crítico e descrido; pero sobre todo, humano, “demasiado humano”.

O noso Labordeta meteu a comarca de Montes na mochila e, espetándolle á acorvadada e cómplice resignación un “¡A la mierda!”, puxo o seu tempo, a súa ansia e os seus haberes ao servizo do colectivo Capitán Gosende. Mal sabe este malfadado territorio quen foi Soto en verdade, pois non hai medalla que colme a súa impecábel e pecadenta folla de servizo.
Soto pasou pola comarca coma un cometa, retratándonos en curto e dende o alto, sen filtros, sen efecto seda. Benaventurados os poucos que, levantados das patas de diante, intuíron que tamén cumpría erguer a vista e seguir o lúcido e silandeiro planar do miñato.
Mentres en Cerdedo lle fan festa ao Amigo Invisíbel, nós, aquí e agora, honramos o amigo omnipresente, o que sempre estivo aí, o que deu a cara por nós, o que, con dotes extraordinarias, camiñou sobre os toxos e abofé, multiplicou os pans e os peixes na nosa mesa.
Velaquí o Soto, atado á columna do noso recordo perdurábel. Chova que vente!
O Campo das Laudas é, certamente, alcouve da Memoria. Afirmou Castelao que nesta terra se cumpriría a vontade dos mártires. Si, pero tamén se ha de cumprir a vontade dos heroes: dos heroes anónimos, dos cotiáns, dos irredutíbeis, dos que, sen espaventos de vangloria, porfiaron e porfían en facer un mundo mellor; faltosos deles estamos.
Aínda é fecundo o ventre do que xorde a besta inmunda. Faise, pois, máis ca nunca imprescindíbel este Campo das Laudas: a súa simboloxía, a súa diáfana mensaxe; a lección imperecedoira que transmite esta parroquia de pedra que decontino nos interpela. E, sobre terra, facédesvos impresindíbeis todos vós, a heroica comunidade, a parroquia vivente que se congrega arredor do camarada que se foi e que, a canda el, segue esixindo en tempos avoltos: resistencia, dignidade, xustiza e reparación.
Soto encarna, xaora, a vontade dos nosos heroes; ende ben, sempre se identificou co pobo subalterno, sempre defendeu as causas perdidas, sempre apostou por cabalo perdedor e sempre se aliñou coa infantaría de avanzada. Coma os heroes, Soto morreu coas botas postas, a pé de obra.

Ninguén coma Soto, sentinela da Memoria; ninguén coma Soto para gardar e alentar dende o curuto da Fontedorraca o proxecto do Campo das Laudas, que el tanto agarimou e do que tanto facía gala.

Juan Soto, até sempre. Grazas polo teu traballo, grazas por tanto. Sit tibi terra levis.

1 Comentário