TABEIROSMONTES
  • Novas
    • Presentación
    • Contacto
    • Colabora
  • Terra
    • A Estrada >
      • Agar (Santa Mariña)
      • Aguións (Santa María)
      • Ancorados (San Pedro)
      • Ancorados (San Tomé)
      • Arca (San Miguel)
      • Arnois (San Xiao)
      • Baloira (San Salvador)
      • Barbude (San Martiño)
      • Barcala (San Miguel)
      • Barcala (Santa Mariña)
      • Berres (San Vicenzo)
      • Callobre (San Martiño)
      • Castro (San Miguel)
      • Cereixo (San Xurxo)
      • Codeseda (San Xurxo)
      • Cora (San Miguel)
      • Couso (Santa María)
      • Curantes (San Miguel)
      • Estrada, A (San Paio)
      • Frades (Santa María)
      • Guimarei (San Xiao)
      • Lagartóns (Santo Estevo)
      • Lamas (San Breixo)
      • Liripio (San Xoán Bautista)
      • Loimil (Santa María)
      • Matalobos (Santa Baia)
      • Moreira (San Miguel)
      • Nigoi (Santa María)
      • Oca (Santo Estevo)
      • Olives (Santa María)
      • Orazo (San Pedro)
      • Ouzande (San Lourenzo)
      • Parada (San Pedro)
      • Paradela (Santa María)
      • Pardemarín (Santa Baia)
      • Remesar (San Cristovo)
      • Ribeira (Santa Mariña)
      • Ribela (Santa Mariña)
      • Riobó (San Martiño)
      • Rubín (Santa María)
      • Sabucedo (San Lourenzo)
      • Santeles (San Xoán)
      • Somoza, A (Santo André)
      • Souto (Santo André)
      • Tabeirós (Santiago)
      • Toedo (San Pedro)
      • Vea (San Xiao)
      • Vea (San Xurxo)
      • Vea (Santa Cristina) >
        • Santa Cristina de Vea (Santa Cristina)
      • Vea (Santo André)
      • Vinseiro (Santa Cristina)
    • Beariz >
      • Beariz (Santa María)
      • Lebozán (Santa Cruz)
      • Xirazga (San Salvador)
    • Cerdedo >
      • Castro (Santa Baia)
      • Cerdedo (San Xoán)
      • Figueiroa (San Martiño)
      • Folgoso (Santa María)
      • Parada (San Pedro)
      • Pedre (Santo Estevo)
      • Quireza (San Tomé)
      • Tomonde (Santa María)
    • Forcarei >
      • Aciveiro (Santa María)
      • Castrelo (Santa Mariña)
      • Dúas Igrexas (Santa María)
      • Forcarei (San Martiño)
      • Madanela de Montes, A (Santa María Madanela)
      • Meavía (San Xoán)
      • Millarada (San Amedio)
      • Pardesoa (Santiago)
      • Pereira (San Bartolomeu)
      • Presqueiras (San Miguel)
      • Presqueiras (Santa Mariña)
      • Quintillán (San Pedro)
      • Ventoxo (San Nicolao)
  • Patrimonio
    • Material >
      • Arquitectura vernácula >
        • Pombais
        • Reloxos de sol
      • Castros >
        • Castro de Barbude
        • Castro de Garellas
        • Castro Loureiro
        • Castro da Mouteira
        • Castro de Ribela
        • Castrp Valente
      • Cruceiros >
        • A Estrada
        • Forcarei
        • Cerdedo
      • Hórreos >
        • O hórreo do Coto Nabal
        • Hórreo de Quintela
      • Igrexas >
        • Capela de San Bartolomé
      • Industria
      • Lavadoiros >
        • Lavodoiro de Liñares
        • Lavadoiro de Fontegrande
        • Lavadoiro do Souto
      • Megalítico
      • Mámoas
      • Mosteiros >
        • Aciveiro
      • Muíños >
        • Muíño de Ricovanca
        • Muíños de Vesacarballa
      • Neveiras >
        • Neveiras de Fixó
        • Neveiras do mosteiro de Aciveiro
      • Pazos >
        • Casa e capela de San Ildefonso na Algalia (Guimarei)
        • A casa de Araúxo en Ponte-Sarandón
        • Casa de Badía
        • Casa de A Silva en Ribadulla (Arnois)
        • A Casa da Condesa (ou do Piñeiro) en Santa Mariña de Ribeira
        • A casa de Sesto (Ribela)
        • Casa de Recarei (Curantes)
        • Casa de Miranda (Santeles)
        • Casa de A Silva en Vendexa
        • A Casa Grande de Parada
        • A Casa Grande de San Paio de Figueiroa
        • Casa de Barcia en San Miguel de Cora
        • A casa de "Os Muros"en San Pedro de Parada
        • Casa de Vilanova en Remesar
        • "Casa Varela” en Pereiras
        • Os Mondragón de Vilasusán.Remesar
        • O Pazo do Outeiro de Maíndo (Couso)
        • Pazo de Correáns
        • Pazo de Guimarei
        • Pazo da Mota
        • Pazo de Monteagudo
        • Pazo de Oca
        • Pazo de Preguecido
        • Pazo de Valiñas
        • Pazo de Xerliz
      • Petos de ánimas
      • Petróglifos >
        • Cuiña (Quireza)
        • Laxa da Romaxe
        • Laxas de Penide
      • Pontes >
        • Ponte de Ricovanca
        • Ponte de Santo Antonio
        • Ponte Vea
        • Ponte de Gundián
        • Ponte de Paradela
        • Ponte de Parada
        • Ponte de Leira
        • Ponte Liñares
        • Ponte do Reconco
        • Ponte de Gomail
        • Ponte do Crego
        • Ponte Carballa
        • Ponte de Andón
        • Ponte de Pedre
        • Pontes do Lérez
      • Torres e castelos >
        • A Torre da Barreira
        • Castelo de Cira
        • Fortaleza/Castro de Terra de Montes
        • Torre de alarma de Barciela
        • Torre de Guimarei
    • Natural >
      • Árbores >
        • Sobreira de Valboa
        • Sobreira de Valiñas
      • Fervenzas >
        • Fervenza de Callobre
        • Fervenza da Caldeira
        • Fervenza da Cova do Lago
        • Fervenza de Curantes
        • Freixa de Chamosa
        • Fervenza da Firveda
        • Fervenza da Graña
        • Pozo Sangoento
        • Fervenza do Segón
      • Fontes
      • Flora >
        • Cogumelos
        • Piornal de San Trocado
      • Fauna >
        • Aves >
          • Canilonga
        • Anfibios e réptiles
        • Invertebrados
        • Mamíferos >
          • Lontra
        • Peixes
      • Lagoas >
        • Canteira de Ventoxo
        • Lagoa Sacra
        • Lagoa do Seixo
      • Montes >
        • Cádabo
        • Candán
        • Monte do Seixo
        • Montouto
        • Pico Sacro >
          • Fotografías
          • Textos
          • Vídeos
        • Serra de Cabanelas
      • Penedos >
        • Penedas de Naveiro
      • Ríos >
        • Umia
        • Ulla
      • Vales
    • Inmaterial >
      • Entroido
      • Haxiografía
      • Mitoloxía
      • Oficios >
        • Esmoleiros
      • Romaxes >
        • A Saleta de Bugarín
      • Rapa das bestas >
        • Fotografía >
          • Fotorapa
          • 2008
          • 2009
          • 2010
          • 2011
          • 2012
        • Vídeo
        • Publicacións
      • San Xoán
  • Artes
    • Artesanía >
      • Fernando Porto
    • Cine >
      • Chano Piñeiro
    • Escultura >
      • Ignacio Cerviño
      • Esculturas funerarias >
        • Cemiterio de Folgoso
      • A purísima de Asorey
    • Fotografía >
      • Karina
      • Pedro Brey Guerra
      • Maxcarun >
        • Aves
        • Insectos
        • Mamíferos
        • Reptis e anfíbios
      • Naturgalicia
    • Música >
      • Banda de Gaitas de Forcarei
      • Coral Polifónica Estradense
      • Chorovía na moucarría
      • Gaiteiros de Soutelo
      • Nao
      • Xenreira
      • Xosé Lueiro
    • Pintura >
      • Virxilio Blanco
    • Teatro
  • Letras
    • Avelina Valladares
    • Andrea Porto >
      • Textos
    • Alfonso Daniel Rodríguez Castelao
    • Antonio Fraguas
    • Antonio Rodríguez Fraiz >
      • Textos
      • Estudos
      • Entrevistas
    • Carlos Loureiro >
      • Textos
    • Carlos Mella
    • Calros Solla >
      • Textos
    • David Otero >
      • Textos
      • Fiestra Con Masa
    • Dionísio Pereira >
      • Textos
    • Goretti Sanmartín >
      • Textos
    • Manuel Cabada Castro >
      • Textos
    • Manuel García Barros >
      • Correspondencia >
        • Cecilia Alcoba
        • Xosé Ramón Fernández Oxea (BEN-CHO-SHEY)
      • Documentos
      • Fotos
      • Vídeos
      • Estudos
    • Manuel Daniel Varela Buxán >
      • Fotos
      • Textos
    • Marcial Valladares Núñez >
      • Actividades
      • Estudos
      • Obra
      • Vídeo
    • Neves Soutelo >
      • Textos
    • Olimpio Arca Caldas >
      • Fotos
      • Obras
      • Vídeos
    • Ramón de Valenzuela Otero >
      • Achegas >
        • Sermos Galiza
      • Fotos
      • Vídeos
    • Santiago Gómez Tato
    • Sindo Villamayor >
      • Sindo Villamayor
    • Susana Sánchez Aríns >
      • Susana Sánchez Arins
    • Xoán Carlos Garrido
    • Xosé Luna Sanmartín >
      • Recursos
    • Xosé Manuel Martínez Oca
    • Xoseme Mosquera >
      • Vida
      • Obra
    • Xosé Manuel Cabada Vázquez >
      • Biografía
      • Documentos
      • Imaxes
      • Obra
    • Xosé Otero Abelleira >
      • Fotografías
    • Xosé Roxelio Otero Espasandín >
      • Do autor >
        • Vivir morrendo
      • Paisaxe vital de Xosé Otero Espasandín con Castro ao lonxe
      • Un Otero Espasandín de vinte anos
    • Xosé Varela Buela
    • Xurxo Esquío >
      • Xurxo Esquío
  • Historia
    • Feitos >
      • Prehistoria
      • Idade Antiga
      • Idade Media
      • Idade Moderna
      • Idade Contemporánea >
        • Revolta labrega de 1915 >
          • Sociedades agrarias
          • Xornais e documentos
          • Sociedade de Instrución Unión de Rubín de La Habana
          • Recuperación da Festa Labrega
          • Revolta labrega de 1915
    • Persoas >
      • Anxel Campos Varela
      • Manuel Ventura Figueroa
      • Mary Isaura
      • Pedro Campos Couceiro
      • Pedro Varela Castro
      • Ramón Silvestre Verea García
      • Virxinia Pereira
      • Waldo Álvarez Insua
  • Memoria
    • Actividades >
      • Ponte do Barco
      • Eliminación da simboloxía franquista
      • Homenaxe nacional as vítimas do franquismo en San Simón
      • Homenaxe a Xoán Xesús González
      • Proxección de "A derradeira lección do mestre" (24-3-2007)
      • Homenaxe aos paseados da Ponte do Regueiro
      • Conmemoración do 5 de xuño (5-06-2007)
      • Homenaxe a Bernardo Mato Castro na súa escola (8-7-2006)
    • Documentos >
      • Causas >
        • Así se xustifica unha condena a morte de José Costés Fernández e José Gómez Rivas >
          • Ideas polas que se mata a Cortés Fernández
      • Cartas >
        • Manuel Graciano ao Goberno Portugués
        • Carta dos Concelleiros ao pobo da Estrada
        • Ramón Fernánde Rico
        • José Mª Pena
      • Instrucións para a resistencia
      • Oficio de Crego de Castro (Cerdedo)
      • Memorias >
        • Memorias dun proscrito
      • Prensa >
        • Galicia Libre
      • Publicacións
    • Feitos >
      • O levantamento franquista na Estrada
      • A Estrada viste a camisa azul
      • O “imposto revolucionario”
      • O saqueo do pobo. O invento do secuestro express
      • As incautacións: A insticionalización do roubo
      • A interrupción tráxica do galeguismo
      • Represión do maxisterio estradense
      • Mulleres, dignidade e rebeldía
    • Imaxes >
      • Vitimas do franquismo
    • Listaxes >
      • A Estrada >
        • Fuxidos da parroquia de Guimarei
        • Presos en San Simón
      • Terra de Montes >
        • Beariz
        • Cerdedo
        • Forcarei
    • Lugares >
      • A casa do pobo de Deán (Cerdedo)
      • A república de Guimarei
      • Campo de Laudas
      • Ponte do Regueiro
      • Quilómetro 1 da Avenida de Buenos Aires: Aquí se fusilou
      • Simboloxía franquista
    • Nomes >
      • Antonio Sueiro Cadavide
      • Alfonso Ramiro Castro Dono
      • Alfredo Iglesias Álvarez
      • Candido Tafalla Froiz
      • Manuel Brea Abades
      • Manuel Garrido "O resucitado"
      • Francisco Varela Garrido
      • Isolino Feros Salgueiro
      • José Mª Baliño Sánchez
      • José María Pena
      • Manuel García Barros
      • Antonio Fraguas Fraguas
      • Jesús Ignacio Puente Fontanes (Balseiros)
      • Bernardo Mato Castro
      • Hixinio Carracedo Ruzo >
        • Fotos homenaxe a Carracedo na Somoza no seu 75 cabodano
      • José Gómez Rivas
      • José Mª Taberneiro
      • José Rodríguez Sangiao
      • Manuel Puente Porto
      • Manuel Coto Chan
      • Martiño Ferreiro Álvarez
      • Ramón Fernández Rico
      • Ventín, 5 da mesma familia fusilados xuntos
    • Represores >
      • Padre Nieto
    • Testemuños >
      • David García Insua
      • Roxelio Arca
  • Movementos
    • Asociacionismo cultural >
      • A.C. A Estrada >
        • Antonio Fraguas e o monumento aos mártires
        • Enterro da Sardiña
        • Mostra de artesanía da Estrada
        • Simposio de literatura galega de autoría estradense
      • A. C. O Brado
      • Contrarretranca
      • A. C. Vagalumes >
        • Actividades >
          • Conmemorar Carvalho Calero
        • Vídeos
        • Publicacións
        • Fotos
      • AEC Verbo Xido >
        • Carteis e publicacións
        • Defensa das árbores autóctonas
      • Capitán Gosende
      • CETMO
      • Colectivo Portalén
    • Ecoloxismo >
      • Atri Non
      • Invasión eólica
    • Emigración >
      • Arxentina
      • Brasil
      • Cuba >
        • Nomes >
          • Manuel Álvarez Fuentes
          • Jesús Barros López
    • Ensino >
      • Primaria >
        • CEIP de Figueroa >
          • CEIP de Figueroa (A biblio de Carola)
        • CEIP Cabada Vázquez
        • CEIP Pérez Viondi
        • CEIP Villar Parama
        • CEIP O Foxo >
          • As nosas cousas
          • Bilbioteca
          • Peque Xenios
          • Pereiriños
      • Secundaria >
        • IES Nº 1 >
          • Fotos
        • IES Manuel García Barros >
          • As nosas letras
        • IES Plurilingüe Antón Losada Diéguez
        • IES Chano Piñeiro >
          • O Chaniño - Biblioteca
          • Lingua de Montes
    • Feminismo >
      • Asociacionismo >
        • Colectivo Feminista
        • Espadela >
          • A muller na Terra de Montes (Exposición do CETMO)
          • Festa da Vincha
    • Loita labrega
    • Movemento obreiro
    • Movemento veciñal >
      • Contra a suba do IBI na Estrada
      • Loita contra a fusión de Cerdedo
    • Normalización lingüística >
      • Conflito do Foxo
      • Letras galegas 1970 na Estrada
      • Queremos Galego
    • Pacifismo
    • Política >
      • BNG
      • PSOE
      • PP
      • OUTROS
  • Arquivo
    • Foto >
      • Edificios
      • Eventos
      • Deporte
      • Industria
      • Nomes
      • Rúas
      • Xente
    • Vídeo >
      • Documentais >
        • CETMO
        • A Estrada románica
      • Filmes
      • Actos
      • Conversas
      • Imaxes
    • Audio >
      • Voces
    • Publicación >
      • Libros >
        • Ond´o sol facheaba ó amañecer. Vida e obra de Avelina Valladares. Xosé Luna Sanmartín
        • Vagalumes. Manuel Cabada Vázquez
        • A Estrada
      • Xornais >
        • Eco de la Estrada
        • El Emigrado
        • El Estradense
      • Revistas >
        • Contrarretranca
        • Cotaredo
        • Tabeirós Terra
        • Verbo Xido
      • Folletos

Inventario dos reloxos de sol de Cerdedo (II)

30/1/2022

0 Comentários

 

O colectivo Capitán Gosende prosegue o seu catálogo de reloxos de sol percorrendo as aldeas da parroquia de Pedre

Imagem
Frontal do reloxo de sol do Salgueiro (Pedre).
Calros Solla
Na xornada do 23 de xaneiro, visitamos as aldeas de Pedre, Vichocuntín e O Serrapio na busca de reloxos de sol (nunca mal encarados). Na parroquia de Pedre, as nosas pescudas deron como resultado a catalogación doutras tres pezas e mais unha edícula con pedestal que, xacando, puido aloxar un cuadrante.
A peaña baleira localizámola na aldea de Vichocuntín. Na aldea de Pedre consignamos tres reloxos de sol: un na igrexa parroquial, outro nunha vivenda do Salgueiro, no lugar de arriba, e un terceiro, nunha vivenda do Fondo da Aldea. No Serrapio, mesmo antes do proceso expropiatorio, causante da desaparición por derruba de moitos bens inmóbeis, non existía reloxo de sol ningún. Esta afirmación apóiase no testemuño de veciños nonaxenarios.
Antes de proceder co rexistro dos reloxos de sol da parroquia de Pedre, prácenos indicar que, ao pouco de se publicar a primeira entrega (reloxos de sol da parroquia de Cerdedo), a asociación Relojes de sol en Galicia púxose en contacto con nós para loar a nosa iniciativa e, asemade, facernos chegar unha fotografía do que quizais fose o reloxo de sol da casa da Gueiteira, sita no barrio dos Carballos, no núcleo de Cerdedo (hoxe, desaparecido). A fotografía, en color, é da autoría de Moncho Sabín e tomouse en 1992.
Así mesmo, o xornalista Fernando Salgado enviounos unha fotografía b/n do reloxo do San Pedro que, obtida no ano 1978, representa a escultura na súa primitiva disposición (sobre peaña). Por considerármolos documentos de grande interese e coa arela de completar a primeira entrega (Faro de Vigo, 16-1-2022), engadimos na presente ambas as dúas fotografías. Agradecementos.

Vichocuntín:
Na aldea de Vichocuntín de Baixo, á beira da antiga estrada de Ourense, nun extremo da casa situada fronte ao cruceiro e peto de ánimas, advertimos a existencia dunha peaña enfornelada baleira. A súa orientación é sueste. Consonte algúns testemuños, o pedestal puido soster, en tempos, un reloxo de sol. De ser así, hoxe estaría en paradoiro descoñecido. Outras testemuñas indicaron que o soporte estaba ocupado por unha imaxe relixiosa (extraviada ou trasladada a unha vivenda de Pedre). De calquera xeito, a visita non foi en van, pois, permitiunos admirar de novo o cruceiro e peto de ánimas (1905) e, así mesmo, os reberetes de madeira (na actualidade, moi deteriorados) que, nas vivendas, adobían o beirado das solainas.

Pedre:
  • Un reloxo de sol na igrexa parroquial do Santo Estevo.
  • Un reloxo de sol nunha vivenda do lugar do Salgueiro (Pedre de Arriba).
  • Un reloxo de sol nunha vivenda do Fondo da Aldea (Pedre de Abaixo).
O reloxo de sol do templo parroquial tallouse na parte inferior dun pináculo moldurado acabado en bóla. O pináculo granítico pousa na cornixa e esta sobresae da pilastra que arma o canto dereito da fachada da igrexa. A escala horaria do reloxo acompáñase de números arábigos (o mediodía, na vertical do gnomon). O gnomon, que non é o orixinal, oriéntase cara ao sur. O reloxo, de tipoloxía cuadrangular e base cadrada, segue cumprindo a súa función. Posúe, daquela, a parroquial de Pedre, dous reloxos na súa portada: o de sol e un reloxo analóxico accionado, dende o interior, por un vello mecanismo de manivela e engrenaxes (saudades de D. Casimiro).
O reloxo de sol do Salgueiro, na parte alta da aldea, é unha peza antropomorfa tallada en pedra de gran. Unha figura masculina terma dos extremos dunha fita ou corda unida a un tondo, sosténdoo entre o peito e os xeonllos. O reloxo de sol tallouse na face do tondo, adscribíndose, pois, aos reloxos de tipoloxía circular. O tenante, ao que non se lle ven os pés, tomouse con cemento ao cumio do telladiño que bordea unha terraza. O gnomon, mal orientado, apunta cara ao nordés. Conforme a descrición facilitada polo noso contacto na asociación Relojes de sol en Galicia, a feitura deste reloxo de sol é moi semellante ao feitío dun cuadrante inventariado na aldea de Barro de Arén, parroquia de Cerdedo. O reloxo de sol do Salgueiro fai xogo cun canastro próximo, cuxos pinches se adobían coas figuras en pedra dun escopeteiro, en actitude disposta (pinche leste), e dun león sedente e resignado que suxeita un bolón irregular (pinche oeste).
O reloxo de sol do Fondo da Aldea é un cuadrante metálico (broncíneo) que orienta o gnomon cara ao leste. Clasíficase como reloxo de sol de tipoloxía circular, coa escala horaria en numeración romana. Enfeite do pinche da vivenda, o reloxo foi colocado no sitio hai uns dez anos.

O Serrapio:
Non achamos reloxos de sol no Serrapio, porén, un informante nonaxenario fíxonos saber que, antes dos derrubamentos que subseguiron ás expropiacións determinadas polo proxecto de construción do macroencoro de Dorna (anos 80), existía na chamada casa vella de Umia unha labra heráldica. O escudo, traballado en pedra de gran fino e profusamente decorado, seica abandonou a aldea con destino Madrid.
Non abandonamos o Serrapio sen arrequecermos o fardel lendario da súa ponte medieval con outro gorentoso relato. A Pontapedre, que dende a Baixa Idade Media e cando menos até o século XVIII, foi paso escolleito por peregrinos tudenses e portugueses cara á Compostela (testemuñouno o Padre Sarmiento en 1745), sumiuse, a seguir, no abandono e no esquecemento. Segundo a crenza popular, en época non precisada, uns cazadores intuíron, agochada na mesta fraguiza, a impoñente arquitectura, ao se decatar de que os seus cans cruzaban o río Lérez sen se mollar. Vaia achádego!!

Tras o escrutinio na parroquia de Pedre, engadimos 3 reloxos de sol á nosa listaxe. Daquela, os casaríos de Pedre e Cerdedo ofrecen aos afeccionados á arquitectura e á escultura tradicional un total de 7 reloxos de sol.

Continuará...

Imagem
Reloxo de sol da casa da Gueiteira (Cerdedo). Fotografía de M. Sabín (1992).
Imagem
Reloxo de sol do San Pedro (Cerdedo). Fotografía de F. Salgado, obtida en 1978.
Imagem
Edícula baleira nunha casa de Vichocuntín.
Imagem
Reloxo de sol da igrexa de Santo Estevo de Pedre.
Imagem
Reloxo de sol do Salgueiro (Pedre).
Imagem
Situación do reloxo de sol na portada da igrexa de Pedre.
0 Comentários

Tumbas sen nome en San Pedro de Froián

29/1/2022

0 Comentários

 
Alicia Garrido
Imagem
Benigno Morillo Vidal en 1929 (arquivo familiar).
Imagem
Casa de Benigno Morillo Vidal en Nocedo (Quiroga) (foto de Alicia Garrido).
Imagem
Situación xeográfica dos lugares de Nocedo, A Trampa, San Clodio e Quiroga.
Na memoria dos seis de Froián e de María Martínez Franco


Sábado, 22 de agosto de 1936. Benigno Morillo Vidal leva ben as contas. Hai dúas semanas que está recluído no cárcere de Monforte. Cada día seguen entrando máis e máis compañeiros acusados de nada e de todo. Ás veces, os da Falanxe, veñen buscar nos presos. Din que para levalos ao penal de Lugo ou para facelos comparecer perante o xuíz e escoitar os cargos que se lles imputan. Nas celas, apenas hai espazo para moverse nin se dan as condicións mínimas para o aseo. As racións son frugais e de pésima calidade. Demasiados a repartir un ben de seu escaso.

A Pinguela, como así se coñecía a Prisión Preventiva de Monforte, superaba en moito a súa cabida de 50 reclusos. A xestión do establecemento penitenciario complicábase por momentos, ao contar cun cadro de persoal formado tan só por un xefe e un garda. Pero Benigno tiña outras preocupacións. Aínda non coñecía os delitos que se lle imputaban e non lle permitían comunicarse con ninguén. Ansiaba abrazar a súa muller embarazada e as súas tres fillas; saber dos seus irmáns, da sorte dos seus cuñados e da de todos os que, canda el, naqueles catro días de xullo, defenderan a lei fronte á loucura fascista. A incerteza estábao comendo vivo. Hoxe, por orde do tenente coronel Cecilio Arias (comandante militar de Lugo), véñeno buscar. Acompañarano José Casas Montero e Manuel Rodríguez Arias.

Casas Montero, natural de Monforte, ingresara no cárcere o mesmo día ca Benigno. Tiña 21 anos e dedicábase aos labores do campo. Rodríguez Arias fixérao o 30 de xullo. Era albanel de 25 anos e natural de Ribas de Sil, aínda que aveciñado en Taboada. Seica os levaban para Lugo. Os tres emprenderán a súa derradeira viaxe.
Benigno Morillo Vidal nacera o 15 de decembro de 1903 en San Lourenzo de Nocedo (Quiroga-Lugo). Era o primoxénito de José Benito Morillo e Dolores Vidal. Seguiríanlle Obdulia, Ramón, Severo e Rosa. Ebanista con obradoiro en Nocedo, Benigno realizou o servizo militar no norte de África. Á volta, casou coa súa moza, María Martínez Franco, e axiña tiveron descendencia: Dolores (Lola, 1930), en recordo da súa avoa paterna; Lucinda (1932) e Rosa (1933), en lembranza da súa avoa materna. Pronto chegará unha cuarta filla que levará o nome de María e que non coñecerá o seu pai.
En 1936, Benigno era un home leal coa súa xente e desexoso de contribuír ao progreso da súa vila natal. Apoiaba as reformas e os aires de cambio que viñeran coa República e da man do alcalde de Ribas de Sil Marcelino Fernández Prada. Dende a súa chegada ao concello en 1931, Marcelino comprometérase a erradicar o sistema caciquil que dominaba a política local. Aínda que Nocedo pertencía ao concello de Quiroga, os seus veciños vinculábanse económica e culturalmente coa vila de San Clodio de Ribas de Sil. Así, a comezos de 1936, fundárase en Nocedo a Sociedade Agraria Marxista, na que Benigno Morillo ocupaba o cargo de tesoureiro. Esta sociedade pretendía aunar as forzas dos labregos fronte aos abusos dos patróns e ofrecer no eido educativo unha oportunidade para todos aqueles que a quixesen aproveitar. Porén, a arañeira fascista, tecida taimadamente con fíos resistentes, acabaría afogando a luciña da liberdade.

Nas primeiras horas da sublevación, o alcalde Marcelino organiza a defensa de Ribas de Sil, protexendo tres puntos estratéxicos: a ponte de ferro, o paso a nivel do ferrocarril e o lugar da Trampa, en Nocedo, situado na vía principal de comunicación por estrada con Monforte. Nesta retorta do camiño será onde Benigno Morillo Vidal, o seu cuñado Enrique Martínez Franco, Manuel Álvarez Martínez e Benito Franco vixiarán o paso de calquera vehículo proveniente de Monforte, sospeitoso de portar armamento con destino ao cuartel da Garda Civil de Quiroga. Para esta encomenda, contaban con escopetas de caza e cunha pouca dinamita, mecha e pistóns que Benigno empregaba para extraer lousas dunha canteira familiar. Tras dúas horas de vixilancia, viron achegarse un coche da Falanxe que non se detivo ao darlle o alto. Disparáronlle sen atinar, véndose obrigados a tirarlle os explosivos, que tampouco dan no albo. O día 22 de xullo xa está todo decidido e moitos republicanos bótanse ao monte. Benigno é un deles. Non pode volver a súa casa e prexudicar máis a súa familia. Xa sabe do que son capaces os fascistas. Pensa en fuxir cara a Guisande (Sindrán-Monforte) ou Liñares (A Pobra de Brollón), onde ten parentes que poderían axudalo, pero non lle dá tempo a escapar. A Falanxe local conta con bos informantes e, en consecuencia, Benigno é detido entre o 6 e o 8 de agosto. O 9 de agosto de 1936 condúceno á Prisión Preventiva de Monforte. Os días pasan sen que saiba cal vai ser a súa sorte, ata o sábado 22 de agosto.
O xefe de milicias Pedro Marzán vén na procura de José Casas Montero, Manuel Rodríguez Arias e do propio Benigno Morillo Vidal. Un suposto traslado será o pretexto para asasinalos no Alto da Valiña (San Pedro de Froián-Sarria). Poucas horas despois, os cadáveres son atopados e trasladados ao cemiterio parroquial de San Pedro de Froián. Neste caso, o cura terá a ben soterralos nun curruncho do camposanto e non fóra, como ía ser habitual neses días.
María, a muller de Benigno, a piques de dar a luz, envía o seu cuñado Ramón coa encarga de traer o corpo do seu home para Nocedo, pero xa non é posible. Transcorridos dous días, o 24 de agosto, asasinan o seu irmán José na estrada que vai cara a Nadela. O futuro tínguese de negro e María terá que achar a enteireza necesaria para enfrontar a vida e a crianza das súas fillas. Tamén ela sufrirá a ira vingatible dos aliñados coa nova orde. Verase obrigada a bautizar a súa pequena, orfa xa de pai, e a vestirse de loito. Soportará o asasinato do seu outro irmán, Enrique, fusilado en Lugo o 11 de maio de 1937. E aínda padecerá a perda da súa filla pequena, falecida con apenas 6 anos.

E o tempo non se detén. Sae adiante dificultosamente; contraerá débedas que irá saldando pouco a pouco. O seu pai, José Martínez, regaláralle unha máquina de coser Singer. A costura será a súa fonte principal de ingresos. María era habelenciosa no labor e axiña as súas creacións serán do aprecio dunha crecente clientela. No seu costureiro levaba, coma un talismán, aquel ovo de madeira para zurcir calcetíns que lle fixera o seu Benigno. María dedicouse a coser para moitas familias: a farmaceútica de San Clodio entre elas, quen, de cando en cando, lle daba un pouco de pan e queixo para as nenas, por se non comeran. O máis difícil non era pedir axuda ou traballar para os vencedores, senón responder as preguntas das súas fillas sen causarlles dor, acalmando os seus laios, protexéndoas das murmuracións, contendo as bágoas cando a súa filliña Lola lembre e relembre o seu pai sentándoa no colo e cantándolle cancións ao rematar a xornada.
Non obstante, María refugou a carraxe e o rancor. A rabia non lle ía dar de comer. Ben sabía en quen confiar, en quen apoiarse, a quen acudir en caso de necesidade. Coa axuda dos seus irmáns, foi aproando as dificultades. As súas fillas casaron e os seus netos déronlle novos folgos e alegrías. Sempre camiñou coa cabeza ben alta e mantivo a súa integridade e independencia ata a fin dos seus días. A dignidade e a memoria foi o único que non lle puideron arrebatar os asasinos. Valla este artigo como humilde recoñecemento e admiración á súa figura.
Os restos de Benigno Morillo Vidal permanecen no cemiterio de San Pedro de Froián, xunto cos dos seus compañeiros. O 28 de setembro de 1936, os corpos doutros tres homes, asasinados no km 30 da estrada Nadela-Campos de Vila, serán inhumados no mesmo lugar. Velaquí os seus nomes: Domingo Martínez Nogueira, Manuel Pérez Pérez e Emilio Rodríguez.
Sesenta e seis anos despois, o 13 de abril do 2003 e por iniciativa de Elías Somoza e Andrés Páramo, colocouse unha placa ao pé dun castiñeiro no exterior do camposanto de Froián, para lembrar os que alí foran soterrados. Ao acto acudiron os alcaldes socialistas de Ribas de Sil e de Sarria. En xullo de 2003, celebradas as eleccións municipais, o concello de Sarria volverá ás mans da dereita. No verán do 2005, a placa xa fora retirada. Os familiares de Benigno Morillo interesáronse polo seu paradoiro e solicitaron poder vela. Parece ser que a gardaran (ocultaran) nun almacén anexo á igrexa co fin de evitar que fose obxecto dun acto vandálico, pois a mocidade empregaba o aparcadoiro do cemiterio para facer botellón. Todo foron escusas, nunca se lles mostrou.
A placa non retornou ao seu lugar. Dedúcese que outra sorte de vandalismo, o ideolóxico, impuxo o seu silencio, outorgándolle lexitimidade á barbarie fascista. Dende o colectivo Capitán Gosende non só reclamamos a súa inmediata restitución, senón, a dignificación da fosa común onde repousan os restos dos que deron a súa vida na defensa da liberdade. Os nomes de Benigno Morillo Vidal, José Casas Montero, Manuel Rodríguez Arias, Domingo Martínez Nogueira, Manuel Pérez Pérez e Emilio Rodríguez, merecen ser lembrados e honrados.

Expresamos a nosa profunda solidariedade cos familiares de todos os represaliados e o noso agradecemento á familia de María Martínez Franco e Benigno Morillo Vidal. Beizóns a Marino Martínez Losada, o noso valiosísimo informante e amigo.
Non esquecemos!
Imagem
Recanto do cemiterio parroquial de Froián (foto de Alicia Garrido).
Imagem
En 2003, no adro da parroquial de Froián, ao pé do castiñeiro da fotografía, colocouse unha placa (hoxe desaparecida) na memoria dos seis republicanos asasinados.
Imagem
Fosa común dos seis de Froián (foto de Alicia Garrido).
Imagem
María Martínez Franco coa súa neta Conchi no colo (ano 1959) (arquivo familiar).
Imagem
De esquerda a dereita.- Rosa, Dolores e Lucinda, fillas de María Martínez e Benigno Morillo (anos 50) (arquivo familiar).
Imagem
Máquina de coser de María Martínez Franco (foto de Alicia Garrido).
Imagem
Ovo zurcidor de María Martínez Franco (foto de Alicia Garrido).
Imagem
Placa en recordo dos asasinados no Alto da Valiña (Foto de Elías Somoza).
Imagem
Inauguración da placa en San Pedro de Froián (13-4-2003) (Foto de Elías Somoza)
0 Comentários

“Cruceiros da Estrada”, de Olimpio Arca Caldas e o seu alumnado de Vea

26/1/2022

0 Comentários

 
Imagem
A Asociación Cultural “Vagalumes” presenta a publicación do traballo sobre os cruceiros da Estrada elaborada por Olimpio Arca Caldas e o seu alumnado de Vea hai 40 anos. A publicación que conta coa axuda de Deputación de Pontevedra e do Museo de Pontevedra, foi actualizada con imaxes da situación actual destas pezas da nosa arte popular que hoxe están a padecer un lamentable desleixo. Por iso enmarcamos esta actuación dentro do que chamamos “#ProxectOuzamerxe” no que estamos a traballar desde a nosa entidade. Este proxecto non só é de denuncia senón sobre todo de difusión e posta en valor do noso patrimonio.

Este acto terá lugar o vindeiro venres 4 de febreiro ás 20:30 h. no MOME da Estrada. Agasallarase cun exemplar aos asistentes.

Imagem
Imagem

Cruceiros da Estrada: #ProxectOuzamerxe

Este traballo de Olimpio Arca foi levado a cabo hai 40 anos (1981). Con anterioridade xa tiña traballado co seu alumnado de Vea na mesma liña, dando lugar a outra investigación sobre os cruceiros dese val, que fora premiado polo museo de Pontevedra. Entronca coa tradición do Seminario de Estudos Galegos e dos mestres membros desa entidade como Manuel Barreiro Paradela que desde Ramiráns fixera unha unidade didáctica para dar coñecer a xeografía a partir da propia realidade. Conecta tamén coa iniciativa que estaba a desenvolver Antonio Fraguas desde o Instituto da Estrada. Iniciativas todas elas truncadas polo golpe militar fascista.
Por iso, ese labor de coñecemento e divulgación do patrimonio que Olimpio Arca retoma en pleno franquismo ten unha importancia fundamental tanto desde o punto de vista cultural como pedagóxico. Os medios con que contaba eran escasos e a receptividade do esforzo moi cativa; con todo, non desistiu en toda a súa vida de teimar en coñecer o propio e, sobre todo, de aprender a amalo.

Coa publicación deste estudo escolar, que ten rigorosidade académica, tentamos continuar e prolongar o seu proxecto, que hoxe sintetizamos baixo a denominación de #ProxectOuzamerxe, por canto a situación na que se atopa o cruceiro desta aldea é sintomático do estado do noso patrimonio en xeral. #ProxectOuzamerxe non só pretende que as institucións cumpran coa súa función de preservar e valorar a herdanza recibida, tanto material como inmaterial, senón tamén quere ser un chamamento á cidadanía en xeral para que se sensibilice e se encariñe co noso. É un xeito máis feliz de vivir por querermos o que nos é propio, por amarmos o que temos; mais tamén, desde un punto de vista máis xeneroso, por termos unha responsabilidade coas xeracións vindeiras ás que non queremos deixar un mundo máis pobre e desolado que o que recibimos.
Dentro do #ProxectOuzamerxe tentaremos recuperar, restaurar, valorar e difundir todo o noso rico patrimonio, e para iso queremos convidar a toda a veciñanza a colaborar achegándonos a súa contribución de xeito libre e aberto para poñer a disposición de todo o mundo, axudándonos como informantes, doantes ou simplemente altofalantes desta proposta. Entre todas e todos seremos quen de recuperar un futuro para o noso pasado, facendo máis valioso o noso presente.
A. C. "Vagalumes"
0 Comentários

Curioso achado en Cerdedo

20/1/2022

0 Comentários

 
Imagem
Detalle da boca do morteiro (Foto J. Soto).
Calros Solla
O pasado 9 de xaneiro, aldea por aldea, ocupados na catalogación dos reloxos de sol existentes na parroquia de Cerdedo, batemos con dúas pezas de pedra granítica de curiosa feitura no resío dun casar abandonado. Os cachotes labrados, ocultos pola matogueira, amoreábanse a canda outros restos de pedra informe.
A peza de meirande tamaño semella un pé de canastro ou de emparrado. Nas inmediacións non atopamos vestixio da construción ou estrutura da que puidese provir. A súa feitura lembrounos o cotaño dunha árbore tallada e desenraizada. A base, sen cicelar, mide 47x35 cm. A cana, ben traballada, coma o toro dunha árbore de porte medio (uns 20 cm de diámetro), fai que o pedestal acade os 92 cm de altura. O corte da parte superior é plano.
A pedra pequena semella un morteiro, é dicir, un recipiente de material duro que se utiliza en usos domésticos ou en laboratorios para machucar certas substancias (dic. Rag). O morteiro acada os 48 cm de alto. Máis elíptico ca cilíndrico, as súas dimensións son de 32x26 cm. Na parte superior ábrese unha concavidade cónica de 24 cm de fondo e 15 cm de boca. As paredes interiores presentan o desbastamento propio do uso. Arredor da boca, tallóuselle un adobío moldurado. A base, de corte recto, presenta no centro unha pequenísima concavidade. Non se atopou o mazo ou esmagador que, coidamos, tamén debía ser de pedra. No tocante ao peso, o morteiro pode superar os 60 quilogramos, converténdoo nun utensilio difícil de manexar.
Posto que, na morea, non atopamos outras pezas labradas, déusenos por pousar o morteiro enriba do pé. As pedras son da mesma natureza, mais a estabilidade do conxunto non resultou satisfactoria.

Feitas as preceptivas anotacións, procedemos a agochar no lugar o tesouro etnográfico, co obxecto de mantelo afastado de ollos agoadizos.
Consultados os nosos informantes comarcáns respecto ao suposto morteiro (mesmo auxiliados das fotografías), ningún deles lembrou ter visto ou empregado un útil das referidas características. De calquera xeito, facemos por divulgar o achado, convencidos de que os lectores nos axudarán a resolver o enigma.
Imagem
Pé e morteiro (Foto J. Soto).
Imagem
Conxunto (Foto A. Garrido).
Imagem
Conxunto (Foto J. Soto).
Imagem
Mediado de auga (Foto J. Soto).
0 Comentários

Inventario dos reloxos de sol de Cerdedo ( I )

16/1/2022

0 Comentários

 
Calros Solla
Imagem
O Cuadrante do Quinteiro de Baixo de Abelaíndo (debuxo de Mogaro).
No limiar do ano 22, o colectivo Capitán Gosende emprendeu a tarefa de inventariar os reloxos de sol que no pasado e no presente reinaron ou aínda reinan nas aldeas do territorio cerdedés. En Cerdedo, o reloxo de sol tamén se nomea cuadrante, e a súa existencia fica indelébel nos chamadeiros dalgunhas vivendas: a casa do Cuadrante ou O Cuadrante, metonimia reveladora.
En virtude do movemento aparente da nosa estrela, os reloxos de sol indican a hora valéndose da sombra proxectada polo gnomon (ou nariz) nunha superficie (vertical ou horizontal) na que se riscou unha escala horaria.
En xeral, nas casas de Cerdedo, os reloxos de sol sitúanse, como adobío exento, encol dos penais do pinche (xa no cumio, xa no empezo do pipal). Nas paredes das casas tamén poden aparecer exentos sobre peaña ou beiril, enfornelados ou mesmo embutidos. Nos canastros, prefírense as sopenas do pinche como alzadeiro, podendo conxugarse coa cruz ou co lampión (cantacuco). Nas igrexas, os reloxos de sol locen exentos, asentados nalgún plano horizontal da portada ou embutidos nas paredes laterais. Non se atoparon reloxos de sol adobiando as cubertas dos pombais.
Reloxos de sol da parroquia de Cerdedo
Consonte as investigacións realizadas a finais da década dos noventa (consúltese: Cerdedo. Materiais para o estudo da freguesía de San Xoán de Cerdedo. Inventario xeral, 2002), na parroquia cerdedesa había noticia de 13 reloxos de sol, distribuídos do seguinte xeito polas quince aldeas que a forman:
  • Abelaíndo:
O Cuadrante, nun dos pinches da casa de Manuela de Ramona (a casa do Cuadrante), no Quinteiro de Baixo. Desapareceu do seu postoiro con anterioridade aos anos noventa. Dispomos dun debuxo de Mogaro, elaborado segundo a precisa descrición dos veciños. Elaborado en pedra de gran, o Cuadrante era un reloxo de sol circular exento e de bo tamaño, asentado nun pedestal (1 m aprox. de altura). Orientábase cara ao sur.
  • Arén:
Un reloxo na casa de Elsita, no San Miguel. Desapareceu do seu postoiro con anterioridade aos anos noventa.
  • Barro:
Un reloxo de sol na casa de Carme de Vilas, no Fondo do Lugar. Desapareceu do seu postoiro con anterioridade aos anos noventa.
  • Carballás:
Un reloxo de sol na casa dos Carballeiros. Desapareceu do seu postoiro con anterioridade aos anos noventa.
  • A Cavadosa:
Un reloxo de sol na casa da Martiña, no Lugar de Riba. Outro, na casa de Lidia Caramés (ant. casa de Rosaria), no Lugar de Baixo, e outro na casa de Flores de Sieiro, tamén no Lugar de Baixo.
O reloxo de sol da casa da Martiña desapareceu nos anos noventa e apenas fica o testemuño dunha vella fotografía. Peza cuadrangular, biselada, oblonga e antropomorfa de granito. Reloxo de sol de tipoloxía circular.
O reloxo de sol da casa de Flores de Sieiro, arrecunchado no beiril do curral, é un sinxelo prisma cuadrangular de base rectangular tallado en pedra de gran. As faces anterior e posterior teñen remate triangular. Conserva o nacedoiro do gnomon.
O reloxo de sol da casa de Lidia Caramés é un prisma cuadrangular de base rectangular de pedra de gran, exento, de pequeno tamaño e fasquía antropomórfica, que asenta nun pedestal. Tipoloxicamente, o reloxo pódese clasificar como circular. A peza cuadrangular ten os cantos inferiores achafranados, e cingue a parte superior das faces laterais e frontal cun rebordo pingado no que se integra o reloxo. Por debaixo do resalte do reloxo, entrevese unha hexapétala inscrita nunha circunferencia. Oriéntase cara ao sur e carece de gnomon.
  • Cerdedo:
–O San Pedro, no barrio de San Pedro (núcleo urbano).
–Un reloxo de sol na casa da Gueiteira, nos Carballos. O reloxo da casa da Gueiteira desapareceu do seu postoiro con posterioridade aos anos noventa.
O reloxo do San Pedro é un conxunto escultórico exento de pedra de gran. Representa o san Pedro na compaña dun meniño (quizais, un anxo) pedestre e espido. O apóstolo, vellouco, calvo e de barba crecha, ataviado con túnica pregada e refucida, mostra dúas chaves na man dereita (a de ouro e a de prata; as chaves do “atar e desatar”, é dicir, a potestade de absolver ou excomungar). Coa axuda do neno, terma coa man esquerda dun libro (atributo apostólico). Ambas as dúas figuras érguense descalzas sobre un pedestal de cantos arredondados. No frontal da peaña sobresae unha cartela cuadrangular, ocupada polo reloxo de sol, de tipoloxía circular. O reloxo oriéntase cara ao sueste, carece de gnomon, mais conserva restos da pintura negra que remarcaba os sucos horarios.
Á beira da estrada xeral, a casa tradicional da que formaba parte o reloxo foi substituída por unha nova edificación. Enriba do lintel da porta de acceso á vivenda, abriuse un fornelo rectangular para conter a escultura. Ao parecer, o inmóbel primixenio era propiedade dun frade, promotor da talla.
O estudoso Xosé Luís Basanta (1924-2016) consignou este reloxo no seu libro Relojes de piedra en Galicia (1986, páx. 99, fotografía 33). O arquivo gráfico do Museo de Pontevedra conserva unha fotografía en branco e negro do mesmo (nº de rexistro: 19961).
  • Cernados:
Un reloxo de sol na casa de Ramona Cerdeira. Desaparecido do seu postoiro con posterioridade aos anos noventa.
  • Limeres:
Un reloxo de sol nunha casa do quinteiro da Agolvada. Desaparecido do seu postoiro con posterioridade aos anos noventa.
  • Meilide:
Un reloxo de sol encol dos penais dun canastro de Portocelos. Desaparecido do seu postoiro con posterioridade aos anos noventa.
  • A Revolta:
Un reloxo de sol na casa da Ferreira, na Revolta de Riba.
O reloxo da casa da Ferreira, sobre peaña, álzase nun extremo dunha das paredes laterais da vivenda. Componse dunha peza de pedra de gran cuadrangular de base rectangular na que se inscribe o reloxo. Encol da pedra do reloxo pousan o busto dun gaiteiro orellán, barbado e amonteirado, flanqueado por dúas figuriñas de corpo completo: un gaiteiro (pola dereita) e un frautista (pola esquerda), toucados con cadanseu bonete. O gnomon oriéntase cara ao sudoeste.
A actual casa da Ferreira e froito dunha restauración levada a cabo no ano 1984. Cremos que o reloxo data dese ano.
En conclusión, até onde alcanza a memoria, 10 das 15 aldeas da parroquia de Cerdedo contaban cun ou varios reloxos de sol. Dos 13 reloxos de sol enumerados, na actualidade só fican no seu postoiro 4: o reloxo de sol da casa de Lidia Caramés (ant. casa de Rosaria) e o da casa de Flores de Sieiro, na aldea da Cavadosa; o San Pedro, nun edificio do barrio de San Pedro, no núcleo de Cerdedo; e o reloxo de sol da casa da Ferreira, na aldea da Revolta. 5 dos 13 reloxos xa estaban en paradoiro descoñecido na década dos noventa. 4 reloxos desapareceron nos anos posteriores.
Escusamos salientar que os resultados obtidos na freguesía de Cerdedo denotan unha gravísima, e cremos irreparábel, perda patrimonial.

Continuará...
Imagem
O San Pedro, reloxo de sol do barrio de San Pedro (Cerdedo).
Imagem
Reloxo de sol da casa da Martiña (A Cavadosa).
Imagem
Reloxo de sol da casa da Ferreira (A Revolta).
Imagem
Reloxo de sol da casa de Lidia Caramés (A Cavadosa).
Imagem
Reloxo de sol da casa de Flores de Sieiro (A Cavadosa).
0 Comentários

    Un proxecto de:

     Imagem

    Colaboracións

    Tudo
    Alba Rivas
    Alicia Garrido
    Ana Cabaleiro
    Anjo Torres Cortiço
    Anxo Coya
    Calros Solla
    Carlos Loureiro
    Carlos Meixome
    Carme Hermida Gulías
    Carmela Sánchez Arines
    Clara Iglesias Cortizo
    David Otero
    Dionisio Pereira
    Héitor Picallo
    Lola Varela
    Luis Alberto Silva Casas
    Manuel Barros
    Manuel Cabada Castro
    Manuel Fortes
    Marcos Borrageros
    Maria Xesus Nogueira
    Montse Fajardo
    Pedro Peón Estévez
    Susana Sánchez Arins
    Tino Regueira
    Xoán Carlos Garrido
    Xosé Álvarez Castro
    Xosé Malheiro
    Xosé María Lema
    Xurxo Esquío

    Estamos en:


    Imagem
    Imagem
    Imagem
    Foto

    Feed RSS

      Recibir novas

    Subscrición

    Histórico

    Março 2025
    Fevereiro 2025
    Janeiro 2025
    Dezembro 2024
    Novembro 2024
    Outubro 2024
    Setembro 2024
    Agosto 2024
    Julho 2024
    Junho 2024
    Maio 2024
    Abril 2024
    Março 2024
    Janeiro 2024
    Dezembro 2023
    Novembro 2023
    Outubro 2023
    Setembro 2023
    Agosto 2023
    Julho 2023
    Maio 2023
    Abril 2023
    Fevereiro 2023
    Janeiro 2023
    Dezembro 2022
    Novembro 2022
    Outubro 2022
    Setembro 2022
    Agosto 2022
    Julho 2022
    Junho 2022
    Maio 2022
    Abril 2022
    Março 2022
    Fevereiro 2022
    Janeiro 2022
    Dezembro 2021
    Novembro 2021
    Setembro 2021
    Agosto 2021
    Julho 2021
    Junho 2021
    Maio 2021
    Abril 2021
    Março 2021
    Fevereiro 2021
    Janeiro 2021
    Dezembro 2020
    Novembro 2020
    Outubro 2020
    Setembro 2020
    Agosto 2020
    Julho 2020
    Junho 2020
    Maio 2020
    Abril 2020
    Março 2020
    Fevereiro 2020
    Janeiro 2020
    Dezembro 2019
    Novembro 2019
    Outubro 2019
    Setembro 2019
    Agosto 2019
    Julho 2019
    Junho 2019
    Maio 2019
    Abril 2019
    Março 2019
    Fevereiro 2019
    Janeiro 2019
    Dezembro 2018
    Novembro 2018
    Outubro 2018
    Setembro 2018
    Agosto 2018
    Julho 2018
    Junho 2018
    Maio 2018
    Abril 2018
    Março 2018
    Fevereiro 2018
    Janeiro 2018
    Dezembro 2017
    Novembro 2017
    Outubro 2017
    Setembro 2017
    Agosto 2017
    Julho 2017
    Junho 2017
    Maio 2017
    Abril 2017
    Março 2017
    Fevereiro 2017
    Janeiro 2017
    Dezembro 2016
    Novembro 2016
    Outubro 2016
    Setembro 2016
    Agosto 2016
    Julho 2016
    Junho 2016
    Maio 2016
    Abril 2016
    Março 2016
    Fevereiro 2016
    Janeiro 2016
    Dezembro 2015
    Novembro 2015
    Outubro 2015
    Setembro 2015
    Agosto 2015
    Julho 2015
    Junho 2015
    Maio 2015
    Abril 2015
    Março 2015
    Fevereiro 2015
    Janeiro 2015
    Dezembro 2014
    Novembro 2014
    Outubro 2014
    Julho 2014
    Junho 2014
    Abril 2014
    Março 2014
    Fevereiro 2014
    Janeiro 2014
    Dezembro 2013
    Novembro 2013
    Agosto 2013

    Licenza Creative Commons
    Tabeiros Montes (Portal cultural de Tabeirós-Terra de Montes) de Asociación Cultural "Vagalumes" e Asociación Cultural e Ecoloxista "Verbo Xido" ten unha licenza Creative Commons Recoñecemento-Non comercial 4.0 Internacional.
    Con base nunha obra dispoñíbel en http://www.tabeirosmontes.com/.
    Os permisos alén do foco desta licenza pódense atopar en http://www.tabeirosmontes.com/colabora.html.
Com tecnologia Crie um website único com modelos personalizáveis.