Xornal de Tabeirós-Terra de Montes

Recadro da Rapa das bestas

12/7/2022

Manuel Cabada Castro

Á noite oíuse a curuxa
chiar no medio do val.
Entrou na aldea o andazo:
por Sabucedo anda o mal;
dormen os menos na casa,
fóra xa ‘dormen’ os máis...

“Pra que a gadaña non mate
vamos de aquí, miña irmá!
Connosco virá a besta,
pois ela é forte e está sa.
Deámoslla a san Lourenzo
se el saúde nos dá”.

Vivían nunha cabana,
deixándose alí estar.
Bichos nacéronlle á besta
ó as irmás ficaren sas.
Milagre foi de Lourenzo:
pra sempre el patrón será.

Furan foguetes no ceo
antes de o sol clarexar.
Hoxe évos día da Baixa,
todos ó monte co pau!
Co “pau de moca” de sempre:
é tradición ancestral.

Mozas e mozos da aldea
ó monte subindo van!
Ferve no sangue o gurgullo
de sermos todos iguais.
As bestas foxen ós altos,
non queren baixar ó val!

“Festa, évos festa, baixade,
hoxe é festa comunal!”
Entenden a nova as bestas
e déixanse ó val baixar.
Abofé que son ben cordos
estes belos animais!

Cercados polos festeiros,
ceibando rinchos ó ar,
danza nas crinas o vento.
Máis ca vento é un vendaval.
Imos así en xuntanza
festa viva a celebrar.

Embocan no curro agora:
ondas son dun amplo mar.
Mar que se estende na area,
nunha area onde loitar.
Loita que é nobre e amiga:
chamámola aloitar.

Érguense ó ceo os cabalos
en mutua loita ritual.
O desafío é incruento:
é unha lección maxistral.
Mestres ilustres vos son
de como nos comportar.

Mozas e mozos lle aloitan
agora a outro animal:
belo envurullo de vida,
un desafío entre iguais.
Gañe quen gañe na aloita,
bos amigos ficarán.

Chegado porén o luns,
con el vén a liberdá.
Volven de novo ós seus montes,
patria do seu benestar.
Canta a laverca na altura
e rinchan griñóns ó par.

Paso lixeiro o das greas,
con ansias de ver o mar,
mar que elas ven dende arriba,
ondas e crinas ó ar.
“De hoxe nun ano!” lles canto,
cantábamo miña nai!

0 Comentários

Presentación da 2ª edición de "A Rapa das bestas de Sabucedo. Historia e antropoloxía dunha tradición" (Vigo, Ir Indo, 2021)

28/8/2021

0 Comentários

Manuel Cabada Castro

Benqueridos amigos, conveciños e cantos vos achegastes a este curro vello para a presentación da nova edición dun libro sobre a Rapa das bestas de Sabucedo que hai agora xa case trinta anos fora presentado na súa primeira edición no ano 1992 na Estrada.
   Lembro relativamente ben aquela presentación, na que por certo indicara que botaba de menos a ausencia de determinados e elegantes individuos que deberían estar alí presentes e dos que constataba que non estaban. Referíame naturalmente ás bestas ou polo menos a algunha que as representara a todas. Houbo algunhas risas ou sorrisos e a presentación continuou...
   Mais o que eu entón comentaba, un pouco a modo de chanza, cobra quizais máis importancia hoxe, trinta anos despois. Pois hoxe estamos, efectivamente, enfrontados ó problema da notoria diminución do número de bestas que chegan onda nós no día da Baixa. E estamos agora xustamente na véspera, a poucas horas xa, do día da Baixa.
   Como dispoño dun caderno onde, nos anos en que me foi posíbel asistir, fun anotando desde o ano 1986 o número de bestas “baixadas”, collino o outro día na man e axiña advertín que do ano 1992 (é dicir, o da presentación da primeira edición deste libro) non había ningunha anotación (non lembro ben por que). Habíaa, si, en cambio do ano anterior, 1991. Pois ben, neste ano anterior está anotado que chegaron o día de Baixa a Sabucedo 611 bestas. É este o número máis elevado de bestas de tódolos anos que teño anotados no caderno ata o último anotado, o 2019 (dado que o ano pasado, 2020, debido xa á pandemia, non se celebrou a festa). Esta anotación de 611 bestas do día da Baixa de 1991 é polo demais tanto máis estraña ou significativa canto que vai acompañada destoutra indicación: “houbo moita chuvia”...
   Se comparamos esta cifra (611) do ano 1991 coas dos últimos seis anos (desde o 2014 ata o ano 2019 inclusive), nos que o número de bestas baixadas non chegou en ningún deses anos ás 300, o problema fica suficientemente claro e interpelante.
   Así pois, pareceume boa idea a de terdes escollido este lugar para a sinxela presentación da segunda edición do libro da Rapa: o lugar do curro vello. Pois foi xustamente aquí onde no ano 1779 (hai xa que logo case dous séculos e medio) se construíu o que, trala construción do novo, chamamos agora o curro “vello”. Con este primeiro curro tomou propiamente o seu comezo o que hoxe entendemos como Rapa das bestas, ó ela estar moi centrada desde entón nas accións que se realizan no curro.
   Unha vez dito isto, case non é preciso lembrarvos que os escritores e investigadores, pra escribiren os seus libros, teñen que dirixirse cara ás chamadas “fontes”, más ou menos históricas, do seu coñecemento sobre os feitos ocorridos. Delas reciben -recibimos- de xeito principal as informacións.
   Mais os escritores non son os verdadeiros realizadores ou protagonistas dos acontecementos estudados ou investigados. Eles sempre veñen despois. Por iso quero subliñar que os creadores da festa e de maneira especial os mantedores dun acontecemento festivo como o da Rapa das bestas sodes, de xeito prioritario, vós mesmos e cantos en tempos pretéritos vos precederon neste esforzo e nesta teima. Depende, así pois, de todos o que unha festa coma esta, que é xa de “interese turístico internacional”, se reafirme en si mesma, podendo superar así as dificultades que se lle presentan.
   Por iso quero apelar pola miña parte ás vosas ideas, iniciativas e accións. Son elas as que poderán conducir a festividade da Rapa cara a unha revitalización dun acontecemento festivo tan relevante.
   Neste sentido, se esta nova edición do libro sobre a Rapa pode contribuír a iso, tanto mellor. En calquera caso, podo asegurarvos que cantos traballaron na confección do mesmo (o editor Bieito Ledo xunto co seu factótum Xelasio Suárez Santiso, o deseñador da portada Antón Pulido, os once fotógrafos das 35 selectas fotografías, etc.) deron o mellor de si mesmos para que o novo libro puidera estar xa entre nós. E non podo menos de lle expresar pola miña parte tamén o meu agradecemento ó amigo e veciño Paulo Vicente Monteagudo, presidente da Asociación Rapa das Bestas, por el ter colaborado con ilusión e xenerosidade xunto co seu equipo na selección das fotografías que figuran na nova edición. Estas case duplican en número as que apareceran na primeira de 1992, sendo a maiores todas elas diferentes das da primeira edición. E con isto queda de paso subliñado tamén que a primeira edición continúa a manter o seu propio valor polo menos no que respecta á documentación fotográfica nela existente.
   En canto ó contido xeral do texto, ó se tratar dunha nova edición do anterior libro sobre a Rapa, só quero indicar que se mantén basicamente o texto da primeira edición, aínda que corrixido, actualizado e ampliado en diversos momentos a teor das novidades ou transformacións ocorridas en relación con este acontecemento durante os case trinta anos transcorridos, atendendo xa que logo tamén obviamente á bibliografía máis pertinente que durante este tempo foi xurdindo.
   Hai porén algunhas importantes novidades no texto da nova edición, que seguramente o poderán facer máis manexábel. Non me refiro só ó tipo maior de letra do novo texto, que o fai máis lexíbel có da primeira, senón ó feito de se teren incluído ó final do mesmo dous detallados índices, un de persoas e outro de lugares, que seguramente facilitarán ou axilizarán o seu uso por parte do lector. É esta (a inclusión destes índices) unha teima persoal miña que na nova edición foi desde o principio moi amabelmente atendida polo editor.
   Outra ó meu ver importante novidade desta edición é a de se incluír nela, antes da tamén ampliada bibliografía final, un Apéndice (dunha quincena de páxinas) a modo de síntese dos termos, accións ou acontecementos máis pertinentes que están en relación coa festa da Rapa. Débolle nisto ó amigo Roi Vicente Monteagudo non só a idea senón tamén a realización dalgúns dos termos desa especie de vademécum da Rapa.
   Pouco máis pola miña podo engadir. Gustaríame porén, en calquera caso, lembrarvos nesta ocasión -dado que estamos en tempos difíciles e problemáticos (aínda que ¿cando foron estes doados e aproblemáticos?)- aludir a un relevante persoeiro de mediados do século XIX, nado en Xeve (no concello de Pontevedra) e que foi párroco nesta parroquia de Sabucedo desde o ano 1854 ata o seu pasamento no ano 1883. Chamábase Manuel de Castro Ruibal e loitou con teima e ousadía, acadando finalmente un rotundo éxito, contra a pretendida incautación das bestas de Sabucedo por parte do Estado. Tal pretensión baseábase en realidade nunha interpretación nesgada ou tendenciosa das leis de desamortización de Mendizábal. O referido párroco pasou por moitas (tal como indico no libro), mais ó final -como digo- acadou el e mailo pobo de Sabucedo o que xustificadamente pretendían: que a bestas e con elas a Rapa non desaparecesen.
   Os tempos cambiaron certamente en moitas cousas desde mediados do século XIX, mais poderíase dicir tamén que existen quizais determinadas constantes que tenden a se repetir na historia. Refírome a que ó poder sempre lle comprace manterse no seu prezado status. De aquí que non se lle debería dar a el excesivas facilidades. Coido que neste sentido non sería demasiado ousado pola miña parte aludir a que nos actuais problemas da Rapa das bestas paira tamén non pouco disto.
   Vexamos máis concretamente. Cando Cervantes fala, por exemplo, no seu Don Quixote sobre os imaxinados “xigantes” que o seu protagonista proxectaba sobre os que non eran, segundo o entender de Sancho, máis ca simples muíños de vento, nunha consideración máis actualizada das cousas un podería pensar que tanto Sancho coma Don Quixote poderían levar nun certo sentido, ámbolos dous, razón. Pois ¿quen pode hoxe dubidar de que os muíños de vento que se están a erguer nos nosos montes non son xa aqueles humildes muíños de pedra, ben avidos co noso hábitat natural e humano, senón verdadeiros xigantes que coa súa soa presenza ameazan tanto os humanos como as nosas bestas?

* (Sabucedo, xoves, 26 de agosto de 2021)

Sinaturas do libro

0 Comentários

Aprendendo da pandemia

1/5/2021

0 Comentários

Manuel Cabada Castro

Un longo ano levamos aturando unha pandemia muda e irta. Ata a súa chegada unha boa parte da humanidade vivía supostamente feliz, ostentosa e fachendosa de si mesma, danzando sobre a feble e sutil crista dunha onda mariña que a erguía sobre si mesma. E agora á vista está como ela, inxenuamente amante dun xogo de surf a grande altura, se veu esnafrar con tódolos trebellos nun chan movedizo, inclemente e duro. Porque o feito de que a ti ou a min non nos poidan contar (alomenos de momento) entre os desaparecidos en nada diminúe a ferinte crueza e a inesperada traxedia ocorrida a moitos.
Quen son –pregúntanse algúns- os responsábeis deste fatídico xogo, deste engano, desta fraude a grande escala? Va e oca cuestión, pois todos puxemos nel en realidade, dun ou doutro xeito, as nosas mans, aínda que nisto seguramente uns teñan máis que ver ca outros. Nunha terra e nun cosmos estreitamente conectados somos todos nalgunha medida responsábeis de canto ocorre.
Velaí agora, porén, o intre dunha máis decidida e leal colaboración mutua entre os pobos e culturas do mundo. Velaí a necesidade de profetas e pensadores lúcidos, máis ca de políticos oportunistas que só semellan se buscaren a si mesmos. Velaquí a urxencia de coidarmos a nai terra, o mar irmán, os nosos ríos e regueiros cantareiros e mailo antigo lustre das estrelas que os nosos fumes hai tempo esborrallaron. Velaquí o intre do valor da poesía, da amizade, da proximidade e do respecto. Do amor pola beleza e a xustiza. Do ímpeto a prol da igualdade entre as linguas ou as culturas, pois en modo algún deberiamos falar delas como grandes ou pequenas, como emperatrices ou escravas. Velaquí a necesaria e xusta loita a prol da igualdade de oportunidades tanto nos países ricos coma naqueles que estes hai tempo empobreceron ou depauperaron, deixándoos así logo á súa sorte.
Laboura ampla e longa, xa que logo, e decidida a prol da vida e do porvir das novas xeracións, que con razón non son quen de comprender como as súas esperanzas e horizontes se puideron acurtar ou apagar de xeito tan abrupto e inesperado. Instaláronse así as dúbidas e a roda do vivir volveu unha vez máis amosar a súa ambigua e bifronte face.
Mais a vida é sempre misteriosa e sorprendente, exposta ó caos e levada porén da man da espera e da esperanza. Revive ela co agarimo e coa amizade e sabe ó tempo ser cauta ante ameazas, desencontros e trasacordos. Non é, porén, o vivir endexamais algo sabido, nin tampouco se aprende sen máis a súa arte en sentencias escritas e sabias doutros tempos. Pois vivir é sempre con-vivir. Sen a presenza dos outros, xa que logo, non son eu quen de poder ser. Pois a palabra amábel que a min chega é sempre lene e sorprendente bolboreta que en min pousa e me bisba eu ser alguén. Semella ser ese noso e común “eu” –don fermoso, do que só cada un sabe- a secreta fonte dun vivir que nada teme porque todo o espera.
Se este retiro noso acada así reforzar os nosos “eu”, non haberá forza telúrica nin celeste que sexa quen de frear o seu ímpeto de vida. E un novo mundo e diferente amencerá.

* [“Faro de Vigo”, mércores, 28 de abril de 2021]

0 Comentários

Teño unha gaivota amiguiña

26/4/2021

0 Comentários

Manuel Cabada Castro

Alba, que así se chama, disque naceu, alén das Cíes, da crista áxil e branca dunha onda oceánica que un bo día veu romper con maxestosa sonoridade mesmo á beira dun dos seus mellores areais. Filla dun soño virxe, oriúnda do mar e do vento, roulou a súa onda durante un tempo sobre o bambeante lombo do mar ata que, ó final, optou ela por ser ave no canto de escuma perecedoira de praia impoluta. Dende aquela é ela un pouco de todo. Criatura terráquea e mariña, celeste e acuática. Non se vale de técnicas ou artefactos humanos pra continuar a soñar, vivir ou ¿morrer?. Non! As gaivotas non morren, amiguiñas. Somos só nós os que morremos, aínda que en realidade tampouco a cousa é así, pois os que morren son á fin de contas sempre os “outros”. Mais deixémonos de filosofías... Unha cousa que, si, me intriga é o que elas pensarán de nós. Pois o que nós pensamos sobre elas, moi claro está. Ou convertémolas en esporón de proa dun partido político ou decretamos un bo día que é un bicho malo que hai que manter á raia ou escorrentalo expeditivamente con medidas eficaces, é dicir ó noso proveito. E digo eu: que pensan elas de nós? Porque algo si que pensarán. Alba así semella facelo. Ou somos eu, nós, só uns seres arteiramente manexados por elas? Alba óllame desde arriba, randeándose no ar como unha aperta iniciada, comezando logo a se mover en círculo para pousar pouco despois brandamente ben preto de min. Ólloa e dígolle cousas. Por exemplo, que hoxe non levo nada no peto que lle ofrecer. Ela semella comprender. Incluso cando lle comentei días atrás que anda por aí un señor serio e de orde, que fuma en pipa e que parece todo un entendido e que xa algunha vez me rifou (ou algo así) dicindo que estes animais son moi daniños para nós, é dicir, pra a sacra especie humana! Hai que ver! E eu, a verdade, pásoo mellor con Alba ca con este señor da pipa, gran defensor da especie humana... E incluso cando ó final me teño que despedir de Alba, abríndolle as mans diante dela pra que vexa que efectivamente non teño hoxe nada que lle ofrecer, ela caladiña continúa a esperar, non botándose con xenreira enriba de min, tal como fariamos os fillos ilustres da sacrosanta especie humana. Un día veu Alba onda min, mais esta vez non viña soa. Voaba ó seu lado e pousou xunto dela unha súa cría, un chisco inexperta aínda. Coido que quixo presentarma sen máis. E iso non deixa de ser cousa fina da súa parte. Díxenlle á nai que a súa filla era tamén moi feitiña, moi riquiña, vamos! E gustoulle. A verdade é que nos entendemos ben. Outro detalle. Adoito saudar Alba e compañeiras na alborada cando están a esperar o inminente novo día, ben colocadas en liña no beirado dun alto tellado próximo. A verdade é que máscara non levan, mais si que gardan perfectamente a mutua distancia recomendada ós humanos. Non sei que dirá respecto disto o señor da pipa, mais as cousas sonvos así. Ata logo, Alba!

[“Faro de Vigo”, 25 de abril de 2021]

0 Comentários

Primavera, espida inocencia

13/3/2021

0 Comentários

Manuel Cabada Castro

Aí chegas, fada fermosa e invisíbel, liberando bicos de estrelas coa túa pequecha e inocente presenza sobre a face sorprendida dunha nosa terra durminte e grávida!

Quen che dixo, primavera, ser agora mesmo a túa hora? Quen che bisbou, amiga, que era este o preciso tempo –o teu tempo de sempre- pra á fin algo alomenos nos confortares das angurias dunha nosa xa longa historia, ateigada de andazos, incertezas e dúbidas moi fondas?
Sómosche nós, en troques, fronte a ti, fráxiles, amiga primavera. Namentres ti cos teus ritmos amorosos, que van e veñen e nunca deixan de volver, estás sempre aí pra nalgún tempo onda nós ficares, marchares logo e volveres aínda máis tarde sempre a vir.
O noso tempo, en troques, amiga primavera, non renace ou volve de novo –ai!- coma ti. Por iso te envexamos, primavera. Por ti sempre seres, unha e outra vez, podente raíña, que espallas sen dor os tesouros da túa beldade e esperanza en vales e montañas, á beira da casoupa do pobre ou en nobres e luxosos xardíns de príncipes e potentados. Ti, filla lexítima mais humildosa das altas noites estreladas, baixaches onda nós pra estares mesmo á nosa beira. Tecendo o vestido virxe das brancas margaridas ou acendendo o lume de rosas e caraveis.
Poderosa e ó tempo humilde, achegada e familiar, ti fasnos lembrar cousas ás que á lixeira as nosas présas lles restaron prestancia e valía. Ti apréndesnos a amarmos a proximidade, o humildoso estar á beira, o falarmos claro e alto dende a beleza e o servizo, mais sen ínfulas de mando e imperio, o estarmos contentes de compartir cos de abaixo, cos que sofren e apandan coas súas eivas e mais coas dos outros.
Con todo isto nos aprendes tamén xa que logo, benvida primavera, a vermos que a beleza é sempre fondamente democrática. E que ela, se non, non é nada. Por iso, ti, primavera, aí estás sempre a operar dende o fondo e dende a íntima e calada riqueza das cousas cativas e sinxelas.

Ti es, en fin, primavera, o alto e poderoso lume de arriba agachado como brasa acesa entre a humilde borralla da nosa cotiandade.
Volve de novo, e sempre, amiga primavera!.-

*[“Faro de Vigo”, 10 de marzo de 2021]

0 Comentários