Xornal de Tabeirós-Terra de Montes

Primavera, espida inocencia

13/3/2021

Manuel Cabada Castro

Aí chegas, fada fermosa e invisíbel, liberando bicos de estrelas coa túa pequecha e inocente presenza sobre a face sorprendida dunha nosa terra durminte e grávida!

Quen che dixo, primavera, ser agora mesmo a túa hora? Quen che bisbou, amiga, que era este o preciso tempo –o teu tempo de sempre- pra á fin algo alomenos nos confortares das angurias dunha nosa xa longa historia, ateigada de andazos, incertezas e dúbidas moi fondas?
Sómosche nós, en troques, fronte a ti, fráxiles, amiga primavera. Namentres ti cos teus ritmos amorosos, que van e veñen e nunca deixan de volver, estás sempre aí pra nalgún tempo onda nós ficares, marchares logo e volveres aínda máis tarde sempre a vir.
O noso tempo, en troques, amiga primavera, non renace ou volve de novo –ai!- coma ti. Por iso te envexamos, primavera. Por ti sempre seres, unha e outra vez, podente raíña, que espallas sen dor os tesouros da túa beldade e esperanza en vales e montañas, á beira da casoupa do pobre ou en nobres e luxosos xardíns de príncipes e potentados. Ti, filla lexítima mais humildosa das altas noites estreladas, baixaches onda nós pra estares mesmo á nosa beira. Tecendo o vestido virxe das brancas margaridas ou acendendo o lume de rosas e caraveis.
Poderosa e ó tempo humilde, achegada e familiar, ti fasnos lembrar cousas ás que á lixeira as nosas présas lles restaron prestancia e valía. Ti apréndesnos a amarmos a proximidade, o humildoso estar á beira, o falarmos claro e alto dende a beleza e o servizo, mais sen ínfulas de mando e imperio, o estarmos contentes de compartir cos de abaixo, cos que sofren e apandan coas súas eivas e mais coas dos outros.
Con todo isto nos aprendes tamén xa que logo, benvida primavera, a vermos que a beleza é sempre fondamente democrática. E que ela, se non, non é nada. Por iso, ti, primavera, aí estás sempre a operar dende o fondo e dende a íntima e calada riqueza das cousas cativas e sinxelas.

Ti es, en fin, primavera, o alto e poderoso lume de arriba agachado como brasa acesa entre a humilde borralla da nosa cotiandade.
Volve de novo, e sempre, amiga primavera!.-

*[“Faro de Vigo”, 10 de marzo de 2021]

0 Comentários

Sobre un crego dos anos trinta que semella ter optado polo lobo, non polas ovellas

26/2/2021

0 Comentários

Ceos e terra chorando...
Ai, por Deus, que foi de nós?
Levar o ferro colgando
no canto do corazón!

Manuel Cabada Castro

Padre Nieto en Cuba cun condenado a morte no 1922

Entre os coñecedores da crúa represión no interior do país galego tralo golpe franquista de 1936 o nome do xesuíta Petronilo Nieto é citado ou nomeado (e obviamente criticado) sen que porén sobre o seu contexto biográfico se diga ou se poida deducir (polo que teño lido) algo concreto. Diminuír en certa medida esta carencia sería a finalidade destas liñas, dado que isto podería axudar a avaliar e comprender máis exactamente tanto a gravidade persoal dos feitos coma o contexto ideolóxico e político que os sustentan.
Comecemos por lembrar as críticas que ó seu comportamento se lle dirixiron dende hai xa un certo tempo, por máis que non por iso semellen ser aínda suficientemente coñecidas.
Con anterioridade ó remate da guerra civil (cara ó ano 1938) publicáranse en Francia e Arxentina ata tres edicións dunha obra que posteriormente (1998) editará Carlos Pereira Martínez, traducida ó galego, co título O que fixeron en Galicia. 1936. O autor dese escrito de 1938 é descoñecido, aínda que se pense na posíbel autoría, polo menos indirecta, de Luís Seoane. Pois ben, nela recóllense puntuais informacións sobre Nieto. Velaquí van algunhas delas:

“Un dos agobios máis penosos de soportar [no lazareto de San Simón] era o da inxerencia clerical na prisión. As coaccións que se exercían sobre os presos a conta da relixión eran vergoñentas. Era obrigatorio oír misa todos os domingos e festas de gardar fosen cales fosen as crenzas dos detidos [...] Tiñamos no cárcere un capelán, o padre Nieto, xesuíta grande, forte, brután, deses típicos xesuítas de arado, que todos os domingos desde o púlpito, despois da misa na capela da cadea, pregoaba que cumpría exterminarnos [...] Nunha das [prédicas especialísimas], que pronunciou no frontón estando eu alí, oínlle dicir textualmente:
- Nestes tempos heroicos hai tres maneiras de morrer: no leito, cando o Señor nos chama para o seu seo; na fronte, gañando honra e gloria para a patria; e na estrada, como cans rabiosos. A vós, que estades próximos de morrer, cómpre antes de máis nada pórvos a ben con Deus e escollerdes despois a morte que mellor vos poida redimir dos vosos pecados.
Así falaba no mes de agosto o padre Nieto, sacerdote xesuíta, dirixíndose aos presos do frontón de Vigo.
As súas coaccións empurrando os detidos a alistárense no Tercio non se limitaban a estas arengadas. Acosaba persoalmente os que achaba máis indicados para iren morrer polo triunfo de Franco. Durante uns días estivo a coaccionar dous súbditos checoeslovacos encadeados [...] Estas coaccións foron constantes. Aínda no mes de marzo ou abril aos presos que non estaban encausados dábaselles a elixir entre se inscribiren no Tercio ou seren entregues aos falanxistas para que os ‘paseasen’ [...] As predicacións do padre Nieto, axente de enganche do Tercio, non foron moi frutíferas [...] Condenaron á morte en Consello de Guerra un mozo de Lavadores acusado de ter tomado parte na resistencia armada contra a tropa. Era un mozo duns vinte anos, loiro, de boa planta [...] Cando se lle notificou a sentencia que o condenaba a ser pasado polas armas caeu sobre el o padre Nieto exhortándoo co seu verbo groseiro e brutal para que se puxese a ben con Deus ‘con lo que nada perdería porque de todas maneras lo iban matar’ [...] O reo apoucado pola terríbel sentencia non sabía como se librar daquel acoso cruel do padre Nieto que asombraba ferozmente as últimas horas da súa vida. Para quitalo de encima e poder sequera entregarse á súa congoxa, díxolle:
-Déixeme vostede, agora. Non insista máis. Estou disposto a confesarme e a morrer no seo da Igrexa xa que é preciso, mais só no intre derradeiro, cando me vaian matar. Agora déixeme vostede.
O padre Nieto, arrancada ao reo esta promesa, foise satisfeito. Preguntou ao saír cando se había verificar o fusilamento e como lle dixeran que tería lugar no castelo do Castro na amañecida marchou para a súa casa a deitarse unhas horas.
Cando de madrugada trasladaron o reo ao castelo de Castro xa estaba alí o padre Nieto á espera coa súa aparencia de aldeán, o seu paraugas e o seu breviario. O reo, en véndoo, rexeitouno cun aceno enérxico:
-Non me moleste vostede. Estou decidido a morrer sen confesión.
-¿Como? –bramou o crego.
-Xa llo dixen. Déixeme morrer en paz.
-¡Ah, maldito! ¿E para iso fasme vir desde Vigo e subir esta encosta do demonio? ¡Ah!, non! ¡Isto é unha burla e non a tolero! ¡Non a tolero!
Brandindo con xesto ameazante o seu paraugas e o seu breviario, o padre Nieto estivo a oulear e insultar ao condenado mentres o levaban diante do piquete. A visión derradeira que desta vida levou aquel infortunado era a daquel crego berrando como un energúmeno porque o fixeron erguer de madrugada ‘para nada’” (O que fixeron en Galicia. 1936, ed. Carlos Pereira Martínez, Vigo, Promocións Culturais Galegas, 1998, p. 65-67).

Cabería pensar que este tipo de informacións e comentarios orixinados nos anos da guerra sobre o comportamento e as actuacións de Nieto poderían estar un tanto infladas debido a tal circunstancia. Porén, diversas pescudas realizadas xa no noso século XXI veñen confirmar a súa fundamental veracidade. En relación con isto, aludo a referencias que se fan a Nieto en estudos publicados no ano 2006 por G. Amoedo López e R. Gil Moure, Episodios de terror durante a Guerra Civil na provincia de Pontevedra. A illa de San Simón (p. 88-94, 147) ou por C. F. Velasco Souto no seu volume 1936. Represión e alzamento militar en Galiza (p. 70-71). Con todo, quizais resulte porén ser máis ilustrativo ó respecto o estudo (só algúns anos posterior) do historiador da universidade de Vigo J. R. Rodríguez Lago, que afonda no tema con comentarios coma os seguintes:

“En Vigo, el protagonista indiscutible del terror en las conciencias de los encarcelados fue el jesuita Petronilo Nieto, presente en las horas más duras de la represión en el campo de concentración de la isla de San Simón. Sus atroces homilías quedarían marcadas en la retina y la conciencia de muchos delos allí detenidos. En febrero de 1933 este religioso había protagonizado varios altercados con las autoridades municipales, que lo acusaban de desarrollar labores de proselitismo en centros benéficos de titularidad pública [...] En los primeros días de la guerra quedaría claro que el padre Nieto empleaba métodos más que discutibles para sus actividades pastorales. Su participación junto a falangistas y guardias civiles en el traslado de los presos desde el improvisado penal del frontón al campo de reclusión instalado en la isla de San Simón sería una buena prueba de ello; pero sería en el antiguo lazareto de la ría de Vigo donde desplegaría todo su repertorio de rabioso integrismo [...] Aquel sacerdote de dimensiones exageradas ascendía al púlpito improvisado en el penal y, apoyado sobre un banco, se envolvía en la retórica de la cruzada. Imitando la propaganda del terror alentada por Millán Astray, y tras iniciar piadosamente la celebración eucarística, elevaba repentinamente el tono amenazador para hacer llegar a los atemorizados presos sus proclamas de odio [...] En ocasiones, armado con pistola al cinto, llegó a actuar como ejecutor improvisado. Otras, incitaba a los encargados a la máxima represión, como aquella mañana en la que, tras descargar un soldado un tiro de gracia en uno de los presos amotinados, exigía finalizar la faena con eficiencia1. Su orientación litúrgica se centraba obsesivamente en el binomio del pecado y la muerte. El hecho de programar sus sermones en función de la fidelidad a los mandamientos de la sagrada ley divina levantó entre los presos la curiosidad por saber cómo aquel cura abominable, que disponía de un sinfín de cánticos a la violencia regeneradora, afrontaría el significado del quinto mandamiento. Su respuesta decepcionó a aquellos que non lograban entender cómo podía alguien así actuar como representante de la divinidad2. Entre los que sufrían ese discurso exacerbado se encontraban numerosos fieles que se sorprendían de la inhumanidad de aquel sacerdote colérico y extraordinariamente sádico. Las aterradoras visitas del padre Nieto finalizaron el 28 de octubre de 1938. Sus acciones forman parte del episodio más negro de los narrados sobre la labor desarrollada por los capellanes en las abarrotadas prisiones de la retaguardia gallega” (José Ramón Rodríguez Lago, Cruzados o herejes. La religión, la Iglesia y los católicos en la Galicia de la guerra civil, Gaxate – A Lama, Ed. Nigra Trea, 2010, p. 171-173).

Pois ben, trala correspondente consulta dos catálogos anuais xesuíticos internos da época, informo seguidamente sobre as esquemáticas noticias que aparecen sobre Nieto dende a súa entrada na orde xesuítica ata o seu pasamento. Coido que estas informacións poderían servir polo menos como estrutura cronolóxica (e en certo modo tamén ideolóxica) para así podermos contextualizar en certa medida a mentalidade e os comportamentos de Nieto, por máis que estes non poidan ser en si mesmos suficientemente explicados; e moito menos en modo algún ser xustificados.
Nacera o 31 de maio de 1876 na localidade castelá de Muñico (provincia de Ávila), ingresando na Compañía de Xesús en Carrión de los Condes (Palencia) o 28 de maio de 1892. Estaba para cumprir dezaseis anos. O seu pasamento ocorrería na cidade de Salamanca o 27 de nadal do ano 1952. Os seus primeiros estudos humanísticos trala súa entrada na orde realízaos nos anos seguintes na mencionada localidade palentina. Nos anos 1899 e 1900 dedicarase en Oña (Burgos) ós regulamentarios estudos de filosofía. Será nos dous anos seguintes (1901 e 1902) cando accede, seguramente por primeira vez, a un país, tan distante e tan distinto para el, como Galicia. Inicia desta forma o que na xerga xesuítica se denomina a época de “maxisterio”, dándolles clases de Xeografía ós alumnos do colexio xesuítico da Guarda, á beira do Miño no seu encontro co Atlántico. Tras dous anos alí é trasladado ó colexio que a orde ten en Tudela (Navarra) onde durante outros dous anos (1903 e 1904) ensinará Historia de España. Serán estas tamén Xeografía e Historia de España, as materias das que el se encargará de ensinar no resto da súa vida en diversos colexios xesuíticos. Rematada esta etapa de “maxisterio” volverá a Oña (Burgos) para se dedicar agora durante tres anos (1905 a 1907) ós estudos de teoloxía. Posteriormente, e tras un ano que pasa en Manresa (Barcelona) dedicado alí á no argot xesuítico denominada “Terceira Probación”, volverá á docencia acostumada, agora no colexio xesuítico de San Xosé de Valladolid, onde permanece durante seis cursos (1909 a 1914). É durante esta súa estancia no colexio castelán cando é ordenado sacerdote (no ano 1911). Volve posteriormente, para permanecer alí -como na primeira vez- durante outros dous anos (1915 e 1916), ó seu primeiro colexio da Guarda, desprazándose logo (igual ca no periplo anterior) ó colexio de Tudela (onde permanece así mesmo durante outros dous anos: 1917 e 1918).
Un cambio relativamente significativo ocorre porén agora ó Nieto ser destinado a un colexio da cidade de Santiago de Cuba, atendida naqueles anos relixiosa e educativamente por xesuítas españois. Non só porque agora precisará adaptar a súa docencia á nova realidade (en Cuba impartirá agora xeografía “universal” e historia de “América”), senón porque é entón cando, a teor dos catálogos internos correspondentes ós anos que el pasa alí (de 1919 a 1922), aparece el por primeira vez coa función de “visitar cárceres e hospitais”, algo que acompañará xa sempre desde entón o seu nome nos seguintes catálogos ata finais do ano 1936, tal como logo indicarei. Tralo seu pasamento dirase en relación con esta súa etapa ultramarina na correspondente necrolóxica interna: “En Cuba se hizo famoso asistiendo a los ajusticiados y habló de él elogiosamente la prensa” (Noticias. Provincia de León S. J., nº 96, outubro-decembro 1952, p. 129).
Trala súa volta de Cuba, Nieto residirá xa por primeira vez en Vigo durante catro anos (1923 a 19263), dedicado á súa habitual función docente e asistencial-relixiosa, residindo nestes anos na nova sede da Molinera do colexio “Apóstolo Santiago”, que fora trasladado algúns anos antes desde a súa anterior sede da Guarda a Vigo para comezar xa o curso 1916-1917 nesta cidade. Durante un período de seis anos (1927 a 1932) volverá residir porén en terras casteláns, concretamente en Palencia. Entre tanto, como é ben sabido, o goberno republicano estabelécese en España no ano 1931, disolvendo legalmente no ano seguinte a Compañía de Xesús en todo o territorio español. Os membros da mesma que ficaron en España víronse forzados en consecuencia a vivir, de xeito máis ou menos disimulado, en pequenos grupos (denominados “Coetus” nos catálogos internos). É nestas circunstancias como aparece Nieto nun deses grupos en Vigo nos catálogos dos anos 1933 a 1935 inclusive (por máis que nos catálogos respectivos non figuren, por cautela, os nomes das localidades nas que de feito residen os compoñentes de tales grupos). Nos catálogos de anos posteriores deixa xa de haber tales “Coetus” ou grupos. Nieto residirá, pois, nesta súa segunda e conflitiva estadía en Vigo desde o ano 1933 ata o 1940 e, máis concretamente, na Travesía del Banco de España (na actualidade: rúa Oporto), 2, 4º, nun último andar da coñecida e monumental “Casa Bonín” (Cf. E. Rivera, Colegio Apóstol Santiago. Historia de una larga peregrinación, Vigo, 1993, p. 345).
As críticas, máis arriba mencionadas, ó comportamento de Nieto hai que inserilas, xa que logo, nesta súa segunda etapa viguesa, marcada ó tempo no seu caso tanto pola decisión política do lexítimo goberno republicano respecto dos xesuítas como polo posterior e ilexítimo golpe militar contra o mesmo goberno. Polo que se ve, en tal conflito semella ter triunfado nel a opción violenta e vingativa (na máis arriba citada necrolóxica interna do ano 1952 dise sobre Nieto que posuía un “carácter fuerte e impetuoso”...) fronte a outro tipo de consideracións, incluso fronte a aquelas que en principio cabería pensar que deberían ser especificamente as súas, dada a súa condición de público anunciador e proclamador dunha “boa nova” que por ser tal non podería converterse en ningún momento en proclama terrorífica.
En calquera caso, teño a sospeita (ante a ausencia neste intre de máis datos) de que algo puido ocorrer para que a indicación de “visita cárceres” referida a Nieto (presente desde os seus tempos de Cuba en tódolos catálogos xesuíticos anteriores ó de 1937) deixe, porén, sorprendentemente de aparecer no catálogo dese ano (1937) e tamén dos seguintes (1938, 1939 e 1940), é dicir, durante o resto do tempo en que el reside aínda en Vigo ata que é destinado a continuación, en realidade xa de maneira definitiva, a Salamanca. Pois o feito é que, trala ausencia polo menos “oficial” (é dicir, a teor do escrito nos catálogos internos da orde) durante estes anos de calquera relación cos presos carcerarios de Vigo, volverá desenvolver porén aínda en Salamanca idéntica actividade durante dez longos anos: desde que chega alí ata só un par de anos antes do seu pasamento na mesma cidade do Tormes, non moi distante do seu lugar de nacemento en Ávila.
Recibiu el quizais (sería isto en tal caso posibelmente cara a finais do ano 1936) por parte de alguén con autoridade sobre el algunha oportuna e necesaria amoestación en relación co seu inaceptábel comportamento cos presos ou detidos de Vigo? O seu Superior Provincial era entón o salmantino Antonio Encinas (exerceu o seu cargo dende o 8 de decembro de 1934 ata o 11 de maio de 1940), co que curiosamente, a teor do que se le na máis arriba mencionada necrolóxica sobre Nieto, fará este (un ano antes do seu pasamento) exercicios espirituais durante un mes enteiro en Salamanca, como preparación –segundo na necrolóxica se indica- para a celebración dos seus sesenta anos como xesuíta. A tales efectos unirase Nieto ó grupo dos na xerga xesuítica denominados “terceróns”, atendidos e dirixidos por Encinas, que para entón deixara xa de ser Provincial e exercía agora o cargo de director dos que realizaban durante un ano a chamada “Terceira Probación”, que incluía a práctica dun mes de exercicios espirituais.
En calquera caso, de Encinas en canto encargado ou responsábel dos destinos dos seus subordinados tivo que provir necesariamente o cambio de destino de Nieto de Vigo a Salamanca e incluso estaría el tamén probabelmente na orixe, directa ou indirectamente, do feito de que nos catálogos mencionados dos anos 1937 a 1940 desaparecese a atención ós presos como tarefa vencellada a Nieto (ou a calquera outro xesuíta residente en Vigo). De todos modos, cómpre engadir así mesmo que Encinas participaba tamén en boa medida da xeral simpatía da xerarquía eclesiástica da época en relación co golpe militar franquista, aínda que naturalmente sen chegar ós “excesos” fácticos e concretos de Nieto. Xustamente na mesma época na que se sitúan tales “excesos” escribía por exemplo Encinas, en canto provincial da denominada “provincia de León” (que incluía Galicia etc.), desde Hendaia con data do 1 de setembro de 1936 (mes e medio despois de se iniciar a rebelión militar franquista) ó Superior Xeral da orde en Roma parágrafos coma estes, nos que o espírito “pacífico” ou pacifista, humanista ou de concordia brilla pola súa ausencia en contraste coa nidia loa do espírito bélico:

“Ayer leí en los periódicos franceses que corría el rumor de que el Santo Padre trataba de intervenir en orden a que cese la guerra de España. Me ocurre que difícilmente podrá hacerlo sin graves peligros [...] Los católicos ven en esta guerra una verdadera cruzada religiosa contra el ateísmo; y la juzgan totalmente inevitable: o se vence en ella o el catolicismo desaparece de España. Por esto ofrecen haciendas y vidas, sin límites, para la campaña. Sería pues grandísimo su desagrado y enorme su desilusión si de las palabras del Papa quedasen con duda de si el Sumo Pontífice aprueba su actuación, o si la reprueba.
Esto pudiera influir eficazmente aun en la pérdida de la guerra [...] También creo que fácilmente perdería mucho el Papa de su autoridad; porque en la mayoría haría la impresión de que hablaba de las cosas de España sin saber lo que aquí pasa [...] Habían determinado [el proletariado español] degollarnos –sic- a los católicos y lo hubieran hecho si la juventud y el ejército hubieran tardado ocho días más en ponerse en armas. Con hombres así, convertidos en fieras, es imposible la convivencia.
Por otra parte los excesos que hacen los blancos, en las ciudades a ellos sometidas, no creo que sean grandes por lo que he podido apreciar en Pamplona, Burgos, Palencia, Valladolid y Salamanca. Condenan sí a bastantes a muerte, pero juzgándolos antes, y generalmente, según tengo entendido, bien escogidos de entre los dirigentes; y que si quedaran vivos, volverían otra vez al estado de antes. No se puede afirmar que falten del todo casos de venganzas personales, pero creo que son pocos y cada vez menos. La prensa extranjera de izquierdas, copiando a la de España de izquierdas, mienten descaradamente exagerando las cosas monstruosamente [...] Pero espero en Dios que nos dará la victoria [...]”4.

Cando Encinas escribe isto, había porén semanas que en Galicia eran xa moitos os asasinados polos golpistas, entre eles por exemplo persoeiros tan sobranceiros como Alexandre Bóveda un daqueles que o provincial xesuíta podería contar entre os que na súa carta denomina “bien escogidos de entre los dirigentes”, por máis que Encinas seguramente non soubera nada sobre el.
O caso do xesuíta salmantino non é por outro lado algo particular ou excepcional, se cremos a estudosos desta tráxica etapa histórica como Jorge García Ocón, cando hai pouco alude no seu documentado artigo La restauración de la Compañía de Jesús bajo el régimen de Franco en 1938 [“Miscelánea Comillas”, vol. 77 (2019), núm. 151] á “buena sintonía y colaboración de la Compañía de Jesús con la causa de los sublevados” (p. 269], indicando neste sentido que “había un sentimiento de adhesión hacia la causa de los sublevados por parte de la Compañía de Jesús” (p. 270). “En el verano de 1937, la causa de los blancos –continúa García Ocón - era apoyada por la totalidad de la Compañía de Jesús, tanto en España como fuera” (p. 273).
Dadas estas premisas, é comprensíbel que os colexios dirixidos nesta época polos xesuítas participaran desa mesma mentalidade política, que se converteu así case nun novo modo de relixión. Así ocorreu de feito en boa medida co colexio “Apóstolo Santiago” de Vigo nas diversas sedes polas que peregrinou trala incautación da súa sede en Vigo en 1932. Encinas converteríase así de feito, como Reitor que foi do colexio na súa sede de Curía (Portugal) ata o seu nomeamento como provincial (8 de nadal de 1934), en alma e vida de todo un modo de pensar e de sentir que se transmitía de moi diversas formas ó alumnado. Así nolo vén referir un dos alumnos de Curía (Juan L. de Clairac) cando no ano 1939 publicaba en “O Noso Lar / Nuestros Jóvenes” (nº 52, 5 de xullo, p. 5) o seu artigo Nuestros jóvenes de paz y de guerra, que comeza deste xeito:

“Nació NUEVOS JÓVENES en Portugal, en Curía; es decir, en el destierro. Y ¿por qué? Porque allí en aquel rincón lusitano se estaban formando los jóvenes nuevos, los que tenían muy pronto que salvar a España. ¡Cuántas veces nos repetía el Padre Encinas esta idea! En el comedor, en la Capilla, en el Salón de Actos, siempre que encontraba ocasión para hablarnos [...] (En el frente a 25-III-39)”.

É dicir, a “boa sintonía e colaboración da Compañía de Xesús coa causa dos sublevados” (das que nos fala García Ocón, tal como se indicou) acada de feito naqueles anos forma explícita e bélica no ámbito dun colexio xesuítico concreto como o “Apóstolo Santiago”. Compréndese así tamén dalgunha maneira o elevado número de antigos alumnos (oitenta) que figurarán na lista de “caídos por Dios y por España” entre 1936 e 1939 na páxina 16 do número 79 (Extraordinario) de decembro de 1943 da mesma revista colexial.
O aquí dito queda en realidade confirmado polo que tamén se publica na revista “O Noso Lar”, no número 79 (extraordinario de decembro de 1943), p. 36, onde se fai constar o seguinte: “Desde 1936, el Colegio del Apóstol [...] se propuso con decidido optimismo y sin recelos cooperar con el nuevo Estado”. Faise así dalgún xeito comprensíbel, aínda que seguramente resulte sorprendente, o que a comezos do ano seguinte (1937) se pode ler na mesma revista (“O Noso Lar”, nº 35, febreiro de 1937) baixo o título de “Las vacaciones de Navidad en Mondariz” en relación coa “misa de 1º de ano”, cando o colexio tiña xa agora como nova sede Mondariz, trala anterior de Curía:

“Como todos los alumnos marcharon a sus casas nos quedamos sin elementos para fiestas. Con todo, algunos había y de ellos echamos mano para las funciones religiosas y para unos conatos de funciones recreativas [...]. La misa de 1º de año ya fue solemne y revistió mayor aparato por la presencia de una columna mixta de Guardias Civiles, de Asalto y Cívicos que por aquellos días se hospedaban en nuestra casa, como centro de operaciones para una fructuosa batida que dieron por estos montes, limpiándolos de una partida de malhechores. En correcta formación, y presididos por sus jefes, un Capitán de asalto y el Alférez de los cívicos don Víctor Lis Quibén, asistieron a la Misa haciendo guardia de honor junto al altar una patrulla con bayoneta calada, y tocando la Marcha real una banda expresamente invitada. En el coro se cantó por los Padres la misa a tres voces graves de Perosi y la concurrencia fue muy numerosa.”

Como é doado ver, a harmoniosa presenza e simultánea conxunción de militares, represores (V. Lis Quibén foi destacado represor na provincia de Pontevedra5) nun acto relixioso tan central como a eucaristía, presidida polos representantes relixiosos dun colexio como o “Santiago Apóstolo”, di máis sobre sobre o bo entendemento entre entidades en principio tan dispares ca moitas palabras.
Quero xa concluír, finalmente, indicando que a longa ocultación de acontecementos coma os aquí comentados non son nada san, xusto nin digno. Nin para os individuos nin para a sociedade na que se vive. Tampouco o poden ser para a Igrexa coa que tales acontecementos están de feito estreitamente relacionados. Polo menos nos tempos de hoxe e a teor do que o actual pontífice Francisco ten indicado pola súa parte no seu recente escrito “Fratelli tutti”, comentando ben claramente nel que “endexamais se avanza sen memoria” e que “necesitamos manter viva a chama da conciencia colectiva, testemuñando ás xeracións vindeiras o horror do ocorrido”

O Padre Nieto, no centro sentado.

1 En nota comenta aquí Rodríguez Lago: “En la memoria de los presos el sacerdote abría con su afilado bastón la boca del asesinado, mientras comentaba al soldado: ‘No, no, un tirito más, a este un tirito más. Porque aún está vivo, ¿no ve que está vivo?, ¡dale un tirito más!... Lo mismo me da matar a uno que a cien. Cuantos más mate, más honores tengo”...

2 Alude tamén aquí en nota Rodríguez Lago ás seguintes palabras atribuídas a Nieto, tomadas da memoria dos presos de San Simón: “Casualmente les puedo hablar hoy del quinto mandamiento, porque lo mismo que el labrador hace la escarda de la mala hierba, Cristo también permite que todos aquellos sean extirpados para que haya una buena cosecha [...] Lo que se debe hacer es limpiar la sociedad de gente maligna, indeseable [...] ¡Esos rojos, ¡asesinos!, ¡hijos sin padre!, ¡hijos de la Pasionaria!, ¡incendiarios! [...], ¡dinamiteros! ¡Hay que quemarlos como se quemó a los judíos!”

3 A esta época (curso 1924-25) corresponde a fotografía da comunidade de xesuítas do colexio, entre os que aparece Nieto, que pode ser vista en E. Rivera, Colegio Apóstol Santiago. Historia de una larga peregrinación, Vigo, 1993, p. 275. A mesma fotografía pode verse tamén en “O Noso Lar”, nº 79, número extraordinario de decembro de 1943, p. 4.

4 ARSI, Pr, Legion. 1007 VI, 39. Na cabeceira da carta faise constar á man que se remitiu copia da mesma ó Card. Pacelli (futuro papa e daquela Secretario de Estado da Santa Sede). O texto orixinal da carta abrangue dous folios completos.

5 Ver Os nomes do terror. Galiza 1936: os verdugos que nunca existiron (Santiago de Compostela, Sermos Galiza, 2017) p. 43, 53-57, 185, 194.

0 Comentários

Antonio Rodríguez Fraiz (1912-1995), un crego nacionalista

26/10/2020

0 Comentários

No 25 cabodano do seu pasamento

Acto no CETMO en outubro de 2012. A sobriña de Antonio Rodríguez Fraiz, Carmen Rodríguez Lois (neta de Casimiro Lois Soto, represaliado de Vilalén), entrega ao CETMO un retrato do seu tío e unha colección de libros da súa autoría.

Manuel Cabada Castro

D. Antonio non foi un crego do común no seu tempo, quero dicir, doadamente inseríbel nos esquemas acostumados ou normais da época. Porque desde un determinado momento do seu compromiso relixioso ou pastoral coas tarefas parroquiais que se lle confiaran veuse el interna e poderosamente impelido a adoptar decisións ou actitudes que rompían en boa medida cos esquemas ou cos modos normais e explícitos de actuar que na súa previa formación recibira. Ingresara, efectivamente, moi novo (con nove anos) no Seminario e Universidade Pontificia de Santiago recibindo nel toda a súa formación eclesiástica ata a súa ordenación sacerdotal no ano 1937, é dicir en pleno desenvolvemento xa do enfrontamento bélico iniciado pola rebelión militar do ano 1936 contra o lexítimo goberno republicano. É nesa circunstancia onde se insiren os comezos do seu vivir e actuar, por máis que se fixeran nel xa daquela en certa medida presentes determinados momentos fortes que posteriormente o levarían a un cambio de actitude vital e ideolóxica.
En calquera caso, semella el ter sido desde os seus tempos de formación unha persoa inqueda, sempre disposta a confrontar os propios puntos de vista cos dos demais, tamén e de maneira especial en forma escrita e pública. Velaí está como proba o abondoso número de publicacións súas de moi diverso xénero (relixioso, histórico, popular, antropolóxico etc.), moitas delas en relación especial coa Terra de Montes, na que nacera.
De todos modos –e a teor da indicada progresión na súa ideoloxía persoal- non poucos dos escritos da súa mocidade, previos á súa ordenación sacerdotal (é dicir, en lexítimos tempos republicanos aínda), están nunha liña ben distante do seu posterior compromiso galeguista ou nacionalista. Sinalo en tal sentido, por exemplo, os seguintes artigos da súa autoría que se poden ler no conservador xornal estradense “La Palanca” (todos naturalmente en castelán): ¡Lerroux es...! (nº 21, 16 de outubro de 1933, p. 3), ¡Alerta! (nº 23, 16 de novembro de 1933, p. 33), Resurgir... (nº 25, 16 de decembro de 1933, p. 2-3), La falsedad del marxismo (nº 26, 31 de decembro de 1933, p. 3), Hay que cambiar (nº 27, 16 de xaneiro de 1934, p. 2), ¡Llegó la hora! (nº 48, 30 de novembro de 1934, p. 2), ¿Para qué sirven los Congresos? (nº 51, 16 de xaneiro de 1935, p. 2), Una excursión escolar (nº 64, 31 de xullo de 1935, p. 2), La Hispanidad (nº 69, 16 de outubro de 1935, p. 2), ¡Obreros y campesinos!... (nº 77, 14 de febreiro de 1936, p. 1).
Hai porén un determinado momento durante os seus estudos eclesiásticos composteláns no que se produce unha experiencia ou un encontro de signo galeguista que resulta sorprendente e iluminador para el. Un acontecemento que posteriormente permanecería nel un tanto agachado ou subconsciente, mais que paseniñamente chegaría a producir nel unha modificación na súa traxectoria ideolóxica persoal. Refírome ó que ocorre no curso 1927-28 cando Xosé Manuel Cabada Vázquez (1901-1936), o poeta e político galeguista nado na parroquia estradense de Codeseda (próxima á cerdedense de Tomonde, na que nacera Rodríguez Fraiz), retoma de novo en Santiago os estudos eclesiásticos que por diversas razóns abandonara catro anos antes. Daquela tiña Cabada Vázquez xa suficientemente claro, adicto como el estaba por entón ós ideais e á práctica política do galeguismo, que a promoción da lingua galega debería estenderse tamén ó interior da propia institución eclesiástica. O propio Rodríguez Fraiz comentaría a este respecto nunha entrevista publicada no mesmo ano do seu pasamento o seguinte: “A fala no Seminario foi para min un verdadeiro trauma. Eu non tiña outra lingua -e coma min os da Terra de Montes- cá galega, que no Seminario era unha lingua proscrita: a lingua dos aldeáns e atrasados [...] Os que procediamos da Terra de Montes, de fala exclusivamente galega e nula ou case nula escola, fómo-los que padecemos máis aquel status inquisitivo e discriminatorio, case que soamente pola lingua” (Xesús Acuña Garrido, Salvador Antonio Rodríguez Fraiz, un crego do noso pobo: “Encrucillada”, nº 92, marzo-abril 1995, p. 150-151).
Neste contexto hai que dicir que seguramente foi para o tomondense (daquela tiña Rodríguez Fraiz só quince anos) unha forte experiencia liberadora presenciar Cabada Vázquez recitando audazmente no ano 1928 (con vinte e seis anos daquela cumpridos) nun importante acto público na Universidade Pontificia o seu poema Na fala meiga. O propio Rodríguez Fraiz indica (no seu voluminoso escrito Castelao. Na alma dos escritores do seu tempo, Pontevedra, 1990, p. 144) que tivo “a dita de asistir” a este acto no que Cabada Vázquez recitou o mencionado poema. Tal acto levaba como lema “Velada que la Universidad Pontificia Compostelana dedica al nuevo Arzobispo de Santiago Excmo. y Revmo. Señor Dr. D. Fray Zacarías Martínez Núñez el día 17 de Mayo de 1928 a las siete de la tarde”. De entre tódalas actuacións (catorce en total) en homenaxe ó novo arcebispo (discursos, cancións, poesías etc.) sería o de Cabada Vázquez o único poema escrito e recitado en galego, en consonancia coa actitude restritiva verbo da lingua galega da institución eclesiástica. Mais nun acto público tan importante, ante un “numeroso y distinguido público” (tal como se comentará no xornal “El Compostelano” do día seguinte) non podía Cabada Vázquez deixar de aproveitar a ocasión que se lle brindaba pra afirmar solemnemente (e con fervorosa e entusiástica acollida, segundo as crónicas) a dignidade da lingua propia, da que el nese poema e en sonoros versos fai cumprida gabanza.
Pasarían anos e acontecementos. Cabada Vázquez abandona definitivamente no ano 1931 os seus estudos eclesiásticos, participando activamente na fundación do Partido Galeguista a finais dese ano e militando seguidamente no mesmo con diversos cargos importantes ó tempo que imparte docencia en diversos centros de ensino. Porén, desde finais do ano 1933 atopábase (“desterrado”, tal como nalgún momento el mesmo indicaría) en Medina de Rioseco como director e profesor dun Instituto público. Será aquí, no ano seguinte (1934), cando Rodríguez Fraiz, que aínda non rematara os seus estudos eclesiásticos en Santiago, se encontrará casualmente con Cabada Vázquez nesa localidade. É esta unha información que o propio tomondense expresou durante a celebración do I Simposio de Literatura Galega Estradense (A Estrada, 14 – 17 Setembro 1987), organizado pola “Asociación Cultural ‘A Estrada’”, cando na súa conferencia do 15 de setembro dese ano “Terra, vida e obra do poeta Xosé Manuel Cabada Vázquez” indicaba: “ó ano seguinte [1934] puiden saudalo [a Cabada Vázquez], paseándome eu de paso por esta vila castelá [Medina de Rioseco], e amosoume fondos desexos de vivir na terra galega” (é o texto que puiden escoitar nunha gravación magnetofónica de meu pai sobre o dito por Rodríguez Fraiz na mencionada conferencia).
Revisando o máis arriba citado xornal estradense “La Palanca” puiden saber, efectivamente, que o tomondense se atopaba entón en Valladolid “cumpliendo sus deberes militares” (“La Palanca”, 16 de xullo de 1934) e tamén que, tras unha curta permanencia na súa parroquia natal, volvera á cidade castelá (non moi distante da vila valisoletana de Medina de Rioseco) “donde deberes patrióticos exigen su estancia” (“La Palanca”, 16 de setembro de 1934). Esta última información remata así: “La partida del laureado artillero ha causado profundo sentimiento entre los muchos amigos que muy de veras le aprecian por su relevante cultura, caballerosidad y sobre todo por su ideario”.
Cómpre aínda indicar que Rodríguez Fraiz no comezo mesmo da súa conferencia do ano 1987 na Estrada fixo referencia ó importante e emocionante manuscrito de 1962 (do que el dispuña) sobre Cabada Vázquez (inédito daquela), redactado por M. García Barros, que leva como título A miña lembranza ó poeta Xosé Manuel Cabada Vázquez). O manuscrito tería que agardar aínda ata o ano 1999 pra ser dado a coñecer publicamente grazas a X. R. Freixeiro Mato no seu libro Cos pés na terra. Personalidade e obra inédita ou esquecida de Manuel García Barros.
No mesmo ano 1987 (no que se imparte a devandita conferencia de Rodriguez Fraiz sobre Cabada Vázquez) e coa colaboración artística de Agostiño Portela Paz publica o tomondense o seu fermoso volume As pontes do Lérez, no que o espírito poético de Cabada Vázquez non deixará de se facer veladamente presente aquí e alá, ás veces incluso case verbalmente. Así, por exemplo, as “Verbas lembradoiras” de Rodriguez Fraiz (p. 7) coas que a xeito de limiar inicia este o seu volume e que comezan coas palabras “Ahí vai un feixe de pontes” son eco evidente tanto das “Verbas limiares” do comezo do Vagalumes de Cabada Vázquez como do seu inicio: “Vel-ahí vai ise feixe de versos...”. Os “versos” mutaron, si, en “pontes”, mais o espírito das “Verbas” permanece o mesmo. Amósase isto máis doadamente, se cabe, se se atende ó que case seguidamente se di nas “Verbas lembradoiras”: “O poeta cantou: ...sempre que eu te vexo, en min espertas / meus temos ledos e o relampo sagro / da miña edá primeira!...”. Rodríguez Fraiz aplícalle estas palabras ó río Lérez, ben próximo a súa parroquia natal tomondense. Mais “O poeta” creador destes versos non é outro có seu admirado Cabada Vázquez e este está a falar naturalmente do río Umia da súa Codeseda natal cando dá comezo ó seu poema “Mágoas” con eses mesmos versos: “¡Ouh río Umia, feitizado río, / que, sempre que te eu vexo, en min espertas / meus tempos ledos e o relembro sagro / da miña edá primeira!”. O mesmo ocorre cando, algunhas liñas despois, se pode ler tamén nas “Verbas lembradoiras” o seguinte: “Foi un luceiro, unha luz lene, soave e maina [...] Escintilos de estrela sagra”...”. Estas palabras son simple eco tamén daqueles versos, incluídos no poema “Era unha rosa...” de Cabada Vázquez, nos que este nos di: “Era un luceiro cal vagalume, / unha luz lene, soave e maina [...] Aquel luceiro cal vagalume / ora é facheiro de acesas chamas, / que no máis fondo do meu esprito / pon escentilos de estrela sagra”. Rodríguez Fraiz remata, finalmente, as súas “Verbas lembradoiras” aludindo á nostalxia dos tempos idos, ós “anos e vidas cheas de ilusións”: “Fuxiron, si, meus amigos, para sempre e máis non volven. ¡Canté si inda volveran!”. Trátase aquí, unha vez máis, dun tema recorrente en Cabada Vázquez, que este expresara no seu aludido poema “Mágoas” de forma idéntica e que Rodríguez Fraiz recolle del no seu escrito. Así se expresara Cabada Vázquez no aludido poema: “Fuxiron, si, pra sempre e máis non volven. / ¡Canté se inda volveran!”.
Rodríguez Fraiz volvería aínda referise ó xa mencionado manuscrito inédito de García Barros , algúns anos despois de facelo na Estrada, cando no ano 1990 publica o seu amplo volume Castelao. Na alma dos escritores do seu tempo (un libro que por certo conservo xenerosamente obsequiado e dedicado por el a min o 8 de xullo de 1992 con estas palabras: "... na lembranza do seu egrexio tío o gran poeta Xosé Manuel Cabada Vázquez”). Neste volume, no que Rodríguez Fraiz presenta os diversos textos cos que importantes persoeiros dedicaron os seus escritos a Castelao, ó el facer referencia ó texto co que García Barros lle dedica a Castelao o seu libro Contiños da Terra, volverá lembrar Rodríguez Fraiz o escrito inédito de García Barros cando indica: “Outros traballos ficaron inéditos, entre estes conservamos no noso poder o bélido traballo: ‘Rememorando - A miña lembranza ó poeta Xosé Manuel Cabada Vázquez’ (outono, 1962), firmado con nome e seudónimo” (p. 175).
Pois ben, dado que non me fora posíbel estar presente na súa conferencia do ano 1987 da Estrada sobre Cabada Vázquez, quixen saber, con ocasión da publicación do seu libro sobre Castelao, algo máis sobre esa lembranza inédita de García Barros verbo de Cabada Vázquez. Así pois, tralo correspondente envío a el dun meu escrito do 1 de setembro de 1992 respondeume el desde Campañó cunha longa carta á man de dous folios, con data do 25 de outono de 1992, da que aduzo aquí só algúns parágrafos (do comezo e do final):
“Saúdos e saudiña moita para seguir na loita a prol da cultura da Galiza. Perdón pola tardanza en contestar a túa carta, tan interesante; é que estiven bastante doente e inda non estou ben, cada día parece que me encollo máis [...] Moitas grazas polas gabanzas do meu libro encol de Castelao. Na pequena reseña deica Dn. Manuel García Barros quixen sobrancear –polo cariño que tiven a teu tío Pepe e a Dn. Manuel, as dúas figuras máis senlleiras da nosa Terra- o traballo que me entregaron inédito os fillos de Dn. Manuel encol do pasamento do poeta Cabada Vázquez, simplemente do seu pasamento, do do aviador Loriga etc. Este traballo eu lino na lembranza que fixen do Poeta na Estrada, na que estivo presente o teu pai; eu non che podo remesar unha copia do mesmo, e síntoo ben por certo; porque non o atopo. Eu sei que o gardei ben; pero tan ben o gardei que non o atopo, e tratei de buscalo [...] Nada máis polo de hoxe! No intre que escribo áchome bastante mal; esperemos que Santa Mariña de Tomonde inda non me queira por veciño seu. Decote teu ademirador. Antonio Rodríguez Fraiz”.

Tampouco podía faltar no mencionado volume do tomondense sobre Castelao algunha posíbel dedicatoria de escritos de Cabada Vázquez a Castelao (co que o político de Codeseda tivera sempre de feito unha fluída relación). E así ocorre efectivamente en primeiro lugar cunha separata do seu poema, máis arriba xa comentado, “Na fala meiga”, na que se pode ler: “Pra o gran Castelao, gloria da nosa Galicia, garimosamente”. E en segundo lugar aparece tamén a dedicatoria a Castelao do seu, algo posterior, libro de poemas Vagalumes con este texto: “Pra Castelao con fonda ademiración”. Na páxina inmediatamente anterior á presentación destas dedicatorias deixará constancia pola súa parte Rodríguez Fraiz da súa propia visión acerca da inspiración poética de Cabada Vázquez ó dicir verbo da súa capacidade poética: “Verso sonoro, comprometido na loita e liberdade de Pobo Galego” (p. 144).

Tralo comentado ata aquí pódese dicir, pois, que o aprecio e o interese, coñecidos e compartidos, de Rodríguez Fraiz pola personalidade literaria e política de Cabada Vázquez mantíñanse ben firmes pese ós moitos anos transcorridos desde a súa prematura desaparición no ano 1936.
En calquera caso, semella que -no proceso vital de Rodríguez Fraiz dende dunha inicial visión máis ou menos tradicional ata un compromiso cada vez máis firme e decidido con Galicia, coa súa lingua, coa súa cultura e tamén coa súa expresión política a prol da mesma- foron diversas as motivacións ou experiencias persoais que nel se foron mutua e sucesivamente formando e potenciando. Aludo seguidamente ás que pola miña parte considero máis relevantes.
Na máis arriba mencionada entrevista que Xesús Acuña lle fixo en 1995, no mesmo ano do seu pasamento (polo que as súas respostas poderían ser consideradas en certo modo como o seu testamento ideolóxico) referirase o noso crego en relación con isto a unha dobre motivación do seu compromiso con Galicia, relixiosa e tamén –digámolo así- laica. Ante a pregunta que lle formula o entrevistador polos “novos desafíos polos que vostede loitou sempre” responderalle: “Para nós, os cregos galegos, é a nosa fe en Cristo Xesús, que viviu cos pobres e falou o arameo (a lingua dos pobres), o noso compromiso pola galeguidade e a loita, cadaquén no seu eido, pola fe e a Igrexa encarnada no noso pobo. Polo intre, manter arestora os novos desafíos non é cuestión de que as novas realidades nos sexan máis propicias ou con máis atrancos; é cuestión de seguir con fe o exemplo que nos dan na loita por Galicia moitos que non teñen a nosa fe, ou parece que non a teñen” (Acuña Garrido, Salvador Antonio Rodríguez Fraiz, un crego..., p. 159).
Nesta alusión a eses “moitos” que “parece que non teñen fe”, mais que posibelmente sexan en realidade no seu comportamento máis cristiáns ca algúns daqueles que se autoproclaman tales, está tanto a propia aceptación das orientacións emanadas do Concilio Vaticano II como a súa relación persoal, tanto en Galicia como en América, con xentes de moi diversos modos de pensar e de crer ou non-crer. Na aludida entrevista non deixará el de se referir a tan importante cuestión en varias ocasións:

“Entendín que a miña condición de cristián e de crego da Igrexa de Galicia e na Galicia tiña que sentir co pobo no que se acha inmersa e que ten que evanxelizar, e teno que facer en galego e dende a cultura e raizame galegas” (Acuña Garrido, Salvador Antonio Rodríguez Fraiz, un crego..., p. 154).

“Hoxe, coido que en San Salvador de Poio e en Campañó a xente séntese máis contenta que nas parroquias que seguen castelanizando. Nin o Sr. Cardeal nin a xerarquía diocesana me dixeron ren en contra do que me pareceu. Os cregos, xa foi outro cantar. Algún deixou de asistir ás funcións parroquiais, dicindo que non entendían o galego; outro foi máis lonxe e dixo que me estaba ‘xogando un pecado mortal’ (sic). Non lembro moito o que lle dixen [...] Foi marabilloso todo aquel movemento [no posconcilio] de centos de cregos das cinco dioceses galegas cun só espírito e afán de que a Igrexa-institución se encarnase no pobo máis pobre –mariñeiro e labrego–, marxinado e sen voz. Eran ó mesmo tempo liberadores do franquismo na orde cultural, social e política das culturas e pobos da Península” (Acuña Garrido, o. c., p. 158).
Rodríguez Fraiz puido manter en diversas ocasións, na década dos anos sesenta, estreitas relacións en diversos países de América con refuxiados, represaliados e emigrantes galegos co gallo de el pertencer ó Equipo Misioneiro Pontificio para América (fundado por Pío XII). Boa ocasión ó tempo, xa que logo, pra el se afincar e medrar na súa entrega a Galicia.

No seu mencionado volume Castelao. Na alma...(p. 315) infórmanos, por exemplo: “O 25 de xullo de 1961 tiven o meirande honor que se pode desexar, de celebrar no Camposanto da Chacarita a misa en galego. A primeira misa que se celebrou na nosa lingua en tódolos tempos foi polo acougo eterno de Alfonso Daniel Manuel Rodríguez Castelao”. Se ben na posterior entrevista de 1995 precisaría el mesmo que esa misa ante o sartego de Castelao fora celebrada por el en galego “menos o canon, que foi en latín de tódolos tempos” (Acuña Garrido, Salvador Antonio Rodríguez Fraiz, un crego..., p. 156).
Será tamén precisamente aquí, en Buenos Aires, onde contactaría e estabelecería amizade con importantes persoeiros da política e da cultura galega, entre eles por exemplo con Suárez Picallo, sobre o que en relación co mencionado acto relixioso comentará: “Cando se tratou de traducir ó galego a epístola e o evanxeo do día do Apóstolo, díxome don Ramón Suárez Picallo: ‘Crego, deixa que faga eu as traducións da epístola e o evanxeo, porque eu, aínda que por alá din que son herexe, de herexe non teño nada’. Así se fixo e así se leron” (Acuña Garrido, o. c., p. 156).
Cordial foi tamén a súa relación con Rodolfo Prada (o grande amigo e protector de Castelao e da súa dona Virxinia Pereira en Buenos Aires), do que no seu volume Castelao. Na alma...(p. 11) presentará copia da carta que lle escribe o 26 de xaneiro de 1970 en resposta á súa anterior tarxeta de felicitación de Nadal e Aninovo. Velaquí un anaco da misiva de R. Prada:
“A leitura da canto me escribeu na mesma prodúxome fondo contentamento. Pra min é grande honra que un home da súa categoría inteleitual e social –(pra min, pola proveitosa aición que desenrolan, as figuras máis respetábeles da sociedade humán -por riba dos aristócratas, dos militares e dos potentados- son: os mestres de escola, os obreiros e os cregos...! os cregos bós!, pois os maos non poden seren auténticos ministros de Deus, aínda que leven sotana, celebren misa e cheguen a bispos...)- un home da súa categoría, digo, me lembre que unhas verbas miñas, escoitadas un día na biblioteca do meu fogar, infruiron pra rexurdir o seu amor a Galiza, que estaba un pouco adormecido, e pra decidilo a pórse a facer todo o que poidese pola redenzón da nosa Terra. ¡Qué maor satisfaución pra un patriota galego! [...]. O felicito tamén, afervoadamente, pola súa patriótica decisión de ter misa fixa en galego tódolos domingos e de predicar e adeministrar os sacramentos na nosa lingua. ¡Que Deus e Galiza lle lo paguen! ¡Cómo gozarán no ceo Rosalía, Bóveda e Castelao! Porque, polo moitísimo que fixeron e sofriron por Galiza, pola súa bondade inxénita, polas súas limpas vidas, Deus á os de ter a carón de sí”.

No recente e ben documentado estudo sobre a dona estradense de Castelao que leva como título A vida incerta. Biografía de Virxinia Pereira (Concello de Pontevedra, 2020) infórmanos (p. 233-235) pola súa parte a autora Montse Fajardo sobre a boa relación de Rodríguez Fraiz con Virxinia en Buenos Aires, aportando documentación epistolar do que ela lle escribe a Otero Pedrayo no ano 1961 nestes termos: “[A. Rodríguez Fraiz] conquistou coa súa simpatía a toda a colectividade de B. A. pois ten un sano humor e faise querer [...] A min bícame como un calisquera, e no banquete do Pontevedrés fixo unha foto conmigo abrazándome tranquiliño. Díxome que era como si abrazara a nosa Rosalía, e ante tal honor deixeino contento. É un bonachón”. Na p. 236 da mesma obra pode verse unha fotografía de Virxinia con Rodríguez Fraiz.

Unha vez máis, trátase aquí tamén de “encarnación” no seu máis fondo sentido teolóxico, aquel que inicialmente aprendera o noso crego nos seus tempos mozos pero que precisaría de posteriores encontros concretos e históricos coa realidade humana (a das concretas xentes galegas coas que máis tarde se atoparía na vida). Así polo menos o entendín e quixen expresar eu mesmo no Limiar que se me pediu para o xa póstumo libro de Rodríguez Fraiz sobre a súa parroquia natal, que leva como título Santa Mariña de Tomonde. Terra de Montes. Cerdedo (Pontevedra, Deputación Provincial, 2001), no que comento: “O noso crego foi tomando cada vez máis en serio a lección teolóxica da ‘encarnación’ de Deus no seu fillo nazareno” (p. 13). Por certo, engado aquí que é posíbel case dicir que este “Limiar” ó escrito de Rodríguez Fraiz sobre o seu Tomonde natal puido xa dalgunha maneira ser adiviñado ou previsto por el mesmo se se atende ó que me escribira nunha pequecha felicitación do 21 de Nadal de 1992 (dous anos e medio antes do seu pasamento e case dez antes de que aparecese o libro) deste xeito: “No Nadal que corre e no aninovo 1993 infindas felicidades e moito traballo a prol da Nosa Terra. Penso que axiña entrará no prelo o meu libriño encol da Parroquia de Tomonde. Ó millor tés ti que lle argallar un limiar ou un apéndice. Antonio R. Fraiz”...
Encarnación humana, pois, social, cultural e lingüística. Algo que seguramente tivo abondo que ver, como agora xa dalgún xeito se pode entender, coa súa estadía en Buenos Aires en contacto humano e igualitario cos galegos da capital arxentina. En boa parte así o deixa entender na mencionada entrevista con estas palabras: “En Buenos Aires, neste tempo, fixen a promesa diante desta xente tan boa e distinguida, que tanto querían e se sacrificaban pola patria, de que todo o que eu escribise sería sempre en lingua galega. Coido que cumprín esta promesa feita en Buenos Aires no 1961” (Acuña Garrido, Salvador Antonio Rodríguez Fraiz...p. 156-157).
Continúa a medrar así pois nel a conciencia e a responsabilidade da súa pertenza a un país de seu, a un pobo específico, a unha nación. Unha conciencia que acada plena consistencia na derradeira etapa da súa vida. Velaquí o que lle responde en 1995 (ano do seu pasamento) a X. Acuña:
“Son membro da Sección de Historia e Xeografía do Instituto Padre Sarmiento [...] Son membro fundador, con outros moitos compañeiros, do Museo do Pobo Galego e do Padroado do Pedrón de Ouro [...] Únenos o amor sincero e sen fisuras a Galicia e ó pobo galego e loitamos pola nosa redención, personalidade, cultura e vida coma tal pobo e nación. Eu, dende o punto e compromiso cristián e fe liberadora, comparto isto con moitos deles. A todos, a dita de ser membros dunha nación tan fermosa, falar nunha lingua tan garimosa coma o galego, dános unha razón de ser” (Acuña Garrido, Salvador Antonio Rodríguez Fraiz...p. 155).

Formularíao nese mesmo ano (“cun ton que soa a confesión de fe”, tal como comenta aquí mesmo Victorino Pérez Prieto) deste xeito: “Eu, por temperamento e fidelidade a Xesús, o Señor, que se encarnou, naceu, viviu e espallou a Boa Nova da Salvación na humildosa lingua do seu pobo, teño que ser nacionalista e loitar, dentro da miña humildanza e posibilidades, pola liberdade do noso Pobo” (V. Pérez Prieto, Galegos e cristiáns. Deus Fratresque Gallaeciae, Vigo, 1995, p. 154).

Porén, que ó seu nacionalismo, é dicir, ó seu real compromiso cívico ou político a súa motivación cristiá ou relixiosa non lle restaría ren –tal como se podería pensar- fica ó meu ver suficientemente subliñado na entrevista que Calros Solla (en Calros Solla, Antonio Rodríguez Fraiz, o crego nacionalista: “Faro de Vigo”, 23. XI. 2014; tamén en “Tabeirós Montes”: https://www.tabeirosmontes.com/estudos.html) lle fixo algúns días antes desa data a Agusto Fontam, co que Rodríguez Fraiz colaborou estreitamente en diversas actividades culturais, concretamente na asociación Amigos da Cultura de Pontevedra. Entrecollo só algo do manifestado por Fontam a C. Solla nesa entrevista en relación con Rodríguez Fraiz:

“En palabras de Portela Paz, ‘o cura de Campañó é unha persoa de confianza, de esquerdas, un cura nacionalista; é un dos nosos’ [...]. Rodríguez Fraiz reclamaba para Galiza o seu estatus de nación [...] Rodríguez Fraiz acudía a mítines da esquerda nacionalista, cando o nacionalismo, en Pontevedra, aínda estaba en cueiros.
Non sen dificultades, celebrouse a homenaxe póstuma a Agostiño Portela [...]. Fraiz participou en todo. No acto, co salón da Deputación cheo, interveu Rodríguez Fraiz. O cura e mais eu xuntarámonos uns días antes en Campañó para preparar as alocucións e acordamos que ambos os dous pediriamos a independencia para Galiza, e así foi.
A asociación Amigos da Cultura instituíra a finais dos setenta os premios ‘Moucho de Prata’ e ‘Ponla de toxo’. O ‘Moucho de Prata’, o galardón positivo, déuselles, entre outros, a Moncho Reboiras (in memoriam) [...]. O ‘Moucho de Prata’ tamén se lle concedeu a Rodríguez Fraiz [...] Cando se dirixiu aos asistentes, Rodríguez Fraiz reclamou a liberdade dos presos políticos: ‘Pido a liberdade para os nosos irmáns presos nas cadeas españolas’. Fraiz non militou en partido político ningún, pero non comungaba co galeguismo reseso ou romántico; na década dos oitenta, Rodríguez Fraiz defendía as teses do nacionalismo [...].
Gardo ouro en pano un exemplar asinado do seu libro ‘Castelao na alma dos escritores do seu tempo’. A dedicatoria di así: ‘Para Augusto Fontam, pregándolle ao santo Castelao que alumee a túa vida e a loita polo soerguemento, en todos os eidos, da nazón galega (outono, 1991)’”.

Non é nada estraño, á vista do aquí manifestado por Fontam, o que comenta ó respecto, na súa presentación da entrevista, Calros Solla: “A faciana ‘politicamente correcta’ que a oficialidade nos pretende vender do personaxe [A. Rodríguez Fraiz] dista moito, segundo o testemuño de Augusto Fontam, da realidade”.
Tampouco deixará, pola súa parte, Dionisio Pereira de facer constar no seu artigo Antonio Rodríguez Fraiz e a memoria dos vencidos na Terra de Montes (“Terra e Tempo”, 13-08-2012) o firme compromiso cívico de Rodríguez Fraiz ó este denunciar en varios dos seus escritos non poucos atropelos cometidos na Terra de Montes trala sublevación franquista, “crebando” deste modo o noso crego o “silencio público” xeral.

Rodríguez Fraiz foi, pois, tal como adoitamos dicir, home dunha peza. Pouco despois do seu pasamento, o Padroado do Museo do Pobo Galego do que era membro fundador editaría “en honra da súa memoria inesquecible” un seu vello artigo (publicado no ano 1960) que leva como título Costumes populares litúrxico-mariais nas igrexas e santuarios de Galicia (Museo do Pobo Galego, 1995). Na “Presentación”, realizada polo Museo do Pobo Galego, que antecede ó texto dise significativamente verbo deste e doutros traballos seus que “a penas poden dar testemuño do seu talante vitalista, da súa teimosía na defensa de Galicia, encarnando a Igrexa que el defendía, na súa bondade adobiada co carácter rexo dos labregos da súa Terra de Montes natal, no seu exemplo de sementador, arreo inquedo e con espírito novo entre os novos” (p. 5).

Semella incluso que el mesmo era ben consciente deste seu dobre talante vital cando falaba nas súas “Verbas lembradoiras” (en Portela Paz / Rodríguez Fraiz, As pontes do Lérez, p. 7) desa “miña vida, loucamente tenra e terca”...

Antonio Rodríguez Fraiz

Antonio Rodríguez Fraiz intervindo na Asociación Cultural "A Estrada" nas xornadas sobre Cabada Vázquez no 1987

0 Comentários

A tarefa galeguizadora de Cabada Vázquez no xornal estradense “El Emigrado”. No centenario do seu aparecemento en 1920

24/10/2020

0 Comentários

Xosé Manuel Cabada Vázquez e Manuel García Barros en publicacións da época no comezo da súa carreira literaria.

Manuel Cabada Castro

Hai poucos días, o 15 de setembro, e grazas ó impulso da Asociación Cultural “Vagalumes”, celebrouse con diversos actos e discursos conmemorativos lembranza pública na Estrada do xurdimento do xornal estradense “El Emigrado” coincidindo tal data xustamente coa publicación hai agora cen anos do seu primeiro número nese mesmo día e mes do ano 1920. Na placa conmemorativa, colocada na casa onde se imprimiu o xornal e viviu o seu director, figura o seguinte texto:

EL EMIGRADO
No seu centenario.
Aquí imprimiuse este xornal do que
XOSÉ OTERO ABELLEIRA
foi director e principal piar.
A. C. Vagalumes
15 de setembro de 2020

Boa ocasión, xa que logo, para lembrar e para aprender daqueles que nos precederon na súa esforzada laboura a prol de Galicia. E para comezar, cumpriría ter en conta o que Ramón Villares, catedrático de Historia Contemporánea da Universidade de Santiago chega a dicir sobre “El Emigrado”, do que Manuel García Barros (Ken Keirades) foi en certo modo alma e vida, ó indicar que o xornal estradense “gracias ao apoio das sociedades emigrantes, á súa incardinación no movemento agrarista e á súa aceptación, incluso militancia, a favor do nacionalismo galego, constitúe un órgano de comunicación que rebasa os límites da prensa local”, tendo así dereito a "formar parte do grupo máis selecto de xornais de toda a prensa local galega”(Cf. R. Villares, Figuras da nación, Vigo, Xerais, 1997, p. 280-281).
Tendo en conta isto, o centenario da posta en marcha (1920) do “El Emigrado” estradense resulta ser sen dúbida momento axeitado pra lembrarmos unha fecunda amizade entre dous relevantes persoeiros estradenses que neste xornal despregaron unha boa parte dos seus esforzos. A diferenza na idade –Manuel García Barros (1876-1972) superaba Xosé Manuel Cabada Vázquez (1901-1936) en algo máis de vintecinco anos- non foi atranco á mutua complicidade, bo entendemento e fonda amizade persoais.
Porei sumariamente de relevo en primeiro lugar este último aspecto pra aludir despois moi sucintamente á concreta plasmación por parte de Cabada Vázquez do seu bo persoal quefacer cultural e literario nas páxinas do xornal. Pois tal tarefa non ocorreu a unha certa aséptica e cortés distancia senón dende unha, mutua e rechamante, proximidade humana e ideolóxica. Vexamos.
Ó longo da súa relación con Cabada Vázquez, García Barros non deixou de tratalo sempre con respecto, consideración, alta estima e, máis ca nada, con humilde agarimo e sincera amizade. Así, cando el, en outono de 1926, presenta Cabada Vázquez no Salón Novedades da Estrada pra un recital benéfico (de poemas seus e tamén doutros poetas) a prol dos damnificados polo ciclón en Cuba, farao (tal e como el o recorda nun seu escrito do ano 1962, bastantes anos xa que logo despois) deste modo:

“Teño o grande honor de apresentarvos ó poeta Xosé Manoel Cabada Vázquez, que todos xa conoscedes máis ou menos. Un gran poeta cuias composicións son moi celebradas, non soio por eiquí senón tamén polas Américas, pois hastra alá chegan. Pero, Cabada Vázquez, ten ademais a virtude da modestia, pois, nistes casos de apresentacións, os que van a sere apresentados, todos precuran o selo por alguén, e iste que aquí vedes avéuse a selo por ninguén” (Cf. García Barros, “A miña lembranza ó poeta Xosé Manuel Cabada Vázquez”. En: Freixeiro Mato, X. R., “Cos pés na terra. Personalidade e obra inédita ou esquecida de Manuel García Barros”, A Estrada, Asociación Cultural "A Estrada" - Ed. Fouce, 1999, p. 106).

Neste memorábel escrito (redactado por el coincidindo cronoloxicamente co traslado dos restos de Cabada Vázquez desde Linares a Codeseda en outono de 1962, aínda que publicado por primeira vez en 1999) indica García Barros que non había aínda moito que se atopara co seu amigo na vila da Estrada. Teño a sospeita de que este mutuo e amigábel encontro puido ocorrer no verán ou no Nadal de 1935, é dicir, no ano anterior ó seu pasamento. Daquela exercía Cabada Vázquez como profesor e director nun colexio público en Linares (Xaén). Pois ben, o escrito remata deste sentido e emocionante modo:

“Non sei ben agora o tempo que pasóu, pero, coido que non foi moito. Ó ir eu á Vila, a onde iba eu decote era ó 'Centro de Emigrados', no que estaba a Redaución do 'Emigrado'. Non facía moito tempo que mesmo ó entrar albiscara xa de lonxe o 'Pueblo Gallego', estendido ou pousado sobre a mesola central, como era adoito, co retrato de Loriga en pirmeira prana. E mesmo ó velo eiscraméi estremecido:
-¡Alá se vai Loriga!...
E, nefeito: Loriga estrelárase en Madrí cunha avioneta.
Do mesmo xeito, cando máis adiante ó entrar albisquéi, tamén en pirmeira prana, o retrato de Cabada sentín coma un martillazo no corazón.
-¡Alá se vai Cabada!, escraméi. E fórase Cabada.
A sala estaba a aquila hora solitaria. E anque non estivera sería o mesmo. Debruceime sobre a mesa, e sin poderlle quitar os ollos denriba chorei por íl."
(García Barros, “A miña...”, p. 107).

En realidade, o sentimento que respecto de Cabada Vázquez aquí expresa o seu amigo vén estar na mesma liña do que el, ben de anos xa antes, expresara nas súas “Rexoubas” (en “El Emigrado”, nº 558, 14 de abril de 1936, p. 2), só poucos días despois do pasamento de Cabada Vázquez:

"Certas noticias deixan a un tan abatido que máis que realidade fegúranselle a un soños ausurdos e atormentadores de mala noite. Non se ve a posibilidade de darlles creto.
O ler a noticia da morte do amigo fraterno José M. Cabada Vázquez foi coma se me botaran o mundo enteiro encima da alma [...]. A súa desaparición dóinos na alma [...]. Un dos bos e xenerosos que se vai. ¡Adeus, Cabadiña!".

Mais volvamos ó comezo mesmo do iluminador escrito de García Barros “A miña lembranza...” en relación coa súa proximidade a Cabada Vázquez, porque proxecta luz ó mesmo tempo sobre o silenciamento público fáctico, nos actos celebrados en Codeseda por mor do traslado dos restos de Cabada Vázquez desde Linares á súa parroquia natal de Codeseda o 13 de outubro de 1962, da estreita relación real (ideolóxica e política) que de feito existira entre Cabada Vázquez e García Barros. Vexamos, pois.
Ó final do sinalado escrito “A miña lembranza...” constan o lugar, a data e as iniciais de Manuel García Barros deste xeito: “Pousada, outono de 1962. M. G. B.”. Esta data está en clara relación coa data da mencionada celebración en Codeseda. É verdade que daquela García Barros tiña xa 85 anos (aínda que morrería con 95); mais, aínda así, non deixa de resultar non pouco estraño que unha persoa tan sinalada na súa relación con Cabada Vázquez como el non fose informada (ou incluso directamente convidada a participar nel) sobre tal evento polos organizadores, etc., tal como con suficiente claridade se deixa entender ademais no mesmo comezo do escrito do propio García Barros. Só resulta comprensíbel, naturalmente, desde as presións ideolóxicas e políticas ás que o réxime franquista o someteu o longo da súa vida. En definitiva, todo semella indicar que daquela (en plena época franquista aínda) non era posíbel unha intervención pública de García Barros en tales actos facendo el referencia á súa amizade con Cabada Vázquez. Optaría xa que logo por deixar escrita a súa opinión sobre el pra vindeiras xeracións, como a nosa... Velaquí os primeiros parágrafos do sinalado texto:

"Niste outono do ano que corre trouxéronse as cinzas de poeta Xosé Manoel Cabada Vázquez, de Jaén, onde era cadeirádego, á sua parroquia de Codeseda, niste municipio da Estrada. Sóupeno xa tardeiro, e coma por milagre, por unha folla de preódico que púiden ver por casoalidade.
De Cabada Vázquez teño tamén eu algo que contar. Viña moito pola Estrada, sendo inda ben mozo, por onde andaba eu tamén daquela case a decotío.
Nos intres que eu tiña mais ou menos desocupados, quen se poñía decote á miña beira era Cabada. Eu era Xefe de Redaición do Semanario 'El Emigrado', apadroado polos emigrados de Cuba e Boenos Aires, que adequirira unha circulación considerábele, e un prestixio de bastante consideración, tanto na Terra, coma nas Américas, e as súas páxinas estaban abertas pra toda manifestación cultural, e con agarimo pras poesías de Cabada, que se lle pubricaban ornadas con vistosos corondeles e decote en primeira páxina" (García Barros, “A miña...”, p. 105-106).

Foi sobre todo desde mediados dos anos vinte ata comezos dos trinta do século pasado cando máis se intensificou a colaboración de Cabada Vázquez con García Barros tanto no “Emigrado” coma na realización doutras diversas actuacións culturais ou benéficas das que posteriormente se daba conta no mesmo xornal. Así o fará, por exemplo, Cabada Vázquez nos seus artigos “La velada dada en Lalín” (“El Emigrado”, 7 de xaneiro de 1927) ou “Chamamento” (“El Emigrado”, 18 de maio de 1927). Neste último indicará o poeta e político de Codeseda:

“Traballar, si; mais traballemos pra nós, traballemos pola nosa cultura, a que debemos espallar por toda Galicia. Fagamos laboura enxebre”.

Pouco despois, en maio de 1927, García Barros e Cabada Vázquez, xunto con outros amigos, realizarán aínda unha xira artística e cultural por terras de Curantes sobre a que publicarán varias crónicas en diversos xornais e revistas. É neste contexto cando García Barros lle pide a Cabada Vázquez que o substitúa a el e redacte este tipo de crónicas (porque “él –tal como indica o propio García Barros- sabría descubrir nuevas facetas que producirían reflejos nuevos [...]” (Cf. García Barros, “Del Certamen Escolar del Sindicato "Pardemarín"”: "El Emigrado", nº 235, 16 de xullo de 1927).
Así, a crónica “La Fiesta Escolar de Tabeirós” ("El Emigrado", 31 de xullo de 1927) redáctaa xa Cabada Vázquez. En realidade, xa antes (a comezos de xaneiro deste mesmo ano) escribía el para "El Emigrado" outra crónica, titulada “La velada dada en Lalín” ("El Emigrado", nº 216, 7 de xaneiro de 1927), sobre a actuación nesta vila de artistas estradenses nunha velada a prol dos damnificados polo ciclón de outono de 1926 na illa de Cuba.
Por todo isto non é nada estraño que sexa xustamente neste ano (1927) cando Cabada Vázquez lle dedique a García Barros un dos seus máis emotivos poemas, “¡Salve, Irmán Piñeiro!” na versión aparecida no nº 51 (10 de febreiro de 1927) da revista “Céltiga” de Bos Aires con estas palabras: “Ao meu amigo o autor de ‘Contiños da Terra’, M. García Barros, con sinceira ademiración”.
O poeta e político estradense participa así mesmo, en anos posteriores, en importantes debates culturais, que el mesmo en boa parte suscita, como por exemplo o relacionado coa relevante función social e educativa dos mestres, que se desenvolveu no “Emigrado” entre finais de 1929 e abril de 1930. As tres “Moxenas” de Cabada Vázquez (que nelas utiliza o pseudónimo “Lamenú”) publicadas neste xornal (“El Emigrado”: 31 de decembro de 1929, 16 de xaneiro de 1930 e 7 de febreiro de 1930) están directamente relacionadas con esta cuestión. Nelas insistirá Cabada Vázquez na responsabilidade educativa dos propios mestres tanto no ensino público coma no privado.
Por certo, García Barros (Ken Keirades) participa neste debate sobre todo como moderador entre as diversas posturas enfrontadas e, así, trala primeira das Moxenas do seu amigo, comentaraa despois nas súas “Rexoubas” deste xeito: “Teño que agradecerlle ó amigo (hirmán) Lamenú o vir a custión na lengua matria, o que non me sucede con todos” (“El Emigrado”, 31 de decembro de 1929). A isto non deixará de indicar logo pola súa parte Cabada Vázquez (Lamenú): “Nada me ten que agradecer por empregar a léngoa galega. Non é cousa nova en min, xa que nela pubriquei o pouco que teño pubricado, e nela falo a cotío, sentíndome orgulloso de facelo. ¡Galego, e sempre galego!...” (“El Emigrado”, 16 de xaneiro de 1930).
Mais García Barros (Ken Keirades) non deixará por iso de insistir aínda nas súas “Rexoubas” deste mesmo número do 16 de xaneiro de 1930 en tal cuestión: “Teño que agradecerlle ó hirmán Cabada o ousequio dun artísteco programa feito na fala enxebre pra as festas do Sanamaro de Codeseda, que, como cousa súa é cousa acabada. Ós verdadeiros patriotas sóbranlles as ocasións de facer patria” (Ken Keirades, Rexoubas: "El Emigrado", nº 325, 16 de xaneiro de 1930).
Pra unha sumaria información do lector e en orde cronolóxica (desde o primeiro en 1923 ata o derradeiro en 1930), sinalo seguidamente os títulos dos escritos de Xosé Manuel Cabada Vázquez , tanto en verso como en prosa, aparecidos no “El Emigrado” xunto coas correspondentes datas de cadansúa publicación.

1. Poemas (todos en galego): A loitar (30 de xuño de 1923), Alborada (7 de decembro de 1923), A Galicia (7 de xaneiro de 1924), O espello (31 de xaneiro de 1924), Lonxe dela (16 de xullo de 1924), Inocencia (31 de outubro de 1924), Na fala galega (7 de novembro de 1924), Sospiros de emigrado (24 de decembro de 1924), Maruxa (31 de decembro de 1924),¡Boa voda! (7 de novembro de 1925), Madrigal (7 de abril de 1927; no seu posterior libro de versos Vagalumes de 1931 o título deste poema será Rosa sin espiñas), Nai (31 de xullo de 1929), A un mal outro pior (16 de agosto de 1929), Vítimas (31 de agosto de 1929), O San Mauro de Codeseda (7 de xaneiro de 1930), Miña lúa aluarada (31 de maio de 1930).
2. Prosa: A bolaíña (7 de outubro de 1923), ¡Redención! (31 de outubro de 1923), La velada dada en Lalín (7 de xaneiro de 1927), Chamamento (18 de maio de 1927), La Fiesta Escolar de Tabeirós (31 de xullo de 1927), Moxenas [I] (31 de decembro de 1929), Moxenas [II] (16 de xaneiro de 1930), Moxenas [III] (7 de febreiro de 1930).
O texto destes escritos –en verso ou en prosa- está a disposición do lector, xunto co resto da súa produción literaria, en “Xosé Manuel Cabada Vázquez. Obra Completa. Poemas e outros escritos”. Edición, introdución e notas de Manuel Cabada Castro (A Estrada, Fundación Cultural da Estrada, 2001).

0 Comentários

No día de Galicia

24/7/2020

0 Comentários

(25 de xullo de 2020)

Manuel Cabada Castro

Co gallo da celebración da festividade de Santiago Apóstolo e do Día de Galiza é case obrigado lembrarmos algunhas ideas sobre a importancia de que cantos en Galicia nos consideramos cristiáns saibamos incardinarnos ben na terra e no país no que, pola graza de Deus, nacemos ou estamos a vivir.
   Nesta incardinación pode haber deficiencias, hóuboas e continúa de feito a habelas. Mais coido que o máis importante é que deberiamos aprender a ver esta necesaria incardinación en continuidade e como consecuencia da incardinación ou encarnación que Deus mesmo fixo de si no mundo, facendo que o seu fillo Xesús nacese e vivise nun país, nunha cultura e nun ámbito lingüístico concretos. Polo tanto, a encarnación da Igrexa na cultura e lingua de Galicia habería que vela como unha esixencia desa mesma fe nun Deus que en Xesús se encarnou tamén nunha cultura e nun país concretos. No seu paso por este mundo, Xesús non se parece en absoluto a un suposto anxo que sobrevoase por así dicilo as terras de Palestina para desaparecer ó final nun ceo etéreo sen se decidir a aterrar antes en ningún momento. Polo contrario -tal como nos di Xoán- Xesús, a benquerida e bendita palabra de Deus, si que afincou ben a súa tenda entre nós.
   Coido que non pode resultar esaxerado dicir que a Igrexa non só tardou moito en empezar a se incardinar en Galicia senón que aínda lle queda moito para aterrar de verdade nela. Sabedes ben que a primeira misa en galego de tódolos tempos se celebrou oficialmente en Santiago hai só pouco máis de medio século. Con moitísimo atraso se temos en conta que a nosas lingua galega é a lingua propia de Galicia e nela se expresou e expresa a maioría da poboación dende hai moitos séculos.
   Foi o último concilio ecuménico da Igrexa, o Vaticano II, o que abriu por fin a porta á utilización na liturxia das linguas faladas pola xente aínda que por razóns de tipo político ou falso prestixio social non se lles concedera ata entón a categoría de oficiais. Aínda así, a nosa lingua galega tivo que esperar varios anos tralo remate dese Concilio para a súa introdución no uso litúrxico na nosa terra. Houbo daquela moitas protestas por esta inxustificada demora, ata que por fin, o 7 de xaneiro de 1969 se aprobou en Roma o uso litúrxico da lingua de noso tras moitos esforzos individuais e colectivos a prol do seu uso.
   Chovía en certo modo sobre mollado. Xa a mediados do século XVI, o Concilio de Trento acordara que, aínda que a misa se seguise dicindo en latín, se lles dese cabida nela ás linguas chamadas vulgares para lles explicar ós asistentes o que alí se estaba a facer. Mais tamén daquela nesta sufrida terra nosa se decidiu, contra toda lóxica e evidencia, que a lingua de Galicia era o castelán. Por iso, e sorprendentemente, os galegos, a diferencia por exemplo de vascos ou cataláns, non puidemos dispoñer ata hai moi pouco de oracións ou catecismos escritos na nosa lingua. Os nosos catecismos imprimíanse en castelán e a doutrina e mailas oracións básicas ensinábanse tamén en castelán, contra o que o mesmo Concilio de Trento pedira.
   Así pois, despois do Concilio Vaticano II, celebrouse en Galicia durante toda a década dos anos 70 o chamado Concilio Pastoral de Galicia. As disposicións concretas deste Concilio Pastoral galego partían do suposto básico da necesidade de identificarse coa propia cultura dos destinatarios da mensaxe liberadora do evanxeo en canto “boa nova”. Dise alí, por exemplo: “Este Concilio Pastoral pídelles ós cristiáns de Galicia que a súa acción se encarne nos valores naturais, humanos e culturais da Rexión e que, xunto con todo o pobo galego, os desenvolva cando son expresión da súa personalidade, riqueza e liberdade. Isto levaraos a rexeitar toda forma de colonialismo e a proclamar o dereito á lexítima liberdade en tódolos seus niveis e a decidir o seu destino”. E incluso se engade alí: “O Concilio Pastoral de Galicia pide que a autoridade pública, lonxe de determinar o carácter propio da cultura galega e, máis aínda, de oprimila, favoreza tódalas condicións e medios para soerguer a vida cultural propia do pobo galego, fundamentalmente a súa lingua”.
   Por iso, e isto tócanos xa directamente a nós, dise aínda nun dos textos conciliares: “O Concilio Pastoral de Galicia pídelles a tódolos cristiáns, Bispos, Curas e Leigos, cadaquén segundo a súa específica misión, que participen na promoción da lingua galega, por ser un valor humano que está asociado coa liberación do home galego e, por tanto, coa evanxelización”.
   Polo tanto, O Concilio Pastoral de Galicia pídenos a tódolos cristiáns, clara e simplemente, máis “encarnación”. Do mesmo modo que Deus se quixo encarnar no concreto Xesús da historia.
   Teremos, pois, que lle pregar hoxe ó noso Padroeiro, o Apóstolo Santiago, o “fillo do trono”, que nos dea ímpeto civil e relixioso para facermos de Galicia unha realidade xusta e libre, conforme ó espírito que recibimos do Evanxeo. Unha realidade ben encarnada na propia historia, cultura e lingua, aínda que aberta naturalmente ás culturas e linguas do mundo enteiro, de maneira especial as máis próximas a nós.
   Quero aproveitar tamén esta importante data anual do 25 de xullo para aludir ó que particularmente celebro anualmente neste día con agradecemento a Deus. Pois xustamente nesta data do 25 de xullo, aínda que do ano 1963, hai polo tanto xa 57 anos, fun ordenado sacerdote xunto con outros 14 xesuítas de diversas nacionalidades (ademais doutros tres relixiosos: un bieito, outro franciscano e outro cisterciense) polo bispo tirolés da cidade austríaca de Innsbruck. Un dos xesuítas que comigo recibiu a ordenación neste mesmo día era o valisoletano e bo amigo Segundo Montes Mozo, que foi fusilado en Centroamérica pola ditadura militar non hai aínda moitos anos xunto co máis coñecido Ignacio Ellacuría, meu compañeiro tamén daquela en Innsbruck. Fomos casualmente ordenados no día de Santiago Apóstolo porque no día seguinte, o día 26, era a festividade de santa Ana, padroeira de Innsbruck (capital do Tirol onde vivín durante catro anos), e neste día se celebraban tradicionalmente as primeiras misas ou misas novas dos ordenados no día anterior. Tirolesas e tiroleses viñan en masa participar nestas misas novas, pois tíñanlles moita devoción. Polo tanto a data acostumada da ordenación sacerdotal non tiña nada que ver coa festividade de Santiago Apóstolo dese día, senón por ser a véspera da festividade de Santa Ana.
   Andando o tempo e sen eu daquela sequera sospeitalo, dinme conta do ben que cadrou para min esta data (a da festividade do Apóstolo Santiago) ó ela estar de feito tan directamente relacionada con Galicia e coa necesaria encarnación na nosa terra, cultura e lingua. Por todo iso quero humildemente darlle hoxe grazas a Deus.