Tabeirós Montes
  • Novas
    • Presentación
    • Contacto
    • Colabora
  • Terra
    • A Estrada >
      • Agar (Santa Mariña)
      • Aguións (Santa María)
      • Ancorados (San Pedro)
      • Ancorados (San Tomé)
      • Arca (San Miguel)
      • Arnois (San Xiao)
      • Baloira (San Salvador)
      • Barbude (San Martiño)
      • Barcala (San Miguel)
      • Barcala (Santa Mariña)
      • Berres (San Vicenzo)
      • Callobre (San Martiño)
      • Castro (San Miguel)
      • Cereixo (San Xurxo)
      • Codeseda (San Xurxo)
      • Cora (San Miguel)
      • Couso (Santa María)
      • Curantes (San Miguel)
      • Estrada, A (San Paio)
      • Frades (Santa María)
      • Guimarei (San Xiao)
      • Lagartóns (Santo Estevo)
      • Lamas (San Breixo)
      • Liripio (San Xoán Bautista)
      • Loimil (Santa María)
      • Matalobos (Santa Baia)
      • Moreira (San Miguel)
      • Nigoi (Santa María)
      • Oca (Santo Estevo)
      • Olives (Santa María)
      • Orazo (San Pedro)
      • Ouzande (San Lourenzo)
      • Parada (San Pedro)
      • Paradela (Santa María)
      • Pardemarín (Santa Baia)
      • Remesar (San Cristovo)
      • Ribeira (Santa Mariña)
      • Ribela (Santa Mariña)
      • Riobó (San Martiño)
      • Rubín (Santa María)
      • Sabucedo (San Lourenzo)
      • Santeles (San Xoán)
      • Somoza, A (Santo André)
      • Souto (Santo André)
      • Tabeirós (Santiago)
      • Toedo (San Pedro)
      • Vea (San Xiao)
      • Vea (San Xurxo)
      • Vea (Santa Cristina) >
        • Santa Cristina de Vea (Santa Cristina)
      • Vea (Santo André)
      • Vinseiro (Santa Cristina)
    • Beariz >
      • Beariz (Santa María)
      • Lebozán (Santa Cruz)
      • Xirazga (San Salvador)
    • Cerdedo >
      • Castro (Santa Baia)
      • Cerdedo (San Xoán)
      • Figueiroa (San Martiño)
      • Folgoso (Santa María)
      • Parada (San Pedro)
      • Pedre (Santo Estevo)
      • Quireza (San Tomé)
      • Tomonde (Santa María)
    • Forcarei >
      • Aciveiro (Santa María)
      • Castrelo (Santa Mariña)
      • Dúas Igrexas (Santa María)
      • Forcarei (San Martiño)
      • Madanela de Montes, A (Santa María Madanela)
      • Meavía (San Xoán)
      • Millarada (San Amedio)
      • Pardesoa (Santiago)
      • Pereira (San Bartolomeu)
      • Presqueiras (San Miguel)
      • Presqueiras (Santa Mariña)
      • Quintillán (San Pedro)
      • Ventoxo (San Nicolao)
  • Patrimonio
    • Material >
      • Arquitectura vernácula >
        • Alvarizas
        • Pombais
        • Reloxos de sol
      • Castros >
        • Castro de Barbude
        • Castro de Garellas
        • Castro Loureiro
        • Castro da Mouteira
        • Castro de Ribela
      • Cruceiros >
        • A Estrada
        • Forcarei
        • Cerdedo
      • Hórreos >
        • O hórreo do Coto Nabal
        • Hórreo de Quintela
      • Igrexas >
        • Capela de San Bartolomé
      • Industria
      • Lavadoiros >
        • Lavodoiro de Liñares
        • Lavadoiro do Souto
      • Megalítico
      • Mámoas
      • Mosteiros >
        • Aciveiro
      • Muíños
      • Neveiras >
        • Neveiras de Fixó
        • Neveiras do mosteiro de Aciveiro
      • Pazos >
        • Casa e capela de San Ildefonso na Algalia (Guimarei)
        • A casa de Araúxo en Ponte-Sarandón
        • Casa de Badía
        • Casa de A Silva en Ribadulla (Arnois)
        • A Casa da Condesa (ou do Piñeiro) en Santa Mariña de Ribeira
        • A casa de Sesto (Ribela)
        • Casa de Recarei (Curantes)
        • Casa de Miranda (Santeles)
        • Casa de A Silva en Vendexa
        • A Casa Grande de Parada
        • A Casa Grande de San Paio de Figueiroa
        • Casa de Barcia en San Miguel de Cora
        • A casa de "Os Muros"en San Pedro de Parada
        • Casa de Vilanova en Remesar
        • "Casa Varela” en Pereiras
        • Os Mondragón de Vilasusán.Remesar
        • O Pazo do Outeiro de Maíndo (Couso)
        • Pazo de Correáns
        • Pazo de Guimarei
        • Pazo da Mota
        • Pazo de Monteagudo
        • Pazo de Oca
        • Pazo de Preguecido
        • Pazo de Valiñas
        • Pazo de Xerliz
      • Petos de ánimas
      • Petróglifos >
        • Cuiña (Quireza)
        • Laxa da Romaxe
        • Laxas de Penide
      • Pontes >
        • Ponte de Santo Antonio
        • Ponte Vea
        • Ponte de Gundián
        • Ponte de Paradela
        • Ponte de Parada
        • Ponte de Leira
        • Ponte de Gomail
        • Ponte do Crego
        • Ponte Carballa
        • Ponte de Andón
        • Ponte de Pedre
        • Pontes do Lérez
      • Torres e castelao >
        • A Torre da Barreira
        • Castelo de Cira
        • Fortaleza/Castro de Terra de Montes
        • Torre de alarma de Barciela
        • Torre de Guimarei
    • Natural >
      • Árbores >
        • Sobreira de Valboa
        • Sobreira de Valiñas
      • Fervenzas >
        • Fervenza de Callobre
        • Fervenza de Curantes
        • Pozo Sangoento
        • Fervenza do Segón
      • Fontes
      • Flora >
        • Cogumelos
        • Piornal de San Trocado
      • Fauna >
        • Aves >
          • Canilonga
        • Anfibios e réptiles
        • Invertebrados
        • Mamíferos >
          • Lontra
        • Peixes
      • Lagoas >
        • Canteira de Ventoxo
        • Lagoa Sacra
        • Lagoa do Seixo
      • Montes >
        • Candán
        • Monte do Seixo
        • Pico Sacro >
          • Fotografías
          • Textos
          • Vídeos
        • Serra de Cabanelas
      • Penedos >
        • Penedas de Naveiro
      • Ríos >
        • Ulla
      • Vales
    • Inmaterial >
      • Entroido
      • Haxiografía
      • Mitoloxía
      • Oficios >
        • Esmoleiros
      • Romaxes >
        • A Saleta de Bugarín
      • Rapa das bestas >
        • Fotografía >
          • Fotorapa
          • 2008
          • 2009
          • 2010
          • 2011
          • 2012
        • Vídeo
        • Publicacións
      • San Xoán
  • Artes
    • Artesanía >
      • Fernando Porto
    • Cine >
      • Chano Piñeiro
    • Escultura >
      • Ignacio Cerviño
      • Esculturas funerarias >
        • Cemiterio de Folgoso
      • A purísima de Asorey
    • Fotografía >
      • Karina
      • Pedro Brey Guerra
      • Maxcarun >
        • Aves
        • Insectos
        • Mamíferos
        • Reptis e anfíbios
      • Naturgalicia
    • Música >
      • Banda de Gaitas de Forcarei
      • Coral Polifónica Estradense
      • Chorovía na moucarría
      • Gaiteiros de Soutelo
      • Nao
      • Xenreira
      • Xosé Lueiro
    • Pintura >
      • Virxilio Blanco
    • Teatro
  • Letras
    • Avelina Valladares
    • Andrea Porto >
      • Textos
    • Alfonso Daniel Rodríguez Castelao
    • Antonio Fraguas
    • Antonio Rodríguez Fraiz >
      • Textos
      • Estudos
      • Entrevistas
    • Carlos Loureiro >
      • Textos
    • Carlos Mella
    • Calros Solla >
      • Textos
    • David Otero >
      • Textos
    • Dionísio Pereira >
      • Textos
    • Goretti Sanmartín >
      • Textos
    • Manuel Cabada Castro >
      • Textos
    • Manuel García Barros >
      • Correspondencia >
        • Cecilia Alcoba
        • Xosé Ramón Fernández Oxea (BEN-CHO-SHEY)
      • Documentos
      • Fotos
      • Vídeos
      • Estudos
    • Manuel Daniel Varela Buxán >
      • Fotos
      • Textos
    • Marcial Valladares Núñez >
      • Actividades
      • Estudos
      • Obra
      • Vídeo
    • Neves Soutelo >
      • Textos
    • Olimpio Arca Caldas >
      • Fotos
      • Obras
      • Vídeos
    • Ramón de Valenzuela Otero >
      • Achegas >
        • Sermos Galiza
      • Fotos
      • Vídeos
    • Santiago Gómez Tato
    • Sindo Villamayor >
      • Sindo Villamayor
    • Susana Sánchez Aríns >
      • Susana Sánchez Arins
    • Xoán Carlos Garrido
    • Xosé Luna Sanmartín >
      • Recursos
    • Xosé Manuel Martínez Oca
    • Xoseme Mosquera >
      • Vida
      • Obra
    • Xosé Manuel Cabada Vázquez >
      • Biografía
      • Documentos
      • Imaxes
      • Obra
    • Xosé Otero Abelleira >
      • Fotografías
    • Xosé Roxelio Otero Espasandín >
      • Do autor >
        • Vivir morrendo
      • Paisaxe vital de Xosé Otero Espasandín con Castro ao lonxe
      • Un Otero Espasandín de vinte anos
    • Xosé Varela Buela
    • Xurxo Esquío >
      • Xurxo Esquío
  • Historia
    • Feitos >
      • Prehistoria
      • Idade Antiga
      • Idade Media
      • Idade Moderna
      • Idade Contemporánea >
        • Revolta labrega de 1915 >
          • Sociedades agrarias
          • Xornais e documentos
          • Sociedade de Instrución Unión de Rubín de La Habana
          • Recuperación da Festa Labrega
          • Revolta labrega de 1915
    • Persoas >
      • Anxel Campos Varela
      • Manuel Ventura Figueroa
      • Mary Isaura
      • Pedro Campos Couceiro
      • Pedro Varela Castro
      • Ramón Silvestre Verea García
      • Virxinia Pereira
      • Waldo Álvarez Insua
  • Memoria
    • Actividades >
      • Ponte do Barco
      • Eliminación da simboloxía franquista
      • Homenaxe nacional as vítimas do franquismo en San Simón
      • Homenaxe a Xoán Xesús González
      • Proxección de "A derradeira lección do mestre" (24-3-2007)
      • Homenaxe aos paseados da Ponte do Regueiro
      • Conmemoración do 5 de xuño (5-06-2007)
      • Homenaxe a Bernardo Mato Castro na súa escola (8-7-2006)
    • Documentos >
      • Causas >
        • Así se xustifica unha condena a morte de José Costés Fernández e José Gómez Rivas >
          • Ideas polas que se mata a Cortés Fernández
      • Cartas >
        • Manuel Graciano ao Goberno Portugués
        • Carta dos Concelleiros ao pobo da Estrada
        • Ramón Fernánde Rico
        • José Mª Pena
      • Instrucións para a resistencia
      • Oficio de Crego de Castro (Cerdedo)
      • Memorias >
        • Memorias dun proscrito
      • Prensa >
        • Galicia Libre
      • Publicacións
    • Feitos >
      • O levantamento franquista na Estrada
      • A Estrada viste a camisa azul
      • O “imposto revolucionario”
      • O saqueo do pobo. O invento do secuestro express
      • As incautacións: A insticionalización do roubo
      • A interrupción tráxica do galeguismo
      • Represión do maxisterio estradense
      • Mulleres, dignidade e rebeldía
    • Imaxes >
      • Vitimas do franquismo
    • Listaxes >
      • A Estrada >
        • Fuxidos da parroquia de Guimarei
        • Presos en San Simón
      • Terra de Montes >
        • Beariz
        • Cerdedo
        • Forcarei
    • Lugares >
      • A casa do pobo de Deán (Cerdedo)
      • A república de Guimarei
      • Campo de Laudas
      • Ponte do Regueiro
      • Quilómetro 1 da Avenida de Buenos Aires: Aquí se fusilou
      • Simboloxía franquista
    • Nomes >
      • Antonio Sueiro Cadavide
      • Alfonso Ramiro Castro Dono
      • Alfredo Iglesias Álvarez
      • Candido Tafalla Froiz
      • Manuel Brea Abades
      • Manuel Garrido "O resucitado"
      • Francisco Varela Garrido
      • Isolino Feros Salgueiro
      • José Mª Baliño Sánchez
      • José María Pena
      • Manuel García Barros
      • Antonio Fraguas Fraguas
      • Jesús Ignacio Puente Fontanes (Balseiros)
      • Bernardo Mato Castro
      • Hixinio Carracedo Ruzo >
        • Fotos homenaxe a Carracedo na Somoza no seu 75 cabodano
      • José Gómez Rivas
      • José Mª Taberneiro
      • José Rodríguez Sangiao
      • Manuel Puente Porto
      • Manuel Coto Chan
      • Martiño Ferreiro Álvarez
      • Ramón Fernández Rico
      • Ventín, 5 da mesma familia fusilados xuntos
    • Represores >
      • Padre Nieto
    • Testemuños >
      • David García Insua
      • Roxelio Arca
  • Movementos
    • Asociacionismo cultural >
      • A.C. A Estrada >
        • Antonio Fraguas e o monumento aos mártires
        • Enterro da Sardiña
        • Mostra de artesanía da Estrada
        • Simposio de literatura galega de autoría estradense
      • A. C. O Brado
      • Contrarretranca
      • A. C. Vagalumes >
        • Actividades >
          • Conmemorar Carvalho Calero
        • Vídeos
        • Publicacións
        • Fotos
      • AEC Verbo Xido >
        • Carteis e publicacións
        • Defensa das árbores autóctonas
      • Capitán Gosende
      • CETMO
      • Colectivo Portalén
    • Ecoloxismo >
      • Invasión eólica
    • Emigración >
      • Arxentina
      • Brasil
      • Cuba >
        • Nomes >
          • Manuel Álvarez Fuentes
          • Jesús Barros López
    • Ensino >
      • Primaria >
        • CEIP de Figueroa >
          • CEIP de Figueroa (A biblio de Carola)
        • CEIP Cabada Vázquez
        • CEIP Pérez Viondi
        • CEIP Villar Parama
        • CEIP O Foxo >
          • As nosas cousas
          • Bilbioteca
          • Peque Xenios
          • Pereiriños
      • Secundaria >
        • IES Nº 1 >
          • Fotos
        • IES Manuel García Barros >
          • As nosas letras
        • IES Plurilingüe Antón Losada Diéguez
        • IES Chano Piñeiro >
          • O Chaniño - Biblioteca
          • Lingua de Montes
    • Feminismo >
      • Asociacionismo >
        • Colectivo Feminista
        • Espadela >
          • A muller na Terra de Montes (Exposición do CETMO)
          • Festa da Vincha
    • Loita labrega
    • Movemento obreiro
    • Movemento veciñal >
      • Contra a suba do IBI na Estrada
      • Loita contra a fusión de Cerdedo
    • Normalización lingüística >
      • Conflito do Foxo
      • Letras galegas 1970 na Estrada
      • Queremos Galego
    • Pacifismo
    • Política >
      • BNG
      • PSOE
      • PP
      • OUTROS
  • Arquivo
    • Foto >
      • Edificios
      • Eventos
      • Deporte
      • Industria
      • Nomes
      • Rúas
      • Xente
    • Vídeo >
      • Documentais >
        • CETMO
        • A Estrada románica
      • Filmes
      • Actos
      • Conversas
      • Imaxes
    • Audio >
      • Voces
    • Publicación >
      • Libros >
        • Ond´o sol facheaba ó amañecer. Vida e obra de Avelina Valladares. Xosé Luna Sanmartín
        • Vagalumes. Manuel Cabada Vázquez
        • A Estrada
      • Xornais >
        • Eco de la Estrada
        • El Emigrado
        • El Estradense
      • Revistas >
        • Contrarretranca
        • Cotaredo
        • Tabeirós Terra
        • Verbo Xido
      • Folletos

Polos vieiros do pensamento con Avelino Cachafeiro na lembranza

2/10/2019

0 Comments

 

Pregón para a XL Festa do Gaiteiro (Soutelo de Montes, 24 de agosto do 2019)

Carme Hermida Gulías
Imagem
Ó longo da vida hai tres elementos que conforman a nosa identidade como seres humanos: os lugares en que habitamos, os feitos ou acontecementos que nos impactaron e as persoas que nos marcaron porque convivimos con elas e as queremos ou porque soubemos da súa historia e as admiramos, aínda que tamén pode ser polo contrario.
Estes elementos xuntos, ou cada un por separado, desatan en nós cando son nomeados recordos, emocións, sensacións e sentimentos que a cabeza malamente pode controlar. Para min, dicir Soutelo é a maneira de desatar lembranzas e sentimentos que se resumen en infancia, novidade, sorpresa, paseo, festa, alegría...

As miñas lembranzas do Soutelo que xa foi

Eu nacín en Portela de Lamas, unha aldea a tres quilómetros de aquí, onde vivín ata os nove anos. Durante ese tempo, foron moitas as veces que vin a Soutelo, a maior parte delas o último mércores do mes, á feira. Soutelo era para os meus ollos de nena da aldea unha capital porque, comparado con Lamas, tiña moitas casas e aquí había de todo: tabernas, casas de comidas, comercios, taxis, funerarias, perruquería para mulleres, barbería para homes, panadería, bancos, médico, veterinario ...
Normalmente viñamos a andar e o camiño facíase especialmente lixeiro despois de pasar o Carreiro dos Rapaces; no Gurgullón, a cabeza xa o sabía acabado e os pés querían correr. O noso percorrido urbano comezaba na cima de Soutelo, na casa onde Virgilio Viéitez tiña daquela o seu estudo, porque unha das encomendas que tiñamos que cumprir era facer un retrato para mandarlles a meus pais que por aquel entón estaban en Suíza. Esas fotos, ás veces, eran no interior; pero tamén podían ser fóra, no medio e medio da estrada ou nalgún campo dos arredores, ó amparo dunha árbore.
Imagem
Imagem
Imagem
Un dos retratos máis bonitos de miña irmá está feito por Virgilio na eira dos hórreos que estaban fronte á súa casa. Era verán e as flores e as herbas estaban tan altas que case cubrían a nena.
A seguinte parada era no correo. Non sei que mercaban alí meus avós, pero para min era a mellor visita porque o señor Tucho e a súa muller Pilar sempre se alegraban de verme e agasallábanme cun caramelo de pau, un regalo dun valor incalculable. Continuábamos despois ata o campo da feira, aínda que, ás veces, facíamos parada na do Xordo ou iamos a Soutelo de Arriba a visitar a señora Delfina, a avoa da miña tía Bertilde.
A partir de aquí as persoas confúndenseme na memoria, pero non as imaxes dunha feira moi concorrida, coas vacas e os porcos situados na carballeira e as pulpeiras buscando sempre o mellor sitio para captar clientes. No noso caso, María de Alvite era a que sempre se impoñía porque facía valer o tempo en que coincidira con meu avó traballando ambos nas minas de volframio de Carboeiro. Os axudantes das pulpeiras eran os encargados de levaren as racións apalabradas ás casas de comidas, onde o polbo se acompañaba doutros produtos, especialmente da carne arreglada, que non a había mellor cá que preparaba María da Rañestra, cun sabor tan especial que non o volvín atopar en ningún outro sitio.
A miña feira remataba no fondo de Soutelo, onde colliamos un autobús que nos deixaba de novo en Lamas, non sen antes de mercar a bola dianteira na dos Carteiros, despachada por Jesús ou por Marucho cos seus mandilóns cheos de fariña.
Aínda que nesa época debín coincidir algunha vez con Avelino Cachafeiro, eu non o lembro, mais si gardo na memoria as imaxes do seu emporio. El era un artista -gaiteiro, poeta, pintor e escultor-, pero tamén iso que agora lle chaman un emprendedor: a funeraria, a gasolineira, o bar e o salón de baile tamén foron as súas creacións. O Changüí, co escenario, os bancos situados arredor -para descansar e para controlar- e o galiñeiro, dende onde seica ten caído algún paraugas, aparece nidio na miña memoria.
Durante moito tempo, deille voltas á razón pola que escollería ese nome. En galego, a palabra só existe nalgunhas zonas da costa para chamarlle a unha gratificación que se lles dá ós traballadores dos barcos de pesca cando fan boa marea; ‘facer o changüí’ tamén é enganar. Aínda que non é imposible, parece que non cadra que Avelino se fixara neste uso para chamarlle ó seu salón. Máis seguro é que trouxese a palabra de América, cando alá fora tocar a finais do 1929. Nesa época puxérase de moda nos salóns de baile americanos un novo estilo musical cubano, o changüí, orixinario da zona próxima a Guantánamo.
Sendo moza, fun ó baile ó Changüí durante moitos anos, pero a primeira imaxe que teño del é de moi nena e como sala de cine. Trouxéranme meus avós, Francisco e Regina, porque ían pór unha película sobre Venezuela e viñemos por ver se meus tíos saían nela. Lembro os bancos corridos, a pantalla ó fondo e a primeira imaxe, un barco moi grande, pero despois teño un fundido a negro e non recordo máis. Do que si estou segura é de que ós meus tíos non os vimos (1).
As persoas, os feitos e os lugares na poesía de Avelino
Avelino Cachafeiro, o mellor gaiteiro de Galicia, publicou no ano 1969 un libro titulado Voando cas aas da vida e nel, como eu acabo de facer aquí de palabra, fala de persoas, de feitos e de lugares que deixaron unha fonda pegada na súa vida.
Imagem
Tocadores de changüi. O instrumento máis particular deste estilo é a marimbula que tocaba unha persoa sentada enriba dela.
Imagem
Debuxo de Avelino Cachafeiro realizado por A. D. Rodríguez Castelao no 1924 despois de que o de Soutelo gañase o premio que o coroaba como mellor gaiteiro de Galicia.

As persoas

As persoas reais ás que fai referencia son grandes figuras de Galicia. Á escritora Rosalía de Castro, ademais de compoñerlle unha alborada que aparece nun dos seus discos, dedicoulle un poema onde fai referencia ás últimas palabras que pronunciou a poeta antes da súa morte(‘abride a fiestra’). Ó político, debuxante e escritor A. D. Rodríguez Castelao, a quen coñeceu cando gañou o título de ‘Mellor gaiteiro de Galicia” e que o agasallou con dúas caricaturas e un artigo en que narraba a súa volta a Soutelo despois do concurso, correspondeulle cun sentido poema escrito despois do seu falecemento en Bos Aires no ano 1950.
Tamén foi merecente dunha composición súa D. Ramón Otero Pedrayo, escritor, historiador, profesor e, durante moitos anos, patriarca das letras galegas, que lle escribiu o prólogo do libro.

ImagemFrancisco Asorey. O tesouro. 1924.
Francisco Asorey é o mellor escultor galego do século XX. Entre as súas obras están grandes monumentos como o dedicado a Curros Enríquez na Coruña ou a San Francisco en Santiago de Compostela. Tamén pequenas e marabillosas pezas como A naiciña, A Santa ou O Tesouro, que mostra unha moza cun becerro no colo.
Asorey naceu en Fefiñáns-Cambados no ano 1889, 10 anos antes ca Avelino, e morreu en Compostela no 1961. Con motivo do seu pasamento, o Gaiteiro escribiulle un dos poemas máis acabados do seu libro (Cachafeiro, 1969:47)

Rezan os paos nas igrexas
e cantan os anxos nelas
e por ti choran as pedras,
por ti, Francisco Asorey
os penedos ten ollos e bágoas
¿Por que chora Compostela
no tristeiro empardecer?
Chorosas as badaladas,
os anxos choran tamén
e as gárgolas bagullando
fan de tristura tremer.
Dirán as pedras labradas
si pra elo teñen lecer:
“Ficamos orfas e soias,
morreu Francisco Asorey”

ImagemEstatua de Evaristo Vaamonde e templo da Vera Cruz no Carballiño
Ademáis doutras referencias moi abundantes a personaxes relixiosos, como a Virxe da Peregrina ou o Apóstolo Santiago, hai un poema que inicialmente parece dedicado á igrexa da Vera Cruz, no Carballiño, pero que en realidade está composto como homenaxe a don Evaristo Vaamonde da Cortiña, crego da vila do Arenteiro durante trinta anos e a persoa que máis tempo e esforzo fixo para que se iniciase e despois se rematase a nova igrexa da vila, deseñada por Antonio Palacios, un dos mellores arquitectos galegos do século XX.
D. Evaristo Vaamonde morreu o 18 de abril do ano 1961, cando o edificio, que se iniciara no ano 1943, aínda non estaba totalmente rematado (Parroquia do Carballiño, s/d). Avelino Cachafeiro escribiulle este poema, un dos que deitan máis emoción e sentimento do libro (Cachafeiro, 1969:48):

A torre da Vera Cruz
a rosa do Carballiño,
frolece na relembranza
daquil abade santiño.
Il para erguela amoroso
sempre se abrazou a Cristo
e o Señor sempre amparou
o    seu bon fillo Evaristo.
Bágoas, rezo, caridade
sosteñen ista roseira,
cuias follas amantiñas,
chegando a hora derradeira
guiaron ó Santo abade
cara ó ceo lumioso,
pois foi na terra exemplar,
bon, caridoso, homildoso.

Feitos

Os feitos históricos contemporáneos da súa vida que conmocionaron a Avelino Cachafeiro foron, sempre segundo os seus poemas, a Guerra Civil e as súas consecuencias e o asolagamento da vila de Portomarín polo encoro de Belesar no ano 1962 (Cachafeiro, 1969:24):
Campaniñas do Portomarín,
non tocai xa máis, por Dios.
As herbas do Campo Santo
bagullando choran por vós.
Esmorecendo o verdor da Esperanza
agardan cos mortos a fin
pra denantes volver verdecer
ó vello Portomarín.

Entre os feitos históricos pasados son merecentes da atención de Avelino a valente defensa que fixeron os habitantes da Coruña, con María Pita á cabeza, para evitar a invasión da cidade pola armada inglesa no ano 1589 e a severa derrota que as tropas galegas lle infrinxiron ó exército de Napoleón na Pontesampaio en xullo do ano 1809.
Unha das referencias históricas que máis sorprende atopar no libro Voando cas aas da vida é a relativa ó nacemento de Cristobal Colón, personaxe ben coñecido por ser o primeiro colonizador do continente americano. Deste home sábese todo sobre as súas viaxes, pero descoñécese o seu lugar de nacemento. Hai quen afirma que era italiano, outros prefiren consideralo catalán e tamén hai quen o quere portugués. Dende o século XIX tense insistido, e son moitas as probas que sustenta esta hipótese, que Colón era galego, de Poio máis concretamente. Nesta teoría cría tamén Avelino Cachafeiro como deixou dito neste poema (Cachafeiro, 1969:17) (2):
Illa de Tambo, río Lérez
de Montes baixas fuxido
abrazando a Pontevedra
ramo de torres comprido.
Acórdate que enseñaches
nas túas ondas, bon amigo,
a quen había de facer
á súa patria o don máis rico
co presente das Américas
de regalías prodixio...
¡En ti afíxose a coller
na vela o ar fuxidío
e cas túas ensinanzas,
asucando o mar infindo,
regalou á cristiandá
un mundo descoñecido!

Cando non hai unha xustificación científica clara para os feitos, os pobos recorren ás lendas e dunha delas, da que explica a aparición das rías galegas, tamén botou man Avelino. Disque cando Deus creou o mundo, ó final do traballo de seis días, sentou a descansar e a observar a súa obra. Para erguerse apoiou a man sobre o terreo e as marcas que deixaron os seus dedos sobre a terra aínda fresca son as rías galegas. Nas súas palabras (Cachafeiro, 1969:19) soa así:
Os dedos da man de Deus
van postos nas Rías Baixas,
agarimando a súa palma as relicas
agasalladas cas pedras labradas.

Imagem
Modesto Paz Camps: Génesis o La mano de Dios.
Dos momentos íntimos que o impactaron fala en coplas breves feitas ó estilo das creacións populares que se transmitían oralmente. Algúns dos temas que tratan eses versos son as críticas ó seu modo de vivir que aparecen na célebre cantiga que di (Cachafeiro, 1969:30):
E ¿ti que fas, Avelino,
E ti que fas polo vran?
Todos a sachar no millo
e ti ¡coa gaita na man!.
Tamén se refire ás ‘linguas marmuradoras’

(Cachafeiro, 1969:40)
Indo por Soutelo arriba,
ond’ ó campo dos Coellos,
ti quixécheme falar:
non te deixan maus consellos
Ou á saudade pola mocidade perdida

(Cachafeiro, 1969:35).
Séntate aquí, compañeiro,
ti nunha pedra
i    eu noutra
contaremos as pasadas
de Soutelo a Vilapouca

Moi salientable é a referencia ó pouco recoñecemento que se recibe polos servizos prestados. A este tema, que simboliza no abandono da zanfona como instrumento musical, dedícalle o seguinte poema (Cachafeiro, 1969:29):
Na romaxe do San Pedro
faloulle a gaita á zanfona:
- “Queridiña, xa vas vella,
cansadiña e esquencida.
Dempois de aledar convites
e festas da fidalguía
déixante pedir por portas.
Certo, non o merecías,
¡ben cedo foxen as grorias
deste mundo asaz amargo,
tristura é ter que decirche
a bo servicio, ruín pago!”
No ano 1963, chegando ó Paraño, Avelino tivo un accidente que lle houbo segar a vida. Del tamén dá conta no libro (Cachafeiro, 1969:28):
“No altiño do Paraño,
morrendo, ouvín soaren gaitas,
“ ¡Anxeliños non caledes!
deixaime dormir ás anchas,
chegou a morte e por min
rezaron todas As Antas”

Os lugares

Xosé María Rivas Troitiño publicou no ano 1977(3) unha biografía do gaiteiro de Soutelo onde afirma que a súa poesía “é unha visión suxetivamente descritiva da paisaxe galega e dos espritos que nela teñen o seu lar” (Rivas Troitiño, 2000:90). Como se acaba de ver, os espritos son os das persoas que deixaron pegada no corazón do autor; agora direi que as paisaxes corresponden ás formas do territorio vivido e coñecido, que nomea con insistencia e que describe con precisión de retratista.
Os montes que acollen e recollen a Terra de Montes son descritos dende o interior, cando os observa dende fóra, cando se despide deles ó marchar e cando os atopa ó volver. Esas son as distintas perspectivas que se atopan nas coplas:
A Terra de Montes pechan
catro cumes o seu van;
Seixo con Costoia e Coco
e o bon petrucio Candán
(Cachafeiro, 1969:30)
Avión do outo Suído
na pena Corneira o rabo,
adozando os aires do Avia
pra santiña do Lodairo...
A nai das entrañas de Deus
que voa con nós e ca terra
buscando a raiola do sol
no Avión feitiño de pedra.
Co seu Faro branquiño da neve
mira pra estrela no Norte
(Cachafeiro, 1969:22).
Testeiro, Coco e Candán
Pedroso e Pico Sagro,
as cinco roseiras mouriñas
surreando pra Santiago.
Postiños uns tras dous outros
no ouvear dos lobos na neve
co rabo no outo Testeiro
outeando pra Finisterrae

(Cachafeiro, 1969:52)
Á beira dos montes estáticos, os dinámicos ríos que teñen o seu berce na Terra de Montes tamén son protagonistas do cantar de Avelino:
Umia, Lérez e Berdugo
ríos son de cubisar,
nacen nas terras de Montes
ensoando van para ó mar
(Cachafeiro, 1969:34)
No outo do cerne Candán
deitan as fontes do Lérez:
no baixo, ó pé do regato,
sorrí a Santiña de Montes
(Cachafeiro, 1969:21)
Illa de Tambo, río Lérez
de Montes baixas fuxido,
abrazando a Pontevedra,
ramo de torres comprido

(Cachafeiro, 1969:19).
Avelino simboliza co decorrer constante destas augas o seu camiñar mentres exerceu de gaiteiro: sempre en movemento, sempre atado á terra. Por iso nos textos aparecen máis ríos cós de Montes, algúns moi distantes coma o Eo, o Miño, o Sil, o Tambre, o Ulla, o Sar ou o Avia. E por iso tamén describe cunha precisión case cartográfica o curso destes accidentes xeográficos: coloca o seu punto de nacemento, fala de territorios das súas beiras e de feitos que aconteceron neles e lévaos ó mar. O poema dedicado ó Verdugo é un bo exemplo (Cachafeiro, 1969:16)
Fontes outas de Augas Santas
Berdugo río fixestes
para na Ponte Sampaio
afogar tantos franceses.
O río soña ca illa
feitiña de San Simón,
e polo estreito de Rande
pásase á ría maior.
Agarimado ó beizo de Cangas
mirando pró Castro de Vigo
afogaba debaixo das Cangas
o valente río Berdugo.
Augas Santas, augas Santas
rezaille ó voso Berdugo
que froleceu en branca roseira
nas ondas do mar de Vigo.

No libro do que hoxe se celebra o quincuaxésimo aniversario ano son moitas as referencias que hai a lugares de toda a xeografía galega, onde a Terra de Montes ten un lugar destacado: Ourense, O Barco de Valdeorras, Trasalba, Lodairos, A Almuzara, Maside, Dacón, Partovia, Ribadavia, O Carballiño; Lugo, A Cruz da Cancela, Portomarín, Antas de Ulla; A Coruña, Santa Cristina, Santiago, Rianxo, Fisterra, Carnota, Padrón, Laíño, Pontevea; Pontevedra, A Estrada, Pontecesures, Cereixo; Millerada, Vilapouca, As Antas, Avión, Aciveiro, Penalba. Todos son merecentes das súas verbas, pero no centro de todos eles está Soutelo:
Soutelo ten unha Virxen
que endexamais está ás escuras.
Ela gosta das lumieiras
das mil estrelas acesas
(Cachafeiro, 1969:32)
Soutelo de Montes garda
un adeus de Rosalía.
Cando pasou por Soutelo
iba chorando a probiña

(Cachafeiro, 1969:34)

Remate

Avelino Cachafeiro quixo cantar no seu libro a Galicia que el amaba. Dende Soutelo, cos coñecementos técnicos e artísticos da gaita e as ás que lle deu a vida, ergueu o voo que lle permitiu admirar e querer a súa terra, dende o Barco ata Rianxo, dende a Cruz da Cancela, en Mondoñedo, ata a ría de Vigo, dende Ourense ata Fisterra. Os contornos do país tíñaos ben definidos:
Por canles de areas de ouro
decorren o Eu e o Miño,
demarcando o eido saudoso,
da Galiza, meu feitizo

(Cachafeiro, 1969:37)
Hoxe estamos aquí para renderlle tributo como o mellor gaiteiro de Galicia, como autor de libros e pinturas, como amante da súa terra. E farémolo, como non debe ser doutro xeito, con gaitas. Antes de que elas comecen o seu cantar eu vou rematar a miña intervención coa lectura do derradeiro poema do libro Voando cas aas da vida, que se titula “Testamento” (Cachafeiro, 1969:54), pero que a min me parece unha autobiografía, unha fe de vida. Con el quero desexarlle longa vida á Festa do Gaiteiro, manifestar a miña gratitude á Asociación Can de San Roque por me ofrecer a honra de estar hoxe aquí e o meu agradecemento tamén a todos vós pola atención que lles prestastes a estas palabras.

Testamento

Meu avó e meu pai gaiteiriños
e meus irmáns tamén.
Alentando a Galiza nun fol,
ó vento que vai e non ven...
Aledamos as festas do Apóstol
no regazo de Rosalía,
cantaban os paxariños
o meu chorar de alegría.
Alí bauticei a muiñeira
á que lle puxen de Chantada;
diante o altar de Rosalía
e carballos de Santa Susana.
Muiñeiriña, ti vas pra Chantada
e enfeitizas a pomba branquiña;
cando te toco na gaita
engaiolas a ialma miña.
E sinto a enteira Galiza
no meu corazón cautiva.
Cando saibas que morrín,
gaitiña, miña gaitiña,
desperta a miña alborada
que toco pra Rosalía...
que dorme no teu punteiro
cos meus dedos tapadiña

Referencias bibliográficas

  • Cachafeiro, A. (1969): Voando cas aas da vida. Vigo: Artes Gráficas do Faro de Vigo.
  • Fernández, J. (2004): "Os Gaiteiros de Soutelo. Terra de Montes", en Os Gaiteiros de Soutelo. Terra de Montes. Sarria: Ouvirmos. Reedición das gravacións realizadas no ano 1928.
  • Parroquia do Carballiño (s/d): "Evaristo Vaamonde", consultado en http://parroquiadocarballino.com/historia/d-evaristo-vaamonde/ [14.08.2019].
  • Rivas Troitiño, X. M. (1998): "Avelino Cachafeiro" en Cotaredo. Consultado en http://web.archive.org/web/20090104123139/http://www.forcarei.net/html/xentes/AvelinoC achafeiro.htm [13.08.2019]
  • Rivas Troitiño, X. M. (2000): O gaiteiro de Soutelo. Begano, S. A. Ourense. Reimpresión da edición realizada no ano 1977.
  • Troitiño, R. (2019): "Os gaiteiros de Soutelo", en https://rubentroitino.wordpress.com/ 2019/04/30/os-gaiteiros-de-soutelo/ [14.08.2019]
  • http://www.rubentroitino.com/, páxina web do músico Rubén Troitiño con valiosísima información sobre a cultura musical e popular da Terra de Montes.
  • Os Gaiteiros de Soutelo. Imaxe tomada de https://rubentroitino.wordpress.com/2019/04/30/os-gaiteiros-de-soutelo/#jp-carousel-1435

Notas

  1. Non lembro ter feito máis uso do cine, pero quen si lle sacou maior proveito foi meu tío José, que, aproveitando a bicicleta que mercara cos primeiros cartos que lle mandara o seu irmán Manolo dende Venezuela, tiña máis liberdade de movementos.
  2. Esta afirmación fíxoa tamén no saúdo que mandou á Arxentina antes da súa viaxe: "Arxentino que me escoitas, / o mellor desta canción / é que está feita na fala / en que falaba Colón" (Rivas Troitiño, 2000:68).
  3. As citas están feitas pola reimpresión realizada no ano 2000 polo Concello de Forcarei, a Dirección Xeral de Política Lingüística e Begano, S. A.
gaiteiro2def.pdf
File Size: 4850 kb
File Type: pdf
Baixar o arquivo

0 Comments

    Colaboracións

    Todos
    Alba Rivas
    Alicia Garrido
    Ana Cabaleiro
    Anjo Torres Cortiço
    Anxo Coya
    Calros Solla
    Carlos Loureiro
    Carlos Meixome
    Carme Hermida Gulías
    Carmela Sánchez Arines
    Clara Iglesias Cortizo
    David Otero
    Dionisio Pereira
    Héitor Picallo
    Lola Varela
    Luis Alberto Silva Casas
    Manuel Barros
    Manuel Cabada Castro
    Manuel Fortes
    Marcos Borrageros
    Maria Xesus Nogueira
    Montse Fajardo
    Pedro Peón Estévez
    Susana Sánchez Arins
    Tino Regueira
    Xoán Carlos Garrido
    Xosé Álvarez Castro
    Xosé Malheiro
    Xosé María Lema
    Xurxo Esquío

    Fuente RSS



    Un proxecto de:

     Imagem

    Estamos en:

    Imagem
    Imagem
    Imagem

      Recibir novas

    Subscrición

    Histórico

    Febrero 2023
    Enero 2023
    Diciembre 2022
    Noviembre 2022
    Octubre 2022
    Septiembre 2022
    Agosto 2022
    Julio 2022
    Junio 2022
    Mayo 2022
    Abril 2022
    Marzo 2022
    Febrero 2022
    Enero 2022
    Diciembre 2021
    Noviembre 2021
    Septiembre 2021
    Agosto 2021
    Julio 2021
    Junio 2021
    Mayo 2021
    Abril 2021
    Marzo 2021
    Febrero 2021
    Enero 2021
    Diciembre 2020
    Noviembre 2020
    Octubre 2020
    Septiembre 2020
    Agosto 2020
    Julio 2020
    Junio 2020
    Mayo 2020
    Abril 2020
    Marzo 2020
    Febrero 2020
    Enero 2020
    Diciembre 2019
    Noviembre 2019
    Octubre 2019
    Septiembre 2019
    Agosto 2019
    Julio 2019
    Junio 2019
    Mayo 2019
    Abril 2019
    Marzo 2019
    Febrero 2019
    Enero 2019
    Diciembre 2018
    Noviembre 2018
    Octubre 2018
    Septiembre 2018
    Agosto 2018
    Julio 2018
    Junio 2018
    Mayo 2018
    Abril 2018
    Marzo 2018
    Febrero 2018
    Enero 2018
    Diciembre 2017
    Noviembre 2017
    Octubre 2017
    Septiembre 2017
    Agosto 2017
    Julio 2017
    Junio 2017
    Mayo 2017
    Abril 2017
    Marzo 2017
    Febrero 2017
    Enero 2017
    Diciembre 2016
    Noviembre 2016
    Octubre 2016
    Septiembre 2016
    Agosto 2016
    Julio 2016
    Junio 2016
    Mayo 2016
    Abril 2016
    Marzo 2016
    Febrero 2016
    Enero 2016
    Diciembre 2015
    Noviembre 2015
    Octubre 2015
    Septiembre 2015
    Agosto 2015
    Julio 2015
    Junio 2015
    Mayo 2015
    Abril 2015
    Marzo 2015
    Febrero 2015
    Enero 2015
    Diciembre 2014
    Noviembre 2014
    Octubre 2014
    Julio 2014
    Junio 2014
    Abril 2014
    Marzo 2014
    Febrero 2014
    Enero 2014
    Diciembre 2013
    Noviembre 2013
    Agosto 2013

    Licenza Creative Commons
    Tabeiros Montes (Portal cultural de Tabeirós-Terra de Montes) de Asociación Cultural "Vagalumes" e Asociación Cultural e Ecoloxista "Verbo Xido" ten unha licenza Creative Commons Recoñecemento-Non comercial 4.0 Internacional.
    Con base nunha obra dispoñíbel en http://www.tabeirosmontes.com/.
    Os permisos alén do foco desta licenza pódense atopar en http://www.tabeirosmontes.com/colabora.html.
Powered by Create your own unique website with customizable templates.