TABEIROSMONTES
  • Novas
    • Presentación
    • Contacto
    • Colabora
  • Terra
    • A Estrada >
      • Agar (Santa Mariña)
      • Aguións (Santa María)
      • Ancorados (San Pedro)
      • Ancorados (San Tomé)
      • Arca (San Miguel)
      • Arnois (San Xiao)
      • Baloira (San Salvador)
      • Barbude (San Martiño)
      • Barcala (San Miguel)
      • Barcala (Santa Mariña)
      • Berres (San Vicenzo)
      • Callobre (San Martiño)
      • Castro (San Miguel)
      • Cereixo (San Xurxo)
      • Codeseda (San Xurxo)
      • Cora (San Miguel)
      • Couso (Santa María)
      • Curantes (San Miguel)
      • Estrada, A (San Paio)
      • Frades (Santa María)
      • Guimarei (San Xiao)
      • Lagartóns (Santo Estevo)
      • Lamas (San Breixo)
      • Liripio (San Xoán Bautista)
      • Loimil (Santa María)
      • Matalobos (Santa Baia)
      • Moreira (San Miguel)
      • Nigoi (Santa María)
      • Oca (Santo Estevo)
      • Olives (Santa María)
      • Orazo (San Pedro)
      • Ouzande (San Lourenzo)
      • Parada (San Pedro)
      • Paradela (Santa María)
      • Pardemarín (Santa Baia)
      • Remesar (San Cristovo)
      • Ribeira (Santa Mariña)
      • Ribela (Santa Mariña)
      • Riobó (San Martiño)
      • Rubín (Santa María)
      • Sabucedo (San Lourenzo)
      • Santeles (San Xoán)
      • Somoza, A (Santo André)
      • Souto (Santo André)
      • Tabeirós (Santiago)
      • Toedo (San Pedro)
      • Vea (San Xiao)
      • Vea (San Xurxo)
      • Vea (Santa Cristina) >
        • Santa Cristina de Vea (Santa Cristina)
      • Vea (Santo André)
      • Vinseiro (Santa Cristina)
    • Beariz >
      • Beariz (Santa María)
      • Lebozán (Santa Cruz)
      • Xirazga (San Salvador)
    • Cerdedo >
      • Castro (Santa Baia)
      • Cerdedo (San Xoán)
      • Figueiroa (San Martiño)
      • Folgoso (Santa María)
      • Parada (San Pedro)
      • Pedre (Santo Estevo)
      • Quireza (San Tomé)
      • Tomonde (Santa María)
    • Forcarei >
      • Aciveiro (Santa María)
      • Castrelo (Santa Mariña)
      • Dúas Igrexas (Santa María)
      • Forcarei (San Martiño)
      • Madanela de Montes, A (Santa María Madanela)
      • Meavía (San Xoán)
      • Millarada (San Amedio)
      • Pardesoa (Santiago)
      • Pereira (San Bartolomeu)
      • Presqueiras (San Miguel)
      • Presqueiras (Santa Mariña)
      • Quintillán (San Pedro)
      • Ventoxo (San Nicolao)
  • Patrimonio
    • Material >
      • Arquitectura vernácula >
        • Pombais
        • Reloxos de sol
      • Castros >
        • Castro de Barbude
        • Castro de Garellas
        • Castro Loureiro
        • Castro da Mouteira
        • Castro de Ribela
        • Castrp Valente
      • Cruceiros >
        • A Estrada
        • Forcarei
        • Cerdedo
      • Hórreos >
        • O hórreo do Coto Nabal
        • Hórreo de Quintela
      • Igrexas >
        • Capela de San Bartolomé
      • Industria
      • Lavadoiros >
        • Lavodoiro de Liñares
        • Lavadoiro de Fontegrande
        • Lavadoiro do Souto
      • Megalítico
      • Mámoas
      • Mosteiros >
        • Aciveiro
      • Muíños >
        • Muíño de Ricovanca
        • Muíños de Vesacarballa
      • Neveiras >
        • Neveiras de Fixó
        • Neveiras do mosteiro de Aciveiro
      • Pazos >
        • Casa e capela de San Ildefonso na Algalia (Guimarei)
        • A casa de Araúxo en Ponte-Sarandón
        • Casa de Badía
        • Casa de A Silva en Ribadulla (Arnois)
        • A Casa da Condesa (ou do Piñeiro) en Santa Mariña de Ribeira
        • A casa de Sesto (Ribela)
        • Casa de Recarei (Curantes)
        • Casa de Miranda (Santeles)
        • Casa de A Silva en Vendexa
        • A Casa Grande de Parada
        • A Casa Grande de San Paio de Figueiroa
        • Casa de Barcia en San Miguel de Cora
        • A casa de "Os Muros"en San Pedro de Parada
        • Casa de Vilanova en Remesar
        • "Casa Varela” en Pereiras
        • Os Mondragón de Vilasusán.Remesar
        • O Pazo do Outeiro de Maíndo (Couso)
        • Pazo de Correáns
        • Pazo de Guimarei
        • Pazo da Mota
        • Pazo de Monteagudo
        • Pazo de Oca
        • Pazo de Preguecido
        • Pazo de Valiñas
        • Pazo de Xerliz
      • Petos de ánimas
      • Petróglifos >
        • Cuiña (Quireza)
        • Laxa da Romaxe
        • Laxas de Penide
      • Pontes >
        • Ponte de Ricovanca
        • Ponte de Santo Antonio
        • Ponte Vea
        • Ponte de Gundián
        • Ponte de Paradela
        • Ponte de Parada
        • Ponte de Leira
        • Ponte Liñares
        • Ponte do Reconco
        • Ponte de Gomail
        • Ponte do Crego
        • Ponte Carballa
        • Ponte de Andón
        • Ponte de Pedre
        • Pontes do Lérez
      • Torres e castelos >
        • A Torre da Barreira
        • Castelo de Cira
        • Fortaleza/Castro de Terra de Montes
        • Torre de alarma de Barciela
        • Torre de Guimarei
    • Natural >
      • Árbores >
        • Sobreira de Valboa
        • Sobreira de Valiñas
      • Fervenzas >
        • Fervenza de Callobre
        • Fervenza da Caldeira
        • Fervenza da Cova do Lago
        • Fervenza de Curantes
        • Freixa de Chamosa
        • Fervenza da Firveda
        • Fervenza da Graña
        • Pozo Sangoento
        • Fervenza do Segón
      • Fontes
      • Flora >
        • Cogumelos
        • Piornal de San Trocado
      • Fauna >
        • Aves >
          • Canilonga
        • Anfibios e réptiles
        • Invertebrados
        • Mamíferos >
          • Lontra
        • Peixes
      • Lagoas >
        • Canteira de Ventoxo
        • Lagoa Sacra
        • Lagoa do Seixo
      • Montes >
        • Cádabo
        • Candán
        • Monte do Seixo
        • Montouto
        • Pico Sacro >
          • Fotografías
          • Textos
          • Vídeos
        • Serra de Cabanelas
      • Penedos >
        • Penedas de Naveiro
      • Ríos >
        • Umia
        • Ulla
      • Vales
    • Inmaterial >
      • Entroido
      • Haxiografía
      • Mitoloxía
      • Oficios >
        • Esmoleiros
      • Romaxes >
        • A Saleta de Bugarín
      • Rapa das bestas >
        • Fotografía >
          • Fotorapa
          • 2008
          • 2009
          • 2010
          • 2011
          • 2012
        • Vídeo
        • Publicacións
      • San Xoán
  • Artes
    • Artesanía >
      • Fernando Porto
    • Cine >
      • Chano Piñeiro
    • Escultura >
      • Ignacio Cerviño
      • Esculturas funerarias >
        • Cemiterio de Folgoso
      • A purísima de Asorey
    • Fotografía >
      • Karina
      • Pedro Brey Guerra
      • Maxcarun >
        • Aves
        • Insectos
        • Mamíferos
        • Reptis e anfíbios
      • Naturgalicia
    • Música >
      • Banda de Gaitas de Forcarei
      • Coral Polifónica Estradense
      • Chorovía na moucarría
      • Gaiteiros de Soutelo
      • Nao
      • Xenreira
      • Xosé Lueiro
    • Pintura >
      • Virxilio Blanco
    • Teatro
  • Letras
    • Avelina Valladares
    • Andrea Porto >
      • Textos
    • Alfonso Daniel Rodríguez Castelao
    • Antonio Fraguas
    • Antonio Rodríguez Fraiz >
      • Textos
      • Estudos
      • Entrevistas
    • Carlos Loureiro >
      • Textos
    • Carlos Mella
    • Calros Solla >
      • Textos
    • David Otero >
      • Textos
      • Fiestra Con Masa
    • Dionísio Pereira >
      • Textos
    • Goretti Sanmartín >
      • Textos
    • Manuel Cabada Castro >
      • Textos
    • Manuel García Barros >
      • Correspondencia >
        • Cecilia Alcoba
        • Xosé Ramón Fernández Oxea (BEN-CHO-SHEY)
      • Documentos
      • Fotos
      • Vídeos
      • Estudos
    • Manuel Daniel Varela Buxán >
      • Fotos
      • Textos
    • Marcial Valladares Núñez >
      • Actividades
      • Estudos
      • Obra
      • Vídeo
    • Neves Soutelo >
      • Textos
    • Olimpio Arca Caldas >
      • Fotos
      • Obras
      • Vídeos
    • Ramón de Valenzuela Otero >
      • Achegas >
        • Sermos Galiza
      • Fotos
      • Vídeos
    • Santiago Gómez Tato
    • Sindo Villamayor >
      • Sindo Villamayor
    • Susana Sánchez Aríns >
      • Susana Sánchez Arins
    • Xoán Carlos Garrido
    • Xosé Luna Sanmartín >
      • Recursos
    • Xosé Manuel Martínez Oca
    • Xoseme Mosquera >
      • Vida
      • Obra
    • Xosé Manuel Cabada Vázquez >
      • Biografía
      • Documentos
      • Imaxes
      • Obra
    • Xosé Otero Abelleira >
      • Fotografías
    • Xosé Roxelio Otero Espasandín >
      • Do autor >
        • Vivir morrendo
      • Paisaxe vital de Xosé Otero Espasandín con Castro ao lonxe
      • Un Otero Espasandín de vinte anos
    • Xosé Varela Buela
    • Xurxo Esquío >
      • Xurxo Esquío
  • Historia
    • Feitos >
      • Prehistoria
      • Idade Antiga
      • Idade Media
      • Idade Moderna
      • Idade Contemporánea >
        • Revolta labrega de 1915 >
          • Sociedades agrarias
          • Xornais e documentos
          • Sociedade de Instrución Unión de Rubín de La Habana
          • Recuperación da Festa Labrega
          • Revolta labrega de 1915
    • Persoas >
      • Anxel Campos Varela
      • Manuel Ventura Figueroa
      • Mary Isaura
      • Pedro Campos Couceiro
      • Pedro Varela Castro
      • Ramón Silvestre Verea García
      • Virxinia Pereira
      • Waldo Álvarez Insua
  • Memoria
    • Actividades >
      • Ponte do Barco
      • Eliminación da simboloxía franquista
      • Homenaxe nacional as vítimas do franquismo en San Simón
      • Homenaxe a Xoán Xesús González
      • Proxección de "A derradeira lección do mestre" (24-3-2007)
      • Homenaxe aos paseados da Ponte do Regueiro
      • Conmemoración do 5 de xuño (5-06-2007)
      • Homenaxe a Bernardo Mato Castro na súa escola (8-7-2006)
    • Documentos >
      • Causas >
        • Así se xustifica unha condena a morte de José Costés Fernández e José Gómez Rivas >
          • Ideas polas que se mata a Cortés Fernández
      • Cartas >
        • Manuel Graciano ao Goberno Portugués
        • Carta dos Concelleiros ao pobo da Estrada
        • Ramón Fernánde Rico
        • José Mª Pena
      • Instrucións para a resistencia
      • Oficio de Crego de Castro (Cerdedo)
      • Memorias >
        • Memorias dun proscrito
      • Prensa >
        • Galicia Libre
      • Publicacións
    • Feitos >
      • O levantamento franquista na Estrada
      • A Estrada viste a camisa azul
      • O “imposto revolucionario”
      • O saqueo do pobo. O invento do secuestro express
      • As incautacións: A insticionalización do roubo
      • A interrupción tráxica do galeguismo
      • Represión do maxisterio estradense
      • Mulleres, dignidade e rebeldía
    • Imaxes >
      • Vitimas do franquismo
    • Listaxes >
      • A Estrada >
        • Fuxidos da parroquia de Guimarei
        • Presos en San Simón
      • Terra de Montes >
        • Beariz
        • Cerdedo
        • Forcarei
    • Lugares >
      • A casa do pobo de Deán (Cerdedo)
      • A república de Guimarei
      • Campo de Laudas
      • Ponte do Regueiro
      • Quilómetro 1 da Avenida de Buenos Aires: Aquí se fusilou
      • Simboloxía franquista
    • Nomes >
      • Antonio Sueiro Cadavide
      • Alfonso Ramiro Castro Dono
      • Alfredo Iglesias Álvarez
      • Candido Tafalla Froiz
      • Manuel Brea Abades
      • Manuel Garrido "O resucitado"
      • Francisco Varela Garrido
      • Isolino Feros Salgueiro
      • José Mª Baliño Sánchez
      • José María Pena
      • Manuel García Barros
      • Antonio Fraguas Fraguas
      • Jesús Ignacio Puente Fontanes (Balseiros)
      • Bernardo Mato Castro
      • Hixinio Carracedo Ruzo >
        • Fotos homenaxe a Carracedo na Somoza no seu 75 cabodano
      • José Gómez Rivas
      • José Mª Taberneiro
      • José Rodríguez Sangiao
      • Manuel Puente Porto
      • Manuel Coto Chan
      • Martiño Ferreiro Álvarez
      • Ramón Fernández Rico
      • Ventín, 5 da mesma familia fusilados xuntos
    • Represores >
      • Padre Nieto
    • Testemuños >
      • David García Insua
      • Roxelio Arca
  • Movementos
    • Asociacionismo cultural >
      • A.C. A Estrada >
        • Antonio Fraguas e o monumento aos mártires
        • Enterro da Sardiña
        • Mostra de artesanía da Estrada
        • Simposio de literatura galega de autoría estradense
      • A. C. O Brado
      • Contrarretranca
      • A. C. Vagalumes >
        • Actividades >
          • Conmemorar Carvalho Calero
        • Vídeos
        • Publicacións
        • Fotos
      • AEC Verbo Xido >
        • Carteis e publicacións
        • Defensa das árbores autóctonas
      • Capitán Gosende
      • CETMO
      • Colectivo Portalén
    • Ecoloxismo >
      • Atri Non
      • Invasión eólica
    • Emigración >
      • Arxentina
      • Brasil
      • Cuba >
        • Nomes >
          • Manuel Álvarez Fuentes
          • Jesús Barros López
    • Ensino >
      • Primaria >
        • CEIP de Figueroa >
          • CEIP de Figueroa (A biblio de Carola)
        • CEIP Cabada Vázquez
        • CEIP Pérez Viondi
        • CEIP Villar Parama
        • CEIP O Foxo >
          • As nosas cousas
          • Bilbioteca
          • Peque Xenios
          • Pereiriños
      • Secundaria >
        • IES Nº 1 >
          • Fotos
        • IES Manuel García Barros >
          • As nosas letras
        • IES Plurilingüe Antón Losada Diéguez
        • IES Chano Piñeiro >
          • O Chaniño - Biblioteca
          • Lingua de Montes
    • Feminismo >
      • Asociacionismo >
        • Colectivo Feminista
        • Espadela >
          • A muller na Terra de Montes (Exposición do CETMO)
          • Festa da Vincha
    • Loita labrega
    • Movemento obreiro
    • Movemento veciñal >
      • Contra a suba do IBI na Estrada
      • Loita contra a fusión de Cerdedo
    • Normalización lingüística >
      • Conflito do Foxo
      • Letras galegas 1970 na Estrada
      • Queremos Galego
    • Pacifismo
    • Política >
      • BNG
      • PSOE
      • PP
      • OUTROS
  • Arquivo
    • Foto >
      • Edificios
      • Eventos
      • Deporte
      • Industria
      • Nomes
      • Rúas
      • Xente
    • Vídeo >
      • Documentais >
        • CETMO
        • A Estrada románica
      • Filmes
      • Actos
      • Conversas
      • Imaxes
    • Audio >
      • Voces
    • Publicación >
      • Libros >
        • Ond´o sol facheaba ó amañecer. Vida e obra de Avelina Valladares. Xosé Luna Sanmartín
        • Vagalumes. Manuel Cabada Vázquez
        • A Estrada
      • Xornais >
        • Eco de la Estrada
        • El Emigrado
        • El Estradense
      • Revistas >
        • Contrarretranca
        • Cotaredo
        • Tabeirós Terra
        • Verbo Xido
      • Folletos

No centenario de "El Emigrado"

30/1/2021

0 Comentários

 

De galegos para galegos (dentro e fora de Galicia)

Zoel Otero Riveiro
Imagem
Otero Abelleira na redacción do xornal El Emigrado, no Centro de Emigrados.
Continuamos con esta investigación acerca de “El Emigrado”, o xornal mais lonxevo e exitoso da historia de A Estrada. E seguimos mediante a análise do seus contidos xornalísticos; dito doutra forma, imos botar un vistazo o que era en si o Emigrado, as páxinas que se escribían nel, aos temas que se trataban, ás seccións do xornal...

Isto será feito en dúas partes: a primeira é esta, na cal falaremos do contido xornalístico e todo o relacionado. A segunda parte sobre este tema chegará na seguinte entrega, e nela afondaremos nos contidos xornalísticos do Emigrado dun xeito mais directo, mediante a análise de exemplares do xornal, dispoñibles en pdf grazas á Asociación Cultural Vagalumes no enderezo web https://www.tabeirosmontes.com/el-emigrado.html

Comecemos entón con esta metade inicial. Como xa dixemos nas dúas entregas anteriores, “El Emigrado” nace en 1920 e comeza a publicarse o 15 de Setembro dese ano, estando en circulación de xeito trimensual ata Decembro de 1940 co seu peche forzado pola circunstancias políticas da época, coa súa liña editorial evolucionando dende unha principalmente anti-caciquil e independente ata unha galeguista debido ás promesas fallidas de Primo de Rivera, coincidindo co punto álxido do Galeguismo.

Porén, a pesar de ter unha liña editorial e unha editorial marcadas, o obxectivo do Emigrado non era o de ser un mero panfleto ideolóxico coma outros xornais contemporáneos a el, senón que á vez de reivindicar o que pensaban o xornal tiña coma obxectivo informar ós estradenses do que ocorría tanto a nivel local coma nacional e internacional. Non so para os que vivían na propia Estrada, senón tamén para aqueles en América debido á emigración.

Por iso mesmo, “El Emigrado” contía novas locais, nacionais e internacionais e outras do ámbito arxentino, cubano ou uruguaio, entre outros moitos países. Cabe recordar a raíz disto que non so o nome do xornal e os seus contidos gardaban unha forte relación coa emigración senón que a súa financiamento principal proviña de dita clase emigrante, mediante a Asociación de Fillos da Estrada en Cuba.

Ademais do contido propiamente xornalístico, tamén podemos atopar nas páxinas do xornal relatos literarios. Os mais destacados son os “Contiños da Terra” de Manuel García Barros (Ken Keirades), que posteriormente foron publicados coma un libro propio. Tamén podemos ver textos de autores coma Manuel Cabada Vázquez ou o poeta de Guimarei Ramiro Alfonso Castro Dono, que fixeron do xornal un eixe difusor da cultura literaria local.

En canto á súa estrutura e configuración, o habitual no Emigrado era ver entre catro e seis páxinas por número. Cada páxina non publicitaria adoita ter catro columnas, así coma varios artigos e/ou seccións. Algunhas seccións fixas eran as “Municipaleras”, que informaban do acontecido na propia Estrada, ou sobretodo “Ecos de la ausencia”, que viñan sendo noticias do ámbito da emigración, estando moitas veces subseccionadas en base ó país de procedencia da información (“De Cuba”, “De Buenos Aires”, “De Francia”, “De la Argentina”...).

Tamén temos noticias parroquiais, tituladas dun xeito similar ás da emigración (“Desde Guimarei”; “Desde Rubín”, etc.), así coma unha sección de folletín e datos do rexistro civil (con nacementos, defuncións e casamentos). Os relatos literarios eran titulados
directamente co nome do relato e/ou da obra (ex. Os Contiños da Terra tiñan ese título e, subtitulado, o do contiño en cuestión), e eran practicamente o único contido escrito en Galego, coa gran maioría do Emigrado sendo publicado en castelán.

Finalmente, o peche do periódico era destinado a uso publicitario, con anuncios de todo tipo de produtos e servizos. Eran anuncios principalmente textuais, aínda que algúns tamén contiñan imaxe. E coma en todo o que contiña o xornal, tamén podemos apreciar publicidade destinada a aqueles estradenses residentes nas Américas (ex. Xastrería “Los Indios” en Havana no número do 30 de Setembro de 1921).

Con isto rematamos a primeira metade desta análise dos contidos xornalísticos do emigrado. Continuaremos na seguinte entrega cunha análise de varios dos exemplares do Emigrado, e comprobaremos como se reflicte o explicado nestas liñas e a evolución que se da dende o comezo do Emigrado ata o seu peche vinte anos despois, entre outros asuntos.
Imagem

A evolución do Emigrado, plasmada nos seus exemplares.

A semana pasada, comezamos a analizar os contidos xornalísticos de “El emigrado”, o maior e mais lonxevo xornal da historia da Estrada, facendo unha panorámica xeral de como era a estrutura do xornal centrándose sobretodo nos contidos propiamente

xornalísticos pero tamén botando un vistazo ó resto de seccións. Nesta entrega, continuaremos a indagar neste aspecto; porén, farémolo sobre o terreo, e veremos varios exemplares do Emigrado para ver que contía cada un, a súa estrutura e, sobretodo, a evolución do xornal e a influenza que tiveron as circunstancias históricas sobre el.

Os exemplares que veremos son copias dixitalizadas do sitio (enlace) no cal se poden atopar a maioría de números do Emigrado grazas á labor da Asociación Cultural Vagalumes.

Dito isto comecemos a análise co primeiro número do emigrado, o do 15 de Setembro de 1920 (enlace:
https://www.tabeirosmontes.com/uploads/1/9/6/2/19629509/el_emigrado_001-170.ocr.pdf). Co subtítulo de “periódico independente”, Podemos ver enriba de todo a indicación de que é o primeiro ano de existencia, así coma o prezo na Estrada, no resto de España e no estranxeiro, así coma a data, número de exemplar (1, obviamente) e a dirección da sede do Emigrado, no número 18 da Calle Riestra (actualmente Rúa Calvo Sotelo).

O primeiro que observamos no propio contido é a presentación do xornal, na que indica que son os emigrantes da Estrada e na que se comprometen a defender a súa terra natal e, particularmente, ó sector agrario local. Seguido disto, podemos atopar un pequeno manual de elaboración de sidra e un artigo no que se ataca á Compañía transatlántica francesa polo seu mal servizo e prezos desorbitados, así coma outro denunciando a venta clandestina de tabaco. Tras unha crónica da sesión do 29 de Agosto da asemblea da Federación Sindical Agrícola do Concello estradense.

Finalmente, tras a sección de publicidade, podemos ver na cuarta e última páxina unha carta dirixida ó alcalde do pobo protestando pola suba do prezo da carne, así coma un artigo pedindo o indulto dun mozo local condenado a morte e unha sección de noticias sobre varios tópicos, coma emigración, traslados e sucesos varios.

O seguinte exemplar é o número 69, do 16 de Outubro de 1922 (enlace).

Tras unha cabeceira moi similar a de dous anos antes, o exemplar abre destacando o aniversario número 430 da chegada de Colón (a quen Bernardo Godoy define coma galego no artigo) a América, seguida dunha carta da Sociedade de fillos da Estrada en Cuba celebrando o éxito das exposicións para escolares, á vez que condenando a aqueles que decidiron ir ás exposicións para molestar. A páxina finaliza cunha oda de “As roladas” ó traballo labrego.


Na segunda páxina atopamos xa dúas das seccións destacadas do Emigrado, como son os “Ecos da ausencia” e os “Contiños da Terra” de García Barros, así coma un anuncio e a crónica do último pleno municipal; tras outro anuncio xa na terceira páxina, a inmensa maioría das páxinas 3 e 4 a ocupa a crónica por parte de García Barros dunha festa en Tabeirós, da que ademais de falar da festa en si menciónanse a varios dos asistentes destacados e a premios dados nunha comida posterior.
Tras un anuncio dunha venta dunha finca, podemos ver no resto desta 4ª páxina unha sección de noticias de diferentes aldeas do municipio (destacando o falecemento dun correspondente do xornal) e os datos do rexistro civil, separados por un anuncio dun alugueiro.
Finalmente, a 5ª e última páxina e destinada na súa totalidade a ser un espazo publicitario.

Finalmente, veremos os exemplares 570 e 593, o primeiro do 16 de Xullo de 1936 e o segundo do 16 de Marzo do ano seguinte


Podemos ver neles unha larga evolución con respecto ós números dos primeiros anos, co título estilizado doutra forma, un subtítulo diferente e simplemente o ano de impresión, a data e o número (co prezo e dirección da sede na última páxina), ademais dunha estrutura xeral mais clara, sen páxina publicitaria e véndose dun xeito mais claro e uniforme os títulos das seccións.

Ademais, podemos ver coma desapareceron seccións coma os “Ecos da ausencia” ou os relatos literarios en favor dun enfoque mais xornalístico.

Porén, gustaríame destacar aquí o gran contraste de liña editorial que se da entre os dous números, debido o Golpe militar do 18 de Xullo do 36, que fai desaparecer a sección de “Rexoubas” de García Barros e substitúe o contido en favor do Estatuto de Autonomía por outro enxalzando ó novo réxime e a Franco sen atisbo de opinión política aparte diso, o que reflexa á perfección a censura que vive o xornal nos seus últimos días, e que acaba por provocar a súa desaparición tres anos despois.

Con isto finalizamos os contidos xornalísticos. Na próxima entrega afondaremos mais nos aspectos formais do Emigrado, os cales xa avanzamos un pouco a semana pasada, e finalmente na sexta e última entrega falaremos daqueles que fixeron posible a existencia do xornal.
Imagem

O equipo detrás de “El emigrado”


Chega a fin desta investigación sobre “El Emigrado”, o maior xornal da historia da Estrada. E farémolo cunha entrega dedicada a aqueles que o fixeron posible, á xente que dedicou o seu tempo e recursos para que o xornal cobrase vida e estivese en publicación durante 20 anos. Sen mais dilación, comecemos!

Para empezar a falar do equipo do Emigrado, o necesario é falar dos irmáns Matalobos Loureiro, Albino e Máximo. E é que son eles dous a figura base para comprender a súa existencia, xa que son eles quen, mediante a Asociación de fillos da Estrada en Cuba proporcionan a financiamento necesaria para o establecemento do Emigrado, o que lles converte nos seus fundadores.

Gracias a este diñeiro, durante os seguintes vinte anos temos na Estrada un medio de comunicación que se erixe coma o pai da prensa do municipio, cunha existencia mais longa ca ningún outro medio de comunicación neste e dándolle a oportunidade de escribir a varios dos grandes da literatura e do galeguismo da época, tanto de orixe local coma de fora da Estrada. Entre moitos outros, autores coma Manuel Cabada Vázquez, Antón Losada Diéguez, Vilar Ponte ou Vicente Risco dotan de contido ás páxinas do Emigrado en ó menos unha ocasión.

O mais destacado destes autores é Manuel García Barros, “Ken Keirades”, que é un dos xornalistas principais do periódico. Fai tanto contido xornalístico, coma crónicas, coma relatos literarios, entre os que debemos destacar os “Contiños da Terra”, que coma o seu nome indica son relatos de carácter costumista sobre a vida en Galicia. Posteriormente,
estes relatos serían publicados nun libro do mesmo nome, coa primeira edición vendo a luz o 3 de Abril de 1931 grazas á editorial Nós. Posteriormente, MGB conta coa súa propia columna no xornal, “Rexoubas”, que existe ata o Golpe de Estado de 1936.

A dirección do xornal está ocupada durante estes vinte anos por catro persoas. Porén, ningún deles supera en importancia e repercusión á que é a figura mais importante de todo o relacionado con “El Emigrado”, Xosé Otero Abelleira. Otero Abelleira ocupa o cargo en dúas ocasións, a primeira dende 1920 ata 1932, e tras o alzamento militar de catro anos despois ata a defunción do xornal. Isto faino o primeiro e último director do Emigrado, ademais do que mais tempo estivo no cargo. Ademais, foi concelleiro e directivo dos partidos políticos Centro Republicano, Partido Republicano Gallego e Acción Republicana.

Xosé Otero Abelleira
Porén, esta non é a súa única función no proxecto, e é que ademais Otero Abelleira é o encargado de todo o relacionado co deseño e maquetación do xornal, e a partires de 1929 tamén o seu impresor grazas á libraría e imprenta “La Artística”, da que é o propietario. O compromiso desta figura so é roto pola represión franquista, que lle custa a súa liberdade en Xaneiro de 1939, debido supostamente a uns cromos do escaparate da Artística, na que España aparecía representada pola bandeira da 2ª república.

A pesar de lograr recuperar a súa liberdade e conservar a súa vida, o trauma que lle produce o encarceramento e o medo a ser encerrado permanentemente ou fusilado tanto a el coma a súa familia faille tomar a decisión de non continuar loitando polo Emigrado, que pecha en Decembro de 1940. En 1953, “La Artística” pasa a ser unicamente unha libraría, e Otero Abelleira falece 26 anos despois en 1979, xa na etapa política actual pero antes do recoñecemento da autonomía galega. A pesar de vivir a totalidade do Franquismo e sufrilo en primeira persoa, as súas ideas non cambian, e continuou interesado pola literatura en galego, así coma en recordar a figura da República.

Os outros tres directores foron José Fernández da Ponte, José María Sánchez Brea e Manuel Durán Durán, co exilio deste último no 36 á vez que se arresta a García Barros forzando o regreso de Otero Abelleira á dirección. Tamén escribiron no Emigrado directores doutros medios de ideoloxías similares, coma Manuel Brea Abades, director de "Estrada Republicana", ou o mesmo “Ken Keirades”, que dirixía o xornal “El Estradense”.

Placa en homenaxe ó Emigrado, erixida en Outubro Para    acabar,    cabe    destacar    a    figura    dos
de 2020 na homenaxe de Vagalumes ó xornal (Crédito: Tabeirós Montes)
cronistas locais. E é que estes eran a esencia do Emigrado, informando dende os lugares nos
que se atopaban, fosen estes Codeseda, Guimarei, Toedo, Cuba, Uruguay ou a Arxentina. Todo isto coa fin do xornal, que era a de informar ós estradenses do seu ámbito local,
tanto para aqueles que vivían no municipio coma para os que estaban fora, para os emigrados.

E aquí finaliza a derradeira entrega e, con ela, este proxecto. Foi un gran pracer informarse e á vez informarvos do que foi este xornal, e do que significou no meu municipio natal. Aínda que me pase do tamaño recomendado, debo agradecer de novo á Asociación Cultural Vagalumes, a cal fixo unha grandísima labor para manter viva a figura do Emigrado, e que facilitou unha ferramenta coma a dos números dixitalizados que foi de grande utilidade para a miña investigación. E concretamente debo agradecer a súa axuda a Marcos Borrageros, estudante de Historia na USC e membro da asociación, que me fixo a gran favor de responder ás miñas dúbidas, e cuxa información foi crucial para as seis entregas que elaborei este cuatrimestre.

Imagem
O director de El Emirado, Otero Abelleira, no centro

“El Emigrado”, o maior xornal estradense

Ó longo da historia de A Estrada son moitos os xornais que cobraron vida para informar, opinar e entreter ós estradenses. Acorde a unha investigación realizada por Luis Ferro Pego e Héctor Vázquez Rey publicada en 2016 houbo un total de 15 xornais dende comezos do Século XX, dende “Voz del pueblo”, publicado entre 1906 e 1907 ata os gratuítos “Capicúa (2009-14)” e “Eche o que hai (2014-15)”.

Porén, o máis destacado de todos eles foi o xornal “El Emigrado”. Este xornal foi fundado en Setembro de 1920 e deixou de ser publicado en Decembro de 1940, sendo por número de anos o xornal máis lonxevo da historia do municipio. Nas próximas semanas, “El Emigrado” será obxecto de investigación neste blogue, no que afondaremos na súa ideoloxía, contidos xornalísticos e formais e en quen o fixo posible.

A modo de introdución, esta semana falaremos do contexto no cal este xornal, fundado polos irmáns Matalobos Loureiro e financiado pola Sociedade de fillos da Estrada en Cuba, cobrou vida.

O gran tópico a explicar ó falar do contexto de “El emigrado” é o do caciquismo, xa que A Estrada veuse afectada polo Marqués de Riestra, que constantemente amaña as eleccións no distrito do Concello para saír vitorioso. O xornal oponse a estas tácticas, sendo o anti-caciquismo a súa principal posición dende a súa orixe.
A nivel nacional houbo unha gran inestabilidade nestes anos. Os anos 20 comezaron nun sistema político liberal e parlamentario, pero a crise territorial e o descontento dos militares provocou en 1923 un Golpe de Estado que implantou unha ditadura militar a cargo do Xeneral Primo de Rivera.
O novo Goberno promete orixinalmente solucións contra a política caciquil; porén, non só incumpre a súa promesa senón que ataca ás publicacións en Galego, así coma persoalmente a varias das persoas que traballan en “El Emigrado”, coma ó seu primeiro director Xosé Otero Abelleira. Isto causa que o xornal experimente unha evolución cara a unha posición galeguista, coincidindo cun dos grandes períodos literarios e políticos desta ideoloxía.
Isto débese principalmente a figuras coma a das Irmandades da fala, a da Xeración do 25 e a do Grupo Nós, este último con figuras da talla de Otero Pedrayo, Risco e Castelao. Estes grupos tiveron medios de comunicación propios, coma a revista “Nós”, “A Nosa terra (medio oficial das Irmandades e do Partido Galeguista”)”, e diversos xornais coma pode ser o caso do pontevedrés “El País”, o vigués “El Pueblo Gallego” ou por suposto “El Emigrado” en A Estrada.
O réxime de Primo de Rivera durou sete anos, experimentando unha caída progresiva da súa popularidade ata que problemas de saúde provocaron a dimisión de Primo de Rivera a comezos de 1930. En Abril de 1931 proclamouse a 2ª República Española.
Este período de tempo caracterizouse por unha gran polarización entre as forzas de esquerdas e de dereitas, con numerosos episodios violentos durante os 6 anos de República. A nivel político, a tónica xeral consistiría en que un lado faría reformas que na súa maioría serían desfeitas case na súa totalidade polo outro cando se dera un cambio de Goberno.
Tamén creceron os nacionalismos rexionais. O Estatuto de Autonomía catalán foi aprobado en 1932, seguido do vasco en 1936. En Galicia tamén foi promovido un Estatuto de Autonomía, que foi defendido entre outros por “El Emigrado”, e que sería aprobado en referendo o 28 de Xuño de 1936. Porén, a Guerra Civil e discrepanzas políticas ocasionaron que o Estatuto nunca tivera vixencia real.
O estalido da Guerra Civil causaría o final da 2ª República e a instauración do Franquismo, ocasionando así a fin da Era Dourada do Galeguismo e o exilio, encarceramento ou fusilamento da maioría das súas figuras destacadas. “El Emigrado” publicaríase ata Decembro de 1940. Porén, tanto o xornal coma os seus xornalistas sofren da represión franquista e a súa fin dase nun contexto no cal a liberdade de prensa brilla pola súa ausencia.

A pesar disto, “El Emigrado” é considerado parte da historia da Estrada, ó ser o pai do xornalismo local ademais dunha canle de comunicación entre o municipio e a súa emigración, así coma un medio para que escritores locais da talla de Manuel García Barros, Manuel Cabada Vázquez ou Antón Losada Diéguez publicasen o seu traballo.

Aquí finaliza a entrega inicial deste proxecto. Se vos gustou, podedes volver a próxima semana para a 2ª parte e/ou ver outros traballos similares neste blogue.
Imagem

A evolución do formato de “El Emigrado”

Chega a penúltima entrega do noso traballo de investigación. E nesta quinta entrega o punto a falar son as características formais do Emigrado, isto é, a estrutura que tiña o xornal dende un punto de vista de número de páxinas, o deseño de ditas páxinas, como era a escrita, etc. Este é un tema que, como máis dun dos lectores poderedes adivinar ou averiguar, xa estivo presente de xeito directo ou indirecto ó longo destes artigos.

Porén, nesta ocasión non son un tema secundario dentro do artigo, senón o seu foco principal. Polo que sen mais dilación comencemos falando das características que se manteñen constantes ó largo dos 20 anos de existencia de “El Emigrado”. Estas son principalmente o número de páxinas e a estrutura básica delas, xa que o habitual é que os números tivesen un número de páxinas pequeno, habitualmente catro pero pudiendo exceder dito número, tendo 6 páxinas en moitos números.

Ademais, as páxinas informativas están compostas de catro columnas, todas cas mesmas proporcións de altura e anchura (a menos que houbera unha noticia destacada, xeralmente na primeira páxina, ou fose engadido algún anuncio ou dato institucional que rompera co patrón, coma o anuncio de “La casa rey” nos primeiros números xusto antes da páxina publicitaria ou o do Banco Pastor na segunda páxina nos derradeiros anos), co titular de cada contido exercendo de separador.

O xornal reservaba sempre un espazo so para publicidade, aínda que esta fose incluída tamén fora deste espazo (escrita habitualmente do mesmo xeito ca unha noticia ou relato). É aquí cando comezan as diferencias entre os primeiros números e os finais, xa que dende 1920 ata 1932 había unha páxina ó final de cada número adicada so a publicidade, cun deseño que consistía en que os anuncios estaban pegados, co tamaño de cada un variando en función da extensión.

Sen embargo, a partir de fins do 32 esa páxina vai perdendo a súa cantidade de anuncios e en Xullo de 1936 ese espazo consiste unicamente da segunda metade da penúltima páxina. Isto non quere dicir que a publicidade do xornal descenda, senón que agora está mais repartida ó longo do xornal, con anuncios na maioría ou na totalidade das páxinas.

Entre os anunciantes dos últimos anos destacan ademais do xa mencionado Banco Pastor Casa Picans e o bar “La Puerta del Sol” fora das páxinas publicitarias, Porén, o anunciante mais destacado é Pío Losada, a quen podemos atopar na sección publicitaria de practicamente todos os números do xornal, primeiro coma propietario dunha sombreirería e despois coma procurador.
A última páxina experimenta deste xeito un cambio na súa composición, e a mediados dos anos 30 a última páxina é reconvertida nunha páxina mais, co título do xornal e aqueles datos sobre el que non eran incluídos na portada (a dirección da sede e os prezos de subscrición, que eran de 4,8 pesetas na comarca local de Tabeirós-Terra de montes, 8 no resto de España e 14 fora do noso país). En canto ós seus contidos, estes eran de todo tipo, dende reivindicacións ideolóxicas ata prezos no mercado de Abastos pasando por anuncios.

Xa para finalizar, destacar que ao igual que ocorre nos contidos xornalísticos o estalido da Guerra Civil e implementación inmediata no caso de Galicia do réxime militar inflúe enormemente nos últimos anos de vida do Emigrado. Deste xeito, “El Emigrado” vese obrigado a meter nas súas páxinas contido pro-Bando Nacional, coma propaganda de diverso tipo e un ensalzamento constante no contido e a censura de autores coma García-Barros (cuxa sección destacada de Rexoubas desaparece).

Finalmente, falaremos do principio. E é que durante a maior parte da súa historia a cabeceira de portada do Emigrado consistía do seu título en maiúsculas cun subtítulo (tamén en maiúscula) dos varios empregados ó longo da súa historia e unha fila con escritura normal formada de cinco columnas con (de esquerda a dereita) o ano de existencia (Ano I=1920), os diferentes prezos de subscrición, a frecuencia de publicación e (na mesma columna, dividida en dúas filas) a data de publicación; a dirección da sede do xornal e o número do exemplar. Porén, nos seus últimos anos o titular pasa a ser escrito en minúsculas, e a fila pasa de ser de tres columnas (ano de existencia, data e nº de exemplar), coa última páxina tendo un título en maiúscula e a dirección e prezos de subscrición.

Con isto chegamos á fin desta entrega. Para ver os números dixitalizados do Emigrado de novo destacar á páxina web https://www.tabeirosmontes.com/el-emigrado.html e á Galiciana. Volveremos na próxima entrega para despedir este proxecto con aqueles que fixeron posible ter un periódico na Estrada durante dúas décadas.
Imagem

Para informar e reivindicar

Tras explicar que foi grosso modo o xornal “El Emigrado” e o contexto histórico, tanto local coma nacional, no que foi publicado durante vinte anos este medio de comunicación estradense, hoxe toca seguir a falar do que foi o xornal. Concretamente, neste artigo comezaremos a adentrarnos na historia do Emigrado para averiguar cales foron as motivacións, os obxectivos, as ideas fundacionais coas e polas cales iniciouse a súa publicación. Sen mais dilación, imos ó que imos, que é ó que vimos!

Coma xa se veu na primeira publicación deste proxecto, “El Emigrado” nace no ano 1920, e comeza a publicarse o 15 de Setembro dese mesmo ano. A financiación do xornal ven da man da Asociación de Fillos da Estrada en Cuba, e dentro dela dos irmáns Matalobos Loureiro, Albino e Máximo, que fundan un periódico que pretende informar de maneira libre e independente, coma indica o seu subtítulo de “Periódico Independiente”. O primeiro director do xornal é Xosé Otero Abelleira.

O seu obxectivo principal era informar do que sucedía na Estrada e, á vez, establecer un vínculo comunicativo entre A Estrada e os estradenses que emigraron. Ademais disto, a Asociación de Fillos da Estrada en Cuba foi tamén responsable, coma o resto de asociacións de emigrados, de difundir os avances tecnolóxicos e diferentes innovacións que se daban no mundo agrícola, algo que se fixo a través del “El Emigrado”.

A súa publicación era trimensual. Concretamente, o habitual era que se publicase os días 7 e 16 de cada mes, así coma o último día do mes, a un prezo de dez céntimos por exemplar. A totalidade dos seus números atópase dixitalizado no portal Tabeirós Montes, no que colabora a Asociación Cultural Vagalumes, responsable dunha gran cantidade de contido en prol de recordar ó xornal: https://www.tabeirosmontes.com/el-emigrado.html

A nivel político, o xornal tiña unha finalidade clara de loitar con firmeza fronte ó caciquismo, característico da Restauración borbónica xunto ós pucherazos electorais e, en xeral, a manipulación dun sistema teoricamente democrático por parte das elites a través dos dous partidos principais, o Partido Conservador de Cánovas del Castillo e o Partido Progresista de Mateo Sagasta.

En A Estrada, o principal cacique é o Marqués de Riestra, que mediante un xogo de influenzas e fraudes electorais gaña as eleccións a deputado. Fronte a isto e a xornais que defenden a estes persoeiros, coma “Voz del pueblo” e “La palanca”, xorde o Emigrado, así coma outros xornais coma “El Estradense”, “Eco Estradense” e “Estrada Republicana”.

Estes xornais colaboran entre eles en prol dos seus obxectivos comúns, contando o Emigrado coa presenza dos directores de “El Estradense” e “Estrada Republicana” en Manuel García Barros e Manuel Brea Abades, respectivamente. Este primeiro publicaría no xornal tamén varias das súas obras literarias, coma é o caso dos “Contiños da Terra” que acabarían por publicarse nun libro no ano 1930.

A medida que avanzaron os anos, o Emigrado evolucionou cara a unha posición galeguista. Isto débese, coma se explicou na entrega inicial, a unha evolución na súa posición anti-caciquil, así coma á falsa promesa de Primo de Rivera de formar unha Mancomunidade de Diputacións para frear o caciquismo, sumado a unha represión do galego e da liberdade de expresión.

Esta evolución provocou que no xornal escribiran varios dos escritores galeguistas mais destacados deste tempo, coma Antón Vilar Ponte, Antón Losada Diéguez e incluso Vicente Risco. “El Emigrado” apoiou o Estatuto de autonomía galego de 1936. Porén, é neste ano no cal estala a Guerra Civil e se instaura un réxime militar que exerce unha fortísima censura e represión contra todo o relacionado co galeguismo e protestas anti- caciquís.

Isto, sumado ó exilio forzado do director do Emigrado nese momento, Manuel Durán Durán, ademais das detencións e persecucións á maioría de colaboradores do periódico, coma é o caso entre outros dos xa mencionados García Barros e Otero Abelleira (que volve a dirixir o Emigrado tras o exilio de Durán Durán), fai imposible a publicación de “El Emigrado” e, tras vinte anos, o xornal pecha o 16 de Decembro de 1940.

Aquí remata a segunda entrega deste proxecto. Quería agradecer persoalmente a Marcos Borrageros, estudante de Historia na Universidade de Santiago de Compostela e membro da Asociación Cultural Vagalumes, que me foi de gran axuda para esta e para as entregas restantes do traballo, aportándome unha gran cantidade de información acerca de “El Emigrado” e da súa historia. Podedes seguir a Marcos en Instagram, Twitter e Facebook, e a Vagalumes nesta última rede. Vémonos na próxima entrega para comenzar a afondar nos contidos xornalísticos do Emigrado.

* Traballo de investigación para a Facultade de Xornalismo sobre o xornal "El Emigrado"
0 Comentários

Francisco Cerdeira Gil, o esquecido compositor cerdedés

28/1/2021

0 Comentários

 
Imagem
Francisco Cerdeira, director dunha das bandas de Cerdedo e neto do gaiteiro Cerdeira o Vello.
Imagem
O director Francisco Cerdeira en 1933 (Fot. Campos, 2010).
Calros Solla
Francisco Cerdeira Gil, nado en Cerdedo en abril de 1884, foi o músico máis relevante dos que agromaron no fecundo alcouve cerdedés. O cronista Rodríguez Fraiz (Canteiros e artistas de Terra de Montes e ribeiras do Lérez, 1982) asígnalle unha chea de ocupacións: trompetista, director de banda de música, zapateiro, carpinteiro... O escrutinio da prensa histórica permitiunos adxudicarlle aínda outros empregos: multinstrumentista, mineiro, cobrador de dereitos de autor, xuíz municipal...
O xenio músical víñalle de familia, pois Francisco era fillo do trompetista e fliscornista Salvador Cerdeira (n. en 1857) e neto de Manuel Cerdeira o Vello (n. c. 1830) quen, segundo o coetáneo escritor Santiago Gómez Tato, foi o mellor gaiteiro de Terra de Montes: De ser tocando la gaita el gaitero máis conocido y mejor que había en todos aquellos alrededores donde a su vez había muchos y bastantes que jactábanse de ser igualmente maestros. No obstante, Cerdeira era insustituible y el obligado en toda romería de importancia (Correo de Galicia, Bos Aires, 14-10-1923).
Francisco Cerdeira avezouse na dirección bandística da man do tamén director cerdedés Constantino Paz, un dos seus mestres. Francisco Cerdeira casou en primeiras nupcias con Filomena García Leiro, irmá do párroco Fernando García Leiro (†1936). Tras enviuvar (1947), Cerdeira contraería matrimonio con Dorinda Biéitez Cardesín, unha fermosa forcareiesa moito máis nova ca el e que, segundo testemuños orais, converteríase na musa das súas composicións.
Do libro As bandas de música de Cerdedo (2010) de Manuel Campos, extraemos as seguintes pasaxes: Cerdeira ... tamén traballou cobrando os dereitos para a Sociedad de Autores nas festas ... Musicalmente falando, Francisco era un home brillante. O seu talento serviulle para compoñer algunha que outra pequena peza para ser interpretada pola súa banda. Por desgraza, daquelas composicións non se conserva partitura ningunha, apenas a lembranza dos informantes que Campos entrevistou para a elaboración do seu estudo.
En Cerdedo, durante as primeiras décadas do século XX, existiron e mesmo coexistiron cinco bandas de música: a Banda de Campio Garcia (até 1905), a Banda de Constantino Paz (dende 1895-1905 até 1922), a de Ramón Lavandeira (a Banda de Cavenca, dende 1908-11 até 1922), a de Manuel García (dende 1922 até 1934) e a Banda de Francisco Cerdeira (dende 1910 até 1936, nunha primeira época).
Na prensa daqueles anos atopamos referencias (poucas) á actividade musical da Banda de Cerdeira: en setembro de 1914 os seus músicos amenizaron, a canda o gaiteiro de Cambeiro[?], as festas de Bugarín (Castro) na honra da Virxe da Saleta (Progreso, 13-9-1914); en febreiro de 1915 tocaron en Cerdedo co gallo da celebración do Ecce Homo e As Dores (Progreso, 7 e 11-2-1915); en 1917 acompañaron a manifestación agrarista do 1º de Maio en Cerdedo, a canda a Banda de Constantino Paz (Progreso, 3-5-1917); en 1931 afervoaron o republicanismo durante a celebración en Deán (Figueiroa) do 1º de Maio, interpretando o “Himno de Riego” e “A Marsellesa” (El Pueblo Gallego, 7-5-1931); en agosto de 1934 participaron nas festas do San Roque e o Santo Antonio en Carballedo (Cotobade), cadrando cos Gaiteiros de Soutelo e cos Campanos de Almofrei (El Pueblo Gallego, 25-8-1934)...
Da esculca no papel vello, tamén obtivemos os seguintes retallos que veñen completar o retrato deste persoeiro esquecido:
O 16 de xaneiro de 1912, Francisco Cerdeira presentou no Negociado de Fomento do Goberno Civil de Pontevedra a solicitude de explotación de 16 hectáreas da mina de estaño “La Aurora”, sita no monte das Galladas, na parroquia lalinesa de Zobra (Progreso, 17-1-1912). En Progreso (23-1-1912), Cerdeira figura como propietario da devandita concesión mineira. O 16 de xullo de 1912, o gobernador civil concedeulle a licenza de explotación do mineral (Progreso, 17-7-1912).
Por El Compostelano (1-9-1927) sabemos que Francisco Cerdeira fora nomeado pola Audiencia Territorial da Coruña xuíz municipal suplente en Cerdedo.
El Pueblo Gallego do 9 de outubro de 1929 informa que Eduardo Ortega y Gasset –irmán do filósofo– entrevistárase en Cerdedo con Francisco Cerdeira co obxecto de mercarlle a mina “Progresiva”, localizada na parroquia de Zobra. As negociacións non remataron en acordo, xa que, oito meses despois, El Pueblo Gallego (5-6-1930) publicaba que deran comezo en Zobra os traballos nas minas de estaño “La Progresiva”, propiedade de Francisco Cerdeira.
En novembro de 1934, a Administración de Rendas Públicas (Facenda) reclamoulle a Cerdeira 234 pesetas (El Pueblo Gallego, 22-11-1934). En xuño de 1935, Facenda volve apremalo co pago de canon de minas que tiña en descuberto (El Emigrado, 7-6-1935).
En Cerdedo, durante a República, desaparecidas as bandas de Constantino Paz e de Ramón Lavandeira, os músicos e os afeccionados aliñáronse xa coa banda do mestre Francisco Cerdeira Gil, xa coa banda do mestre Manuel García Beiro (1900-1964), atendendo á ideoloxía que profesaban os seus directores. Cerdeira foi un destacado dereitista (causa 1.306/36 contra Pancho Varela) e García un conspicuo esquerdista (dirixente local do PRRS en 1931; despois IR).
No ano 1931, pouco despois de proclamada a II República, creouse a “Asociación Nacional de Directores de Banda”. Froito da sinerxía, en decembro de 1932 xurdirá o “Cuerpo Nacional de Directores de Bandas de Música Civiles” (Lei do 20 de decembro de 1932). O seu “Reglamento” publicarase en 1934 e, en 1935, o “Escalafón”.
Francisco Cerdeira solicitoulle á alcaldía de Cerdedo a expedición dun documento que certificase a súa condición de director da banda de música municipal. Isto non era certo, Francisco Cerdeira, como Manuel García eran directores de senllas bandas de música “particulares”, porén o papel timbrado éralles imprescindíbel para ingresar no recén creado “Cuerpo Nacional de Directores de Bandas de Música Civiles”. Cerdeira fíxose coa dita certificación e García non, polo que, véndose agraviado, denunciou a irregularidade no xulgado da Estrada. No arquivo do colectivo Capitán Gosende conservamos uns documentos privados nos que o alcalde republicano Antonio Sueiro Cadavide (PRRS-PRRSI-IR) nega toda implicación na fraude, aseverando que xamais lle asinara tal certificado a Cerdeira. Durante o Bienio Negro, no cal Cerdedo quedou nas mans dunha Xestora dereitista e caciquil, perpetrouse a desaparición dos libros de actas do Concello correspondentes ao período 1931-1933. Buscábase borrar da historia cerdedesa a paréntese edificante do Bienio Progresista? Este feito corrobora que alguén actuou de costas ao alcalde Sueiro.
De calquera xeito, en xuño de 1935, o xuíz da Estrada Fermín Bouza Brey imputoulles ao exalcalde e ao músico o delito de falsidade en documento público, culpando a Sueiro de lexitimar coa súa sinatura a categoría de director de banda municipal na persoa de Francisco Cerdeira. Bouza Brey esixiulles a Sueiro e a Cerdeira cadansúas 3.000 pesetas de fianza. Mesmo así, en decembro dese mesmo ano, no xornal El Compostelano (19-12-1935) publicábase a escala do Corpo de Directores de Bandas de Música e nela, Francisco Cerdeira Gil, director da Banda de Cerdedo, aparecía consignado na clase sexta, co número 77.
Un ano despois, o 14 de xullo de 1936, tres días antes de que acontecese o golpe de Estado fascista, iniciábase no xulgado da Estrada o xuízo contra Antonio Sueiro Cadavide e mais Francisco Cerdeira Gil. A fiscalía plantexou a acusación nos seguintes termos: Antonio Sueiro Cadavid, el 27 de junio de 1933, a sabiendas de la falsedad que cometía, expidió una certificación haciendo constar que el otro procesado, Francisco Cerdeira, era director de la banda de música municipal, no existiendo tal banda municipal; utilizando luego tal certificación para lograr el ingreso en la Asociación Nacional de Directores de Bandas Civiles de Música. O fiscal acabou solicitando a suspensión da vista pola ausencia dalgunhas testemuñas de relevancia. O avogado cerdedés Ánxel Campos Varela ocupouse da defensa dos acusados (El Pueblo Gallego, 15-7-1936).
O contencioso provocou a inhabilitación de Antonio Sueiro Cadavide como alcalde. A súa incapacitación afastouno da primeira liña da política e, probabelmente, evitou que fose vítima mortal da represión obrada en Cerdedo polos fascistas sublevados.
Tres meses despois, o xornal Progreso (15-10-1936) levaba ás súas páxinas que Antonio Sueiro e Francisco Cerdeira foran absoltos dos cargos, ya que no pudo probarse el delito debido a la desaparición de los libros de actas del ayuntamiento de Cerdedo en que se hacía figurar el acuerdo que se tacha de falso.
Aínda en outubro, no xornal El Diario de Pontevedra (22-10-1936) consta que Cerdeira, coherente coa súa ideoloxía, constribuíra con 15 pesetas en prol do exército franquista.
O 15 de xuño de 1939, El Pueblo Gallego publicou que Francisco Cerdeira interpuxera un recurso ante o Tribunal Provincial do Contencioso contra o acordo da corporación de Cerdedo (17 de abril de 1939) polo cal se desestimaba a solicitude do recorrente, quen reclamaba que se lle recoñecesen os dereitos como director da banda de música municipal de Cerdedo e que se lle aboase o que lle correspondía por tal concepto. En 1952, Cerdeira faríase cargo da dirección da banda de música de Cuntis.
O músico Francisco Cerdeira morreu o 10 de abril de 1957, con case 73 anos de idade. Dorinda Biéitez, a súa muller, non foi quen de asimilar a perda e desvariou de vez. Segundo testemuños orais, a muller adoito acudía ao cemiterio parroquial e deitábase enriba da lousa da sepultura, conversando cos despoxos de quen fora o seu home.
A tumba de Francisco Cerdeira Gil, un dos grandes directores musicais que deu Cerdedo, sitúase perto da entrada do camposanto. A lápida carece de inscrición. Non hai rúa nin beco na localidade que lembre o seu nome. Cerdedo en estado puro.
0 Comentários

As do 31, algo máis que unhas eleccións municipais

27/1/2021

0 Comentários

 

A Estrada republicana (2)

Xoán Carlos Garrido
Imagem
Xosé Otero Abelleira, director de "El Emigrado", coa súa filla, na varanda do Centro de Emigrados coa bandeira republicana

O 8 de marzo de 1931 celébrase unha asemblea xeral extraordinaria do Centro Republicano para escoller os candidatos para as eleccións municipais, presentándose por aquelas circunscricións que ven máis posibilidades de trunfar: Pola Estrada, Consolación: José Constenla Rodríguez. Polo Foxo e Vinseiro, Manuel Rocamonde e José Pereiras Vidal. Por Oca-A Mota: Ramón Gambino Pazos. Facultándose á directiva para nomear máis candidatos onde atopen posibilidades. Compre subliñar o debate que se produce cando Otero Abelleira propón non participar nas eleccións baseándose en que considera que aínda non se atopan con forza suficiente para enfrontar este desafío, tanto pola diseminación da afiliación que fai difícil aglutinar nun distrito a suma necesaria para lograr o obxectivo de sacar o concelleiro, como por dubidar da limpeza do proceso. Se ben ao final o propio Otero Abelleira considera que se debe acatar a disciplina da Federación Republicana Galega, quen optou por participar nas eleccións, e ademais tamén valorou positivamente que iso sirva para que a xente se defina e coñecer cantos republicanos reais hai verdadeiramente. Tamén é interesante a argumentación de Torres Agrelo e Fondevila a respecto do importante que é “foguearse” en lizas electorais para a propia formación. Compre ter en conta que Torres Agrelo xa tiña formación de sobras neste sentido pois interviñera na loita de bandos da primeira década do século pola facción de Antón Losada Diéguez, e xa seguidamente, nas eleccións nas que as Irmandades da Fala, capitaneados polo mesmo Losada, se enfrontaron co mesmo Marqués de Riestra.

O xornal El Emigrado, a pesares de ser dirixido por Otero Abelleira e o seu grupo vencellado ao Centro Republicano, tenta dar unha imaxe de neutralidade. Agora ben, as súas proclamas deixan caer unha crítica ao voto cativo e ao caciquismo ao publicar: “Xovenes que por primeira ves ides a exercitar o voso dereito na loita eleutoral que se aveciña, ¡Vede ben o que facedes! Non consintades en ser asoballados como o foron vosos pais”. Manuel García Barros ía publicar o seu primeiro libro e aproveitou a campaña electoral para deixar a seguinte recomendación no xornal: “Ningún eleutor debe comprometer o seu voto. Ise é un dereito que ten que exercitar libremente, conforme ás súas ideas. Ó que deben comprometerse todos, eleutores e non eleutores, e a adequerir un exemplar de ‘Contiños da Terra’, ilustrado por Castelao, Comeiro, Blanco Garrido, Rodeiro e Galán, que vai a saír axiña”. O empresario Manuel Porto Verdura publica unha aclaración diante do confronto electoral para manifestar que se vai manter á marxe: “es mi deseo no hacer por el momento más política que la que me vengo dedicando a ella desde hace algún tiempo esto es la de electrificar las aldeas y la de contribuír en lo posible con mi esfuerzo particular al engradecimiento y ornato de la villa. Por lo tanto dejo en libertad a todos mis amigos para que voten por quienes crean más conveniente”.
Santiago Casares Quiroga, o futuro presidente do goberno da República e ministro en diferentes gabinetes desta, escreba aos republicanos da Estrada desde o cárcere para aceptar o seu nomeamento de Presidente de Honor: “Pocos galardones pudieran serme tan deseables como el verme elevado a la máxima dignidad en un Centro que, como el de La Estrada, representa la depurada cristalización del ímpetu de santa rebeldía que durante años enfervorizó a esa comarca -nobre tierra de luchadores y ejemplar vivo de ciudadanía- haciendo de ella matriz y cuna de la recia y fecunda Galicia nueva”.
A igrexa coas súas inxerencias a favor da ditadura e da monarquía vai provocando a polarización anticlerical das forzas democráticas e de esquerda. Estas denuncian que os cregos en xeral están intervindo directamente nas eleccións municipais a favor do que eles chaman bloque “gubernamental ou riestrista”. Nominalmente refírense ao crego de Loimil e ao de Agar. Compre subliñar como desde este sector galeguista de esquerdas hai tamén loanzas cara outros relixiosos neses días de campaña. No devandito xornal local que lles servía de expresión saudase a visita de Antonio Rodríguez Fraiz á súa sede e reflectíase a seguinte nova en galego: “O día 6 do actual tomou posesión da parroquia de Santa Mariña de Tomonde (Cerdedo) o seu novo abade noso bon amigo D. Casimiro Cubela García, gran entusiasta da causa galeguista”. Ambos os dous cregos, Casimiro, amigo íntimo de Cabada Vázquez, e Rodríguez Fraiz, terán despois un certo papel na resistencia contra o franquismo. O primeiro mesmo será encarcerado e sometido a Consello de Guerra no ano 48. E o segundo faría un traballo intelectual intenso de valorización do patrimonio, historia e cultura de Terra de Montes. O caso é que a cuestión relixiosa será un motivo de controversia durante todo o período republicano. E outra será a cuestión nacional. Otero Pedrayo aparece en portada de “El Emigrado” de 1931 con colaboración exclusiva para poñer o acento en que co cambio de réxime que se aveciña, partindo da experiencia pasada, Galiza quedaría tan maltratada coma sempre se non se muda o problema de fondo do centralismo.
Mais certamente o confronto será moi intenso. García Barros descríbeo como as “hostes xenerosas da democracia baténdose cos buitres cazurreiros a peito descuberto”. Mais o que estaba en xogo era evidente para todos que ía máis alá dunhas eleccións municipais.

* Publicado no Faro de Vigo, 26-01-2021

Imagem
José Fondevila Torres, un dos activistas principais do republicanismo estradense.
0 Comentários

A “Festa do Canteiro” en Cerdedo (1976-1978)

23/1/2021

0 Comentários

 
Ao vuxa Marcos Escudero,
escultor do Campo das Laudas.

Calros Solla
Imagem
Cartel da Festa do Canteiro do ano 1976 (Xulio Maside).
ImagemO vervo xido. A fala secreta dos canteiros de Cerdedo (Calros Solla, 2011).
A primeira edición da desaparecida “Festa do Canteiro” de Cerdedo celebrouse no ano 1976. Conforme lemos na prensa da época (El Pueblo Gallego, 28-3-1976), a xunta organizadora do evento, que o fixara para o 18 do mes de xullo, lexitimaba a celebración, aclarando que non era a súa pretensión facerlle sombra á festividade relixiosa do Ecce Homo nin, tampouco non, argallar unha vulgar lupanda: Esta festa non xurde por simpre capricho de orgaizar unha festa máis –Cerdedo ten abondo coas do Ecce Homo– ou tamén por deixarnos levar de algún xeito das recentes e prolíficas festas gastronómicas. Cerdedo quer voar máis alto e orgaizar esta “Festa do Canteiro” partindo do innegábel intrés social e cultural que representa pra Galicia enteira, e sobor de todo pra este pobo cerdedense, o antergo e moi nobre oficio de “canteiro”.
Amais, os organizadores engadían catro razóns xustificativas: a) Dar a coñecer e resaltar dalgún xeito o granito como materia nobre na construción, sobor de todo en Galicia. b) Recoñecer e valorar a mestría e o arte dos nosos canteiros, agradecéndolles diante da historia o traballo sacrificado, o saber e a ilusión que tantos moimentos encerran detrás da laboura artística que contemplamos. c) Promover o estudo da Terra de Cerdedo como berce de grandes mestres canteiros, hastra o feito de que “cerdedense” e “canteiro” veñen a identificarse de cotío. d) Promocionar o verdadeiro arte de traballar a pedra e chegar a facer unha “Escola de Canteiros” en Cerdedo. E desta maneira, concienciar ao pobo galego da necesidade de gardar celosamente o noso patrimonio arquiteutónico-artístico como herdade preciosa dos nosos maiores e da que nós non somos máis que responsables administradores.
O 16 de setembro de 1976, o xornal El Pueblo Gallego anunciaba a Festa do Canteiro para o día 26, posto que os organizadores aínda estaban traballando na programación. O adiamento dos actos obrigou a rectificar a data nos carteis deseñados para a ocasión polo pintor vigués Xulio Maside.
El Pueblo Gallego do domingo 26 de setembro, baixo o titular “Cerdedo. Primera ‘Festa do Canteiro’”, achegaba o programa de actos. O acontecemento festivo desenvolveuse na capital do concello. Iniciouse ás once da mañá coa lectura do pregón, a cargo do escritor bearicés Francisco Ogando Vázquez (1913-2005), que foi catedrático e director do instituto Otero Pedrayo, en Ourense.
Ao mediodía, oficiouse unha misa en galego na igrexa parroquial de San Xoán. Seguidamente, rendéuselle unha homenaxe póstuma ao mestre de canteiros Francisco Viéitez Viéitez. Á unha da tarde tivo lugar un acto académico verbo da figura do canteiro. Interviron os profesores Alfredo García Alén (1923-1981) e Carlos Amable Valiñas e mais o crego Antonio Rodríguez Fraiz (1912-1995). Aproveitouse o acto para facerlles entrega duns pergameos de honra aos canteiros mais veteranos de cada unha das oito parroquias do municipio. Pechouse a sesión matutina coa presentación do libro Los canteros gallegos, publicado ese mesmo ano por Xosé Filgueira Valverde (1906-1996) e que recolle unha conferencia pronunciada en 1973 polo polígrafo pontevedrés na sede viguesa da Asociación de Amigos de los Pazos. Tras a misa de doce, servíronselles a todos os asistentes mexillóns de balde, pan de millo e viño. Houbo xantar de confraternidade e, xa pola noite, déuselle remate á xornada cun “baile-verbena”.
Esporeado xaora pola iniciativa, Antonio Rodríguez Fraiz publicaría seis anos despois, en 1982, o seu libro Canteiros e artistas de Terra de Montes e ribeiras do Lérez.
Malia non atopar rastro na prensa galega verbo da segunda edición da “Festa do Canteiro” (ano 1977), ben seguro se celebrou, xa que, El Pueblo Gallego do primeiro de xullo de 1978, na sección “Mirador de la Herrería”, informaba que co gallo da celebración o domingo día 23 de xullo da “III Festa do Canteiro” en Cerdedo, convocárase un concurso fotográfico patrocinado polo Ministerio de Cultura arredor da “arte na pedra”. Velaquí as bases do certame: El motivo artístico estará relacionado siempre con la piedra: casas, iglesias, cruceiros, hórreos, puentes, calzadas etc. La modalidad será en blanco y negro y los tamaños: mínimo 18x24, montada en cartulina de 24x30; y máximo de 30x40, montada en cartulina de 50x60. O prazo de presentación das fotografías finalizaba o día 19 de xullo. Os traballos debíanse entregar na casa do concello de Cerdedo, pechados nun sobre ou carpeta, cuxo interior contería unha reprodución da fotografía en tamaño 7x10, en brillo. No reverso da instantánea, escribiríanse o nome e apelidos do autor e mais un lema. No tocante ás recompensas, establecéronse 15.000 pesetas para o primeiro premio, 12.000 pesetas para o segundo, 8.000 para o terceiro e un premio especial de 15.000 pesetas á mellor fotografía dalgún motivo artístico, en piedra, de la villa de Cerdedo. Indicábaselles tamén aos concursantes que as obras premiadas e mais os seus clixés pasarían a ser propiedade da Comisión organizadora da “III Festa do Canteiro”.
O 20 de xullo, tres días antes da celebración da festa, El Pueblo Gallego avisaba que a comisión organizadora ampliara o prazo de presentación de traballos fotográficos até o venres 21, comunicaríase o veredicto o 22 e a entrega de premios sería o domingo día 23, no transcurso dos actos festivos.
O 26 de xullo, El Pueblo Gallego, a toda plana e baixo o titular “En Cerdedo”, publicou unha reportaxe da xornada, asinada polo polifacético cotobadés Lalo Vázquez Gil (1927-2016), que cubrira o evento. A reportaxe ilustrouse cun debuxo das ferramentas de canteiro, tomado da Etnografía: Cultura material de Xaquín Lorenzo (1962). Lalo deulle principio ao texto nun chapurreado latín dos canteiros: Os humáns de Avedra, arjinas sulicantes (debe dicir: xulicantes), apatulados, arpados (debe dicir: arpolidos) no murio feito (debe dicir: mariñado) chirimboleira (debe dicir: churuvía); xidos samarúas (debe dicir: xamarúas), de verbo (debe dicir: ghalruada) como arría (A tradución dende o vervo xido viría expresar algo así: “Os homes de Pontevedra, canteiros calados, asentados, ricos no traballo feito música; bos compañeiros, de palabra como a pedra”). O xornalista xustificou o preludio afirmando que deste xeito comezaba o anteproxecto, xa redactado, de creación dunha Escola de Canteiros na provincia de Pontevedra.
Vázquez Gil enfía, a seguir, un parágrafo laudatorio do gremio: Allí veteranos canteros, dulces, recios, curtidos y olvidados canteros, que han llenado de encajes en piedra toda Galicia, creadores y plasmadores de una cultura que, desde la prehistoria hasta hoy, han dejado su huella en petroglifos, mámoas, castros, citanias, ciudades, villas, calzadas romanas, puentes, petos de ánimas, cruceros, hórreos, fuentes, relojes de sol, capillas, iglesias, catedrales, monasterios, castillos, pazos, casas, y a los que la sociedad no ha tratado con justicia.
O reporteiro auguraba que a festa iría adquirindo máis forza co tempo (Lalo non posuía o don da infalibilidade). A xornada comezou cunha misa na que tomaron parte o gobernador civil, o delegado de Cultura, o alcalde de Cerdedo e os veciños da localidade e da comarca. O oficio relixioso dirixiuno o padre Isorna (1921-2016). Lalo Vázquez gabou a homilia pronunciada por Isorna: un verdadero canto poético dedicado a los canteiros, a la piedra que florece en sus manos en esta rosa de Galicia, salientando as seguintes pasaxes: Habló de esta Tierra de Montes, de estas laxes, de los inicios en Campo Lameiro, de los druidas de la piedra –canteros– que llenaron Galicia de obras cimeras del arte y del amor que por ella sienten, “pica na pedra, na pedra pica”, y que, si la hacen llorar y la golpean, es para eternizarla en cruceros, en monumentos, para que dejando de ser piedras, sean catedrales, altares o sartegos.
Finalizada a misa, as autoridades visitaron a exposición de fotografías, instalada no Grupo Escolar. Nela expúñanse máis de cincuenta traballos presentados a concurso. Segundo as deliberacións efectuadas de véspera, procedeuse á entrega de premios. Velaquí o veredicto do xurado: Antonio Prieto Barbeitos foi merecente do primeiro premio pola fotografía intitulada “Ergamos os peitos” (bello conjunto de hórreos en un cumio). O segundo premio levouno Vicente Caramés Fortes pola fotografía “A ponte da Cavadosa” (recia temática de paisaje); e Manuel Campos Nodar gañou o terceiro premio por “Sinfonía en piedra” (extraordinaria concepción de la fachada de Santa María de Pontevedra). O premio especial recaeu sobre Gabriel Rubio López, polo traballo “Cerdedo III” (hermosa perspectiva local).
No salón principal do colexio leuse o pregón –a cargo de Pousada Covelo–, e, a continuación, interveu Caramés, nomeado alcalde en 1974, aínda con Franco sobre terra: Ojalá el sudor de nuestros canteros no sirva para sembrar tierras ajenas. Ojalá, pronto, el sudor, el trabajo y los canteros hagan posible que la Tierra de Montes no sea solamente eso: montes. Por desgraza, en Cerdedo o vacuo discurso imposibilista dos seus gobernantes no mudaría en corenta anos. Do “Terra de Montes é só iso: montes”, do alcalde Caramés, a “Que culpa teño eu de que esta terra só dea toxo”, do alcalde Balseiros. Calvus turpis nihil compton.
Recolle Vázquez Gil na súa reportaxe que, naquela altura, barruntábase a posibilidade de que a anunciada Escola de Canteiros de Pontevedra contase con dúas sedes: unha no mosteiro de Poio e outra en Cerdedo lugares ambos de tradición canteril y de estudio. O anteproxecto seica xa estaba en poder do galego Pío Cabanillas (1923-1991), o ministro de Cultura e Benestar durante a Lexislatura Constituínte.
Ao ano seguinte (1979), fundouse en Poio a Escola de Canteiros de Pontevedra. A Cerdedo quitáranlle o caramelo da boca. Os mandatarios cerdedeses, coma sempre, non souberon defender os intereses do municipio. Probabelmente, este doloroso desengano fixo que a do ano 1978 fose a terceira e a derradeira edición da Festa do Canteiro.
Conclúe Lalo Vázquez a súa reportaxe en Cerdedo engadindo que, tras o discurso do gobernador civil Faustino Ramos Díaz (que lamentó no poder expresarse en la lengua de Castelao), houbo comedela campestre en una umbría carballeira donde –sardiñada, truchas, carne y vino– se celebró una fiesta campestre con gaita y queimada. O lugar ameno escolleito para o banquete foi o arboredo da Insua, á beira do río do Castro, illote fluvial no que se instalaron unhas mesas corridas de madeira. Como ben anota o xornalista, a sobremesa na Insua contou cun convidado insospeitábel: o actor de orixe galega Sancho Gracia (o televisivo Curro Jiménez (TVE: 1976-78)) que, coñecido do gobernador, fixo acto de presenza, departindo amigabelmente cos asistentes, ben seguro, na nosa lingua.
En 2010, trinta e dous anos despois da derradeira edición da Festa do Canteiro, inaugurouse en Cerdedo o chamado Museo da Pedra cuxos fondos (paupérrimos) conxugan á perfección o desleixo e a incompetencia dos seus promotores. Segundo as malas linguas, a escultura do canteiro que no exterior recibe os visitantes ten un aire co alcalde vello.
En 2011, co mecenado de Edicións Morgante, tirabamos do prelo o libro O vervo xido. A fala secreta dos canteiros de Cerdedo, cuxa segunda edición está xa ao dispor dos seareiros e usuarios da xerga. Oreta en pinzas, domine nostre!

Imagem
Los canteros gallegos (Filgueira Valverde, 1976).
Imagem
Canteiros e artistas de Terra de Montes e ribeiras do Lérez (Rodríguez Fraiz, 1982).
0 Comentários

Aqueles caciques de Cerdedo nos seus tolos cacharros

13/1/2021

3 Comentários

 
Imagem
Comparanza entre un ómnibus (esqu.) e un ripert (der.).
Calros Solla
Do xornal pontevedrés Progreso do primeiro de setembro de 1914 escolmamos a seguinte nova: Se ha puesto en circulación, para el servicio a Sotelo de Montes, un hermoso coche automóbil titulado “La Folgosana”, propiedad de nuestro estimado amigo don Francisco Cachafeiro. Es un coche cómodo y el chofer que lo dirije, un excelente mecánico.
No tamén pontevedrés La Libertad do 17 de setembro, aclárasenos un chisco o proxecto empresarial: Se ha establecido un nuevo servicio de automóviles entre esta ciudad (Pontevedra) y Carballino (O Carballiño-Ourense). Los cómodos y elegantes coches hispano-suízos, que se destinan a este servicio, son propiedad de los señores Cachafeiro y Campos y se llaman “La Folgosana”. Deseamos un éxito a la empresa.
Polo xornal El Diario de Pontevedra (14-1-1915) sabemos que os automóbiles de “La Folgosana” estacionaban e fornecíanse de combustíbel no garaxe do mecánico-electricista suízo Julio Senn, en Pontevedra, situado “frente a los muelles de pequeña velocidad de la estación de ferrocarril”. Cómpre lembrar que a antiga estación de tren pontevedresa localizábase na actual praza da Galiza. Por ser máis precisos, o “Garage Senn” situábase na, antano e hogano, rúa de Andrés Mellado. En xaneiro de 1915, as instalacións do garaxe Senn en Andrés Mellado van ser pasto das lapas. Un ano despois, Julio Senn abriría un taller de reparacións electro-mecánicas de automóbiles e bicicletas na rúa da Peregrina.
Este Francisco Cachafeiro tiña por segundo apelido Cabano, e era fillo de Francisco Cachafeiro Vaamonde (†1918) (que fora alcalde de Cerdedo a finais do século XIX). Os Cachafeiro eran naturais da parroquia cerdedesa de Folgoso. Francisco Cachafeiro Cabano (†1934) era enxeñeiro e contratista de Obras Públicas, ocupación na que se vai prodigar a liñaxe Cachafeiro: o seu irmán Ramón Cachafeiro Cabano, o fillo deste, Ramón Cachafeiro Varela etc. Entre outras moitas obras, os Cachafeiro víñanse facendo dende finais do século XIX coas adxudicacións de construción e mantemento da estrada Barbantiño-Pontevedra, é dicir, a estrada de Ourense, a actual N-541, por onde tamén circulaban os seus autobuses.
Quen é o Campos que, asociado con Cachafeiro, puxo en funcionamento a liña de trasporte de viaxeiros? “Campos” é un apelido común en Cerdedo. Puidéramos pensar que o tal Campos fose Xosé María Campos Varela, médico titular de Cerdedo, irmán, entre outros, do avogado e conserveiro Ánxel Campos Varela (monárquico e agrarista), que ocupará fugazmente a alcaldía do Vigo republicano. Ánxel Campos, que mesmo recibirá a medalla da Orde da República, afiliarase a Falanxe tras o golpe de Estado de xullo do 36 (El Pueblo Gallego, 17-9-1936 e 6-10-1936). Pola súa banda, Xosé María Campos Varela, afervoado agrarista, tamén acabará abrazando a sublevación fascista (El Diario de Pontevedra, 22-10-1936).
Ramón Cachafeiro Cabano (†1947), fillo do exalcalde cerdedés Francisco Cachafeiro Vaamonde e irmán de Francisco, casou con Vitorina Varela Garrido, filla do tamén alcalde cerdedés Xerardo Varela Figueroa (†1937). Os Cachafeiros e o Varela eran os homes fortes do deputado Riestra en Cerdedo.
Xerardo Varela sucedera na alcaldía cerdedesa ao seu consogro Francisco Cachafeiro Vaamonde. Ramón e Vitorina serán pais, entre outros, de Ramón Cachafeiro Varela (neto e afillado de Xerardo Varela e alto cargo da empresa MZOV), e por tal, os Ramóns serán cuñado e sobriño, respectivamente, de Francisco Varela Garrido, fillo de Xerardo Varela. O díscolo Pancho Varela foi activista republicano e era secretario do concello de Cerdedo en xullo de 1936. Segundo lemos na causa 1.306/36, Pancho foi entregado polos Cachafeiro aos fascistas, que o fusilaron, tras xuízo-farsa, un ano despois. Pola banda da muller, Xerardo Varela era así mesmo bistío de Francisco Nieto González (Paco Nieto), “brigada caballero mutilado”, presuntamente implicado en episodios de represión tras a sublevación militar do 36 (Pereira, D.: A II República e a Represión franquista no Concello de Cerdedo, 2006). Paco Nieto era o chofer da Pendanga, un pequeno autocar (a camioneta) que carrexaba nos feirantes cara aos mercados de Soutelo, Famelga, Cuspedriños...; nos músicos, cara as romaxes dos santos de lonxe; nas poubanas, cara aos areais de Marín. Paco Nieto era sobriño de Francisco González Caramés Majito, socio de Ramón Cachafeiro Varela no consorcio MZOV, a compañía que uniu por camiño de ferro Medina del Campo con Vigo, nunha angueira que enviou anticipadamente a moitos obreiros para a tumba. Inhabilitado para o maxisterio e condenado á perpetua o en consello de guerra, Francisco Varela Buela, o mestre republicano de Cerdedo e secretario técnico do concello, houbo de gañar a vida póndolles escola en Campobecerros (Castrelo do Val) aos fillos dos carrilanos e, entre eles, aos de Cachafeiro Varela. Eis a caridade dos vencedores. (Léase: Cid, R.: Carrilanos: Os túneles dun tempo, Xerais, 2005). Unha filla de Paco Nieto casou con Manuel Gutiérrez Torres, alcalde de Cerdedo durante a ditadura (1950-4; 1958-65) e xefe local de Falange. Manuel Gutiérrez Pérez, pai de Gutierrez Torres, casara en segundas nupcias con Carme Díaz Gutiérrez que, á súa vez, enviuvara de Serafín Sieiro Moreira, alcalde riestrista de Cerdedo (1920-3). Os Gutiérrez estiveron presuntamente implicados en episodios de represión tras a sublevación militar do 36 (Pereira, D.: A II República e a Represión franquista no Concello de Cerdedo, 2006).
A vinculación entre os Cachafeiro e os Campos Varela era moita. Valla un exemplo: En setembro de 1912, Candelaria Campos Varela, irmá de Xosé María, ingresou no convento das clarisas en Pontevedra. Un ano despois (decembro de 1913), amadriñou a sú profesión relixiosa Henriqueta Camiña Losada que, poucos meses despois, en xaneiro do 14, contraería matrimonio en Cerdedo con Xosé María Campos Varela. En outubro do ano 1912, outro dos irmáns, Xesús María Campos Varela fora nomeado capelán do convento de Santa Clara.
Henriqueta Camiña Losada era irmá de Carme Camiña Losada, fillas do boticario de Cerdedo Henrique Camiña Nieto, falecido en 1896. Carme Camiña casou co boticario de Cerdedo Gumersindo Bugallo Bouza (†c.1912). Carme Camiña Losada e mais os seus fillos Helena e Ánxel Bugallo Camiña (dirixente local de Izquierda Republicana) serán vítimas da represión en Cerdedo tras o golpe de Estado fascista de xullo de 1936 (Solla, C: Así aprenderán a non ter ideas. Agrarismo, caciquismo e República en Cerdedo, 2016).
Porén, retomando o fío, o socio de Cachafeiro Cabano non é o cerdedés Campos Varela, senón o estradés Pedro Campos Rozados, adiñeirado empresario curtido no sector da locomoción terrestre e, no eido político, adicto tamén ao candidato riestrista (Progreso, 12-2-1922). O xornal El Norte de Galicia do 29 de maio de 1914, adiántanos que Pedro Campos partira cara a Barcelona co obxecto de adquirir tres coches automóbiles e un camión para establecer a liña entre Pontevedra e O Carballiño, pasando por Cerdedo. A empresa de automoción Hispano-Suiza fundárase na Cidade Condal en 1904. “La Folgosana” tivo unha vida efémera, quizais condicionada polas perdas acaecidas por mor do incendio do garaxe Senn. Xa en 1917, Pedro Campos, dono dos autobuses de liña “El Águila”, fixérase cargo dos servizos Pontevedra-O Carballiño e Cuntis-Compostela. As iniciativas de Pedro Campos acabarán consolidándose na empresa de transportes “La Estradense”, aínda en activo.
O transporte motorizado de viaxeiros “La Folgosana” entrou en rivalidade cos coches tirados por cabalos (as carrilanas) da empresa “La Cerdedense” (ou “El Cerdedense”), fundada no principiar do século polo empresario local Secundino Bugallo Sieiro. Secundino Bugallo investirá nos seus proxectos empresariais o diñeiro obtido cun premio da lotaría. En 1913, Antonio Gómez era un dos seus maiorais. As sancións por infrinxir o regulamento verbo do número de pasaxeiros eran habituais (Noticiero de Vigo, 22-8-1913).
No mesmo ano 13, o veciño da parroquia de Figueiroa (Cerdedo) Constantino Troitiño Sieiro, empresario de coches da competencia, é denunciado pola Garda Civil por conducir un riper con 34 asientos y ocho caballerías de tiro, careciendo de licencia y numeración el vehículo. Aplícaselle unha multa de 20 pesetas (El Correo de Galicia, 28-8-1913). En setembro do ano 1935, Costantino Troitiño, Francisco Arca Valiñas e Roxelio Arca Rivas (entre outros) serán axuizados por interromper bruscamente os cultos do Xoves Santo na parroquial de Figueiroa (El Pueblo Gallego, 1-9-1935). Un ano despois, Francisco Arca sería asasinado por falanxitas de Cerdedo na Ponte do Barco (Pedre). Constantino Troitiño rexentará en Cerdedo unha tenda de ultramarinos e, asemade, a empresa de transportes “La Trucha”, con vehículos xa motorizados: feiras (Doade, Pontevedra...) e festas.
No ano 1914, Secundino Bugallo Sieiro vendeulle a empresa a un tal Manuel Portas. En 1900, dende Pontevedra saía diariamente un coche ás 2’50 h da mañá con destino Cerdedo; tornando á capital ás 14:00 h. Catorce anos despois, dende Pontevedra aínda saía, de xeito cotián, un coche de cabalos ás 15:30 h e tornaba ás 9:00 h (do día seguinte). Paseniñamente, os coches de cabalos e os riperts (na honra de monsieur Ripert, o seu inventor) irán pasando á historia. O roncexar arfante dos Hispano-Suíza de “La Folgosana”, ascendendo as costas de Viascón ou de Dorna, sinalaban unha nova época. Os cabalos rinchantes de “La Cerdedense”, e os máis tiros, quedarían relegados á denominación dunha unidade de potencia.
Secundino Bugallo Sieiro, Secundino do Monte, contraerá matrimonio con Carolina Varela Garrido, filla do alcalde Xerardo Varela Figueroa. En 1912, sucederá o seu sogro na alcaldía de Cerdedo. Do matrimonio nacerá Carolina Bugallo Varela, presuntamente implicada en episodios de represión tras a sublevación militar do 36 (A II República e a Represión franquista no Concello de Cerdedo, 2006). Como se comproba, baixo o control sempiterno da dereita caciquil, o nepotismo foi unha práctica enraizada na política cerdedesa, agás no trienio agrarista (1917-1920) e no primeiro bienio republicano (1931-1933). De pura endogamia, a xenética do poder foi depauperándose até provocar en 2016 a vergoñenta desaparición do municipio.
Amais de ser pioneiro na condución de pasaxeiros, Secundino Bugallo Sieiro, alcumado o eléctrico Patita, tamén foi precursor en Cerdedo na condución da electricidade. Dende 1907, Secundino Bugallo fora autorizado a empregar 500 l de auga por segundo do río Lérez para usos industriais. O 4 de xuño de 1912, o xornal Progreso informa que o Ministerio de Fomento autorizaba a Secundino Bugallo Sieiro a establecer una línea de transporte de energía eléctrica con destino a alumbrado y fuerza motriz desde el lugar de “Insua” o “Torre dos Mouros” (na ribeira do Lérez), hasta la villa de Cerdedo (Real Orde do 28 de maio de 1912). Henrique de Francisco, o mecánico da hidroeléctrica de Dorna, foi o encargado de montar a maquinaria Lérez arriba, así como o tendido dos cables condutores até as rúas e vivendas do lugar de Cerdedo. Púñase en funcionamento a Fábrica da Luz de don Secundino que contaba, entre os seus socios, con Francisco Cachafeiro Cabano e Serafín Sieiro Moreira (Progreso, 24-7-1918). En xaneiro de 1934, Secundino Bugallo obtivo a autorización para conducir a electricidade dende a central da Torre dos Mouros até Vilapouca (Forcarei), Folgoso, Figueiroa e Quireza (Cerdedo). As queixas e denuncias polo servizo careiro e deficiente e mais pola incompatibilidade nos cargos de alcalde e empresario encargado da subministración eléctrica foron frecuentes (Progreso, 28-1-1916). Herdeiro ideolóxico do seu sogro, o incombustíbel Secundino Bugallo volverá á primeira liña da política cerdedesa canda o Bienio Negro e durante a ditadura franquista.
Documéntase abondo na prensa histórica que a xestión dos alcaldes cerdedeses Francisco Cachafeiro, Xerardo Varela e Secundino Bugallo (entre outros), proclives ao riestrismo e refractarios á corrente agrarista e ao republicanismo, caracterizouse polas prácticas caciquís (exceso de poder, favoritismos, aplicación arbitraria do artigo 29 da lei electoral de 1907, excesos no cobro de taxas e tributos, lucro na exención do servizo militar, fariseísmo, persecución ideolóxica...) (Léase: Solla, C: O ano que chimpamos o cacique. Crónica do agrarismo en Cerdedo (1916-1923), Morgante, 2011 e Así aprenderán a non ter ideas. Agrarismo, caciquismo e República en Cerdedo, Morgante, 2016).

Case un século despois, os próceres cerdedeses seguían obtendo beneficios da instalación de enxeños eléctricos nos ríos e montes dun territorio desafiuzado a mantenta: a hidroeléctrica do Lérez, a hidroeléctrica do Castro, o parque eólico do monte do Seixo... En Cerdedo, como bágoas na chuvia, o renxer cachazudo das carrilanas de “La Cerdedense” e dos ómnibus de “La Folgosana” perderase definitivamente ao paso estremecedor do tren de alta velocidade.
Imagem
Autocar de Transportes 'La Trucha'.
Imagem
Coche de cabalos de 'La Cerdedense'.
Imagem
Este ómnibus Hispano-Suiza de 1915 (20 cabalos de forza) era moi semellante aos vehículos empregados por 'La Folgosana'.
Imagem
"La Estradense" na praza principal deste concello que lle dá nome.
3 Comentários
<<Anterior

    Un proxecto de:

     Imagem

    Colaboracións

    Tudo
    Alba Rivas
    Alicia Garrido
    Ana Cabaleiro
    Anjo Torres Cortiço
    Anxo Coya
    Calros Solla
    Carlos Loureiro
    Carlos Meixome
    Carme Hermida Gulías
    Carmela Sánchez Arines
    Clara Iglesias Cortizo
    David Otero
    Dionisio Pereira
    Héitor Picallo
    Lola Varela
    Luis Alberto Silva Casas
    Manuel Barros
    Manuel Cabada Castro
    Manuel Fortes
    Marcos Borrageros
    Maria Xesus Nogueira
    Montse Fajardo
    Pedro Peón Estévez
    Susana Sánchez Arins
    Tino Regueira
    Xoán Carlos Garrido
    Xosé Álvarez Castro
    Xosé Malheiro
    Xosé María Lema
    Xurxo Esquío

    Estamos en:


    Imagem
    Imagem
    Imagem
    Foto

    Feed RSS

      Recibir novas

    Subscrición

    Histórico

    Março 2025
    Fevereiro 2025
    Janeiro 2025
    Dezembro 2024
    Novembro 2024
    Outubro 2024
    Setembro 2024
    Agosto 2024
    Julho 2024
    Junho 2024
    Maio 2024
    Abril 2024
    Março 2024
    Janeiro 2024
    Dezembro 2023
    Novembro 2023
    Outubro 2023
    Setembro 2023
    Agosto 2023
    Julho 2023
    Maio 2023
    Abril 2023
    Fevereiro 2023
    Janeiro 2023
    Dezembro 2022
    Novembro 2022
    Outubro 2022
    Setembro 2022
    Agosto 2022
    Julho 2022
    Junho 2022
    Maio 2022
    Abril 2022
    Março 2022
    Fevereiro 2022
    Janeiro 2022
    Dezembro 2021
    Novembro 2021
    Setembro 2021
    Agosto 2021
    Julho 2021
    Junho 2021
    Maio 2021
    Abril 2021
    Março 2021
    Fevereiro 2021
    Janeiro 2021
    Dezembro 2020
    Novembro 2020
    Outubro 2020
    Setembro 2020
    Agosto 2020
    Julho 2020
    Junho 2020
    Maio 2020
    Abril 2020
    Março 2020
    Fevereiro 2020
    Janeiro 2020
    Dezembro 2019
    Novembro 2019
    Outubro 2019
    Setembro 2019
    Agosto 2019
    Julho 2019
    Junho 2019
    Maio 2019
    Abril 2019
    Março 2019
    Fevereiro 2019
    Janeiro 2019
    Dezembro 2018
    Novembro 2018
    Outubro 2018
    Setembro 2018
    Agosto 2018
    Julho 2018
    Junho 2018
    Maio 2018
    Abril 2018
    Março 2018
    Fevereiro 2018
    Janeiro 2018
    Dezembro 2017
    Novembro 2017
    Outubro 2017
    Setembro 2017
    Agosto 2017
    Julho 2017
    Junho 2017
    Maio 2017
    Abril 2017
    Março 2017
    Fevereiro 2017
    Janeiro 2017
    Dezembro 2016
    Novembro 2016
    Outubro 2016
    Setembro 2016
    Agosto 2016
    Julho 2016
    Junho 2016
    Maio 2016
    Abril 2016
    Março 2016
    Fevereiro 2016
    Janeiro 2016
    Dezembro 2015
    Novembro 2015
    Outubro 2015
    Setembro 2015
    Agosto 2015
    Julho 2015
    Junho 2015
    Maio 2015
    Abril 2015
    Março 2015
    Fevereiro 2015
    Janeiro 2015
    Dezembro 2014
    Novembro 2014
    Outubro 2014
    Julho 2014
    Junho 2014
    Abril 2014
    Março 2014
    Fevereiro 2014
    Janeiro 2014
    Dezembro 2013
    Novembro 2013
    Agosto 2013

    Licenza Creative Commons
    Tabeiros Montes (Portal cultural de Tabeirós-Terra de Montes) de Asociación Cultural "Vagalumes" e Asociación Cultural e Ecoloxista "Verbo Xido" ten unha licenza Creative Commons Recoñecemento-Non comercial 4.0 Internacional.
    Con base nunha obra dispoñíbel en http://www.tabeirosmontes.com/.
    Os permisos alén do foco desta licenza pódense atopar en http://www.tabeirosmontes.com/colabora.html.
Com tecnologia Crie um website único com modelos personalizáveis.