Tabeirós Montes
  • Novas
    • Presentación
    • Contacto
    • Colabora
  • Terra
    • A Estrada >
      • Agar (Santa Mariña)
      • Aguións (Santa María)
      • Ancorados (San Pedro)
      • Ancorados (San Tomé)
      • Arca (San Miguel)
      • Arnois (San Xiao)
      • Baloira (San Salvador)
      • Barbude (San Martiño)
      • Barcala (San Miguel)
      • Barcala (Santa Mariña)
      • Berres (San Vicenzo)
      • Callobre (San Martiño)
      • Castro (San Miguel)
      • Cereixo (San Xurxo)
      • Codeseda (San Xurxo)
      • Cora (San Miguel)
      • Couso (Santa María)
      • Curantes (San Miguel)
      • Estrada, A (San Paio)
      • Frades (Santa María)
      • Guimarei (San Xiao)
      • Lagartóns (Santo Estevo)
      • Lamas (San Breixo)
      • Liripio (San Xoán Bautista)
      • Loimil (Santa María)
      • Matalobos (Santa Baia)
      • Moreira (San Miguel)
      • Nigoi (Santa María)
      • Oca (Santo Estevo)
      • Olives (Santa María)
      • Orazo (San Pedro)
      • Ouzande (San Lourenzo)
      • Parada (San Pedro)
      • Paradela (Santa María)
      • Pardemarín (Santa Baia)
      • Remesar (San Cristovo)
      • Ribeira (Santa Mariña)
      • Ribela (Santa Mariña)
      • Riobó (San Martiño)
      • Rubín (Santa María)
      • Sabucedo (San Lourenzo)
      • Santeles (San Xoán)
      • Somoza, A (Santo André)
      • Souto (Santo André)
      • Tabeirós (Santiago)
      • Toedo (San Pedro)
      • Vea (San Xiao)
      • Vea (San Xurxo)
      • Vea (Santa Cristina) >
        • Santa Cristina de Vea (Santa Cristina)
      • Vea (Santo André)
      • Vinseiro (Santa Cristina)
    • Beariz >
      • Beariz (Santa María)
      • Lebozán (Santa Cruz)
      • Xirazga (San Salvador)
    • Cerdedo >
      • Castro (Santa Baia)
      • Cerdedo (San Xoán)
      • Figueiroa (San Martiño)
      • Folgoso (Santa María)
      • Parada (San Pedro)
      • Pedre (Santo Estevo)
      • Quireza (San Tomé)
      • Tomonde (Santa María)
    • Forcarei >
      • Aciveiro (Santa María)
      • Castrelo (Santa Mariña)
      • Dúas Igrexas (Santa María)
      • Forcarei (San Martiño)
      • Madanela de Montes, A (Santa María Madanela)
      • Meavía (San Xoán)
      • Millarada (San Amedio)
      • Pardesoa (Santiago)
      • Pereira (San Bartolomeu)
      • Presqueiras (San Miguel)
      • Presqueiras (Santa Mariña)
      • Quintillán (San Pedro)
      • Ventoxo (San Nicolao)
  • Patrimonio
    • Material >
      • Arquitectura vernácula >
        • Alvarizas
        • Pombais
        • Reloxos de sol
      • Castros >
        • Castro de Barbude
        • Castro de Garellas
        • Castro Loureiro
        • Castro da Mouteira
        • Castro de Ribela
      • Cruceiros >
        • A Estrada
        • Forcarei
        • Cerdedo
      • Hórreos >
        • O hórreo do Coto Nabal
        • Hórreo de Quintela
      • Igrexas >
        • Capela de San Bartolomé
      • Industria
      • Lavadoiros >
        • Lavodoiro de Liñares
        • Lavadoiro do Souto
      • Megalítico
      • Mámoas
      • Mosteiros >
        • Aciveiro
      • Muíños
      • Neveiras >
        • Neveiras de Fixó
        • Neveiras do mosteiro de Aciveiro
      • Pazos >
        • Casa e capela de San Ildefonso na Algalia (Guimarei)
        • A casa de Araúxo en Ponte-Sarandón
        • Casa de Badía
        • Casa de A Silva en Ribadulla (Arnois)
        • A Casa da Condesa (ou do Piñeiro) en Santa Mariña de Ribeira
        • A casa de Sesto (Ribela)
        • Casa de Recarei (Curantes)
        • Casa de Miranda (Santeles)
        • Casa de A Silva en Vendexa
        • A Casa Grande de Parada
        • A Casa Grande de San Paio de Figueiroa
        • Casa de Barcia en San Miguel de Cora
        • A casa de "Os Muros"en San Pedro de Parada
        • Casa de Vilanova en Remesar
        • "Casa Varela” en Pereiras
        • Os Mondragón de Vilasusán.Remesar
        • O Pazo do Outeiro de Maíndo (Couso)
        • Pazo de Correáns
        • Pazo de Guimarei
        • Pazo da Mota
        • Pazo de Monteagudo
        • Pazo de Oca
        • Pazo de Preguecido
        • Pazo de Valiñas
        • Pazo de Xerliz
      • Petos de ánimas
      • Petróglifos >
        • Cuiña (Quireza)
        • Laxa da Romaxe
        • Laxas de Penide
      • Pontes >
        • Ponte de Santo Antonio
        • Ponte Vea
        • Ponte de Gundián
        • Ponte de Paradela
        • Ponte de Parada
        • Ponte de Leira
        • Ponte de Gomail
        • Ponte do Crego
        • Ponte Carballa
        • Ponte de Andón
        • Ponte de Pedre
        • Pontes do Lérez
      • Torres e castelao >
        • A Torre da Barreira
        • Castelo de Cira
        • Fortaleza/Castro de Terra de Montes
        • Torre de alarma de Barciela
        • Torre de Guimarei
    • Natural >
      • Árbores >
        • Sobreira de Valboa
        • Sobreira de Valiñas
      • Fervenzas >
        • Fervenza de Callobre
        • Fervenza de Curantes
        • Pozo Sangoento
        • Fervenza do Segón
      • Fontes
      • Flora >
        • Cogumelos
        • Piornal de San Trocado
      • Fauna >
        • Aves >
          • Canilonga
        • Anfibios e réptiles
        • Invertebrados
        • Mamíferos >
          • Lontra
        • Peixes
      • Lagoas >
        • Canteira de Ventoxo
        • Lagoa Sacra
        • Lagoa do Seixo
      • Montes >
        • Candán
        • Monte do Seixo
        • Pico Sacro >
          • Fotografías
          • Textos
          • Vídeos
        • Serra de Cabanelas
      • Penedos >
        • Penedas de Naveiro
      • Ríos >
        • Ulla
      • Vales
    • Inmaterial >
      • Entroido
      • Haxiografía
      • Mitoloxía
      • Oficios >
        • Esmoleiros
      • Romaxes >
        • A Saleta de Bugarín
      • Rapa das bestas >
        • Fotografía >
          • Fotorapa
          • 2008
          • 2009
          • 2010
          • 2011
          • 2012
        • Vídeo
        • Publicacións
      • San Xoán
  • Artes
    • Artesanía >
      • Fernando Porto
    • Cine >
      • Chano Piñeiro
    • Escultura >
      • Ignacio Cerviño
      • Esculturas funerarias >
        • Cemiterio de Folgoso
      • A purísima de Asorey
    • Fotografía >
      • Karina
      • Pedro Brey Guerra
      • Maxcarun >
        • Aves
        • Insectos
        • Mamíferos
        • Reptis e anfíbios
      • Naturgalicia
    • Música >
      • Banda de Gaitas de Forcarei
      • Coral Polifónica Estradense
      • Chorovía na moucarría
      • Gaiteiros de Soutelo
      • Nao
      • Xenreira
      • Xosé Lueiro
    • Pintura >
      • Virxilio Blanco
    • Teatro
  • Letras
    • Avelina Valladares
    • Andrea Porto >
      • Textos
    • Alfonso Daniel Rodríguez Castelao
    • Antonio Fraguas
    • Antonio Rodríguez Fraiz >
      • Textos
      • Estudos
      • Entrevistas
    • Carlos Loureiro >
      • Textos
    • Carlos Mella
    • Calros Solla >
      • Textos
    • David Otero >
      • Textos
    • Dionísio Pereira >
      • Textos
    • Goretti Sanmartín >
      • Textos
    • Manuel Cabada Castro >
      • Textos
    • Manuel García Barros >
      • Correspondencia >
        • Cecilia Alcoba
        • Xosé Ramón Fernández Oxea (BEN-CHO-SHEY)
      • Documentos
      • Fotos
      • Vídeos
      • Estudos
    • Manuel Daniel Varela Buxán >
      • Fotos
      • Textos
    • Marcial Valladares Núñez >
      • Actividades
      • Estudos
      • Obra
      • Vídeo
    • Neves Soutelo >
      • Textos
    • Olimpio Arca Caldas >
      • Fotos
      • Obras
      • Vídeos
    • Ramón de Valenzuela Otero >
      • Achegas >
        • Sermos Galiza
      • Fotos
      • Vídeos
    • Santiago Gómez Tato
    • Sindo Villamayor >
      • Sindo Villamayor
    • Susana Sánchez Aríns >
      • Susana Sánchez Arins
    • Xoán Carlos Garrido
    • Xosé Luna Sanmartín >
      • Recursos
    • Xosé Manuel Martínez Oca
    • Xoseme Mosquera >
      • Vida
      • Obra
    • Xosé Manuel Cabada Vázquez >
      • Biografía
      • Documentos
      • Imaxes
      • Obra
    • Xosé Otero Abelleira >
      • Fotografías
    • Xosé Roxelio Otero Espasandín >
      • Do autor >
        • Vivir morrendo
      • Paisaxe vital de Xosé Otero Espasandín con Castro ao lonxe
      • Un Otero Espasandín de vinte anos
    • Xosé Varela Buela
    • Xurxo Esquío >
      • Xurxo Esquío
  • Historia
    • Feitos >
      • Prehistoria
      • Idade Antiga
      • Idade Media
      • Idade Moderna
      • Idade Contemporánea >
        • Revolta labrega de 1915 >
          • Sociedades agrarias
          • Xornais e documentos
          • Sociedade de Instrución Unión de Rubín de La Habana
          • Recuperación da Festa Labrega
          • Revolta labrega de 1915
    • Persoas >
      • Anxel Campos Varela
      • Manuel Ventura Figueroa
      • Mary Isaura
      • Pedro Campos Couceiro
      • Pedro Varela Castro
      • Ramón Silvestre Verea García
      • Virxinia Pereira
      • Waldo Álvarez Insua
  • Memoria
    • Actividades >
      • Ponte do Barco
      • Eliminación da simboloxía franquista
      • Homenaxe nacional as vítimas do franquismo en San Simón
      • Homenaxe a Xoán Xesús González
      • Proxección de "A derradeira lección do mestre" (24-3-2007)
      • Homenaxe aos paseados da Ponte do Regueiro
      • Conmemoración do 5 de xuño (5-06-2007)
      • Homenaxe a Bernardo Mato Castro na súa escola (8-7-2006)
    • Documentos >
      • Causas >
        • Así se xustifica unha condena a morte de José Costés Fernández e José Gómez Rivas >
          • Ideas polas que se mata a Cortés Fernández
      • Cartas >
        • Manuel Graciano ao Goberno Portugués
        • Carta dos Concelleiros ao pobo da Estrada
        • Ramón Fernánde Rico
        • José Mª Pena
      • Instrucións para a resistencia
      • Oficio de Crego de Castro (Cerdedo)
      • Memorias >
        • Memorias dun proscrito
      • Prensa >
        • Galicia Libre
      • Publicacións
    • Feitos >
      • O levantamento franquista na Estrada
      • A Estrada viste a camisa azul
      • O “imposto revolucionario”
      • O saqueo do pobo. O invento do secuestro express
      • As incautacións: A insticionalización do roubo
      • A interrupción tráxica do galeguismo
      • Represión do maxisterio estradense
      • Mulleres, dignidade e rebeldía
    • Imaxes >
      • Vitimas do franquismo
    • Listaxes >
      • A Estrada >
        • Fuxidos da parroquia de Guimarei
        • Presos en San Simón
      • Terra de Montes >
        • Beariz
        • Cerdedo
        • Forcarei
    • Lugares >
      • A casa do pobo de Deán (Cerdedo)
      • A república de Guimarei
      • Campo de Laudas
      • Ponte do Regueiro
      • Quilómetro 1 da Avenida de Buenos Aires: Aquí se fusilou
      • Simboloxía franquista
    • Nomes >
      • Antonio Sueiro Cadavide
      • Alfonso Ramiro Castro Dono
      • Alfredo Iglesias Álvarez
      • Candido Tafalla Froiz
      • Manuel Brea Abades
      • Manuel Garrido "O resucitado"
      • Francisco Varela Garrido
      • Isolino Feros Salgueiro
      • José Mª Baliño Sánchez
      • José María Pena
      • Manuel García Barros
      • Antonio Fraguas Fraguas
      • Jesús Ignacio Puente Fontanes (Balseiros)
      • Bernardo Mato Castro
      • Hixinio Carracedo Ruzo >
        • Fotos homenaxe a Carracedo na Somoza no seu 75 cabodano
      • José Gómez Rivas
      • José Mª Taberneiro
      • José Rodríguez Sangiao
      • Manuel Puente Porto
      • Manuel Coto Chan
      • Martiño Ferreiro Álvarez
      • Ramón Fernández Rico
      • Ventín, 5 da mesma familia fusilados xuntos
    • Represores >
      • Padre Nieto
    • Testemuños >
      • David García Insua
      • Roxelio Arca
  • Movementos
    • Asociacionismo cultural >
      • A.C. A Estrada >
        • Antonio Fraguas e o monumento aos mártires
        • Enterro da Sardiña
        • Mostra de artesanía da Estrada
        • Simposio de literatura galega de autoría estradense
      • A. C. O Brado
      • Contrarretranca
      • A. C. Vagalumes >
        • Actividades >
          • Conmemorar Carvalho Calero
        • Vídeos
        • Publicacións
        • Fotos
      • AEC Verbo Xido >
        • Carteis e publicacións
        • Defensa das árbores autóctonas
      • Capitán Gosende
      • CETMO
      • Colectivo Portalén
    • Ecoloxismo >
      • Invasión eólica
    • Emigración >
      • Arxentina
      • Brasil
      • Cuba >
        • Nomes >
          • Manuel Álvarez Fuentes
          • Jesús Barros López
    • Ensino >
      • Primaria >
        • CEIP de Figueroa >
          • CEIP de Figueroa (A biblio de Carola)
        • CEIP Cabada Vázquez
        • CEIP Pérez Viondi
        • CEIP Villar Parama
        • CEIP O Foxo >
          • As nosas cousas
          • Bilbioteca
          • Peque Xenios
          • Pereiriños
      • Secundaria >
        • IES Nº 1 >
          • Fotos
        • IES Manuel García Barros >
          • As nosas letras
        • IES Plurilingüe Antón Losada Diéguez
        • IES Chano Piñeiro >
          • O Chaniño - Biblioteca
          • Lingua de Montes
    • Feminismo >
      • Asociacionismo >
        • Colectivo Feminista
        • Espadela >
          • A muller na Terra de Montes (Exposición do CETMO)
          • Festa da Vincha
    • Loita labrega
    • Movemento obreiro
    • Movemento veciñal >
      • Contra a suba do IBI na Estrada
      • Loita contra a fusión de Cerdedo
    • Normalización lingüística >
      • Conflito do Foxo
      • Letras galegas 1970 na Estrada
      • Queremos Galego
    • Pacifismo
    • Política >
      • BNG
      • PSOE
      • PP
      • OUTROS
  • Arquivo
    • Foto >
      • Edificios
      • Eventos
      • Deporte
      • Industria
      • Nomes
      • Rúas
      • Xente
    • Vídeo >
      • Documentais >
        • CETMO
        • A Estrada románica
      • Filmes
      • Actos
      • Conversas
      • Imaxes
    • Audio >
      • Voces
    • Publicación >
      • Libros >
        • Ond´o sol facheaba ó amañecer. Vida e obra de Avelina Valladares. Xosé Luna Sanmartín
        • Vagalumes. Manuel Cabada Vázquez
        • A Estrada
      • Xornais >
        • Eco de la Estrada
        • El Emigrado
        • El Estradense
      • Revistas >
        • Contrarretranca
        • Cotaredo
        • Tabeirós Terra
        • Verbo Xido
      • Folletos

Antigüidades da parroquia de Tomonde

31/7/2022

0 Comments

 

O colectivo Capitán Gosende descobre unha mámoa en Tomonde (Cerdedo) e sitúa nos predios coñecidos polo Bosque unha lubre antiga

Imagem
Recreación do casamento dos Vellos (debuxo de Ana Santiso).
Calros Solla
Unha mámoa inédita na Veiga das Arcas
O domingo 24 de xullo, membros do colectivo Capitán Gosende desprazámonos á aldea de Tomonde (na parroquia cerdedesa do mesmo nome) para dar coa localización do túmulo (ou túmulos) que orixinaron o topónimo Veiga das Arcas. Na actualidade, na Veiga das Arcas de Tomonde, o catálogo de Patrimonio só contempla a existencia dun xacemento neólitico: a Mámoa da Veiga das Arcas (coordenadas.- X: 549.203; Y: 4.713.984; GA36011061).
A mámoa catalogada posúe, 6.000 anos despois, uns 18 m de diámetro. Non presenta foca de espoliación, senón unha gavia que a atravesa diametralmente. O monumento megalítico apenas conserva a prominencia orixinal, achanzado pola intensa e ininterrompida actividade agrícola e forestal. Así e todo, consonte o acreditado testemuño da señora Anita, veciña do lugar, o recanto da leira onde se sitúa a mámoa xamais foi obxecto de labra ou cava, xa que “no dicir da xente, todo eran laxas”. Deducimos que in illo tempore, o moimento foi profanado por ladróns de tumbas ou por “ciprianillos” devezosos do ouro dos mouros. O seu profuso labor de escava deixou ao descuberto e mesmo derrubou os ortostatos da cámara funeraria. Os bloques de pedra á vista inspiraron o topónimo Arca, no canto de mámoa, mama ou medorra (tetiña), que se empregan naquel territorio para denominar o avultamento do terreo, propio destes depósitos arqueolóxicos. Hogano, o sitio cóbrese de vexetación herbácea e arbórea. O pedrullo e a reballada da coiraza afloran nalgúns puntos da súa superficie, mesturándose cos cachotes e perpiaños (entullo) provenientes da derruba recente dunha construción tradicional.
Como expuxemos ao comezo, a nosa xeira en Tomonde non só tiña por obxectivo comprobar o estado de conservación do túmulo catalogado, senón tamén dar co paradoiro do xacemento ou xacementos que xustificasen o topónimo Veiga das Arcas (en plural). A conversa coa señora Anita foi esclarecedora. A veciña lembraba outra prominencia, na mesma Veiga das Arcas, que ao parecer tampouco se traballara nunca: “sempre estivo cuberta de matogueira, e hoxe de carballos novos; polos lados botábanse millo, patacas...”. Acompañados por esta amabilísima veciña do Cachafal, puxémonos en marcha sen demora.
A uns 125 m ao sueste da primeira mámoa, na carballeira da Veiga das Arcas, batemos coa segunda mámoa. A mámoa II da Veiga das Arcas aínda mantén parte da prominencia orixinal (máis de 2 m de altura no cimeiro). Non advertimos unha clara foca de espoliación, mais é evidente que, no pasar dos séculos, os labores agrícolas fixeron desaparecer os dous flancos do túmulo, que hoxe acada, NL-SO, os 15 m de diámetro e, NO-SL os 7 m. Documentamos grandes pedras prismáticas, xa pousadas na superficie da coiraza, xa reutilizadas nos valados inmediatos. Os afloramentos de pedrullo e rebos son numerosos. Coordenadas da Mámoa II da Veiga das Arcas.- X: 549.274; Y: 4.713.880; alt. 530 m.
As mámoas I e II da Veiga das Arcas localízanse á beira dun antigo camiño, o camiño da igrexa (hoxe, asfaltado, e en paralelo á estrada) que pon en comunicación as aldeas de Tomonde e da Vilalén, poboados da mesma parroquia, afastados pouco máis de 1 quilómetro. Probabelmente, tan antigo coma o camiño que discorre á beira das mámoas é o chamado camiño dos defuntos. Dende A Vilalén, casarío fundado ao pé dun castro, as comitivas fúnebres dirixíanse á igrexa e cemiterio de Tomonde cruzando no fondal o regueiro de Ramil. O tintinar da campaíña da capela do San Cibrán (edificada na croa do castro da Vilalén) acompañaba o cortexo ladeira abaixo (até a pontella do Portabeaca) e ladeira arriba, polos Chaos dos Muíños, pola Cañoteira, polas Arcas e até a intersección de camiños coñecida pola Cruz. Alí, os esforzados portadores (ou portadoras) facían pouso obrigado ao pé da cruz, ao tempo que o badalo da parroquial de Tomonde tomaba o relevo. Co portacadaleitos (“os ferros”) de novo no ombreiro, e enfilando o adro, os portadores atravesaban o linde norte da Veiga das Arcas (a uns 25 m da mámoa 1) por un camiño de pés no que rexía unha servidume “funeraria”. Os propietarios da leira (A Escabeta) debían franquear o portelo e, no tempo, segar o millo ou o centeo, para evitar que o séquito mortuorio lles tripase a més.
No pasar dos anos, Capitán Gosende ofreceulles noticia de 11 mámoas inéditas na comarca de Montes. En Cerdedo descubrimos 9: dúas en Pedrouzos, do lado de Castro (Pedrouzos III e IV); dúas no Castriño (VI e VII), entre Mamoalba e Fondós (Quireza); unha en Vilarchán; unha en Cuíña (Quireza); unha na necrópole do Campo dos Cans (Outeiro dos Corvos IX) (Tomonde); unha mámoa en Portugal (Figueiroa), e estoutra mámoa de Tomonde (Veiga das Arcas II). En Cotobade descubrimos 2: os dous xacementos localizados na parroquia de Caroi (As Zacoteiras IV e Chan do Caveiro).
O número de tumbas neolíticas inventariadas no antigo concello de Cerdedo ascende agora a 54, aínda non todas catalogadas por Patrimonio.
O Vello e a Vella queimábanse na carballeira do Bosque
Alí onde os de Tomonde chaman O Bosque, existe na actualidade unha carballeira nova, porén (compróbese na fotografía do Voo Americano de 1956-7) os vivos de Tomonde non lembran naqueles predios arboredo ningún: “Ao Bosque non lle recordamos árbores; O Bosque era unha agra”. A toponimia é teimuda, polo que non dubidamos que a fraga do Bosque existiu nun pasado remoto. A súa fronde foise esvaendo na néboa do tempo, así como os rituais vencellados ao sitio. Evocativo misterio.
Hai xa vinte anos, n’O código da vincha. Retrincos da intrahistoria de Cerdedo publiquei o artigo “Espantallos de voda”. Nel referíame aos estudosos Taboada Chivite (Etnografía galega. Cultura espiritual, 1972) e a Rodríguez Fraiz (Santa Mariña de Tomonde, 1992). Ambos os dous escolmaron do folclore de Tomonde a antiga ritualidade do Vello e da Vella. Taboada Chivite asociábaos á festividade dos Reis (ciclo do Nadal), mentres que Rodríguez Fraiz, tomondés ilustre, os describía como selleiros personaxes do Entroido local. Eu, pola miña banda, engadín a intervención do Vello e a Vella na festividade do San Xoán, nun ritual propiciatorio das colleitas: “Cando o froito madurecía nas leiras, os labregos, para manteren afastadas as aves granívoras, chantaban por entre o cereal unha lexión de monicacos na cruz. En Tomonde, acostumábase a espetalos por parellas: unha parella por cada agro. Un boneco era vestido de home (o Bousán) e outro, de muller (a Bousana). Mais, antes de se ocuparen na espantadeira, uníanos en matrimonio. Un veciño facía as veces de cura, outros, de parentes e testemuñas. Alguén falaba polos noivos, que remataban por se dar o si, e mesmo lles acaroaban as cacholas para o bico. Tras a cerimonia, os participantes berraban: ‘As vodas de Bousán e Bousana que rin un día e choran unha semana!’”.
Este casorio de vellos (que remataba en lupanda comunitaria) formalizábase arredor da Pedra da Veiga do Chao, un bolo granítico sinalado cun gravado prehistórico, que facía de altar (Léase: O legado dos homes pequenos. Gravados rupestres de Cerdedo, 2017). Ao fío, as parellas de Tomonde que ordenaban casar tiñan que doar uns feixes de palla para compoñer, ao ano seguinte, os Vellos que se queimaban no Entroido. De os noivos non cumpriren, orghanizábaselles unha cinzarrada.
A señora Anita tamén nos puxo en conexión o rito do Vello e da Vella coa lubre desaparecida do Bosque, onde os Vellos eran conducidos para a súa cremación:
“O costume do Vello e da Vella cadraba co San Xoán e co Nadal, as noites do 24, pero sobre todo facíase polo Entroido; tiña varias datas. A do San Xoán e a de Nadal deixáronse antes de facer. Os Vellos do Entroido desapareceron na ditadura, mediada a década dos cincuenta. O martes de Entroido celebrábase moito; era impresionante; as comidas: filloas do cacho, da pedra; cacheira... O martes de Entroido, as mozas e os mozos do lughar facían os tales monecos; facíanos con palla e con farrapos, con roupa vella que había polas casas. Ao Vello vestíano cunha chaqueta de pana dos ‘titiribuelos’; era máis remendos ca chaqueta. Facían unha cruz cuns paus e íanlle atando palla coma se fosen espantallos. E despois, na cabeza, púñanlle un pano ou unha pucha ou un chapeu. A cara dos Vellos era dun trapo; facíanselles os ollos cun anaco dun carozo dos reis, do maís do corvo; para a boca, un gharabullo atravesado...; e prás mans, deixábanselles por fóra das mangas os cotos da palla. Os Vellos aínda che eran ben altos. Os espantallos ghardábanse nun cuberto até a noitiña do martes. Á hora convinda, un mozo encarghábase da Vella, e unha moza do Vello. Armábase unha procesión. Uns cantaban outros berraban. A comitiva avanzaba polo camiño de Fraghuas, despois polo da Cortiña Vella, e despois xa collía o camiño do Bosque. E alí no Bosque, no bordo mesmo do barranco, des onde se divisaba o lugar da Vilalén, a xeito de burla ou desafío, queimabámolos. Os da Vilalén ben nos escoitaban, ben miraban como lles queimabamos os Vellos”.
Xornada frutífera a de Tomonde. Haberemos recuncar. Así e todo, traballo feito non corre présa, xa que, como ben dixo a nosa sabia informante: “As tardes de aghosto vanse coma lóstregho”.
Imagem
Mámoa II da Veiga das Arcas, descuberta por Capitán Gosende.
Imagem
A lubre do Bosque na actualidade.
Imagem
Ortostato visíbel da Mámoa II da Veiga das Arcas.
Imagem
Mámoa I da Veiga das Arcas, catalogada por Patrimonio
0 Comments

Recadro da Rapa das bestas

12/7/2022

0 Comments

 
Manuel Cabada Castro
Á noite oíuse a curuxa
chiar no medio do val.
Entrou na aldea o andazo:
por Sabucedo anda o mal;
dormen os menos na casa,
fóra xa ‘dormen’ os máis...

“Pra que a gadaña non mate
vamos de aquí, miña irmá!
Connosco virá a besta,
pois ela é forte e está sa.
Deámoslla a san Lourenzo
se el saúde nos dá”.

Vivían nunha cabana,
deixándose alí estar.
Bichos nacéronlle á besta
ó as irmás ficaren sas.
Milagre foi de Lourenzo:
pra sempre el patrón será.

Furan foguetes no ceo
antes de o sol clarexar.
Hoxe évos día da Baixa,
todos ó monte co pau!
Co “pau de moca” de sempre:
é tradición ancestral.

Mozas e mozos da aldea
ó monte subindo van!
Ferve no sangue o gurgullo
de sermos todos iguais.
As bestas foxen ós altos,
non queren baixar ó val!

“Festa, évos festa, baixade,
hoxe é festa comunal!”
Entenden a nova as bestas
e déixanse ó val baixar.
Abofé que son ben cordos
estes belos animais!

Cercados polos festeiros,
ceibando rinchos ó ar,
danza nas crinas o vento.
Máis ca vento é un vendaval.
Imos así en xuntanza
festa viva a celebrar.

Embocan no curro agora:
ondas son dun amplo mar.
Mar que se estende na area,
nunha area onde loitar.
Loita que é nobre e amiga:
chamámola aloitar.

Érguense ó ceo os cabalos
en mutua loita ritual.
O desafío é incruento:
é unha lección maxistral.
Mestres ilustres vos son
de como nos comportar.

Mozas e mozos lle aloitan
agora a outro animal:
belo envurullo de vida,
un desafío entre iguais.
Gañe quen gañe na aloita,
bos amigos ficarán.

Chegado porén o luns,
con el vén a liberdá.
Volven de novo ós seus montes,
patria do seu benestar.
Canta a laverca na altura
e rinchan griñóns ó par.

Paso lixeiro o das greas,
con ansias de ver o mar,
mar que elas ven dende arriba,
ondas e crinas ó ar.
“De hoxe nun ano!” lles canto,
cantábamo miña nai!
Imagem
Imagem
Imagem
Imagem
Imagem
Imagem
Imagem
0 Comments

Da ponte da Serra á ponte de Bugarín

3/7/2022

0 Comments

 

O colectivo Capitán Gosende reclama a restauración do conxunto etnográfico da ponte e muíño de Bugarín

Imagem
Estado actual da ponte de Bugarín.
Calros Solla
Polo río de Quireza arriba,/non hai varas que cortar;/os mozos de Bugarín/non saben troulear. Adapto para o de Quireza a copla recollida xacando na parroquia de Cerdedo para o río do Seixo (Cantares de Manuela de Barro, 2008). Apóiome na nosa literatura de tradición oral para enmarcar belamente este pequeno estudo verbo do patrimonio arquitectónico do río de Quireza, cuxas marxes percorremos arestora con fundamento.
            A chaira de aluvión que, no pasar dos ciclos xeolóxicos, compuxo o cachazudo río de Quireza na meirande parte do seu curso, propiciou, até hai unhas décadas, feraces terras de cultivo (agras dos Castros, Fondós e Vilarchán (Quireza), Bugarín (Castro) e O Serrapio (Pedre)), transformadas na actualidade en pasteiros discontinuos e avesedos forestais máis ou menos densos dos que se benefician algunhas reses vacúas, ovinas, cabrúas e cabalares.
            Hai uns días, principiabamos a nosa angueira exploratoria do río de Quireza baixo o arco da ponte do Terraplén (acceso ao Serrapio pola PO-230), construído a uns 200 m da embocadura do Quireza no Lérez. Río arriba, a uns 600 m do noso punto de partida, demos co fermoso conxunto etnográfico da ponte e muíño da Serra, cuxo estado de conservación é lamentoso (Faro de Vigo, 19-6-2022). Proseguindo a marcha, a uns 300 m do muíño da Serra, atopamos a súa presa (encalco), a boca da levada e a pedra que regulaba o caudal destinado á corta e mais á moenda (ben seguro, por esixencias da antiga hidroeléctrica de Dorna). A traxectoria da levada aínda é visíbel na fotografía do “Voo Americano” (1956-7). Neste banzo, o río acelera o pulso e abandona o seu mutismo pousón. A uns 900 m da ponte e muíño da Serra, atopamos outro conxunto etnográfico non menos belido: a ponte e muíño de Bugarín. Por desgraza, estoutra mostra da nosa arquitectura popular tampouco vive a súa mellor época. Todos estes bens localízanse na parroquia cerdedesa de Castro.
            No fondal da aldea de Bugarín, á beira do camiño de cara ao río, celebramos os labores de restauración que un particular está levando a cabo na casa das Laxas, edificación de bo perpiaño, dotada dunha maxestosa solaina. A ponte de Bugarín comunica o poboado que lle dá nome co de Castro do Cabo, antigo camiño dos defuntos.
            A ponte de Bugarín (coordenadas.- X: 546.055; Y: 4.710.820) é unha construción en pedra, de taboleiro recto, carecente de peitorís. Cinco ollos barutan a corrente. Érguese sobre catro grosos piares que se arrepoñen ás enchentes brandindo agudos tallamares. A peza superior dun dos tallamares agarda no leito do río pola súa recolocación. A ponte de Bugarín posúe 18 m de longo, 2’50 m de largo (3’90 m até o bico dos tallamares) e 1’90 m de alto. Ende mal, acada os 2 m de alto, xa que, hai anos, por outorgarlle consistencia a estrutura, as trabes do taboleiro foron cubertas cunha capa de 10 cm de formigón. Coidamos indispensábel que a cobertura de formigón sexa convenientemente retirada, para que a ponte volva lucir como orixinalmente.
            A uns 50 m da ponte, cara ao norte, un chisco afastado da madre do río e na súa marxe esquerda, localízase o muíño.
            O muíño da Ponte, muíño de herdeiros, é unha construción en avanzado e evocativo estado de ruína. Presenta paredes de cachotaría e tellado a dúas augas (tella país). É un muíño de calexa cuberta. A auga da canle accionaba un rodicio (de ferro) e, por tanto, unha moa. Eis as dimensións exteriores do inmóbel: 6’25 m de longo x 3’90 cm de largo (uns 24’4 m2 de superficie). A altura máxima interior acada os 2’50 m. A parede leste do muíño abre dous vans: o da porta (143 x 100 cm) e mais un bufardexo. Outro bufardo na parede sur. Un pé gastado embutiuse na cachotaría interior da parede leste. A parte inferior e interior da parede norte compúxose cunha fileira curva de bos cachotes, pechando a sección do tremiñado destinado a conter a fariña.
            En 1977, o fotógrafo pontevedrés Carlos Osorio (1950-2002) visitou Cerdedo e escolleu as ribeiras dos ríos Lérez e Quireza como albos do seu dispositivo (léase: “Unha viaxe ao Cerdedo dos setenta”, Faro de Vigo, 13-8-2014). Afortunados somos ao contar con este valiosísimo legado. Amais das fotos obtidas polo noso colectivo, Faro de Vigo publica hoxe dúas imaxes capturadas por Osorio a finais dos anos setenta neste beatífico relanzo fluvial. O que hogano é arqueolóxica saudade, antano aínda era vivaz etnografía.

Imagem
Mansío do río de Quireza.
Imagem
Muíño da Ponte (Bugarín).
Imagem
Muíño da Ponte (Bugarín). Ao fondo, á esquerda, a ponte. Fotografía de Carlos Osorio (1977).
Imagem
Ponte de Bugarín coa casa das Laxas ao fondo. Fotografía de Carlos Osorio (1977).
Imagem
Interior do muíño.
Imagem
Interior do muíño.
0 Comments

    Colaboracións

    Todos
    Alba Rivas
    Alicia Garrido
    Ana Cabaleiro
    Anjo Torres Cortiço
    Anxo Coya
    Calros Solla
    Carlos Loureiro
    Carlos Meixome
    Carme Hermida Gulías
    Carmela Sánchez Arines
    Clara Iglesias Cortizo
    David Otero
    Dionisio Pereira
    Héitor Picallo
    Lola Varela
    Luis Alberto Silva Casas
    Manuel Barros
    Manuel Cabada Castro
    Manuel Fortes
    Marcos Borrageros
    Maria Xesus Nogueira
    Montse Fajardo
    Pedro Peón Estévez
    Susana Sánchez Arins
    Tino Regueira
    Xoán Carlos Garrido
    Xosé Álvarez Castro
    Xosé Malheiro
    Xosé María Lema
    Xurxo Esquío

    Fuente RSS



    Un proxecto de:

     Imagem

    Estamos en:

    Imagem
    Imagem
    Imagem

      Recibir novas

    Subscrición

    Histórico

    Febrero 2023
    Enero 2023
    Diciembre 2022
    Noviembre 2022
    Octubre 2022
    Septiembre 2022
    Agosto 2022
    Julio 2022
    Junio 2022
    Mayo 2022
    Abril 2022
    Marzo 2022
    Febrero 2022
    Enero 2022
    Diciembre 2021
    Noviembre 2021
    Septiembre 2021
    Agosto 2021
    Julio 2021
    Junio 2021
    Mayo 2021
    Abril 2021
    Marzo 2021
    Febrero 2021
    Enero 2021
    Diciembre 2020
    Noviembre 2020
    Octubre 2020
    Septiembre 2020
    Agosto 2020
    Julio 2020
    Junio 2020
    Mayo 2020
    Abril 2020
    Marzo 2020
    Febrero 2020
    Enero 2020
    Diciembre 2019
    Noviembre 2019
    Octubre 2019
    Septiembre 2019
    Agosto 2019
    Julio 2019
    Junio 2019
    Mayo 2019
    Abril 2019
    Marzo 2019
    Febrero 2019
    Enero 2019
    Diciembre 2018
    Noviembre 2018
    Octubre 2018
    Septiembre 2018
    Agosto 2018
    Julio 2018
    Junio 2018
    Mayo 2018
    Abril 2018
    Marzo 2018
    Febrero 2018
    Enero 2018
    Diciembre 2017
    Noviembre 2017
    Octubre 2017
    Septiembre 2017
    Agosto 2017
    Julio 2017
    Junio 2017
    Mayo 2017
    Abril 2017
    Marzo 2017
    Febrero 2017
    Enero 2017
    Diciembre 2016
    Noviembre 2016
    Octubre 2016
    Septiembre 2016
    Agosto 2016
    Julio 2016
    Junio 2016
    Mayo 2016
    Abril 2016
    Marzo 2016
    Febrero 2016
    Enero 2016
    Diciembre 2015
    Noviembre 2015
    Octubre 2015
    Septiembre 2015
    Agosto 2015
    Julio 2015
    Junio 2015
    Mayo 2015
    Abril 2015
    Marzo 2015
    Febrero 2015
    Enero 2015
    Diciembre 2014
    Noviembre 2014
    Octubre 2014
    Julio 2014
    Junio 2014
    Abril 2014
    Marzo 2014
    Febrero 2014
    Enero 2014
    Diciembre 2013
    Noviembre 2013
    Agosto 2013

    Licenza Creative Commons
    Tabeiros Montes (Portal cultural de Tabeirós-Terra de Montes) de Asociación Cultural "Vagalumes" e Asociación Cultural e Ecoloxista "Verbo Xido" ten unha licenza Creative Commons Recoñecemento-Non comercial 4.0 Internacional.
    Con base nunha obra dispoñíbel en http://www.tabeirosmontes.com/.
    Os permisos alén do foco desta licenza pódense atopar en http://www.tabeirosmontes.com/colabora.html.
Powered by Create your own unique website with customizable templates.