Xornal de Tabeirós-Terra de Montes

Presentación na Estrada do libro “Unha etapa estelar e conflitiva de Galiza” de Francisco Rodríguez

22/3/2022

A Fundación Galiza Sempre, A AS-PG e a Asociación Cultural “Vagalumes” presentan o libro “Unha etapa estelar e conflitiva de Galiza” de Francisco Rodríguez o vindeiro xoves 31 de marzo ás 20:00 h. no MOME da Estrada. Intervirá o seu autor Francisco Rodríguez que será presentado pola presidenta da A. C. Vagalumes, Clara Iglesias.
Este libro xurdiu da necesidade de colaborar a un coñecemento sobre a nosa historia, entre os séculos VIII e XIV, radicalmente confrontada coa ocultación e terxiversación do oficial dominante. É, pois, unha visión crítica do estado da cuestión e unha proclama a favor de descubrir o oculto ou manipulado. O autor faino, analizando, debatendo e tirando conclusións, desde a historiografía oficial e cadémica e desde as fontes documentais existentes. Tamén desde a importante, malia ser desconsiderada, con frecuencia, historiografía que se ten esforzado, xa desde o século XIX, por combater a manipulación que levou a ignorar a existencia relevante do reino de Galiza e a eliminarnos como realidade política específica na Península, para así mellor construír unha visión histórica ao servizo do castelanismo, primeiro, e dos españolismo, despois.
Este Tomo I céntrase en evidenciar esa relevancia incuestionábel, para logo (Tomo II) entrar na análise dun momento estelar e conflitivo, segunda metade do século XIV, cuxo desenlace tivo transcendencia para o noso futuro.

0 Comments

Inventario dos reloxos de sol de Cerdedo (V)

21/3/2022

0 Comments

Esculcamos as aldeas da parroquia de Figueiroa, e sumamos a lembranza de dous reloxos de sol ao noso catálogo.

Calros Solla

Encol do lintel do portal da casa dos Iglesias pousaba o reloxo de sol de Vilar.

Ben entrado marzo, rematamos as nosas pescudas no territorio de Figueiroa. Visitáronse os lugares de Deán, San Martiño, Figueiroa, Loureiro e Vilar.
A conversa cos veciños deu como resultado a catalogación doutros dous cuadrantes: un en Deán e outro en Vilar; ambos os dous, desaparecidos do seu postoiro orixinal.
Nos lugares de San Martiño, Figueiroa e Loureiro, os veciños entrevistados non tiñan constancia da existencia presente ou pasada deste mobiliario.

Deán:
–O reloxo de sol da casa de Palmira.
Unha informante entrada en anos, espremendo a memoria, lembrouse dun cuadrante que, ao parecer, pousaba nos penais da parede sur da devandita vivenda. A construción intégrase no quinteiro sito á esquerda da estrada xeral, sentido Castro do Cabo. O reloxo de sol desapareceu do seu postoiro hai tempo. Mentres percorriamos o rueiro, moi arruinado, decatámonos dunha peaña (so pestanil), baleira. Peaña e pestanil sobresaen da parede sur dunha daquelas construcións.
O reloxo de sol de Deán era unha peza circular de pedra de gran con baseamento. Gnomon triangular. Acadaba os corenta centímetros de diámetro.

Vilar:
–O reloxo de sol da casa dos Iglesias.
Os veciños recuperaron do esquecemento un cuadrante que, xacando, reinaba enriba do lintel do portal da dita casa. A construción localízase á beira da estrada que, polo sur, circunda a aldea, a poucos metros do esmoleiro da Virxe das Dores.
O reloxo de sol botou moito tempo no chan, arrecunchado; até que, probabelmente, foi obxecto de roubo. Tratábase dunha peza cuadrangular de pedra de gran, arredondada na parte superior. Acadaba os 50 centímetros de alto. O nimbo, circular, sobresaía do frontal. Unha variña metálica facía de gnomon. Labrouno o canteiro Manuel Iglesias Valiñas, que engadiu as súas iniciais nun dos laterais (MI(V?)). Manuel Iglesias mudouse a Miraflores (concello de Muros), e alí deixou obra feita.

Tras o escrutinio da parroquia de Figueiroa, engadimos 2 reloxos de sol á nosa listaxe. Polo tanto, nos casaríos das parroquias de Cerdedo, Pedre, Castro, Quireza e Figueiroa documentamos un total de 33 reloxos de sol, dos cales, que saibamos, só se conservan 13.
Continuará...

Parede na que puido situarse o reloxo de sol de Deán.

Peaña baleira.

0 Comments

Comunidades de montes, veciños e concello de Cerdedo-Cotobade únense en contra dos parques eólicos Portovidros e Campo das Rosas promovidos por Naturgy

20/3/2022

0 Comments

Manifestación do 11 de decembro en Cerdedo

As Comunidades de Montes Veciñais en Man Común de Pedre, San Bernabé, Chamadoira, Corredoira e Quireza, que acordaron nas súas asembleas rexeitar a construción dos Parques Eólicos Porto Vidros e Campo das Rosas, veñen de unir forzas nos últimos días para facer unha fronte común contra estes parques eólicos promovidos pola empresa Naturgy Renovables S.L.U. e tramitados na Xunta de Galicia.
Os motivos que propiciaron esta decisión son varios: excesiva proximidade dos aeroxeradores ás vivendas, con muíños de 163 m. de altura a 530 metros de distancia en algún caso; afección ós recursos e servizos hídricos que nutren a estas parroquias e aldeas; grande extensión de chan e vivendas afectadas polas poligonais dos parques eólicos; ou o despregue de liñas eléctricas rodeando os núcleos de poboación.
Fai un ano que estes dous proxectos saíron a exposición pública e se presentaron numerosas alegacións en contra que aínda non foron contestadas. Os veciños e veciñas, coñecedores do avance na tramitación dos expedientes, están moi preocupados e instan á Xunta de Galicia a que se teña en conta a súa opinión como propietarios dos terreos e como afectados polas consecuencias negativas que conlevarán estes parques eólicos.
Ante a alarmante situación, esta semana varios representantes veciñais mantiveron unha reunión co alcalde do Concello de Cerdedo-Cotobade, Jorge Cubela, para trasladarlle a postura contraria das Comunidades de Montes, que abarcan a maior parte do terreo afectado polos parques eólicos Campo das Rosas e Porto Vidros, e solicitarlle o seu apoio.
Nesta reunión co goberno local de Cerdedo-Cotobade, na que se comprometeu todo o apoio posible ós veciños e comunidades de montes, Jorge Cubela quedou en levar a cabo varias accións como proporcionar información clara e contrastada sobre o estado de tramitación dos proxectos e participar nas mobilizacións en contra coa organización dunha manifestación.

0 Comments

Xacobe Miguez, abade de Tomonde e vencedor de dragóns

20/3/2022

0 Comments

Acordanza do crego cerdedés que, á fronte das alarmas de Montes, derrotou a impoñente cabalaría de Napoleón

Calros Solla

Dragón a cabalo.

Dragón do exército francés.

Manuel Amor Meilán (ano 1913).

Lendo a Manuel Amor Meilán, antropólogo, xornalista, poeta, novelista, dramaturgo e historiador galego (A Coruña, 1867-Lugo, 1933), souben do crego Xacobe Miguez e Cortés (Jacobo Míguez, en castelán), abade que foi da parroquia cerdedesa de Tomonde en tempos da francesada.
Baixo o pseudónimo Manuel Molina Mera, Amor Meilán dedícalle ao relixioso a súa ducentésima cudraxésima cuarta entrega da serie “Biografías gallegas”, publicada no xornal lugués La Voz de la Verdad do 8 de novembro de 1922, cento nove anos despois do seu pasamento.
Xacobe Miguez rexeu a freguesía de Tomonde dende setembro de 1794 até abril ou maio de 1812. Despois, faríase cargo da de Ribela (A Estrada). Amor Meilán describe o cura de Tomonde como unha persoa “de carácter enérgico, de grandísima influencia en el país, del que era natural, y dadivoso para toda causa generosa y grande” .
Polo cotobadés Salustiano Portela Pazos (O canón de pau, 1909-13), sabemos que as xurisdicións de Cotobade, Montes e Caldevergazo foron das primeiras na Galiza en levantarse en armas para repeler a invasión do exército napoleónico. Entre os adaís das alarmas montesas, Portela Pazos salienta a Alonso de Soto e Varela, párroco de Millerada (Forcarei), Luís Camiña e Xacobe Miguez, párroco de Tomonde.
Baseándome no relato de Portela Pazos, escribín en 2012 o artigo “Ecos da francesada en Terra de Montes”, incluído no libro As pedras da tribo. Retrincos da intrahistoria de Cerdedo II (2014). Da peza xornalística (Faro de Vigo-Montes, 17-6-2012), extraio os seguintes parágrafos:
O día 19 de febreiro de 1809, a toque de campá, son convocados os guerrilleiros de Terra de Montes. “Armados de escopetas, fusís, chuzos, fouces, aixadas e paus”, participan no ataque ao destacamento francés que ocupaba a casa reitoral de San Xurxo de Sacos (capital da xurisdición de Cotobade). Vitoriosos, fan o propio cos destacamentos aloxados na reitoral de Borela e no mosteiro de Tenorio.
Coa intención de vingar a afronta, no seguinte día, abandonou os seus cuarteis en Pontevedra unha nutrida tropa de “dragóns” –a elite do exército galo–, ameazando con reducir todo a cinsas. Partidas de montañeses sáenlles ao paso, tendo lugar o cru enfrontamento de Santa Margarida, no arrabalde pontevedrés, e o non menos cruento combate das pontes de Bora (Cotobade), no que falecen, entre outros, Domingos Bugallo, da Vilalén, e Matías Rodríguez, do Barral (Tomonde-Cerdedo). Os de Montes, en prevendo futuras represalias, organizan a liña de defensa nas estremas da súa xurisdición, artillándoas cos celebres canóns de pau.
Creados por Napoleón, os Dragóns da Garda Imperial combateron, a pé ou a cabalo (infantaría montada), na Guerra da Independencia. Soldados todos eles rexos e acorporados, ataviábanse con casaca verde e casco dourado, ornado cunha crina negra de cabalo, e armábanse de sabre, pistola e carabina.
Amor Meilán precisa que, seguindo as ordes de Francisco Bermúdez de Castro, xuíz da xurisdición de Montes, o crego de Tomonde Xacobe Miguez “alarmou” os seus fregueses o 17 de febreiro, arengándoos para o combate. Ese mesmo día, Miguez reuniuse en Pedre cos máis ababes da xurisdición (Pedre, Morillas, Quireza, Castro e Cerdedo). Alí deseñouse a estratexia de ataque e nomeáronse caudillos ao propio Xacobe Miguez e a Xoan Manuel Gamallo, capelán de Quireza. O día 18, pola mañá, os milicianos da contorna, “armados en el mejor orden con escopetas, chuzos, hoces y espadas”, congregáronse no punto convindo, agardando infrutuosamente polas ordes do xeneral Pedro Caro y Sureda, marqués de la Romana (ou marqués das Romarías), a quen se lle dera parte.
Na anoitecida do día 18, aínda en Cerdedo, recibiron aviso de Gregorio Senra, cura de San Xurxo, advertíndoos de que as tropas francesas planeaban abandonar a casa reitoral de San Xurxo de Sacos (na que estaban acuarteladas) para internarse na comarca. Xacobe Miguez tomou a decisión de saírlles ao encontro. Na madrugada do día 19 de febreiro, os milicianos chegaron ás portas de San Xurxo de Sacos. Á vista do inimigo, Xacobe Miguez distribuíu estratexicamente os seus homes e, parlamentando co tenente comandante dos franceses, esixiulle a rendición incondicional.
De primeiras, o xefe dos dragóns menosprezou o continxente campesiño (“a primera vista, lo juzgó chacota o delirio de aldeanos abandonados a su infeliz suerte”), mais, decatándose da determinación dos opoñentes, que mesmo se apostaran en puntos elevados para lles cortar a fuxida, o franchute optou pola capitulación.
O coruñés Bernardo Barreiro de Vázquez Varela, xornalista, arquiveiro e historiador (1850-1904), salientou que o cura Miguez, a canda corenta paisanos, fora quen de desaloxar a reitoral de San Xurxo (hoxe, casa de turismo rural), prendendo así mesmo a vinte e cinco dragóns (Léase: Discurso leído en el Centro Gallego de Buenos-Ayres el 8 de junio de 1879, aniversario de la memorable batalla del Puente San Payo).
Xacobe Miguez ordenou poñer os prisioneiros ao coidado do marqués de la Romana que naquela altura, de cacho para cribo, acantonaba as súas tropas en Monterrei (Ourense).
Bernardo Barreiro engade que, tras o vitorioso episodio de Sacos, Xacobe Miguez uniu as súas forzas ás de Cotobade, saíndo triunfantes das refregas acaecidas na casa reitoral de Borela e no mosteiro de Tenorio, tomadas tamén polo exército invasor “y después de un tenaz combate, en donde los enemigos tienen que rendirse con muchas pérdidas”. Os leais a Miguez derrubaran a machadazos a porta do mosteiro. Na mañá do 20 de febreiro, Xacobe Miguez e os seus derrotan nas pontes de Bora “a un grueso cuerpo de caballería e infantería francesa que, después de dos horas de nutrido fuego”, acabaron baténdose en retirada, “dejando el campo teñido en sangre”. Ás dúas da tarde, un destacamento francés saíu de Pontevedra co obxectivo de facer prisioneiro ao cura Miguez, “pero después de un corto tiroteo con su partida, vense obligados a huir vergonzosamente”.
Ardidos e incansábeis, os de Montes participarán nos combates que propiciaron a liberación de Pontevedra, Vigo, Tui e máis alá.
O 21 de marzo, en vingatíbel acometida, unha columna de dragóns atravesou as aldeas de Folgoso, Cerdedo e Pedre. Consonte o relato popular, os franceses eran coñecedores da vitoria que, tempo esquecido, o padroeiro san Xoán colleitara fronte ao dragón, a besta recluída nunha cova do monte Sangal, coñecida polo Embigo do Becho. Deténdose as tropas inimigas no lugar de Cerdedo, un dragón apeouse do cabalo, subiu ao campanario do templo parroquial e, como resarcimento, guindou abaixo a escultura do Bautista e mais o año, obra do canteiro Xosé Neto (Léase: “Os dragóns da Terra do Medio”, en Ao saimento de nós. Retrincos da intrahistoria de Cerdedo II, 2017).
O 29 de abril, as tropas francesas volveron cruzar Cerdedo, causando gran desfeita e mortaldade nas parroquias de Quireza, Castro (queima da capela de Filgueira), Folgoso e Ventoxo.
Engade Amor Meilán que o crego Xacobe Miguez “no recibió, ni solicitó tampoco, merced ni gracia alguna” pola súa lealdade e polos seus destemidos servizos, aínda que en Compostela as autoridades subxugadas puxeran prezo á súa cabeza por consideralo “factor de insurrección popular”. O 23 de abril de 1809, Pedro Bazán de Mendoza, director xeral da Policía da capital e provincia de Santiago e monicreque do mariscal Soult, declaraba a Xacobe Miguez (xunta outros seis relixiosos), proscrito e infame, deposto de todos os seus beneficios “y perpetuamente incapaz de obtener empleo, oficio ni honor alguno, con confiscación de todas sus temporalidades”. Pola contra, consideraría beneméritos da patria e merecentes dun cuantioso premio vitalicio “a los que entreguen al gobierno o a sus autoridades las personas vivas o muertas de los expresados”.
Xacobe Miguez faleceu o 31 de maio de 1813 en estrañas circunstancias. O abade de Tomonde, que saíra indemne do campo de batalla, acabou morrendo a mans duns vulgares facinorosos. Deste xeito o explicaba Amor Meilán:
Cuéntase que la noche anterior, saliéronle unos malhechores al camino, los cuales, valíendose de sacos de arena, moliéronle tan barbaramente que le dejaron casi sin vida. Magullado así, colocáronle sobre la yegua que montaba, la cual le condujo a la rectoral de Tomonde (cuyo economato desempeñaba nuestro sacerdote simultáneamente con la de Ribela), a donde llegó éste aún con vida suficiente para recibir los auxilios espirituales y manifestar sus deseos de recibir sepultura en su iglesia, como se hizo.
Así murió el perseguido a muerte por los franceses, el patriota arrojado y guerrero abad don Jacobo Míguez, hoy olvidado hasta de los mismos feligreses de Tomonde.
140 anos despois, o 19 de febreiro de 1949, o vespertino compostelán La Noche publicou en portada a lembranza dos feitos.
En xuño de 1954, Antonio Rodríguez Fraiz, cronista de Terra de Montes e natural de Tomonde, amentou a Xacobe Miguez na revista pontevedresa Spes.
Hogano, nós porfiamos contra a desmemoria, que galga Cerdedo coma antano fixeran os dragóns de la France.

Igrexa parroquial de Santa Mariña de Tomonde (Foto de Manuel Igrexas).

Bernardo Barreiro (ano 1890).

Salustiano Portela Pazos (c. 1940).

0 Comments

Inventario dos reloxos de sol de Cerdedo (IV)

18/3/2022

0 Comments

O colectivo Capitán Gosende dálle continuidade ao seu inventario de cuadrantes, percorrendo a parroquia de Quireza e catalogando outros nove elementos.

Reloxo de sol da casa do Catedrático (Vilarchán).

Reloxo de sol dunha casa dos Castros.

Investimos o lecer do mes de febreiro en bater o territorio de Quireza. Ao longo das semana, visitamos os lugares de Vilarchán, Cuíña, Mamoalba, Fondós, O Outeiro, Os Castros, Tresaldeas, Piñeiro e Laxoso.
A nosa pescuda e mais as entrevistas cos veciños deron como resultado a catalogación doutros nove cuadrantes, cinco deles desaparecidos do seu postoiro orixinal.
Non achamos reloxo de sol ningún nos lugares do Outeiro, Cuíña e Mamoalba, nin lembranza da súa pasada existencia.
Vilarchán:
–O reloxo de sol da casa do Catedrático.
Na casa do filósofo Carlos Valiñas consignamos o primeiro dos cuadrantes da parroquia. En pedra de gran, trátase dun reloxo de sol vertical ortomeridiano de tipoloxía cuadrangular, cos cantos superiores arredondados. Asenta encol do penal dunha das paredes da vivenda. O gnomon oriéntase cara ao sueste. O cuadrante coróase cunha cuncha cóncava de vieira, tamén de pedra.
Fondós:
–Un reloxo de sol na casa de Nicolasa.
–Un reloxo de sol na casa de Pichel.
Os veciños déronnos razón da pretérita existencia dun cuadrante, embutido na cachotaría da casa de Nicolasa. A vivenda está en completo estado de ruína. Xa deshabitada e moi deteriorada, a casa veuse abaixo hai uns anos por efecto dunha forte tronada. Descoñécese se o reloxo fora previamente retirado ou se está sepultado baixo a morea de entullo. Lémbrase que o cuadrante, de pedra de gran, era de tipoloxía cuadrangular e estaba orientado cara ao sur.
Os veciños tamén nos informaron de que nunha peaña da parede sur da casa de Pichel reinou xacando outro reloxo de sol. Consonte a descrición facilitada, o cuadrante era de tipoloxía cuadrangular, arredondado na parte superior.
No Meixoeiro chamounos a atención o tornaventos dunha cheminea, cuxo temón era a efixie do toureiro Manolete (nariz, monteira e coleta). Hai anos, nunha das chemineas da casa do Gheiteiro de Abelaíndo tamén viraba o afamado matador escornado por Islero (1947). En fronte da casa de Nicolasa, outra vivenda favorece o tiro da cheminea cun tornaventos narizán toucado cun bonete.
Os Castros:
–O reloxo de sol da igrexa parroquial.
–O reloxo de sol dunha casa do rueiro dos Castros.
O reloxo de sol do San Tomé, de tipoloxía cuadrangular, labrouse nun perpiaño da parede sur do templo, dúas fiadas por debaixo da cornixa. Gnomon triangular. No limbo, as horas indícanse en numeración romana.
Non se recadou testemuño que o corroborase, mais, na parede sur da casa reitoral, sobresae unha peaña orfa que ben puido soster un reloxo de sol.
No rueiro dos Castros, na parede sur dunha casa situada perto da ruela dedicada ao crego Erundino Gago Blas, documentamos outro reloxo de sol. Nun dos cantos da vivenda, sobresae unha peaña que soporta un cuadrante de pedra de gran. Reloxo de sol cuadrangular (reverso sen desbastar), reorientado cara ao sur. A numeración, en arábigos, móstrase case imperceptíbel.
Tresaldeas:
É probábel que nunha casa do lugar dos Sieiros houbese en tempos un reloxo de sol; hoxe, en paradoiro descoñecido. Constatamos que na parede sur dunha das vivendas sobresae unha peaña baleira.
Piñeiro:
–O reloxo de sol dunha casa da aldea de Piñeiro.
O cuadrante, de tipoloxía cuadrangular, embútese nun dos cantos da construción, corrixindo a súa orientación (sur). Na face anterior da pedra tallouse a tres niveis. O nivel superior ocúpao un limbo circular. A numeración das horas, case imperceptíbel, escribiuse en romanos. No nivel intermedio, por debaixo do limbo, riscouse unha cartela coa data de construción: “1762” ou “1767”. No nivel inferior, flanqueando a cartela, tallouse cadansúa flor de lis.
Laxoso:
–Un reloxo de sol nunha casa da aldea de Laxoso.
Déronnos noticia del Áurea e Maruxa, netas do seu construtor: o mestre canteiro Xosé Mariño Ferrón (no libro de Rodríguez Fraiz consígnase erroneamente cos apelidos Mariño Corval). O cuadrante era de tipoloxía cuadrangular, coa parte superior ondulada. Nunca chegou a pórse por alto. Arrombado na eira, foi empregado como lastro ou peso en diversas tarefas agrícolas, até a súa detrución ou desaparición.
Tras o escrutinio da parroquia de Quireza, engadimos 9 reloxos de sol á nosa listaxe. Daquela, nos casaríos das parroquias de Cerdedo, Pedre, Castro e Quireza documentamos un total de 31 reloxos de sol, dos cales, que saibamos, só se conservan 13.

Continuará...