TABEIROSMONTES
  • Novas
    • Presentación
    • Contacto
    • Colabora
  • Terra
    • A Estrada >
      • Agar (Santa Mariña)
      • Aguións (Santa María)
      • Ancorados (San Pedro)
      • Ancorados (San Tomé)
      • Arca (San Miguel)
      • Arnois (San Xiao)
      • Baloira (San Salvador)
      • Barbude (San Martiño)
      • Barcala (San Miguel)
      • Barcala (Santa Mariña)
      • Berres (San Vicenzo)
      • Callobre (San Martiño)
      • Castro (San Miguel)
      • Cereixo (San Xurxo)
      • Codeseda (San Xurxo)
      • Cora (San Miguel)
      • Couso (Santa María)
      • Curantes (San Miguel)
      • Estrada, A (San Paio)
      • Frades (Santa María)
      • Guimarei (San Xiao)
      • Lagartóns (Santo Estevo)
      • Lamas (San Breixo)
      • Liripio (San Xoán Bautista)
      • Loimil (Santa María)
      • Matalobos (Santa Baia)
      • Moreira (San Miguel)
      • Nigoi (Santa María)
      • Oca (Santo Estevo)
      • Olives (Santa María)
      • Orazo (San Pedro)
      • Ouzande (San Lourenzo)
      • Parada (San Pedro)
      • Paradela (Santa María)
      • Pardemarín (Santa Baia)
      • Remesar (San Cristovo)
      • Ribeira (Santa Mariña)
      • Ribela (Santa Mariña)
      • Riobó (San Martiño)
      • Rubín (Santa María)
      • Sabucedo (San Lourenzo)
      • Santeles (San Xoán)
      • Somoza, A (Santo André)
      • Souto (Santo André)
      • Tabeirós (Santiago)
      • Toedo (San Pedro)
      • Vea (San Xiao)
      • Vea (San Xurxo)
      • Vea (Santa Cristina) >
        • Santa Cristina de Vea (Santa Cristina)
      • Vea (Santo André)
      • Vinseiro (Santa Cristina)
    • Beariz >
      • Beariz (Santa María)
      • Lebozán (Santa Cruz)
      • Xirazga (San Salvador)
    • Cerdedo >
      • Castro (Santa Baia)
      • Cerdedo (San Xoán)
      • Figueiroa (San Martiño)
      • Folgoso (Santa María)
      • Parada (San Pedro)
      • Pedre (Santo Estevo)
      • Quireza (San Tomé)
      • Tomonde (Santa María)
    • Forcarei >
      • Aciveiro (Santa María)
      • Castrelo (Santa Mariña)
      • Dúas Igrexas (Santa María)
      • Forcarei (San Martiño)
      • Madanela de Montes, A (Santa María Madanela)
      • Meavía (San Xoán)
      • Millarada (San Amedio)
      • Pardesoa (Santiago)
      • Pereira (San Bartolomeu)
      • Presqueiras (San Miguel)
      • Presqueiras (Santa Mariña)
      • Quintillán (San Pedro)
      • Ventoxo (San Nicolao)
  • Patrimonio
    • Material >
      • Arquitectura vernácula >
        • Pombais
        • Reloxos de sol
      • Castros >
        • Castro de Barbude
        • Castro de Garellas
        • Castro Loureiro
        • Castro da Mouteira
        • Castro de Ribela
        • Castrp Valente
      • Cruceiros >
        • A Estrada
        • Forcarei
        • Cerdedo
      • Hórreos >
        • O hórreo do Coto Nabal
        • Hórreo de Quintela
      • Igrexas >
        • Capela de San Bartolomé
      • Industria
      • Lavadoiros >
        • Lavodoiro de Liñares
        • Lavadoiro de Fontegrande
        • Lavadoiro do Souto
      • Megalítico
      • Mámoas
      • Mosteiros >
        • Aciveiro
      • Muíños >
        • Muíño de Ricovanca
        • Muíños de Vesacarballa
      • Neveiras >
        • Neveiras de Fixó
        • Neveiras do mosteiro de Aciveiro
      • Pazos >
        • Casa e capela de San Ildefonso na Algalia (Guimarei)
        • A casa de Araúxo en Ponte-Sarandón
        • Casa de Badía
        • Casa de A Silva en Ribadulla (Arnois)
        • A Casa da Condesa (ou do Piñeiro) en Santa Mariña de Ribeira
        • A casa de Sesto (Ribela)
        • Casa de Recarei (Curantes)
        • Casa de Miranda (Santeles)
        • Casa de A Silva en Vendexa
        • A Casa Grande de Parada
        • A Casa Grande de San Paio de Figueiroa
        • Casa de Barcia en San Miguel de Cora
        • A casa de "Os Muros"en San Pedro de Parada
        • Casa de Vilanova en Remesar
        • "Casa Varela” en Pereiras
        • Os Mondragón de Vilasusán.Remesar
        • O Pazo do Outeiro de Maíndo (Couso)
        • Pazo de Correáns
        • Pazo de Guimarei
        • Pazo da Mota
        • Pazo de Monteagudo
        • Pazo de Oca
        • Pazo de Preguecido
        • Pazo de Valiñas
        • Pazo de Xerliz
      • Petos de ánimas
      • Petróglifos >
        • Cuiña (Quireza)
        • Laxa da Romaxe
        • Laxas de Penide
      • Pontes >
        • Ponte de Ricovanca
        • Ponte de Santo Antonio
        • Ponte Vea
        • Ponte de Gundián
        • Ponte de Paradela
        • Ponte de Parada
        • Ponte de Leira
        • Ponte Liñares
        • Ponte do Reconco
        • Ponte de Gomail
        • Ponte do Crego
        • Ponte Carballa
        • Ponte de Andón
        • Ponte de Pedre
        • Pontes do Lérez
      • Torres e castelos >
        • A Torre da Barreira
        • Castelo de Cira
        • Fortaleza/Castro de Terra de Montes
        • Torre de alarma de Barciela
        • Torre de Guimarei
    • Natural >
      • Árbores >
        • Sobreira de Valboa
        • Sobreira de Valiñas
      • Fervenzas >
        • Fervenza de Callobre
        • Fervenza da Caldeira
        • Fervenza da Cova do Lago
        • Fervenza de Curantes
        • Freixa de Chamosa
        • Fervenza da Firveda
        • Fervenza da Graña
        • Pozo Sangoento
        • Fervenza do Segón
      • Fontes
      • Flora >
        • Cogumelos
        • Piornal de San Trocado
      • Fauna >
        • Aves >
          • Canilonga
        • Anfibios e réptiles
        • Invertebrados
        • Mamíferos >
          • Lontra
        • Peixes
      • Lagoas >
        • Canteira de Ventoxo
        • Lagoa Sacra
        • Lagoa do Seixo
      • Montes >
        • Cádabo
        • Candán
        • Monte do Seixo
        • Montouto
        • Pico Sacro >
          • Fotografías
          • Textos
          • Vídeos
        • Serra de Cabanelas
      • Penedos >
        • Penedas de Naveiro
      • Ríos >
        • Umia
        • Ulla
      • Vales
    • Inmaterial >
      • Entroido
      • Haxiografía
      • Mitoloxía
      • Oficios >
        • Esmoleiros
      • Romaxes >
        • A Saleta de Bugarín
      • Rapa das bestas >
        • Fotografía >
          • Fotorapa
          • 2008
          • 2009
          • 2010
          • 2011
          • 2012
        • Vídeo
        • Publicacións
      • San Xoán
  • Artes
    • Artesanía >
      • Fernando Porto
    • Cine >
      • Chano Piñeiro
    • Escultura >
      • Ignacio Cerviño
      • Esculturas funerarias >
        • Cemiterio de Folgoso
      • A purísima de Asorey
    • Fotografía >
      • Karina
      • Pedro Brey Guerra
      • Maxcarun >
        • Aves
        • Insectos
        • Mamíferos
        • Reptis e anfíbios
      • Naturgalicia
    • Música >
      • Banda de Gaitas de Forcarei
      • Coral Polifónica Estradense
      • Chorovía na moucarría
      • Gaiteiros de Soutelo
      • Nao
      • Xenreira
      • Xosé Lueiro
    • Pintura >
      • Virxilio Blanco
    • Teatro
  • Letras
    • Avelina Valladares
    • Andrea Porto >
      • Textos
    • Alfonso Daniel Rodríguez Castelao
    • Antonio Fraguas
    • Antonio Rodríguez Fraiz >
      • Textos
      • Estudos
      • Entrevistas
    • Carlos Loureiro >
      • Textos
    • Carlos Mella
    • Calros Solla >
      • Textos
    • David Otero >
      • Textos
      • Fiestra Con Masa
    • Dionísio Pereira >
      • Textos
    • Goretti Sanmartín >
      • Textos
    • Manuel Cabada Castro >
      • Textos
    • Manuel García Barros >
      • Correspondencia >
        • Cecilia Alcoba
        • Xosé Ramón Fernández Oxea (BEN-CHO-SHEY)
      • Documentos
      • Fotos
      • Vídeos
      • Estudos
    • Manuel Daniel Varela Buxán >
      • Fotos
      • Textos
    • Marcial Valladares Núñez >
      • Actividades
      • Estudos
      • Obra
      • Vídeo
    • Neves Soutelo >
      • Textos
    • Olimpio Arca Caldas >
      • Fotos
      • Obras
      • Vídeos
    • Ramón de Valenzuela Otero >
      • Achegas >
        • Sermos Galiza
      • Fotos
      • Vídeos
    • Santiago Gómez Tato
    • Sindo Villamayor >
      • Sindo Villamayor
    • Susana Sánchez Aríns >
      • Susana Sánchez Arins
    • Xoán Carlos Garrido
    • Xosé Luna Sanmartín >
      • Recursos
    • Xosé Manuel Martínez Oca
    • Xoseme Mosquera >
      • Vida
      • Obra
    • Xosé Manuel Cabada Vázquez >
      • Biografía
      • Documentos
      • Imaxes
      • Obra
    • Xosé Otero Abelleira >
      • Fotografías
    • Xosé Roxelio Otero Espasandín >
      • Do autor >
        • Vivir morrendo
      • Paisaxe vital de Xosé Otero Espasandín con Castro ao lonxe
      • Un Otero Espasandín de vinte anos
    • Xosé Varela Buela
    • Xurxo Esquío >
      • Xurxo Esquío
  • Historia
    • Feitos >
      • Prehistoria
      • Idade Antiga
      • Idade Media
      • Idade Moderna
      • Idade Contemporánea >
        • Revolta labrega de 1915 >
          • Sociedades agrarias
          • Xornais e documentos
          • Sociedade de Instrución Unión de Rubín de La Habana
          • Recuperación da Festa Labrega
          • Revolta labrega de 1915
    • Persoas >
      • Anxel Campos Varela
      • Manuel Ventura Figueroa
      • Mary Isaura
      • Pedro Campos Couceiro
      • Pedro Varela Castro
      • Ramón Silvestre Verea García
      • Virxinia Pereira
      • Waldo Álvarez Insua
  • Memoria
    • Actividades >
      • Ponte do Barco
      • Eliminación da simboloxía franquista
      • Homenaxe nacional as vítimas do franquismo en San Simón
      • Homenaxe a Xoán Xesús González
      • Proxección de "A derradeira lección do mestre" (24-3-2007)
      • Homenaxe aos paseados da Ponte do Regueiro
      • Conmemoración do 5 de xuño (5-06-2007)
      • Homenaxe a Bernardo Mato Castro na súa escola (8-7-2006)
    • Documentos >
      • Causas >
        • Así se xustifica unha condena a morte de José Costés Fernández e José Gómez Rivas >
          • Ideas polas que se mata a Cortés Fernández
      • Cartas >
        • Manuel Graciano ao Goberno Portugués
        • Carta dos Concelleiros ao pobo da Estrada
        • Ramón Fernánde Rico
        • José Mª Pena
      • Instrucións para a resistencia
      • Oficio de Crego de Castro (Cerdedo)
      • Memorias >
        • Memorias dun proscrito
      • Prensa >
        • Galicia Libre
      • Publicacións
    • Feitos >
      • O levantamento franquista na Estrada
      • A Estrada viste a camisa azul
      • O “imposto revolucionario”
      • O saqueo do pobo. O invento do secuestro express
      • As incautacións: A insticionalización do roubo
      • A interrupción tráxica do galeguismo
      • Represión do maxisterio estradense
      • Mulleres, dignidade e rebeldía
    • Imaxes >
      • Vitimas do franquismo
    • Listaxes >
      • A Estrada >
        • Fuxidos da parroquia de Guimarei
        • Presos en San Simón
      • Terra de Montes >
        • Beariz
        • Cerdedo
        • Forcarei
    • Lugares >
      • A casa do pobo de Deán (Cerdedo)
      • A república de Guimarei
      • Campo de Laudas
      • Ponte do Regueiro
      • Quilómetro 1 da Avenida de Buenos Aires: Aquí se fusilou
      • Simboloxía franquista
    • Nomes >
      • Antonio Sueiro Cadavide
      • Alfonso Ramiro Castro Dono
      • Alfredo Iglesias Álvarez
      • Candido Tafalla Froiz
      • Manuel Brea Abades
      • Manuel Garrido "O resucitado"
      • Francisco Varela Garrido
      • Isolino Feros Salgueiro
      • José Mª Baliño Sánchez
      • José María Pena
      • Manuel García Barros
      • Antonio Fraguas Fraguas
      • Jesús Ignacio Puente Fontanes (Balseiros)
      • Bernardo Mato Castro
      • Hixinio Carracedo Ruzo >
        • Fotos homenaxe a Carracedo na Somoza no seu 75 cabodano
      • José Gómez Rivas
      • José Mª Taberneiro
      • José Rodríguez Sangiao
      • Manuel Puente Porto
      • Manuel Coto Chan
      • Martiño Ferreiro Álvarez
      • Ramón Fernández Rico
      • Ventín, 5 da mesma familia fusilados xuntos
    • Represores >
      • Padre Nieto
    • Testemuños >
      • David García Insua
      • Roxelio Arca
  • Movementos
    • Asociacionismo cultural >
      • A.C. A Estrada >
        • Antonio Fraguas e o monumento aos mártires
        • Enterro da Sardiña
        • Mostra de artesanía da Estrada
        • Simposio de literatura galega de autoría estradense
      • A. C. O Brado
      • Contrarretranca
      • A. C. Vagalumes >
        • Actividades >
          • Conmemorar Carvalho Calero
        • Vídeos
        • Publicacións
        • Fotos
      • AEC Verbo Xido >
        • Carteis e publicacións
        • Defensa das árbores autóctonas
      • Capitán Gosende
      • CETMO
      • Colectivo Portalén
    • Ecoloxismo >
      • Atri Non
      • Invasión eólica
    • Emigración >
      • Arxentina
      • Brasil
      • Cuba >
        • Nomes >
          • Manuel Álvarez Fuentes
          • Jesús Barros López
    • Ensino >
      • Primaria >
        • CEIP de Figueroa >
          • CEIP de Figueroa (A biblio de Carola)
        • CEIP Cabada Vázquez
        • CEIP Pérez Viondi
        • CEIP Villar Parama
        • CEIP O Foxo >
          • As nosas cousas
          • Bilbioteca
          • Peque Xenios
          • Pereiriños
      • Secundaria >
        • IES Nº 1 >
          • Fotos
        • IES Manuel García Barros >
          • As nosas letras
        • IES Plurilingüe Antón Losada Diéguez
        • IES Chano Piñeiro >
          • O Chaniño - Biblioteca
          • Lingua de Montes
    • Feminismo >
      • Asociacionismo >
        • Colectivo Feminista
        • Espadela >
          • A muller na Terra de Montes (Exposición do CETMO)
          • Festa da Vincha
    • Loita labrega
    • Movemento obreiro
    • Movemento veciñal >
      • Contra a suba do IBI na Estrada
      • Loita contra a fusión de Cerdedo
    • Normalización lingüística >
      • Conflito do Foxo
      • Letras galegas 1970 na Estrada
      • Queremos Galego
    • Pacifismo
    • Política >
      • BNG
      • PSOE
      • PP
      • OUTROS
  • Arquivo
    • Foto >
      • Edificios
      • Eventos
      • Deporte
      • Industria
      • Nomes
      • Rúas
      • Xente
    • Vídeo >
      • Documentais >
        • CETMO
        • A Estrada románica
      • Filmes
      • Actos
      • Conversas
      • Imaxes
    • Audio >
      • Voces
    • Publicación >
      • Libros >
        • Ond´o sol facheaba ó amañecer. Vida e obra de Avelina Valladares. Xosé Luna Sanmartín
        • Vagalumes. Manuel Cabada Vázquez
        • A Estrada
      • Xornais >
        • Eco de la Estrada
        • El Emigrado
        • El Estradense
      • Revistas >
        • Contrarretranca
        • Cotaredo
        • Tabeirós Terra
        • Verbo Xido
      • Folletos

A ponte dos Portamuíños, unha longa aspiración veciñal

9/3/2025

0 Comentários

 

Esta ponte sobre o río do Seixo, arelada polos veciños de Meilide, Cavenca e A Revolta dende tempo inmemorial, fíxose realidade na II República

Calros Solla
Fotografia
A ponte dos Portamuíños, sobre o río do Seixo.
No eido das infraestruturas, a ponte dos Portamuíños foi para as aldeas de Cavenca e Meilide (parroquia de Cerdedo) tan esencial coma a ponte de Rande o é para as comarcas de Vigo e O Morrazo.
A ponte edificouse no ano 1933 a altura do lugar do Portamuíños, é dicir, o vao do río do Seixo (“porto a muíños”) que permite o acceso aos aparellos de moenda que, bens de herdeiros, arriba e abaixo da ponte, se esparexen en fileira. Os muíños déronlle nome ao vao e o vao deulles nome tanto ás leiras de ao redor –os Portamuíños– como á corripa que dende As Raposeiras baixa ao río: a congostra dos Portamuíños.
Etnógrafo de garda, non desaproveitarei a oportunidade de rememorar os chamadeiros dos muíños existentes no tramo final do río do Seixo, por desgraza todos eles arruinados. Río arriba, até a estrema con Abelaíndo: muíño das Quilinas (ou de Flora), muíño de Mighel, muíño de Manuel do Monte, muíño das Xilas (ou do (pozo) Fumeghas) e muíño de Pedraboa (ou da Pontemouteira). Río abaixo, até a embocadura no río do Castro: muíño de Bernaldo, muíño do Rapenlo, muíño das Raposeiras, muíño dos Seidoiros e muíño de Ánxel. Eu, que xa superei a cincuentena, aínda vin moer cinco dos dez muíños enumerados.
Ao respecto do muíño de Ánxel, contoume xacando un dos seus antigos usuarios que, no ano 1941 (fame neghra), alguén roubou nel unha pouca fariña. O ladrón, persoa necesitada pero de principios morais, escribiu unha nota que espetou na porta: “Neste muíño entrei; un saco de fariña levei; cando teña, xa o devolverei”.
Como deixei anotado n’O Embigo do Becho. Retrincos V (2021, páxs. 65-6), a ponte dos Portamuíños presenta taboleiro recto de trabes de pedra independentes, reforzado con raís ferroviarios, sobre dous piares de cabezas arredondadas que se alicerzan no leito do río. Estribos en aleta. Construción carecente de peitorís.
A ponte veu substituír uns antiquísimos pasais. Antes do parcelamento, executado nas aldeas de Meilide, Cavenca e A Revolta no ano 1960 e seguintes, o río do Seixo contaba cos pasais, pontes e pontellas que, a seguir e dende a nacenza, enumero: pontillón do muíño de Sieiro, ponte da Cavadosa (medieval), pasos de Reghaseis, ponte de Estrela do Cregho, ponte da Aghullás (ao parecer, derrubouna o sismo de Lisboa (1755)), ponte do muíño do Batán (de madeira, desaparecida), ponte da Laxa, pasos de Xosé de Bernaldo, pasos do Candengo, ponte da Pontemouteira (de madeira, desaparecida) e ponte dos Portamuíños.
Ben seguro, a construción da ponte dos Portamuíños viña sendo reclamada pola veciñanza dende había séculos. En 1745, no seu caderno de viaxe, o padre Sarmiento deixou constancia da súa perentoriedade. Así o expuxen en 2002, no Inventario xeral da parroquia de Cerdedo: “En maio de 1710, dende Cavenca, Sarmiento, mozo de quince anos, salvou o río do Seixo cruzando á altura dos antigos pasos, accedendo despois ás Raposeiras polo camiño dos Portamuíños: Caminé derecho a Limeres, su aldea [de Cerdedo], después pasé a otra su aldea Cavenca; después vadeé el río do Seixo, que no tiene puente, y luego me metí en la casa del lugar das Raposeiras. En decembro de 1745, dende Piñoa, Sarmiento, home cincuentenario, subiu ata o casarío polo citado camiño de pés [serventía], atravesando o agro: Pasé por Cerdedo; después pasé el río y puente Piñoa y llegué a la aldea das Raposeiras [...] En este viaje de ahora rodeé al puente Piñoa, porque no se podía vadear el río do Seixo” (Viaje a Galicia (1745), 1975, páxs. 157-8). A enchente invernal do río do Seixo e a ausencia de ponte nos Portamuíños impediu que, en 1745, o frade puidese repetir o itinerario de 1710.
Esburgando na documentación decimonónica custodiada no arquivo da Deputación de Pontevedra, dei con dous manuscritos datados en 1841 e 1842. Neles consta que, sete anos antes, os veciños das aldeas de Meilide, Cavenca e A Revolta, cansos ben seguro da inoperancia e incompetencia do concello de Cerdedo, sumaron forzas e diñeiro co obxectivo de facer realidade unha ponte tan arelada coma indispensábel. Axustaron a feitura da ponte en 800 reais. A cuadrilla de canteiros contratados polo pobo principia o labor facendo desaparecer os vellos pasais e asentando no seu lugar as primeiras pedras da ponte: zapatas, estribos e piares. Mais, axiña apareceron os atrancos. Un ou varios elementos mal avindos e de “longo brazo” denunciaron o emprendemento da maioría, ignoraron o criterio dos pedáneos e levaron o caso perante a xustiza de Tabeirós (en orixe, o actual partido xudicial da Estrada denominábase de Tabeirós; tras o arrouto fusionador de 2016, os cerdedeses preitean hoxe nos xulgados de Pontevedra). Aqueles litigantes insolidarios, amparados por unha corporación municipal mangoneada por feotas e rendistas, adoptaron a estratexia do silencio administrativo e da dilación para impedir a obra.
“Non nos fan xustiza, Señor!”, comporía tempo despois Castelao. Fartos de tanta aldraxe, os promotores da ponte “pontean” a administración local e, na procura de arranxo, apelan á Deputación Provincial aínda balbuciente. Reproduzo o escrito redactado polos voceiros aldeáns:


Sr. presidente y más individuos de la Ilma. Diputación de Pontevedra
Ilma. Diputación

Manuel Carballás, Manuel y Francisco Gosende, Manuel Cadavid, Francisco Caramés, Domingo Cadavid, Juan Antonio Carballás por sí y otros vecinos de los lugares Meilid, Cabenca y Rebolta de la parroquia de San Juan de Cerdedo, Ayuntamiento constitucional del mismo nombre, a V. E. exponen que en 1834 y 35 intentaron fabricar un puente de piedra en el riachuelo (río do Seixo) que pasa por entre los de Cabenca y Meilid, y para servicio de los tres indicados, y para evitar perjuicios y disgracias que pudiesen acaecer en los habitantes, a lo menos por tiempo de invierno y avenidas, como que ya se probaron algunas a motivo de unos pasales de piedra que en él hay para pasajes de gentes, nada más que para el verano; y sin embargo de ser sitio muy transitable de gentes, carros, ganados, lo cierto es que por el interés que reportaba dicho puente, ya se había ajustado a operarios en la cantidad de unos 800 reales por cuenta de los mismos pueblos y aquellos ya dieran principio a la empresa para ultimarla como era justo; y lo estaría ya hace mucho tiempo, a no haberse suscitado cuestión por algún otro vecino mal avenido y enemigo de la prosperación de los pueblos, cuyo expediente de halla paralizado desde aquel entonces, y en poder del escribano de número D. Benito Paseiro en este Partido Judicial de Tabeirós, como todo es constante y notorio, en vista de lo cual y para evitar cuestiones
Explican a V. E. se dignen mandar que el citado escribano haga remisión de dicho expidiente a esa Diputación para que con su vista, y aunque sea con la de previos informes, mandar se ultime el mencionado puente aunque sea por cuenta de los citados pueblos, lo que no dudan alcanzar los exponentes del recto proceder de V. E. y la mano fuerte de Justicia que en la misma obra.
Cerdedo, maio 12 de 1841
[Asinan e rubrican:] Manuel Cadavid, Domingo Cadavid, Manuel Gosende, Francisco Gosende, Josef Gosende


Catro días despois de asinado e enviado o escrito, a Deputación comina o Concello a reclamar o expediente “extraviado” no xulgado e, ademais, solicita que se lle remita información da partida orzamentaria que a administración local estaría disposta a investir na construción da ponte.
Lonxe de satisfacer os requirimentos da Deputación, o Concello de Cerdedo ignorou as demandas da institución provincial.
A cousa non quedou aí. Dezaseis meses despois, os representantes dos veciños de Meilide, Cavenca e A Revolta volven dar queixas á Deputación. O Concello de Cerdedo non só seguía facendo ouvidos xordos ás súas peticións senón que, agora, os apremaba a restituír cos seus cartiños os antigos pasais. Transcribo tamén o informe elaborado pola propia Deputación:

Año de 1841
Obras públicas
Puentes
Ayuntamiento de Cerdedo


Manuel Carballás y otros vecinos de los lugares de Meilid, Cabenca y Rebolta, pertenecientes a la parroquia de S. Juan de Cerdedo, ocurrieron a esta Diputación en 12 de mayo del referido año exponiendo que en los de 1834 y 35 habían intentado construir un puente de piedra en el riachuelo que pasa por entre los dos primeros lugares para evitar por este medio las desgracias que solían ocurrir en tiempo de invierno por no haber sino unos pasales de piedra, transitables solo en verano, y ser además un punto muy frecuentado de gentes, carros y ganados; cuya obra ya tenían ajustada y contratada en 800 reales por cuenta de los mismos pueblos; y que habiéndose dado principio a ella, hubieron de suspenderla por haberse opuesto algún otro mal avenido con el bien público, dando lugar con tal oposición a la formación de un expediente que quedó paralizado desde quel entonces y en poder del escribano de número del Juzgado de 1ª instancia de Tabeirós D. Benito Paseiro; por lo que suplicaron se mandase que dicho escribano remitiese el expediente a esta Diputación, y de hecho se facultase a los pueblos mencionados para que ultimasen la construcción del puente de que se trata.
La Diputación en su vista, y con fecha 16 del citado mayo, acordó prevenir al Ayuntamiento de Cerdedo reclamase el expediente de que queda hecho mérito, manifestando, al remitirlo, con que orden y de que fondos se dispusiera para construir el puente.
En 15 de setiembre de 1842 [16 meses despois] volvieron a representar los expresados vecinos, quejándose de que el Ayuntamiento, lejos de haber cumplido con lo que se le mandó por el acuerdo de que queda dado razón, les apremiaba a componer los pasales, y no a construir el puente que tanto les convenía y tan necesario era.
En 26 se volvió a prevenir al Ayuntamiento que, con suspensión de todo procedimiento, remitiese inmediatamente los antecedentes que se le habían reclamado, bajo su responsabilidad.
Dedúcese que a Corporación protocaciquil de Cerdedo logrou a malas artes a paralización do proxecto construtivo. Descoñezo, pois non o preguntei cando tiven oportunidade, se os veciños se viron obrigados finalmente a repoñer os pasos. Non me estrañaría, pois, ao cabo, eran eles os que tiñan necesidade de atravesar o río a seco, cando menos no verán.
Un século despois, instaurada a II República, Antonio Sueiro Cadavide, Antonio do Lagharto, “o mellor alcalde de Cerdedo”, á fronte dunha Corporación municipal democrática, sanea o concello de cuchipandistas e, emendando unha histórica inxustiza, ordena a construción da ponte dos Portamuíños en xullo de 1933 (El Pueblo Gallego, 18-8-1933).
Dende aquelas, a ponte sostense, non sen vicisitudes, sobre o impetuoso Seixo (léase: “A derruba inminente da ponte dos Portamuíños”, Faro de Vigo, 13-10-2020) e, amais de vertebrar a oferta de lecer do Roteiro Sarmiento, permite que o amigo Nucho da Revolta traia o seu gando a pacer ao Campo das Laudas de Meilide.
Os membros da lexítima Corporación republicana, co seu alcalde á cabeza, foron asasinados, perseguidos, encarcerados, denigrados e borrados da memoria colectiva tras o golpe de Estado fascista de xullo de 1936.
En Cerdedo séguense honrando os artífices da rebelión e os prebostes da ditadura, nun noxento exercicio de silencio cómplice e tamaña ingratitude. Nós non esquecemos.
Fotografia
Escrito dos veciños de Meilide, Cavenca e A Revolta dirixido en 1841 á Deputación Provincial de Pontevedra.
Fotografia
Antonio Sueiro Cadavide, alcalde republicano de Cerdedo.
0 Comentários

O que non pasa nun ano pasa nun día

24/2/2025

0 Comentários

 
O mendigo pillabán; chispas eléctricas; as precursoras do Roteiro da Pantalla; o demo dos mistos; a loba coxa...: petiscos da intrahistoria de Cerdedo
Calros Solla
Fotografia
A loba do Seixo.
Vergonza é roubar
Na feira da Pascua de Padrón de abril de 1888 –feirón cabalar de orixe inmemorial– fixérase moito trato. Ao parecer, a vantaxe virou naquelora a favor dos adquirentes e non tanto dos ofertantes. É unha verdade que se di: “Non hai feira mala, cando un perde outro gaña”.

Por moita besta ou macho que trocase de mans no mercado de Padrón, a prensa da época (Crónica de Pontevedra, 5-4-1888) dedicoulle máis espazo ao calote dun esmoleiro cerdedés chamado Ramón Quintela. O renarte, aproveitando a lodada, rogaba a caridade da concorrencia finxindo estar eivado dun brazo: “...para hacer creer a la gente, llevando atado [el brazo] con una bolsa de bayeta amarilla forrada en su punta de un corcho, figurando hallarse manchada, al parecer, de pus”.
Decatouse do engano un alférez da Garda Civil de Noia, quen procedeu á súa detención. O noso Soto apostilaría: “A Garda Civil non é parva, cando atopa unha cabicha, di: ‘Aquí fumaron!’”. Ríspeto, o axente obrigou o mendiño “a despojarse ante todo el público del vendaje, el que quedó asombrado al observar, aparecía como de milagro completamente curado y útil para toda clase de trabajo, habiendo sido por lo tanto puesto en la cárcel a disposición del alcalde, para que proceda con él según lo que para tales casos marca la ley”.
Parafraseando a Valle-Inclán, “na Galiza poderá faltar o pan, pero o enxeño e o bo humor non se acaban”. Ignoro o destino do noso mendicante, mais, vállome da voz da experiencia para vaticinar que “a sorte do probe é de andar a pedir”.


Chispas eléctricas


Medo se lles ten ás tormentas, e non é para menos. Se a tormenta for avéspora, o raio sería o seu ferrete. Antano, co zunir do nubeiro, a paisanaxe medrosa e prudente non botaba porta fóra sen mangar o carapucho ou portar no peto a profilaxe de amuletos ou talismáns, acaídos obxectos de poder: a pedra do raio (ou chispa), as estampas e/ou medallas da santa Bárbara ou do san Bertolameu...
O pobo identifica a pedra do raio quer co cristal de cuarzo tallado en seis caras pola natureza, quer cos machados ou aixolas prehistóricos exhumados na labra ou achados por acaso no camiño. O pobo acredita que a pedra de cuarzo é o ápice do raio e, considerando, que alí onde caeu a chispa, non volve percutir, mellor levala a canda un.
No tocante aos responsos, recito de memoria un anaco do rezo de san Bertolameu de Chamadoira, santo moi avogoso: “...Volve, san Bertolameu, á túa pousada e mesón, que eu che darei un don: que onde foses nomeado, non caerá pedra nin raio, nin xente ha morrer sen confesión...”.
Sen mellor pararraios, a aldea desamparada arrostraba o temporal encomendándose ao capricho da fada. Baixo o titular “Un rayo en Meilide”, leo en La Correspondencia Gallega (25-2-1914):
“Hallándose en la cocina de la casa de Encarnación Rodríguez dos niños de corta edad, cayó un rayo dejándoles sin sentido.
El hecho causó un pánico indecible, pues, al principio, se les creyó muertos, pero afortunadamente volvieron en sí a los pocos minutos.
El mismo rayo mató una vaca que se hallaba en la cuadra de dicha casa”.
Desta fecha, non houbo que lamentar danos persoais, pero, 32 anos despois, en El Ideal Gallego (12-5-1946):
“En un monte ... del municipio de Cerdedo, fueron sorprendidas esta tarde, por una fuerte tormenta que descargó sobre aquella comarca, dos niñas que cuidaban dos vacas. Cuando intentaban marchar a sus casas, fueron alcanzadas por un rayo que las dejó muertas en el acto”.


As precursoras do Roteiro da Pantalla


Co titular “‘Fantasmas’ en Cerdedo”, El Correo Gallego do 14 de xaneiro de 1942 informaba de que a Garda Civil da localidade puxera en coñecemento do gobernador o excéntrico proceder das cerdedesas Francisca Vidal Beiro e Encarnación García Beiro: “...las cuales, cubiertas con sábanas blancas y portando en la mano una campanilla, se dedicaban durante varias noches a atemorizar a una convecina suya que se veía en la precisión de abandonar su domicilio ante el pánico que la aparición de los ‘fantasmas’ le producía, refugiándose en casa de una hermana”.
“Ciérranse ventanas, atráncanse puertas. ¡Encomiéndate al santo! ¡A Santa Compaña!”, cantaruxaba Coppini en 1984.
En Cerdedo e Montes, os confrades da Pantalla son paradigma de cru realismo, inmersos nunha crúa realidade.


Xogar con lume


Noutrora, os vellos reprendían con severidade os cativos sorprendidos con calquera obxecto susceptíbel de provocar un incendio: chisqueiros, fósforos, guizos, a ferrisca (“irlabón”) e mais o pedernal... Grosso modo, na aldea todo estaba a unha muxica de arder; na urbe, a vida fai por envolverse de materiais ignífugos.
Agoirábannos os nosos maiores coa ameaza do “demo dos mistos”, cuxa presenza se invoca ou é presentida ao xogarmos con lume. En 2010, J. Bieites ilustrou a portada do libro Almanaque de encantos coa efixie do diantre pirómano, que ben oficiaría de padroeiro dos bombeiros. O cachán sedúcenos coa danza lumínica e calórica das lapas. É doado caer na tentación. A advertencia de pais e avós era directa e tallante: “Se enredades co lume, acabaredes mexando na cama; aparecerásevos o demo en soños e escaparánsevos os ouriños”.
A ancestral atracción polo lume foi hogano substituída pola hipnose das pantallas, e non precisamente polo ente espectral que rolda as congostras de Montes na noite de ánimas, nin tampouco pola máscara do Entroido limego. O diabo viuse na obriga de adaptarse aos novos tempos ou, se cadra, argallou as novas tecnoloxías para mellor exercer o seu labor de captación.
No inverno do ano 1942, a prensa recolleu un suceso ocorrido no lugar de Vichocuntín, parroquia de Pedre (El Compostelano, 20-2-1942). Dedúcese da lectura que, aquela fría mañá, o pérfido demo dos mistos espreguizou a galbana, cruzou a ponte do Lérez e escolleu por vítimas dous rillotes de once anos –Edelmiro e Perfecto–, presumibelmente aterecidos: “los niños jugaban con unas cerillas, prendieron fuego a un pajar contiguo a una edificación propiedad del padre del primero, y a la que se propagó el incendio, que ocasionó daños por valor de 15.000 pesetas”.
O lume ao pé da estopa, vén o demo e sopra.


A loba coxa


Entre os moitos relatos oídos e recadados arredor da Montaña Máxica aqueles que aluden á loba coxa son dos máis suxestivos. Recolleuse testemuño da súa pasada existencia no libro Monte do Seixo. O santuario perdido dos celtas, 2008: “Unha loba implacábel, alcumada a Coxa, rexía daquela a manda do Seixo. As batidas e acurralamentos nos que se enleara deixárana toquena e fanada. A súa astucia e fereza outorgábanlle foro para facer burla da morte”.
Por non augar o mito, no devandito traballo non precisei a sorte do animal, malia saber que fora alcanzada por un disparo de escopeta nos anos setenta do pasado século. A sona da Coxa atinxía naquel tempo os confíns da Terra de Montes.
Explicando o porqué das súas canas, contou o señor Xesús García que, nunha ocasión, batera desarmado coa Coxa na canella das Laceiras. O vello aseguroume que tras un incómodo fite a fite, a loba faloulle mentres se relambía: “Gharcía, branqueouche o pelo!”. E a quen non. Sen oportunidade de réplica, a fera escapuliuse pola xesteira arriba. Retratado por Virxilio Viéitez en 1968 xunta outros cazadores de Abelaíndo, García xa lucía para a foto a súa albela cabeleira.
Dáme o corpo que o nova recollida en El Pueblo Gallego (6-3-1979), intitulada “Loba muerta en batida”, fai referencia a esta prodixiosa alimaria, capitá da lobada:
“Una loba ha sido muerta en el transcurso de una batida celebrada en la jornada del domingo en el monte do Seixo.
Estas batidas se vienen celebrando para la caza de esta alimaña que tanto perjudica a las reses cuadrúpedas que viven en estado salvaje en el citado monte del municipio de Cerdedo, Forcarey, Lama y otros....”.

O gando ceibo co lobo ten preito, porén, nun recuncho da miña alma, a Coxa segue alancando arfante e irredutíbel polas engrobas e corgueiros do Seixo, garantindo a remuda perdurábel da súa manda
Fotografia
Esmolante tolleito.
Fotografia
O demo dos mistos (J. Bieites).
0 Comentários

Queremos Galego da Estrada convoca á nosa comarca a participar na manifestación na defensa da nosa lingua que terá lugar o domingo 23 de febreiro

18/2/2025

0 Comentários

 
Fotografia
Tivo lugar ás 12:00 unha rolda de prensa de Queremos Galego A Estrada para presentar  a manifestación que terá lugar o domingo 23 de febreiro ás 12:00 da mañá en Santiago de Compostela.
No acto, contamos coa presenza  de persoas que nos prestaron o seu apoio a nivel particular e tamén  coa asistencia de representación institucional do  BNG e do PSOE.
 
Desde Queremos Galego da Estrada facemos un chamamento a toda a cidadanía para que participe na manifestación nacional en defensa da nosa lingua que, baixo o lema “Lingua vital, xa!”, percorrerá as rúas de Santiago de Compostela o domingo 23 de febreiro, día de Rosalía.  Partirá ás 12:00 da Alameda e rematará na praza do Obradoiro, onde está previsto celebrar unha actuación musical.  A lingua é vital para a existencia de Galiza  e os poderes públicos teñen o deber de  garantila, en todos os espazos e para todos os usos. Esa é a razón do  lema da manifestación: “Lingua vital, xa!”. Do mesmo xeito que coa obra de Rosalía rexurdiu a literatura galega no século XIX, o día do aniversario do seu nacemento comezará a rexurdir o noso idioma co compromiso e a implicación do pobo galego.

Diante da situación de emerxencia que vive o galego  (posta de manifesto de forma patente nos datos que achega a enquisa do IGE publicada en outubro de 2024, que poñen en evidencia uns baixísimos niveis de coñecemento e de uso, inéditos en toda a historia da nosa lingua),  é obvio que cómpre un cambio de rumbo total na política lingüística da Xunta de Galiza. A actitude da Xunta, nos últimos quince anos caracterízase pola hostilidade contra o galego e pola  exclusión da nosa lingua en todos os ámbitos: cada vez máis impedimentos para o uso do galego na administración, na xustiza, no audiovisual, no ensino...  En concreto, este último é un dos espazos onde a política contra o galego se fixo de forma máis perversa e resultou máis daniña; urxe a  derrogación do Decreto de Plurilingüismo para o Ensino, que entrou en vigor no ano 2010 e que supuxo na práctica a eliminación do galego nas aulas de Educación Infantil e a prohibición do seu uso en Primaria e Secundaria nas materias de maior carga horaria, coas consecuencias que hoxe sabemos: unha porcentaxe dun 30% de nenos e nenas de 5 a 14 anos non saben falar galego. A Xunta de Galiza, malia  a súa obriga de garantir o galego en todos os espazos e para todos os usos,  ten como obxectivo real a morte da nosa lingua.

Por isto, a plataforma Queremos Galego anima a toda a sociedade  a mobilizarse por un novo rumbo para a lingua, que debe comezar pola reactivación dos obxectivos do Plan Xeral de Normalización Lingüística, aprobado por unanimidade no Parlamento en 2004; a elaboración dun calendario de acción 2025-27 para a aplicación e actualización de todas as medidas dese Plan e cos recursos necesarios para levalo a cabo.  Se o PXNLG era necesario hai 20 anos, hoxe é urxente, é cuestión de vida ou morte para a nosa lingua.

O Conselleiro de Cultura e Lingua accedeu por fin a recibir á Mesa pola Normalización Lingüística. Nese encontro, a entidade de defensa da lingua amosou a súa disposición a colaborar na reactivación do PXNLG, como grande acordo nacional pola lingua, sempre que fose no marco dun proceso con ampla participación social e transparente.

A Xunta de Galiza nomeou de forma unilateral unha comisión, da que quedaron excluídas ducias de entidades e sectores sociais. Trátase dunha comisión carente de transparencia, pluralidade e participación; creada á medida dos intereses da Consellería.   Descoñecemos  cal vai ser o seu funcionamento, os seus obxectivos ou quen e como se van asumir os acordos. A realidade amósanos que esta comisión non é máis que unha farsa organizada  para aparentar que se van tomar medidas, cando en realidade non hai intención de facer absolutamente nada en favor do galego. Pola contra,  nestes últimos meses, o goberno galego continuou coa súa política lingüicida: exclusión do galego na Lei da Intelixencia Artificial, posibilidade, por primeira vez,  de contratación de funcionariado interino que non coñece o galego,  nova lei que abre a porta a que se introduza  o castelán na TVG, exames en castelán para acceder  a un posto de traballo na CRTVG, votación do PP en contra da oficialidade do galego na UE…

E para lexitimar a política agresiva contra o galego que levaron e levan a cabo, a Xunta encargou,  como alternativa aos datos do IGE,  unha enquisa a unha empresa privada O que se fai público non é máis que un panfleto da Xunta, que presenta inconcrecións e amosa erros (non se dá a coñecer a ficha técnica do estudo estatístico,  ofrécese unha interpretación dos resultados  sen amosar as preguntas concretas, a mostra está mal escollida…).  Ademais, trátase dunha enquisa que analiza as percepcións sobre a lingua e non os usos. Á Xunta non lle interesa que se saiba a realidade, abóndalle coa percepción que a poboación ten. Pero a realidade é sempre teimuda e, neste caso,  alarmante.

O día 23 de febreiro vaise demostrar que hai un clamor unámine  na sociedade galega, que non vai consentir que as cousas continúen así e que vai esixir á Xunta de Galiza unhas verdadeiras políticas normalizadoras, que se teñen que levar a cabo  contando coa participación da sociedade e das organizacións representativas de cada un dos sectores sociais.

0 Comentários

As pedras que saben de nós (e II)

15/2/2025

0 Comentários

 

Escolma de penedos selleiros que, en Cerdedo, arrollan outras tantas redomas de saber popular

Calros Solla
Fotografia
A Cabeza do Mouro, selado acceso ás galerías castrexas.
A Cabeza do Mouro
A croa do castro de Castrodiz, empolicada no cumio do montelo, érguese a 634 m de altitude e axuda a debuxar a estrema entre as parroquias cerdedesas de Castro e Figueiroa.

A superficie do curucho castrexo é duns 14.500 m2, mentres que o seu perímetro murado acada, aproximadamente, os 445 m de lonxitude. O centro do recinto cadra nas seguintes coordenadas.- X: 547.652; Y: 4.711.042.
Hai unhas semanas, unha fugaz cata arqueolóxica exhumou no lugar unha sección do parapeto elíptico e mais parte dunha “casiña redonda”. Cantos máis aglaios nos depararía a completa escavación do poboado prehistórico! Que pouco dura a alegría na casa do probe.
Deixándolle a arqueoloxía aos arqueólogos, pero sen abandonar a crisma de Castrodiz, o pobo tamén lle dá mérito ao penedo coñecido pola Cabeza do Mouro que, no rochedo granítico de poñente, fai por pasar desapercibido. Lémbrolles que atinxir o soarego da Cabeza do Mouro é un dos “doce traballos de Capitán Gosende” (léase Faro de Vigo-Montes, 26-8-2015). Supérase a oitava proba agatuñando ladeira arriba até dar co sitio, sen esqueer fotografar a proeza para facerse merecente da recompensa (coordenadas: X: 547.628; Y: 4.711.027).
Atesta a tradición que os engumiños de Castrodiz están furados coma formigueiro e que os mouros, formigas afanosas, ora investiron a pretérita eternidade na ripa do ouro en pozos e galerías, ora na empeta do prezado metal que eles mesmos obraban de foira; segundo se di: “o ouro que caghou o mouro”.
Agora ben, non debe ser alburgada o da moita riqueza gardada nos rochos do castro cando quen puido calar compuxo aquilo de “Castrodiz, se te minaren, enriqueceríase toda España!”, aclarando despois que España –non sei de ida ou vinda– remataba no Padornelo. Estamos a falar de ouro; daquela, vade retro, minadores do coltán!
Entre os estados de inopia e fartura interpónsenos o nafro petón da Cabeza do Mouro. No entanto, afalándolle con verba celmosa, ha virar nos seus gonzos, permitindo o acceso aos centos e milleiros. Fíense se queren cando lles digo –porque así mo fixeron crer– que a Cabeza do Mouro é a porta daquela caixa forte; non hai gardián máis ningún, que os seus donos, por propia vontade ou por obriga, xacando abandonaron o lugar marchando co posto e, destino incerto, non hai “esperanza do seu retorno”.
Fotografia
Muíño de Pedraboa.
Pedraboa

Na marxe esquerda do río do Seixo, á altura dos Barreiros de Meilide (aldea de Cerdedo), atópase o lugar de Pedraboa (coord.- X: 550.273; Y: 4.707.675). O litotopónimo nomea un pouso ribeirán a son do antigo camiño dos defuntos, a verea pola que, antigamente, se traían os mortos da Cavadosa para lles dar sepultura no camposanto de Cavenca. Quizais no século XVIII, a laboriosidade aldeá ordenou naquel relanzo a edificación dun muíño roulón, de pedra mourenza e cuberta a unha auga –hogano, as estrelas do ceo imbrícanse no cangado á falla de tella país.

A por de partillas é o de Pedraboa un muíño de herdeiros, esvaídos na néboa do absentismo. Os habelenciosos canteiros aproveitaron un bolouro granítico da ourela do río para alicerzar unha das esquinas da construción. A solución arquitectónica é tan acaída que non dubidariamos en razoar que o penedo foi quen lle outorgou o chamadeiro –muíño de Pedraboa–, mais, non tal.
Aventurei, liñas atrás, unha cronoloxía recuada para o enxeño farneiro, pois, tempo precisaría para o seu asento a lenda que lle serve de adobío.
O relato recollino no libro Almanaque de encantos. Mitoloxía da Terra de Cerdedo, 2005, páx. 13; e reza: “O muíño de Pedraboa ... Os seus muros pousan sobre a pedra da fartura, toqueira de lontras. A abastanza débese engadar cunha presada de fariña. O óleo convén botalo no inferno do muíño, ao pé do rodicio. O agasallo afianza moendas fartas. A moa de Pedraboa é quen de converter un fol de cereal en fol e medio de fariña”.
Enténdase. Se principiando a operación de moenda, satisfacemos en especie o tributo á pedra –nume da cheúra–, o muíño prodigarase en froito mundo: “un fol de grau, fol e medio de fariña”. Aquí non vale o de “menos dá unha pedra”.
Arrombado o portento e acreditando a pés xuntos no desaproveitado milagre da multiplicación, afirmo que a tal “Pedraboa” non é o callimbro que sostén o muíño, senón o basto perpiaño que, pousado enriba dos valos de contención da presa anexa, regula o caudal destinado á rega dos agros e searas de Cavenca.

A cantidade de auga sobrante volvía ao río e, uns metros máis abaixo, xa pola marxe dereita, os veciños de Meilide desviaban o máis da porción regrada, embocándoa no empezo da presa Ghrande, que repartía o recurso hídrico pola agra da valeira. Durante a tempada de escaseza, a auga, garante da subsistencia, debía suxeitarse a uns estritos usos e costumes. Sábese que foi a fidalguía dos Gosende a que, mirando polo propio, obrou a infraestrutura e estabeleceu as quendas de rega. Tempo andado, as avinzas fixéronse consuetudinarias. Amiguiños si, pero a auga polo que vale.

Na presa Nova de Barro e Arén, unha pedra nomeada “o Módulo” cumpría unha función semellante, malia que, neste caso, os intereses sometidos a preito enleasen, no albear do século XX, os labregos coa hidroeléctrica de Dorna.

Hai unos anos, mentres pateabamos o recén constituído itinerario turístico Cavenca-A Cavadosa –o devandito camiño dos defuntos–, chegamos a Pedraboa. Chantado perto do muíño, un sinalizador de madeira “informaba” os excursionistas: “Muíño”. Canto carto desbaldido para advertirnos do obvio! Aproveitei a paraxe para relatarlles a lenda aos presentes. Un dos acompañantes non se puido resistir, tirou un rotulador da mochila e escribiu: “Muíño de Pedraboa”. Mal non lle viría ao indicador un código QR co que os visitantes beliscar puidesen no miolo. Muíños hai moitos; o de Pedraboa é único. Malo é non saber; peor é non querer saber.
Fotografia
Penaquetanxe.
Penaquetanxe

O outeiro de Penaquetanxe (tamén grafado Pena que Tanxe ou Pena que Tangue) é un dos fitos demarcativos das parroquias de Pedre (Cerdedo) e A Corredoira (Cotobade). No libro É ruín porque o fan. Retrincos da intrahistoria de Cerdedo VI (2024) deixeino escrito, para quen, no futuro, queira cangar coa cruz da divulgación reivindicativa: “Penaquetanxe (coordenadas.- X: 546.683; Y: 4.707.161; alt. 640 m) é, ademais, fito de deslinde entre parroquias e antigos concellos, de aí que na pedra cabalada, a carón dunha pía natural, se poidan ler as inscricións P†C e Cd.†C.T., é dicir, “Pedre/Corredoira” e “Cerdedo/Cotobade””.

O Drag recolle para “tanguer” ou “tanxer” (1ª acepción) o significado de “Tocar [un instrumento musical, unha campá etc.]”. A significación vénlle ao penedo coma unha luva, pois, dende que os pegureiros apacentan o armentío nas herbeiras da cuíña, Penaquetanxe valeulles de axente esconxurador das tormentas, conscientes do vezo do raio –ou chispa– por acometer a brouca do gando cornán.

Gorecéndose das inclemencias so o capacete da rocha, os pastores batían nela porfiados con varas e caxatos, así que sentían ao lonxe o bourar dos nubeiros: “Andan os zoqueiros por riba”; “Andan arrombando nos móbeis”; “Andan a envorcar no carbón”... Acompañábase a batedura coa seguinte fórmula cominadora: “Tente, trono; tente aí; que Deus pode máis ca ti!”. Xostreando na pedra e berrando o ensalmo con fe, unha e outra vez, disque se acababa por desviar a traxectoria do mal.
Quen nos dera, concello a concello, unha Penaquetanxe conxuradora da politicallada ruín. Mentres zorregásemos con ansia no avogoso petón, aforrariamos irlles ao lombo aos secuaces glotocidas, etnocidas; cómplices da peste eólica e eucalíptica.
Penaquetanxe é paradigma en Cerdedo da Galiza vendida a intereses espurios. No devandito Retrincos VI, alertábase do proxecto de instalación na zona dun desmesurado parque eólico: “Se non o remediamos, Penaquetanxe, un ben etnográfico de valor indiscutíbel, estragarase para poder fincar no seu lugar unha macrotarabela que atinxirá os 163 m de altitude. E aínda que a instalación do aeroxerador T4-01 non destruíse Penaquetanxe, o atractivo do penedo non só radica na súa morfoloxía (pedra figurativa) e no trazo mítico que o singulariza (esconxuro das tormentas), senón tamén na súa posición preeminente e senlleira no alto daquel monte (visíbel dende a estrada N-541)”.

Deberan chover pés de muíño, e sen furar.
0 Comentários

As pedras que saben de nós ( I )

10/2/2025

0 Comentários

 
Fotografia
A Laxamoura, a pedra da fin do mundo.

Escolma de penedos selleiros que, en Cerdedo, arrollan outras tantas redomas enchidas de saber popular

Fotografia
Peneda da Laxamoura, no monte de Meilide (Cerdedo).
Calros Solla
A Laxamoura
Na lomba de poñente do monte do Seixo (monte comunal de Meilide), a uns 590 m en liña recta e cara ao sueste da aldea de Meilide (parroquia de Cerdedo) e a uns 2’4 quilómetros en liña recta e cara ao norte do Outeiro do Coto (1.015 m de altutude), cimeira da montaña, localízase a Laxamoura.

O afloramento granítico da Laxamoura abrangue, na actualidade, unha superficie duns 3.745 m2 (aprox., a metade dun campo de fútbol). A peneda da Laxamoura sitúase a uns 625 m de altitude. O desnivel existente entre o pedregal e o casarío de Meilide supera os 200 m.
A Laxamoura (coordenadas.- X: 551.271; Y: 4.707.963) é o frontispicio do monte do Seixo de face á vilela de Cerdedo.
Ben seguro, a tonalidade escura da pedra vista, en contraste cos afloramentos do arredor, outorgoulle o chamadeiro. A rocha reve auga boa parte do ano, hábitat propicio para o tapiz de fungos e liques. O líquido chusmiga e discorre polas paredes case verticais do fragueiro que, coma espello, reflicten os raios do sol. O fenómeno apréciase dende a distancia e tómase como prognóstico do tempo borrascoso: “Cando a Laxamoura chora, augha rogha”.
Amais de arauto do tempo meteorolóxico, a Laxamoura é limiar do tempo cronolóxico, pois, a pena coñécese tamén co apelativo de “pedra da fin do mundo”. Moito se preocuparon os meus confidentes de me advertir que “cando cheghe a hora, estremecerán os montes; o Seixo derreterá coma cera; oiranse as sete voces; escurecerá o sol”; a Laxamoura envorcará do seu asento e, a tomballóns, precipitarase ladeira abaixo, devastando ao seu paso todo o que atope por diante. Este episodio seica se recolle na Biblia, así coma o paradoiro dos tesouros, no libro de san Cibrán.
De seguir unha traxectoria rectilínea, o callimbro acadará de primeiras o rueiro do Campo de Meilide –o Loreto nos garde!–; a seguir, achandará o quinteiro das Raposeiras, boleará veloz pola valiña, pulará polo Campo do Cura arriba, apachocando o templo parroquial e, aterrando estrondoso do seu último chimpo, encaixarase na fondeira do Lérez acá da ponte Valoutas.
Mentres sobreveña e non a rotura do sétimo selo, ao agocho da Laxamoura, a deidade indíxena da Moura, transfigurada quer en anciá venerábel quer en araña tecedeira ha seguir velando o tesouro das esencias: “No alto vive, no alto mora, no alto tece a tecedora”; ou, mesturando esta tradición coa meteorolóxica: “Que chova, que chova, saia a Vella da cova; a paxariña canta e o día levanta; que si, que non, que chova a gholfarón polas cornas dun castrón”.
Ben sabemos os rapaces de Meilide que cando o arco da vella camba no ceo do Seixo, a Moura entretense gradeando a solaina das setecores e o seu rico cadal fica expedito para quen, librando a arañeira, ouse botarlle a man. Ai, quen fora novo e non fora tolo!
Fotografia
O fauno mamote (Castelao, 1941).
A Pena Mamadeira

Entre os pelados pedrestais do Serrapio (parroquia de Pedre) e o marco do Coto das Antas, estrema co santo Isidro, pasa hoxe inadvertida a Pena Mamadeira. Ao parecer, naquela laxe granítica tallou a providencia co cicel da erosión dous seos túrxidos, ou mesmo a feitura dunha muller completa.
Vai para dúas décadas, un informante do lugar de Fornelos (Campo Lameiro) faloume da Pena (ou Pedra) Mamadeira e do costume, hoxe obsoleto, de acudiren os homes –mormente, os anellos–, no principiar do ano, a fregar os corpos naqueles peitos petrificados. A usanza tiña por obxecto untarse do celme vital que supostamente desprendía o xacigo, garantíndolles aos ofrecidos “un ano máis de vida”. Dar coa Pena Mamadeira é, deste etnógrafo, materia pendente.
N’O código da vincha (2012) trouxen a colación o debuxo en cor do fauno que Castelao plasmara na páxina 147 do seu Diario 1921: “deitado na herba, beneficiándose dun dos xenerosos peitos que agroman do chan”. Nesta ocasión, amezo unha acuarela (36x46 cm) que, reproducindo o mesmo motivo e formante da colección “Faunalia”, foi pintada polo de Rianxo en 1941 durante a súa estadía na Arxentina. Engado, para que non quede atrás, que na fronde do Carballo Escuro (parroquia de Folgoso) habita un ser metade humano metade godallo que os naturais nomean Bode ou don Bode. Alegorías da natureza en cío.
Á Pena Mamadeira do Serrapio e aos faunos de Castelao acáenlles as palabras do dramaturgo Alejandro Casona: “liturgia supersticiosa, viejas raíces paganas hundidas en el musgo de la Galicia ancestral”.
Fotografia
Outeiro dos Píos ou Outeiro Rachado (Parada-Figueiroa).
O Outeiro dos Píos

Fixando o deslinde entre as parroquias de Parada e Figueiroa érguese o Outeiro dos Píos, tamén coñecido por Outeiro Rachado (coordenadas.- X: 551.269; Y: 4.710.790). O penouco sitúase a uns 540 m de altitude. Que o Outeiro dos Píos é punto de referencia testemuñouse na corrección que en 2018-19 os comuneiros de Parada e Figueiroa fixeron dos seus lindes (mapas.xunta.gal). Curiosamente, pouco antes, en 2017, publicárase o libro O legado dos homes pequenos. Gravados rupestres de Cerdedo, onde entre outros moitos achados, dabamos conta da descuberta do petróglifo do Outeiro Rachado, acaecido en xuño de 2016 (páxs. 233-43). Os de Parada desprazaron a fronteira interparroquial uns 200 m cara ao oeste, asumindo o petón que, amais de elemento sobranceiro na paisaxe, é soporte dun gravado rupestre, marca ancestral e perdurábel.
Polo que respecta ao petróglifo, achego a descrición que do mesmo facilitei en 2016: “Na parte inferior da rampla rochosa, labrouse un conxunto de 11 coviñas, concavidades de pequeno tamaño (3/4 cm de diámetro) e profundidade, que, unidas cun trazo, semellan unha punta de frecha que apunta cara ao sueste. Así mesmo, a escasos centímetros e nun nivel superior, gravouse un risco curvilíneo de 70 cm de lonxitude e 6 cm de ancho que, a xeito de canle, comunica dúas pías naturais” (Faro de Vigo-Montes, 26-6-2016).

Botémoslle unhas areas de sal ao asunto. O 18 de febreiro de 1878, o xuíz municipal da Estrada Luís Pastor Sieiro Gayoso –eventual de primeira instancia e, á sazón, irmán do alcalde de Cerdedo Ulpiano Sieiro Gayoso– denuncia o roubo perpetrado na parroquial de Parada na noite do 14 ao 15 do mes e ano en curso. O instrutor pon os santos en novena: “A todas las autoridades civiles y militares y agentes que constituyen la policia judicial ... encargo a las mismas practiquen las más activas diligencias para la busca y captura de los malhechores y efectos sustraídos”. Deseguido, enumeramos os obxectos roubados: “una cruz parroquial, un caliz de plata y dos cajones de ánimas con el dinero que contenían”.
No dicir da xente, días despois de se publicar nos Boletíns o edicto, todo ou parte do sacumado apareceu oculto nas grechas e fendeduras do Outeiro dos Píos, a 1’4 quilómetros de distancia do templo parroquial. Nada se soubo dos infelices cacos. A cruz guieira fora mala de esconder.
Estas sécolas lembráronme unha andrómena semellante recollida en dita parroquia. Quen sabe se unha non naceu da outra. A rexouba, que tamén ten como escenario o Outeiro dos Píos, retrotráenos ao tempo da francesada. Poucas as grazas, ensileina no libro O pote do ouro. Novas de tesouros na Galiza (2022, páxs. 118-19): “A finais de abril de 1809, ao tempo que os franceses cruzaban o Lérez pola ponte romana, o sancristán de Parada, ao mandado do crego, agochou as alfaias litúrxicas do San Pedro nunha regaña do Outeiro dos Píos, petouto granítico que fixa a estrema con Figueiroa. Días despois, corridos os gavachos da parroquia, quixo o sancristán recuperar as xoias, mais viuse incapaz de desatoalas do seu escondedoiro: unha bátega enchoupara o metal e este upara até encaixar na grecha. Coñécese que os obxectos (cáliz, copón e patena) foran elaborados nunha aliaxe porosa. Non quedou outra ca contratar os servizos dunha cuadrilla de canteiros que, a por de cuñas e guillos, fenderon o penedo. Dende aquelas, a pedra tamén se coñece por Outeiro Rachado”.


Continuará...
Fotografia
Face oeste do penedo diminuída por extracción.
0 Comentários
<<Anterior
Reencaminhar>>

    Un proxecto de:

     Imagem

    Colaboracións

    Tudo
    Alba Rivas
    Alicia Garrido
    Ana Cabaleiro
    Anjo Torres Cortiço
    Anxo Coya
    Calros Solla
    Carlos Loureiro
    Carlos Meixome
    Carme Hermida Gulías
    Carmela Sánchez Arines
    Clara Iglesias Cortizo
    David Otero
    Dionisio Pereira
    Héitor Picallo
    Lola Varela
    Luis Alberto Silva Casas
    Manuel Barros
    Manuel Cabada Castro
    Manuel Fortes
    Marcos Borrageros
    Maria Xesus Nogueira
    Montse Fajardo
    Pedro Peón Estévez
    Susana Sánchez Arins
    Tino Regueira
    Xoán Carlos Garrido
    Xosé Álvarez Castro
    Xosé Malheiro
    Xosé María Lema
    Xurxo Esquío

    Estamos en:


    Imagem
    Imagem
    Imagem
    Foto

    Feed RSS

      Recibir novas

    Subscrición

    Histórico

    Março 2025
    Fevereiro 2025
    Janeiro 2025
    Dezembro 2024
    Novembro 2024
    Outubro 2024
    Setembro 2024
    Agosto 2024
    Julho 2024
    Junho 2024
    Maio 2024
    Abril 2024
    Março 2024
    Janeiro 2024
    Dezembro 2023
    Novembro 2023
    Outubro 2023
    Setembro 2023
    Agosto 2023
    Julho 2023
    Maio 2023
    Abril 2023
    Fevereiro 2023
    Janeiro 2023
    Dezembro 2022
    Novembro 2022
    Outubro 2022
    Setembro 2022
    Agosto 2022
    Julho 2022
    Junho 2022
    Maio 2022
    Abril 2022
    Março 2022
    Fevereiro 2022
    Janeiro 2022
    Dezembro 2021
    Novembro 2021
    Setembro 2021
    Agosto 2021
    Julho 2021
    Junho 2021
    Maio 2021
    Abril 2021
    Março 2021
    Fevereiro 2021
    Janeiro 2021
    Dezembro 2020
    Novembro 2020
    Outubro 2020
    Setembro 2020
    Agosto 2020
    Julho 2020
    Junho 2020
    Maio 2020
    Abril 2020
    Março 2020
    Fevereiro 2020
    Janeiro 2020
    Dezembro 2019
    Novembro 2019
    Outubro 2019
    Setembro 2019
    Agosto 2019
    Julho 2019
    Junho 2019
    Maio 2019
    Abril 2019
    Março 2019
    Fevereiro 2019
    Janeiro 2019
    Dezembro 2018
    Novembro 2018
    Outubro 2018
    Setembro 2018
    Agosto 2018
    Julho 2018
    Junho 2018
    Maio 2018
    Abril 2018
    Março 2018
    Fevereiro 2018
    Janeiro 2018
    Dezembro 2017
    Novembro 2017
    Outubro 2017
    Setembro 2017
    Agosto 2017
    Julho 2017
    Junho 2017
    Maio 2017
    Abril 2017
    Março 2017
    Fevereiro 2017
    Janeiro 2017
    Dezembro 2016
    Novembro 2016
    Outubro 2016
    Setembro 2016
    Agosto 2016
    Julho 2016
    Junho 2016
    Maio 2016
    Abril 2016
    Março 2016
    Fevereiro 2016
    Janeiro 2016
    Dezembro 2015
    Novembro 2015
    Outubro 2015
    Setembro 2015
    Agosto 2015
    Julho 2015
    Junho 2015
    Maio 2015
    Abril 2015
    Março 2015
    Fevereiro 2015
    Janeiro 2015
    Dezembro 2014
    Novembro 2014
    Outubro 2014
    Julho 2014
    Junho 2014
    Abril 2014
    Março 2014
    Fevereiro 2014
    Janeiro 2014
    Dezembro 2013
    Novembro 2013
    Agosto 2013

    Licenza Creative Commons
    Tabeiros Montes (Portal cultural de Tabeirós-Terra de Montes) de Asociación Cultural "Vagalumes" e Asociación Cultural e Ecoloxista "Verbo Xido" ten unha licenza Creative Commons Recoñecemento-Non comercial 4.0 Internacional.
    Con base nunha obra dispoñíbel en http://www.tabeirosmontes.com/.
    Os permisos alén do foco desta licenza pódense atopar en http://www.tabeirosmontes.com/colabora.html.
Com tecnologia Crie um website único com modelos personalizáveis.