Xornal de Tabeirós-Terra de Montes

Alarma na Terra de Montes fai campaña de recollida de alegacións contra os macroproxectos eólicos e a mina de litio de Doade

25/7/2025

A asociación veciñal Alarma na Terra de Montes e o colectivo SOS Suído-Seixo en campaña de recollida de alegacións contra o macroproxecto eólico Chamarrapio, Xubrintas e Alamoceiros (Peol-922 ac) e a mina de litio Doade

tramitación masiva de proxectos extractivistas irracionais e sen planificación territorial non cesa na Terra de Montes. Ós proxectos eólicos xa coñecidos, e paralizados cautelarmente polo Tribunal Superior de Xustiza de Galicia, veñen a sumarse grandes complexos eólicos de tramitación estatal e a Mina de Litio Doade, esta de tramitación autonómica.
Os polígonos eólicos Chamarrapio, Alamoceiros e Xubrintas, afectarían moi negativamente ós concellos de A Estrada (parroquias de Codeseda, Souto e Sabucedo), Campo Lameiro (parroquias de Couso, San Miguel do Campo, Muimenta, Morillas, e San Isidro) e Cerdedo-Cotobade (parroquias de Quireza, Castro, Pedre, Cerdedo, Corredoira, Caroi, Loureiro, Valongo e Aguasantas). Tamén sufrirán os impactos os concellos de A Lama, Fornelos de Montes e Covelo, estes tres no que respecta á Liña de Alta Tensión ata o punto de conexión na Rede Eléctrica en Fontefría.
O macroproxecto eólico que suma 184,23 MW é tramitado polo Estado a través da Subdelegación do Goberno de Pontevedra co código de expediente Peol-922 AC. Consta de 40 aeroxeradores que oscilan entre os 150 e os 220 metros de altura total, 3 subestacións eléctricas concentradoras (unha en Morillas de Campo Lameiro, outra en Corredoira de Cotobade e outra en Covelo), unha Liña de Alta Tensión de 45,5 km, 9 antenas de medición e quilómetros e quilómetros de viais e zanxas con circuitos eléctricos.
Este entramado de polígonos eólicos está promovido polo grupo empresarial Atitlan Helios, a través das subempresas instrumentais con nomes de dinosaurios: Galveosauros Invest S.L., Dakotaraptor Invest S.L., Fukuiraptor Invest S.L. (as tres con capital social de só 3000 euros). Os proxectos foron deseñados por Driza, ao igual que o Macrocomplexo PEol-913 AC, e son os comerciais desta empresa os que están a facer visitas polos territorios afectados.
A meirande parte dos aeroxeradores e infraestruturas plantéxase sobre os montes nos que se desenvolve a tradición Rapa das Bestas de Sabucedo, declarada recentemente Ben de Interese Cultural, e nos que viven os cabalos durante todo o ano. Por exemplo, no Peón, punto de xuntanza e lugar chave no desenvolvemento da Baixa das Bestas, ubicaríanse 3 aeroxeradores de 220 metros de altura. Tamén noutro punto capital como o peche do Castelo, moi próximo a Sabucedo e tan só a 800 metros do curro, situaríase outro aeroxerador de 200 metros de alto total.
No que respecta á afección directa sobre a poboación, os impactos serían gravísimos pois na maior parte das aldeas afectadas atopamos aeroxeradores entre 150 e 200 metros de altura e situados a menos dun quilómetro das aldeas, con casos tan extremos como o de Fornelos e Painceiros (Campo Lameiro) ou a Liña de Alta Tensión e a subestación concentradora na zona da Corredoira (Cerdedo-Cotobade).
MINA DOADE DE LITIO DOADE
Á invasión eólica, súmase desta volta a Mina de Litio na zona de Beariz. O venres 18 de xullo foi publicada no Diario Oficial de Galicia a solicitude de explotación mineira de Alberta I (MINA DOADE), a cal pretende extraer espodumena (mineral de silicato de aluminio e litio), moscovita, feldespato sódico e feldespato potásico. O proxecto está promovido por Recursos Minerales de Galicia S.A. e a súa tramitación corresponde neste caso á Xunta de Galicia.
A explotación directa afectará ós concellos de Beariz, Avión e a A Lama, pero os residuos e a contaminación terá consecuencias en toda a comarca, nos acuíferos e nos territorios polos que discorren os ríos afectados, como o Avia e o Verdugo. Ademáis, outros permisos de investigación vinculados a esta explotación mineira de litio estanse a proxectar nos territorios lindeiros.
CAMPAÑA DE RECOLLIDA DE ALEGACIÓNS
Nestes momentos, ambos os dous proxectos están en fase de información pública e prazo de presentación de alegacións, no caso do macroproxecto eólico PEol-922 AC ata finais de agosto e no da Mina de Litio Doade ata o 2 de setembro.
Dende a Asociación Veciñal Alarma na Terra de Montes animamos á poboación afectada a informase sobre as afeccións que poidan conlevar os mesmos e a participar na presentación de alegacións. En colaboración con SOS SUÍDO-SEIXO iniciamos unha campaña informativa e de recollida de sinaturas contra estes proxectos que poñen en perigo saúde pública e o futuro da nosa comarca.

0 Comentários

Alba de gloria ´25

15/7/2025

0 Comentários

Ás 12:00 h. no Pico Sacro

O próximo sábado, 19 de xullo de 2025 ás 12h, un ano máis desde 2011, a Federación Galiza Cultura, da man da AC. O Galo e a AC Vagalumes celebran no cumio do Pico Sacro a

LECTURA DO ALBA DE GLORIA DE CASTELAO,

un dos textos máis fermosos da literatura galega e que o noso grande político e artista escribe estando xa exiliado en Bos Aires.

Lembramos así a subida a este monte de Castelao e un grupo de amigos seus, algúns membros das Irmandades da Fala e, asemade, os 75 anos da súa morte.

PROGRAMA da lectura do ALBA DE GLORIA

12:00h.: Benvida e intervención de Manuel Rey profesor e estudoso da figura de Castelao.

12:30h.: Subida ao último treito do cumio do Pico Sacro con parada na capela. Xa no petouto, as AC. Vagalumes, AC. O Galo e varias asistentes, lerán Alba de Gloria de Castelao.

13:30h.: Baixada con parada para ver a chamada cova e a rúa da Raíña Lupa.

15:00h. aprox.: Xantar de convivio no val do Ulla. O lugar depende da climatoloxia e cada quen levará a súa comida, bebida e os aparellos necesarios.

17:30h. aprox: Saída para Compostela para ollar, no salón Fonseca da USC, a exposición Traxes e colores de Galiza. Identidade Nacional nas artes Plásticas de Castelao, mostra comisariada por David Quiñones e promovida por pola Asociación Etnográfica Sete Espadelas, con motivo do 75 cabodano do pasamento de Castelao.

0 Comentários

Cita coa tradición oral en Folgoso

8/7/2025

0 Comentários

A Sección de Literatura de Tradición Oral da AELG grava en Folgoso os saberes de María Fraíz Canaval

Calros Solla

María Fraíz e Calros Solla.

Na mañá do sábado 5 de xullo, o colectivo Capitán Gosende colaborou coa Sección de Literatura de Tradición Oral da Asociación de Escritores en Lingua Galega (AELG) co obxecto de documentar en formato de audio e vídeo unha mostra perdurábel do amplo e variado saber da cerdedesa María Fraíz Canaval.
María Fraíz –María da Vrea–, de 92 anos de idade, é natural do lugar de Covas (Folgoso-Cerdedo). Posuidora dunha memoria prodixiosa, atesoura no seu maxín unha cumprida mostra do noso acervo tradicional: coplas, oracións, recitados, adiviñas, trabalinguas, refráns, contos, romances, cancións... A comezos deste ano e co gallo da homenaxe ás cantareiras e á poesía popular no Día das Letras Galegas, Edicións Morgante publicou Saberes de María da Vrea. Tradición oral da freguesía de Folgoso (Cerdedo). O libro foi presentado na Biblioteca de Soutelo de Montes (Forcarei) o pasado 10 de maio. O moito público asistente foi testemuña das portentosas calidades de María Fraíz, non só memorísticas, senón tamén como narradora oral.
Lémbrolles con gozo que os membros da SLTO decidiron hai uns meses concederlle por unanimidade á nosa veciña o premio Mestra da Memoria 2025. A cerimonia de entrega dos Premios Mestras/Mestres da Memoria celebrarase con toda solemnidade na cidade de Lugo o vindeiro mes de outubro. María Fraíz Canaval recollerá o seu galardón a carón do grupo de investigación etnográfica Equipo Chaira (Antonio Reigosa, Mercedes Salvador, Ofelia Carnero e Xoán R. Cuba), merecentes así mesmo deste senlleiro recoñecemento.
O colectivo Capitán Gosende hónrase de que a tradición oral da comarca de Terra de Montes fose recoñecida xa en catro ocasións con tan alta distinción: Manuela Cortizo Medal –Manuela de Barro– (Barro de Arén-Cerdedo, Mestra da Memoria 2013); Alsira Gil Ramos, Orosia Gil Ramos e Ólida Diz Ramos –As Pandeireteiras da Alén– (A Alén, Xirargha-Beariz, Mestras da Memoria 2017); Aurelio Ramos Ogando (A Alén, Xirargha-Beariz, Mestre da Memoria 2021) e María Fraíz Canaval –María da Vrea– (Folgoso-Cerdedo, Mestra da Memoria 2025).
Recolleuse o valioso cadal de Manuela Cortizo Medal na publicación Cantares de Manuela de Barro. Achegas ao cantigueiro de Cerdedo (2008, 2012) e Aurelio Ramos Ogando é protagonista de excepción en O pote do ouro. Novas de tesouros na Galiza (2022).
En Cerdedo acontecen cousas extraordinarias, pero están nos libros.

Un intre da sesión de gravación.

0 Comentários

A alborada eléctrica en Cerdedo

2/7/2025

0 Comentários

Calros Solla

Estado actual do antigo transformador de Portocelos (Meilide).

Publicidade da empresa Lámparas Iria.

Recibo da luz da Eléctrica de Sotelo de Montes (xullo de 1953).

A comezos do ano 1951 ergueuse na aldea de Meilide (parroquia de Cerdedo) o transformador eléctrico de Portocelos. O xornal El Pueblo Gallego do 30 de decembro de 1950 (páx. 6) publicou a nova:
Autorización.- Por la Delegación de Industria se autorizó a don David Otero Gómez, de Codesás-Forcarey, para instalar una línea eléctrica que arranca de las proximidades de Cerdedo y termina en Meilide, instalando un transformador en este último lugar.
O transformador de Portocelos reducía a tensión do fluído eléctrico, acomodándoo ao consumo doméstico. A enerxía xerábase nun salto de auga que os irmáns Otero, industriais forcareieses, construíran no curso alto do Lérez. Os Otero explotaron o encoro hidroeléctrico (Central Eléctrica de Sotelo de Montes) como concesionarios de Fenosa.
Hoxe, malia que foncho e “desacralizado”, o transformador de bloque pardento aínda permanece incólume, camuflado na fraga avesía. Esconxurando a negrura dos “anos da fame”, a luz eléctrica acadou os fogares da parroquia cerdedesa recén inaugurada a década dos 50.
Amais da subministración da aldea de Meilide, a luz distribuíase, pau a pau, polas aldeas de Carballás, Barro, Arén, Cavenca e A Revolta. Ao tempo, outro transformador, o das Brañas (no monte de Lourido), permitiu que a electricidade chegase ás aldeas de Lourido, Biduído, Chamadoira e San Bernabé. Alancando o río do Seixo, o tendido atinxiu tamén o casarío do remoto Abelaíndo.
Cando se fixo a luz na aldea de Meilide, miña nai –nonaxenaria– aínda non cumprira os vinte anos. Miña avoa, cativada pola novidade, ordenou dotar a casa das Raposeiras cunha ducia de lámpadas (bombillas). Ben distribuídas, aquelas incandescencias embotelladas iluminarían tanto o interior coma o exterior da vivenda.
O progreso non foi en balde nin de balde. Levar a luz á casa de cadaquén supuña un importante desembolso. Consultados os usuarios doutrora, no libro Cerdedo. Materiais para o estudo da freguesía de San Xoán de Cerdedo. Inventario xeral (2002, páx. 95), escribín: “Aquel que quixese desfrutar dos beneficios da nova enerxía víase na obriga de comprar e chantar os paus de “baixa”, erguer o pescante e introducir a pipa (cóbado porcelánico) na parede, colocar o contador, solventar a instalación interior e dispor, a maiores, de sete mil pesetas –que xa eran cartos– para achegar o tendido...”.
No interior da casa das Raposeiras conectáronse sete lámpadas: unha en cada cuarto (no cuarto grande, no cuarto do balcón, no cuarto do cabo e no cuarto de respecto) e, metidos en gastos: no corredor, na cociña e na corte –que pensarían as vacas vendo raiar aquel solciño por tras a montaña de estrume?
No exterior da casa, conectáronse cinco lámpadas: unha, no corredor da eira (axiña luciron dúas); outra baixo o tanque da auga, outra na porta do curral e outra no balcón de cara á valiña.
Dentro e fóra, alumaban lámpadas de 20 watt; despois, puxéronse de 40 W. A potencia das lámpadas era pouca, pois, consonte miña nai, “a idea era telas acendidas cando fixesen falta; non as ter de adorno”.
Hai anos, remexendo nas gabetas dun desusado aparador, atopei o envoltorio dunha lámpada marca “Iria”. Inaugurada en 1929, Iria S.A. foi unha industria padronesa dedicada á fabricación de lámpadas eléctricas. Fundada por Estanislao Pérez Artime (Tanis de la Riva), o complexo fabril instalouse na localidade de Iria Flavia, perto da estación do ferrocarril de Padrón. A pesar da competencia feroz mantida con outras empresas de material eléctrico do Estado, “Lámparas Iria” foi quen de facerse un oco no mercado galego, mellorando notabelmente os seus resultados co estalido da Guerra Civil. Cara a 1950 a empresa enfrontou a súa decadencia (Tanis de la Riva falecera en 1945). Iria S.A. segue existindo na actualidade, secasí, en estado de inactividade.
Xaora, no verán do ano 51 obrouse o milagre na casa das Raposeiras. Enroscadas as lámpadas en cadanseu portalámpadas, miña avoa agardou que escurecese e activou todas as chaves. Aquela prodixiosa alborada fixo máis curtas as noites máis curtas, e máis longos os días máis longos. Coas luces acesas, nai e filla botaron porta fóra e baixaron polo camiño do Souto até as Cañoteiras (a uns 200 m de distancia), para contemplar con aglaio e satisfacción como a súa casiña esmuxicaba na longa noite de pedra.
Meu avó de Abelaíndo –xa viúvo– non quedou atrás. O 31 de xullo de 1951 aboou o primeiro recibo expedido pola Eléctrica de Sotelo de Montes. “Total pesetas: 10’92”. O celo que o meu devanceiro puxo na orde e conservación do papelorio permíteme hoxe falar con coñecemento de causa. Na “Póliza de abono para suministro de energía eléctrica” asinada por meu avó, figura que a tarifa contratada para a casa sita no Quinteiro de Acolá era de 6 kW ao mes. De maio a outubro o prezo do kW era de 1’40 ptas.; de novembro a abril, de 1’15 ptas. No recibo indicábase que o importe bruto (prezo por consumo: 8’40 ptas.) se vía incrementado cos impostos “del Tesoro” y “Municipal”, amais do “Paro obrero 10%”. Asinaba ou cuñaba o escrito o empresario Davide Otero.
Na casa do Gheiteiro, a instalación activaría sete lámpadas, cun consumo total de 140 watt (dedúcese, sete lámpadas de 20 W cada unha). Dous anos despois, o avó Xosé xa pagaba de luz 16’35 pesetas.
A casa do avó Xosé, hogano deshabitada, aínda conserva aquel circuíto eléctrico primitivo: o pescante, a pipa, interruptores con mecanismo rotativo e, atinxindo as distintas estancias, cables paralelos espidos, sostidos e afastados por illadores de porcelana. Como me explicou un vello informante nunha ocasión: “A luz ten que chegar ao seu destino polos carrís, coma o tren; se non, descarrila”.

Naquel tempo, acreditar que a electricidade –incolora, inodora e insabora– discorría polos fíos até prender nuns candís carentes de aceite ou carburo esixía unha dose de fe comparábel a admitir que o san Bertolameu era avogoso do raio. Neste asunto, recoméndase crer sen meter os dedos na chaga. “No tocar, peligro de muerte”.

Recibo da luz da Eléctrica de Sotelo de Montes (xullo de 1951).

Pipa de porcelana.

0 Comentários

Limpeza reivindicativa do muíño das Raposeiras

21/6/2025

0 Comentários

O colectivo Capitán Gosende realiza en Meilide (Cerdedo) a limpeza desta antiga construción, que xa consta no Catastro de Ensenada

Calros Solla

Equipo de voluntarios participantes na limpeza. Foto Alicia Garrido..

Di a copla: “Eu non quero ser muiñeiro nin varrer o tremiñado, que despois, no outro mundo, piden contas do roubado”. Sen desdeñar o consello, o sábado 14 de xuño, ben de mañá, unha cuadrilla en peonaxe formada por membros dos colectivos Capitán Gosende e Vaipolorío démonos cita á porta do muíño das Raposeiras (Meilide-Cerdedo). Levábanos o sentido rozar a matogueira do seu resío e, a maiores, retirar o cascallo do interior da construción. Por mor do abandono e a falla de mantemento, a cuberta do muíño (a dúas augas: tella país, cangos e ripas) abateuse sobre o piso, pé e moa, ocultándoos á vista e ofrecendo unha imaxe de contristada prostración.Moer non se moeu, porén, investíronse cinco horas de traballo na “varredura” do tremiñado, retirando con aixadas e pas a entulleira (amasillo de tellas, terra e madeira podre) que imposibilitaba o acceso e a perfecta contemplación dos seus atributos. (Véxanse as fotos do antes e do despois).
O muíño das Raposeiras, obra de canteiros locais, integra o patrimonio arquitectónico da parroquia e, malia a súa humildosa condición, é unha das edificacións civís máis notábeis de Cerdedo, entre outras razóns, pola súa antigüidade.
O das Raposeiras xa figura no censo de muíños do Catastro de Ensenada. Polo que respecta á freguesía de Cerdedo e xurisdición de Montes –Cerdedo sempre de Montes–, o “Interrogatorio” elaborouse no mes de novembro do ano 1752. Lemos no Catastro: “Molinos: ...Otro llamado das raposeiras, sito en el Rio, daponte mouteira [denominación do curso baixo do río do Seixo], es de canle y piedra negra muele ocho meses al año le regularon en siete ferrados de fruto, los tres de mijo maiz, dos decenteno, y dos demijo menudo, son ynterezados Bernardo de fraguas=Pedro deBouzas=Juan mouteira y otros”. O topónimo “Pontemouteira” evoca unha ponte ou pontella –desaparecida– que atravesaba o río na estrema das aldeas de Abelaíndo e Meilide. A antiga ponte deulles nome ás leiras contiguas: As Pontemouteiras. A forma “mouteira” fálanos da existencia no lugar dun marco fronteirizo. No Catastro, o treito medio do río recibe o nome de “río de Agullas”. As Aghullás (ou Aghullases) son leiras da aldea de Abelaíndo.
O muíño das Raposeiras, construído na marxe dereita do río é o nº 48 dos 51 (uns máis arruinados ca outros) que compoñen o mostrario etnográfico do río do Seixo (Consúltese: Cerdedo. Materiais para o estudo da freguesía de San Xoán de Cerdedo. Inventario xeral, 2002).
O río, cuxa nacenza se localiza no alto do monte do Seixo, atravesa a aldea da Cavadosa e a seguir, as agras de Chamadoira, Biduído, Abelaíndo, Cavenca e Meilide, desembocando no río do Castro (afluente do Lérez) tras a poza do Cura, na aba da capital cerdedesa.
O muíño das Raposeiras é un muíño de herdeiros. No século XVIII, a auga levada impulsaba o rodicio precipitándose por unha canle estreita (óese “calexa”). Reformado posteriormente, o muíño adoptou o sistema de cubo: depósito de pedra no que se acumula a auga, obrigándoa a saír por un estreito conduto inferior (canela) que a proxecta a presión cara ás penas do rodicio. Nel “tiñan horas” boa parte dos veciños de Meilide. Mediado o século pasado, as familias más beneficiadas eran os Neto da Aldea de Baixo e as Marcas da casa das Raposeiras. Véndome herdeiro da miña quenda de moenda, ordenar a súa limpeza era misión inescusábel. Eis o dereito de uso, rexistrado nun documento familiar: “Os Márquez de Meilide [os meus devanceiros] moen, cada quince días, dende as nove da mañá do sábado até as seis da tarde do domingo” (O código da vincha. Retrincos I, 2002, páx. 172). Abofé, fomos pola nosa vez (risos).
O aparello accionaba unha moa de pedra “neghra” ou “borneira” (granito silvestre), especializada no moído dos grans de millo “maís” (Zea mays), aínda que, segundo testemuños recadados, baixándolle convenientemente o tempero (pau do leveadoiro), tamén trituraba grans de centeo (Secale cereale), fariña destinada a arrequecer as enfornadas de mestura. O tempero regula o grao de fricción da moa (peza dinámica) no pé (peza estática).
Antigamente, as familias cocían (o pan) cada quince días (cadra coa rolda da moenda). De haber centeo, amasábase de mestura, pois melloraba a calidade do pan. O desexábel sería “metade-metade”, mais como a colleita de centeo sempre era pouca, “cadaquén facía como podía”. Os grans de centeo portábanse ao muíño no chamado folecho da mestura. O normal era engadirlle ¼ de fariña centea ao máis de fariña milla, moída un chisco basta. O pan elaborado só con fariña milla “non tiña ligha; todo era farangullas”. Con esta proporción tamén se evitaba que o pan “collese becerra”, é dicir, que ás bolas e aos moletes lles chusmigase o miolo.
Volvendo á tarefa do pasado sábado, de entre a morea de cascallo rescatamos o rodicio do muíño (forxado), que, librada a estancia do seu empezo, apoiamos nunha das paredes para contextualizar a súa exhibición. Amais do pé, a moa (coa segorella encaixada) e o rodicio, o muíño conserva o burro, do que penduran uns ganchos de ferro para alzar e voltear a moa que requiría ser picada, e mais o banco de picar (mesado de pedra). O banco de picar asenta no reverso dunha moa luída. Da entulleira, rescatamos dúas ras e unha agulla, de seixo; unha pá, dúas vasoiras e outros ferranchos; así mesmo, un lote de tellas artesás, que atopamos enteiras. No exterior, o muíño adobíase cun pé e dúas moas, desbotados por non teren aproveitadura. Ogallá os obxectos exhumados non sexan obxecto de furto.
Non hai tanto, o muíño das Raposeiras aínda conservaba o seu brandoeiro de madeira (caixón), unha moega dotada de trampa ou freo (para evitar que o muíño moese en van), a quenlla coa súa ponticela e co seu tarabelo, un erguedoiro (leveadoiro) de manivela (tívoo de cruz); no inferno: a canela e o aferidoiro (peadoiro) unido ao arame da trampa; o touzo, o veo, o raeiro...
Os usuarios de antano aínda rememoran o señor Mighel do Raposo, veciño de Meilide, encargado de darlles, cando conviña, os picados ao pé e mais á moa (valéndose da escoda e do trinchante). Tamén, ao señor Mosqueira de Limeres, práctico en “sestear” o eixe do aparello, é dicir, en axustar o veo na buxa para que o muíño traballase dereito. Velaquí, os derradeiros mesteirais compoñedores do muíño das Raposeiras. Que en paz estean.
Lembro, nos anos 80, ir moer ao muíño na compaña da miña avoa, a señora Isolina das Raposeiras. A chave agardaba pola veceira no seu postoiro, agochada baixo unha tella da sopena. Dentro, a penumbra; o roular xordo e compasado das rodas, o triquetraque do tarabelo, o recendo a fariña, pedra faiscada e humidade; unha raiola de sol endereitando o po en suspensión... Fóra, a luz do día, cegadora; o ruxir da corrente, matando os outros sons do mundo: a psicodelia da moenda.
De cada vez, triturábase un promedio de 25 kg de cereal, obtendo dous ou tres foles de farelo (“fariña prós porcos”), un fol de fariña “pra cocer” e unha foleca de fariña “do óleo” (a que pousaba xunta ao pé), para cociñar as papas e mais as filloas.
No sentido da corrente, o muíño do Rapenlo antecede ao das Raposeiras. Tras o muíño do Rapenlo construíuse o encalco (calzada) do muíño das Raposeiras, que desvía a auga cara á levada (presa) do muíño en cuestión (uns 200 m de lonxitude). Nos setembros secos (“En setembro secan as fontes ou os ríos levan as pontes”), cumpría derivar a auga da presa Ghrande cara ao río, para que os muíños –de Pedraboa embaixo– tivesen caudal abondo para poderen moer. Á beira do muíño das Raposeiras, as mulleres acondicionaban unha zona de lavado para tirarlles todo o proveito á espera ou á viaxe: “Nin prá misa nin pró muíño espere un polo veciño”.
No tocante ao patrimonio inmaterial, a porta do muíño das Raposeiras é unha das pezas do conxunto que paga a pena preservar, pois nas súas táboas talláronse –e aínda son visíbeis– tres riscos de Salomón en ángulo recto: talismáns da fartura, protectores do ollomao (envexa), e que, a maiores, lle outorgan ao edificio a calidade de acubillo no que se gorecer da estarrecedora Pantalla (a Santa Compaña): “Anda de día, que a noite é miña!”. Polo que respecta á cachotaría, padieiras, machetas e tranqueiros (da porta ou do fachal), non advertimos ningunha outra inscrición profiláctica.
Tras a nosa intervención do día 14, o muíño das Raposeiras loce digno e fermoso; non dá pan pero tampouco o pide. Así e todo, ninguén rexeitaría un investimento que lle devolvese a función. Os muíños convidan a viaxarmos no tempo e a enfariñarnos cos labores e costumes de antano. Se as paredes falasen...
Rematada a limpadura, aproveitamos a xeira para anotar as dimensións do edificio.
Dende o lugar de Meilide, accédese ao muíño das Raposeiras xa polo camiño das Cañoteiras, xa polo das Cacharelas. As veigas contiguas noméanse Liñares e Seidoiros. Os Liñares repoboáronse recentemente con espécimes caducifolios. O topónimo testemuña o pretérito cultivo do liño, perto do río, para facilitar o seu empozado. Os Seidoiros conservan o arboredo autóctono de ribeira: ameneiros, bridos, abeleiras... –moito me sabían de neno aquelas abelás, malia non as deixarmos acadar a sazón da secura.
Á altura dos Seidoiros tamén se atopa o mansío do pozo dos Cas, onde amais de tomar baños a canda a rapazada de Meilide, pesquei a miña primeira troita –unha de tres; do talle–. Recordo, coma se fose hoxe, empregar un aparello infalíbel: unha longa cana de bambú, en cuxo extremo se anoaba un anaco de sillela (sedela) que, á súa vez, se unía a un anzol armado con saltón.
Noutrora, o pozo dos Cas destinouse a cadafalso das camadas (cans e gatos) non desexadas, de aí o nome.
Da outra banda do río, a aldea de Cavenca, empolicada na cabeceira dos Aghros, leiras costaneiras.
Ao escuro do muíño das Raposeiras deille un bico primeirizo a unha moza, e nas arañeiras enfariñadas dos recunchos quedou prendida para sempre a miña mocidade: “Unha noite no muíño, unha noite non é nada...”.
O colectivo Capitán Gosende, con fraterno agarimo, quere agradecer a Xosé Feijoo, de Vaipolorío, e a Luís Vázquez, do Samarco, a súa colaboración nestoutra xornada de limpeza reivindicativa. Non damos feito. Cerdedo esmorece e o seu patrimonio con el. Abducida polos meles do turismo a granel (gando do aire), a autoridade desnortada, no canto de realzar a paisaxe e o patrimonio de noso –o verdadeiro atractivo–, entrégase con denodo á cementada electoral dos Peghos e Morouzós.
Recollida a ferramenta, como é preceuto, fomos matar a sede a unha taberna de Cerdedo. Brindouse. Cadaquén pagou o seu.
Corroborada a ingratitude dos vivos, confiamos en que cando nos toque ir para o outro mundo, un deus muiñeiro ou unha deusa panadeira nolo teñan en conta. De non ser así, ben saben os lectores que, á Pantalla, de cando en cando, tamén lle poñemos unha candea a arder. Hai que ter amigos até no inferno.