Xornal de Tabeirós-Terra de Montes

Sebastián Pena ou a memoria traizoeira

14/2/2021

Carlos Méixome

O mestre Sebastián Pena López cos seus alumnos de Parada. c. 1925

En conversa con Timothy Snyder (1), o finado historiador británico Tony Judt argallaba un símil entre historia e memoria como se fosen dúas medias irmás. Esta última é fermosa, pándega, faladora e sedutora; pola contra a outra, a historia, é unha cara de pau vellouqueira e pouco comunicativa. A pesar diso e da súa eterna disputa, non poden vivir a unha sen a outra. Sendo tan distintas, as persoas tenden, coa mellor das intencións, a confundilas e non son quen de distinguir entre o “deber de recordar o pasado” e o “pasado” mesmo. Tan impropio como non diferenciar con precisión os matices, sería, advírtenos Enzo Traverso (2), contrapoñelas de xeito irreconciliábel. As dúas medias irmás comparten a elaboración do pasado. Mais a “experiencia vivida”, en termos de Benjamin (3), sempre vai cargada de subxectividade de quen lembra “acontecementos vividos” aínda que semellen moi afastados da testemuña, e pode, tras o proceso de amplificación social, convertese en “experiencia transmitida” e consolidar un relato parcial do pasado.

A leda irmá nova, coa súa facilidade para engaiolar, deixarse engaiolar e transmitirse, foi especialmente inxusta con Sebastián Pena López. Este mestre, natural de Tabeirós, desenvolveu a súa “experiencia vivida” no Val de Miñor, entre as parroquias nigranesas de Parada, onde exerceu o maxisterio moitos anos, e o lugar de Vilariño, na parroquia de San Pedro da Ramallosa, onde fixo niño tras casar con Virginia Fernández Núñez.

A Sebastián Pena López poderiámolo considerar como o prototipo daqueles mestres que chegaron a converterse en símbolo da propia República. Activo na aula, comprometido na vida social e cultural. Os anos vinte foron tempos de reivindicacións laborais, pedagóxicas, culturais e de asociacionismo profesional á beira dalgúns asasinados (Vázquez Grela, Víctor Fraiz, Apolinar Torres...) ou castigados (Luís Pascual Villegas, Benedicto Crespo, José Cribeiro...) polos sublevados.

Dende a proclamación da República amosou o seu compromiso: encabezou, en Vigo, a “xunta civil de defensa dos poderes republicanos” para evitar a parálise dunha administración baixo o control dos monárquicos; presidiu o consello escolar local; dinamizou as “misións pedagóxicas” e desenvolveu unha intensa actividade cultural dende a sociedade agraria de Parada. Participou directamente na vida política, como moitos outros republicanos de vello, a través do emilianismo-lerruxista con forte presenza no Val de Miñor. O seu desencanto cos radicais achegouno, como a moitos outros, ao novo agrarismo que andaba a callar derredor da Federación Provincial Agraria, impulsada dende Lavadores por Ramón Alonso Martínez. Constituída en xuño de 1932, aos poucos meses do congreso agrario no que Sebastián Pena ocupou mesa presidencial, converteuse nunha poderosa forza política que se achegaba, sen moito disimulo, ao ideario galeguista, como se comprobou coa elección de Antón Alonso Ríos para representala nas Cortes, en febreiro de 1936. Ata que chegou o horror.

A coincidencia no apelido Pena, entre Sebastián Pena López e o cabo da garda civil de Baiona Manuel González Pena, coñecido como “cabo Pena”, provocou unha confusión na transmisión oral da “experiencia vivida”, que ameaza con converterse en “experiencia transmitida” e así nunha falsidade histórica. Sen dúbida é un erro non intencionado, resultado tanto da popularidade do mestre, orador nos grandes mitins agrarios e republicanos, como do descoñecemento do escorregadizo cabo Manuel González Pena, prototipo de represor, de asasino. Non hai causa militar aberta contra as xentes de Nigrán e Baiona na que non estea presente a súa sinatura ao pé dos atestados dos interrogatorios ou dos informes condenatorios; mais, sen dúbida, a acción que estableceu o símil entre “horror” e “cabo Pena” foi cando, para vingar a morte dun colega falanxista, apañou nove veciños do Miñor e matounos na coñecida dende aquela como Volta dos Nove.

Sebastián Pena López temeu pola súa vida; ao seu irmán José María furtoulla o pelotón de fusilamento. Sancionárono sen emprego e soldo e, cando lle devolveron a escola, afastárono da casa familiar durante seis anos; mandárono a Pontecesures.

Pretenden estas poucas liñas emendar certa “experiencia vivida”, escoiteille a varias testemuñas referirse ao cabo co nome do mestre, e, en especial, rectificar unha “experiencia transmitida”, en fase inicial e polo tanto corrixíbel, pois nalgunhas publicacións de carácter memorialista ou literario reproducen a subxectividade traizoeira da memoria. Sebastián Pena López, o mestre republicano de Parada, castigado polo sublevados, nada ten que ver co xefe dos represores no Val de Miñor, Manuel González Pena.

* Publicado en Nós-diario, 23/1/2021

O cabo da GC Manuel González Pena, sentado

Sebastián Pena López na década de 1930.

[1]Judt T. e Snyder, T. (2012): Pensar el siglo XX. Madrid: Taurus
[1] Traverso, Enzo (2007): El pasado, instrucciones de uso. Historia, memoria, política. Madrid: Marcial Pons.
[1] Sobre a cuestión ver Benjamin, W (2005): Libro de los pasajes. Madrid: Akal e Benjamin, W. (s/d): Tesis sobre la historia y otros fragmentos. Edición e tradución de Bolivar Echevarría. México: UNAM.

0 Comentários

A proclamación da república no Concello

14/2/2021

0 Comentários

A Estrada republicana (3)

X. C. Garrido

Conmemoración da proclamación da república do Sindicato de Pardemarín. No centro con gabardina Manuel Castro Pena, mestre de Rubín nese momento e futuro xefe da falanxe na Provincia de Pontevedra no 1936

O 14 de abril pola noite sóubose na Estrada que alá na capital do Estado se viña de proclamar a República logo das eleccións do día 12 na que os defensores dese réxime obtiveron uns resultados que poñían en evidencia a falla de apoio que tiñan os que viñeran exercendo o poder até entón, e que se identificaban coa Monarquía.
A xente saíu a rúa, sobre todo a mocidade, e percorreuse as principais arterias do noso concello en manifestación espontánea na que se proferían berros de viva a república e de lembranza de Galán e García Hernández, fusilados na sublevación de Jaca. De feito a nova bandeira acabaría esa noite izada na cúpula do edificio de Manuel Porto Verdura na actual praza da Farola e na propia fonte que daquela se atopaba alí situada.
Unha das máis destacadas manifestacións que tiveron lugar foi a protagonizada pola activa e dinámica xuventude de Guimarei quen veu en peregrinación desde a súa parroquia dando vivas á república e cantando o himno galego e a Marsellesa e percorrendo unha e outra vez as rúas estradenses.
O domingo 19, coincidindo co San Bieito de Remesar os representantes do Centro Republicano ergueron no campo da festa a bandeira tricolor, sempre á beira da Galega, que “en breve se constituirá también en república autónoma dentro de la confederación de repúblicas hispánicas”1 tal como se recollía na prensa. Un espontáneo Manuel Vicente Pereira interviu alí para homenaxear a Manuel Moreira Ferás quen mercou a tela do seu peto para confeccionar ditas bandeiras.
Tamén ese mesmo día o potente Sindicato de Pardemarín, promotor do Certame Escolar dos Pereiriños, fixo unha conmemoración especial da proclamación do novo réxime convidando ao profesorado e alumnado ao izado das bandeiras e acudindo os da súa área de influencia de Olives, Pardemarín, Curantes e Rubín. Cuns 200 nenos e nenas asistentes. Neste acto intervén Aguilar Porto, mestre de Curantes e varios dirixentes do sindicato: Antonio Frende, Bermejo, Francisco Marque...
Nos festexos da arribada republicana é de subliñar a intervención da figura de Manuel Brea Abades, que só gozaría 6 meses da súa ansiada democracia, ao ser asasinado precisamente pola súa entusiasta axitación a prol do laicismo e dos valores liberais do novo réxime desde os xornais que dirixía na Estrada e en Silleda. Nestes días concorría a festividade do San Xorxe na súa parroquia de Cereixo, polo que sufragou as bandeiras tricolor que se ergueron na romaría ao son da “Marsellesa” e o “Himno de Riego”. Na misa deixou de soar a Marcha Real (anterior e actual himno de España) que viña sendo interpretado pola banda, mais alguén no harmonio da igrexa si que deixou caer estes acordes en desafío evidente fronte aos novos tempos.
A Sociedade de Seguros de Gandos de Riobó que comprende varias parroquias do redor acorda o 26 de abril por unanimidade comunicar a Xestora Municipal, ao Gobernador e ao presidente do Goberno a adhesión e colaboración coa República.
No xornal “El Emigrado” topamos unha referencia a celebración na parroquia de Manuel García Barros, que seguramente é da súa autoría polo estilo irónico: “Aquí en Callobre, al tenerse noticia de la proclamación de la República se dispararon varias bombas en diferentes puntos de la parroquia en señal de regocijo, no obstante haber ido a votar por la Monarquía la casi totalidad de los vecinos con el Sr. Cura a la cabeza”.
A hostilidade manifesta da igrexa contra a república pronto ía ser contestada, polarizándose neste asunto moitos dos conflitos que atravesaron eses anos. Mais polo de pronto había chamamentos a non caer nas provocacións.
O propio García Barros dirixíase á xuventude de Guimarei que será a protagonista da maior mobilización social que haberá neste período e tamén na que se cebará cruelmente a represión no 36: “No día da eleución, os rapaces de Guimarey recorreron os arredores do colexio eleutoral c´un cartelón que decía: ‘A xuventude quere a Repúbrica’. Moi ben, rapaces. Pois xa tendes a Repúbrica. Agora a traballar por honrala e por sostela, demostrando que a República non é desorde, como decían os seus impunnadores.
Desorde era antes no réxime das leis inxustas, dos monopolios noxentos, dos negocios porcos en que o mesmo rei levaba parte cobrando centos de miles de pesetas mentres se morrían de fame os obreiros sin traballo”2.
O caso é que a campaña do medo contra a república debeu ser terríbel e criouse tar psicose entre a poboación de que a desaparición do réxime paternalista da monarquía, por moi corrupta que esta fose, ía supoñer unha explosión social de desastrosas consecuencias. De feito, Bernardo Mato Castro, quen sería un dos intelectuais estradenses de máis prestixio do momento e polo que logo sufriría a inmolación, titulaba un artigo seu: “...y las mujeres no fueron deshonradas!”. Dinos: “No bastaron los apocalípticos ruídos del retrógrada para impedir el imperio de la libertad. Las mujeres serian deshonradas en el medio de la calle, los maridos no poseerían a sus esposas, inocentes niñas verían a plena luz los estados más degradantes del género humano, y acabarían por desaparecer las fábricas de tejidos, porque la humanidad, del todo corrompida, viviría al desnudo bajo el mejor cielo tropical pudiera hacerlo...”3. O que si supuxo a República no noso Concello foi a posibilidade de que a clase obreira oprimida e a nación galega negada puideran expresar as súas reivindicacións.
A manifestación proletaria do 1º de maio por fin ía poder celebrarse sen os atrancos que lle puña o anterior réxime. E foi multitudinaria e mesmo contou coa recepción das autoridades municipais. Percorreu a vila ao son da “Internacional” e a “Marsellesa” a cargo da banda de Ribeira e remataría na Porta do Sol, que sería bautizada nese día como Fermín Galán (mártir de Jaca) e a rúa que sae dela cara a Baiuca como Pablo Iglesias, inaugurándose as placas. Desde a sede do Centro Republicano, intervén José Mª Pena, o santiagués Cesáreo Briones e Francisco Nodar Castro de Ribeira.
E neses días tamén visitaba o noso concello unha delegación nacionalista que era recibida con estas palabras por García Barros: “O domingo pasado tivemos o pracer de darlle unha aperta querendesa os esgrevios irmáns Otero Pedrayo, Paz Andrade e Núñez Búa que n´ista hora de risoño amañecer pra Galicia percorren as nosas vilas en fervente apostolado despertando a concencia galeguista, preparando a Terra pr´ó novo sol que vai sair a quentala”4.
Nese ambiente de esperanza se acollía a República por mozos e tamén por vellos, como o veterano loitador pontevedrés e futuro presidente da Deputación, Vicente García Temes, que era honrado logo da manifestación obreira cunha visita por atoparse convalecente na Estrada segundo se dicían: “se hallaba enfermo en cama, a consecuencia, sin duda de la gran impresión que le causó la implantación de la república”5.

* Publicado no Faro de Vigo, 7-2-2021

Conmemoración da proclamación da República en Pardemarín

Notas

El Emigrado. 30-04-1931
El Emigrado. 30-04-1931
El Emigrado. 7-05-1931
El Emigrado. 7-05-1931
El Emigrado. 7-05-1931

0 Comentários

24 de febreiro: Día de Rosalía

10/2/2021

1 Comentário

Fálanos de Rosalía

Debido ás restricións sanitarias por mor da pandemia que estamos a sufrir, a conmemoración do Día de Rosalía trasladámola ás redes sociais, mantendo o mesmo fin de lembrar a nosa poeta e todos os valores de rebeldía, amor á Terra, compromiso coas emancipacións e celebración da vida que ela representa. E moitas cousas máis das que nos gustaría que nos falases ti para encher un minuto co tema que desexes sobre esta escritora que tanto nos di cos seus versos.
Pedímosche que graves unha intervención de menos de 60 segundos e que nola envíes ao correo da nosa páxina web: redaccion@tabeirosmontes.com, ou que nola fagas chegar por calquera outro medio até o venres 19 de febreiro co fin de publicar nas redes sociais e na web www.tabeirosmontes.com o día 24 todas as achegas. Estas actividades rematarán coa lectura do manifesto da Asociación de Escritores en Lingua Galega ás 20:00 h. a través das nosas canles virtuais.
Suxerímosche unha listaxe de temas aos que ti podes engadir o que desexes:

1. Rosalía voz dos padeceres do pobo galego.
2. Rosalía feminista
3. Rosalía rebelde
4. Rosalía na literatura actual
5. A nena Rosalía
6. Campás de Bastavales
7. Rosalía, escritora fundacional da nosa literatura
8. Rosalía, a xustiza e a dignidade
9. Rosalía e a defensa da natureza
10. As primeiras obras
11. Rosalía, actriz

12. Amor a Galicia
13. A emigración
14. Rosalía en Compostela
15. Rosalía en Madrid
16. Rosalía e Murguía
15. O amor en Rosalía
17. Rosalía e o mar
18. Rosalía escritora popular
19. Morte de Rosalía
20. Traslado a Bonaval.
21. Rosalía incomprendida

1 Comentário

CASTELAO

10/2/2021

0 Comentários

A XEITO DE INTRODUCIÓN

David Otero

Daniel…que che parece a pregunta…

“ …estamos perdendo as nosas fontes…secándoas…atuándoas….?”
E esta…
Que terá Daniel de Rianxo e Castelao de Galiza que cada momento e xubileu, dentro e fóra de Galiza, ben deles e delas son quen percuran unha imaxe interesada da súa figura?
El que terá o home…?
Que dicir arestora en que a busca do beneficio privado anteponse a calquera límite político?
Non foi así case que sempre…?
Dicía Goethe:
Quen lamenta os estragos…se os froitos son praceres…?
Hoxe, por ex., incentívase a saída do rural arruinando aos labregos e para favorecer ás multinacionais agrogandeiras…velaí os froitos de ben á conta dos males de moitos…os estragos non se lamentan.
Vende caro…compra barato… ( lei do mercado…eses espazos nos que se enganan os uns aos outros)
Haberá que usar - e xa- o freo de emerxencia…?
Falar de Daniel ( e así procurarei chamalo a el , localmente, para sentilo e definilo universal global ) nunca ha ser para nós un meternos en camisas de once varas.Para nada.Ora ben será un gusto.Un xeito de aportarlle vida e memoria activa.Non para mirar se está morto.
Ben sabemos que para moitos e para moitas ( e digo cosmopolitas e desarraigados, políticos superficiais sabichóns, malintencionados e así “ personaxes parvos), que adoptan calquera color ou acento, Daniel así vólvese para eles e para elas un recurso para calquera xustificación estúpida, nada clara e así con el metido no asunto quedar como deus ou no seu caso poñer unha dúbida, un interrogante sorriso e constante, do que botar man para dispersar. Pasar na punta dos pés polo asunto. Nunca para integrar.
E referido a isto dicía Daniel:
“ Veño de ter unha leria cun grave cosmopolita, incapaz de comprender a variedade humana anque el pertence a un pequeno grupo de imbéciles, que hai en todas as bandas do mundo”
Que tamén , os mesmos e as mesmas, fan certas as palabras de Daniel:
“ O único que Hespaña concede gratuitamente aos galegos( e ás galegas, poñemos nós) é o dereito a iñorar quen son…”
Tamén por iso a Daniel úsase como unha historia ( mesmo caprichosa) das de andar por terras de pouco sostén, alamegadas e cheas de bulleiros.
Pois…
Alguén pensa que o poder respecta ( de asumilo nada) o pensamento, obra e memoria, de quen o combateu toda a vida?
Repetimos que ese non é o noso caso.Nós non temos problema ningún en dicir o que así pensamos e asemade por respecto, método e responsabilidade, irmos ao miolo do asunto saborexando xa asemade - sen alí quedarnos- a codela, códea, ou tona.E así dicimos de Daniel… un corazón do grande corazón.
E seguimos coas preguntas para expoñer unha visión política de Daniel;
Non estando Daniel en vida… como defender que o seu nome ( simplemente o seu nome) sexa posto en malversacións de discursos, fundamentos indebidos e historias caprichosas…?
Quen ousan poñérense medallas no seu nome sendo e facendo talmente o contrario daquilo sagro polo que loitou toda a vida o noso Daniel…?
Como definir a Daniel…?
Que falarmos de Daniel?
Por anacos…?
Por entregas…?
Por que os contidos sobre iso son os que son así determinados ?
Quen os deciden?
Que intereses esconden?
Cal é a conciencia de Daniel…esa que integra toda a súa diversidade múltiple e tecida nela…conciencia que o orienta polo sentido coherente da súa existencia?
Daniel tivo ideoloxía?
A praxe prevaleceu sobre a teoría?
Cal era o concepto do home novo ( moderno) en Daniel e de que habería que partir…?
E así as preguntas ( e máis preguntas) pois Daniel sempre será centro de debates ( aínda que algúns xa pola súa temática, no canto de dicilos cansinos, imos chamalos “ clásicos”).
E Daniel , para falarmos del precisa dunha análise poliédrica interdisciplinar , vivencial sempre a pé de obra, que converxa integradora na súa persoa construtora de pobo, moi especialmente, o do galego.
Moi pouco ou nada de Daniel se poderá considerar tanxencial ao que aquí imos tratar.
Con Daniel tamén á par iremos descubrindo un algo máis a esencia de nós mesmos e en especial se somos galegas e galegos.Non basta o anuncio aquel de que chova…de que todo se andará…e vivamos como galegos.
Teñamos presente que falar de Daniel no canto de Daniel pode levarnos, lévanos, a unhas conclusións que ben poden ser manipuladoras ou alomenos non ben intencionadas e parciais.
Mellor pois, no canto de falar por Daniel…falemos de Daniel.

FALEMOS MÁIS DE DANIEL E DISO UNHA VISIÓN POLÍTICA DEL.
De entrada dicir que DANIEL FOI UN POLÍTICO.
E así…uns pequenos apuntes referenciais:
Para ir facendo boca, seguindo ao profesor X.Carlos Garrido, diremos:
“ Daniel insiste na inutilidade dun saber que non se pon en práctica e defende a práctica como fonte de saber.Trátase dunha teoría que se aprende e verifica na práctica”
O propio Daniel explícanos:
“ Eu procurei adeprender máis na vida que nos libros, máis na psicoloxía dos homes e moitedumes que na historia política dos pobos”
E Carles Py Suñer ( deputado de Ezquerra Rep e alcalde de Barcelona) apunta referido a Daniel:
“ Entre os nacionalistas galegos ( tomemos nota) sobranceaba a personalidade de Castelao….e cando se ergueu para falar da Constitución…a miña atención e a miña simpatía ficaron apreixadas polas súas verbas. Aquilo era algo novo…Castelao non matinaba arbitrariamente sobre conceitos teóricos, dicía simplemente cousas sinxelas, reais e fondas. Falaba da xente de Galiza, dos pastores, dos labregos, dos pescadores, dos emigrantes, contando os seus traballos e sufrimentos e a loita de cada día na súa pobreza…”
Velaí a valoración da suma dos pequeniños.A afirmación do propio e o do vital, dicimos nós acordes con Daniel.A súa actitude crítica.A busca da verdade.A construción da universalidade desde a pluralidade. A irmandade.A conciencia de cada quen ( as limitacións para buscar a construción).
“Nós non será dicir non aos outros…pola contra…Nós con vós…máis nós”
Daniel apaña saber e ideas, pero non o colle todo, senón aquilo que ao seu ver lle é útil.Sempre desde si, desde unha situación propia e que cadra coa identidade e a súa universalidade.
Recordemos, por ex., como no ver das nacionalidades Daniel apelou,recorreu, a Stalin, pois a teoría deste referida ao problema nacional concordaba cos proxectos e sentimentos da Galiza dos galeguistas.
A Daniel , ao noso ver, non resulta doado, así mecanicamente, encaixalo en ningún lugar explícito en base do etiquetado partidista.
Pero atendendo a demandas e conclusións desta intervención, tal visión política de Daniel, e para contextualizarnos e reflexionar para ir tecendo co de cadaquén de nós, diremos considerando
a)    Por unha banda…O profesor Beramendi fálanos referido a Daniel de que a teoría está subordinada a uns resultados prácticos.E Daniel usouna para valorala.
b)    Pola outra un filósofo dicía que unha teoría é como unha caixa de ferramentas onde cada quen busca alí o que precisa.O importante é valerse dela.Daniel botaba man desas ferramentas tendo en conta a emancipación do pobo do galego.O seu pensamento matricial.
c)    Pola outra e tendo en conta a particularidade, o contexto concreto, Galiza.
d)    Dado que se admite que a humanidade está formada, divida, por nacións. Que cada nación é singular, con poder político, que constrúe identidade e realízase en si e así se aforteze.
e)    Dado que Daniel asume que Galiza é unha “totalidade destotalizada”, un espazo completo e absoluto, un mundo.
f)    Tendo nós en conta que Daniel non actuou simplemente por compromiso ético, que para Daniel dedicarse á política non foi un tempo, algo accidental ou circunstancial.
g)    Non concordando coa idea de que Daniel foi un artista metido a político, como o dicir de García Sabell: “ a adicación de Castelao a Galicia é un valor ético que se realiza a traveso da arte”( que non concordamos tampouco) e para iso seguindo ao profesor X.Carlos Garrido apuntamos:

“…o paso do eu ao nós…explica o desenvolvemento dunha determinada conciencia moral que en Castelao está presente como oficio máis que como catecismo. A participación en política non responde , pois, a ningún compromiso ético xa que Castelao non actúa ao ditado de determinadas táboas da lei, non obedece a decálogos a xeito de libro de instrucións…É precisamente ao revés grazas á participación en política de Castelao ten a oportunidade de construír a súa moralidade…”

( Así mesmo o SEMPRE EN GALIZA, confésao Daniel, está feito para xustificar a súa vida:

“ semella todo el unha confesión, declara, máis que un guieiro político”
E Daniel non levaba a patria na sola dos zapatos ( coma outros
cosmopolitas) e así dicía que:

“ hai nacionalismos lexítimos e ilexítimos segundo se afinquen nun anceio de liberdade ou por afáns absorbentes”

Teñamos claro que a dignidade é o concepto nuclear do pensamento
de Daniel na construción nacional galega na liberdade e na xustiza.
    Non podería ser máis que nacionalista.

0 Comentários

CASTELAO (OS RETRATOS DE NEGROS)

8/2/2021

0 Comentários

David Otero

.
A XEITO DE INTRODUCIÓN E ELABORACIÓN DE MARCO QUE XUSTIFICA.

De Castelao galego pleno, polifacético de moitas tarefas e formas, pois para el todo era pouco para o que Galiza precisaba, tal como o fixeron os demais membros da xeración NÓS, sacamos, e vindo todo o outro connosco, a consideración de artista.

Consideración que como di o profesor X.L. Axeitos:

“… o del foi querer dotarnos dun estilo nacional que non é outra cousa que a forma peculiar de dicir graficamente como é unha cousa, articulado en substratos ideolóxicos, culturais, tecnolóxicos e políticos, que prevalecen nun lugar concreto en un tempo determinado ( mesmo o tipo de letra que el usou recoñecible como nosa, galega).

E así de forma completa , referido ao seu legado artístico, dinos Luís Seoane de Daniel (desde un magnífico traballo do profesor Fernando Martínez Vilanova):

“ …Seoane valora a Castelao como home e artista dun xeito global no que o variado multifacetismo se inclúe nun proceso creador unitario…”

E niso pois e tendo en conta, moi en conta, que en Castelao político, a arte ou a literatura non son compartimentos estancos en Daniel, nin moito menos formas de evasión culturalista, que pola contra son elementos constitutivos e substanciais perfectamente integrados nas responsabilidades do seu facer e tarefas ( fundamentalmente políticas). De aí o enorme prestixio ideolóxico de Daniel.
O Profesor Paulo Porta apunta:
“…calquera cousa que se chame galeguista terá que pasar pola veneración desta figura histórica ( permanente e contemporánea, dicimos nós).Todas e todos queremos ser herdeiros de Castelao. Ante esta circunstancia, o que menos podemos pensar é que Castelao puido ser tan ambiguo que ideoloxías diferentes…poidan derivar do seu pensamento. Máis ben deduciremos que algúns sectores interpretan a Castelao dun xeito máis que partidista, asimilándoo cara a ideoloxía que convén.”

En Daniel sempre está presente, implícita e explicitamente, un considerar a arte como un elemento , cualitativo…si, que media en promover reflexións e cambios no pobo do galego sobre todo, asemade que a súa arte, a arte galega, aporta substancia á da universalidade .
O mesmo Daniel afirma:

“ A nosa tradición artística durmía o soño da morte, co coitelo da traizón espetado no peito”

A arte de Castelao sitúase nas antípodas daqueles artistas “contra natura”, como di o profesor X.L. Sánchez Feraces, que cren que para presentar facetas insospeitadas do Universo cómpre arrincar as raíces que nos agarraron á Terra e coutar a seiva nutricia da Natureza.

Deses artistas escribiu o propio Daniel:

“ …semellan ciclistas COSTA ARRIBA, CICLISTAS ESCRAVOS DA BICICLETA, UNHA CASTE DE CABALEIROS QUE LEVAN O CABALO Ó LOMBO.Pensan que a arte está nos miolos i estruchan a cachola como quen estrucha un tubo de pintura. ”

Dicir que ao servizo da causa; o pobo do galego, Daniel puxo unha obra significativa, profunda, sentida, popular.Obra que amais ten o poder de facer circular no corpo social sentidos e sentimentos de xustiza e liberdade….ela sustenta os dous signos…A NATUREZA E A TRADICIÓN.

“ Na interpretación, di Daniel, debe estar o noso cuño persoal e polo mesmo nacional ou da raza…e para iso ha furar os sentidos…Nin seguir retratando coa inconsciencia dunha máquina as cousas da Natureza nin sacar as cousas da cabeza como as arañas o fío do cu…”

Velaí a Daniel, o noso home Natureza como lle chamou Vilar Ponte.
Castelao considera a Terra como a mellor escola.

“ Eu prefiro ser un home da miña Terra…e máis me ensina unha árbore…que unha ESCOLA”

E por cando a exposición do álbum NÓS di Daniel:

“ Con este medio cento de debuxos intentei desacougar tódolos licenciados da Universidade ( amas de cría do caciquismo) a tódolos homes que vivían do favor oficial…”

O profesor J.M.B.López Vázquez e referido ao debuxo en Castelao,na concepción deste, dinos:

“ Castelao procura, busca, un debuxo de deseño moderno e ó tempo, sobre todo desde a súa adscrición ó nacionalismo, que resultara galego…”

Velaí, apuntamos nós, (con estes argumentos, que hai ben máis, e os que se deriven e multipliquen), dicir que o debuxar, expresar, obrar e construír de Daniel, sempre levou en esencia o seu nacionalismo e así a súa mensaxe de contino, ben dentro, ben na diáspora, trasterrado, de loitar a prol da liberación de Galiza e así a das galegas e dos galegos de nación indo en paso de soberanía nacional. Nesa dignidade ( que foi o núcleo do pensamento moral de Daniel, a que parte da verdade por moi dolorosa que sexa).
Como di o profesor F,M, Vilanova:

“ A obra artística en xeral de Castelao é unha produción tirada do corazón e da necesidade, máis que da inspiración repentina ou de actitudes misántropos de reflexión estética.”

“E aínda hai, di Isaac Díaz Pardo, quen queira ver en Castelao un artistiña descomprometido”.

“ Eu non nacín para estupefaciente (dixo Danie). Aínda queda muita fina caste de intelectuais, dos que a xente di que debemos facer pranto cando morran; máis quixer homes de acción, que coitasen polo engrandecemento da nosa Terra, sen medo ao fracaso, nen á censura, nin siquer ás pedradas.Porque hai que loitar e crear, e nós non imos perder a vida metidos nas tripas dos problemas…”

Daniel , desde as distintas facetas, entregas, da súa consideración global, adicou toda a súa vida adulta á constitución e engrandecemento do nacionalismo galego.

E xa que logo en palabras do profesor X.C.Garrido:

“ Evitemos, coa calor do coñecemento, a desmemoria ou a memoria falsificada…Pola conta que nos ten.

II.

OS RETRATOS DE NEGROS

O compromiso social de Daniel, esa responsabilidade política asumida a toda vivencia, segue nas Américas, cando exiliado, trasterrado, así indefinidamente e inmedible ata a súa morte.E así desa maneira desde o seu pensamento e experiencias, vivencias, segue creando. Tamén desde o debuxo.

E así, referido a Daniel artista e para axuda da visión e concreto do que falamos, convén recordar as palabras de Celestino Fdz de la Vega:
“…se ben é certo que ao traveso da obra é posible descubrir ao Castelao home, tamén é verdade que soio a partires do coñecemento da súa personalidade poderemos explicar plenamente aquela.”

Daniel non se queda no superficial, na tona, Daniel vai ao corazón dos corazóns.
Como dicía R. Cabanillas:

“Ía de porta en porta acendendo os corazóns”

E así no tratamento deste apartado, OS RETRATOS DE NEGROS; debemos ter en conta:
a) Historia e feitos:

Cando Daniel remata a súa viaxe pola URSS volve a terras catalás, pero no obxectivo da campaña a favor da causa Republicana vai levalo a América.Velaí o comezo dunha viaxe longa con exilio, trasterro, vida , máis obra e morte incluído.
O seu primeiro destino son os Estados Unidos (Chan de Ianquilandia, como Daniel lle chamaba humoristicamente) a onde chega a bordo do “ Ille de France” nos primeiros días de agosto de 1939.
Era agosto en Nova York…un forno.Chegaron e instaláronse no Hotel Alamak en Brodway, no reconco da rúa 71. Logo chegou Lois Soto. Entre traballo e moito traballo comeza o álbum MILICIANOS.A estancia durará ata xuño de 1940 que marcha a Bos Aires-Arxentina. Neste intre hai un tempo de tres meses (novembro 38 a febreiro 39 ) de viaxe por Cuba.
Entre os moitos actos e exposicións (103) desenvolve o que Valentín Paz Andrade lle chama a “ plástica dos pretos” (dos negros).

Artista e debuxante en acción.Unha irmandade feliz. A forza da identidade. Recoñecer e sentir.
A derrota da República píllao en New York.Os seus labores centráronse na solidariedade cos refuxiados que fuxían en masa de España.

“ Sen un patacón no peto” (como di o profesor X.G.Beramendi ).

Ten 53 anos.
Nos Estados Unidos (onde tenta abrirse camiño sen éxito) o traballo de Daniel actuando plenamente a toda política, foi enorme. Estableceu contactos coas Federacións Galegas, escribe nos xornais, publica o álbun MILICIANOS, escribe o Libro II de SEMPRE EN GALIZA, remata OS VELLOS NON DEBEN ENAMORARSE, realiza exposicións dos seus debuxos de guerra, os álbums, Galicia Mártir, Atila en Galicia, foron expostos de Moscu. En Nova York xunto cos anteditos foron expostos Milicianos e Nós.
Daniel intervén en reunións e converxencias solidarias ( en Hollywood coñece a Jean Crawford e quería saudar a Charles Chaplin, que non puido pois estaba amalado).
Nestas xuntanzas e mitins danse espazos onde tamén se fala dos pobres do Mundo, da internacional-universalidade do sufrimento, da defensa da dignidade. Non se distinguen razas, nin colores, pois as nacións diferentes técense na forza das identidades determinadas.Nas soberanías nacionais.
Velaí os seu debuxos de negros de EEUU, cubanos e chineses. Daniel sempre cos que sofren.Sempre en Galiza. Pois as súas palabras ilustran, sintetizan ben o que dicimos de Sempre en Galiza:

“ Conservo na miña man dereita o estruchamento de milleiros de mans galegas, endurecidas polo traballo e moitas amolecidas pola folganza miserable…Vin o trunfo e a derrota de moitos galegos, pero endexamais ollei a súa felicidade. A miña man douse aos fogoneiros, peóns, taberneiros,obreiros e lava-platos de Nova York; aos mariñeiros de Filadelfia e Boston, aos obreiros de Chicago…aos mineiros…artesáns e camareiros de San Francisco, aos carboeiros e comerciantes…en fin…aos galegos que viven,traballan ou folian en tódolos lugares de Cuba e nos Centros de Norteamérica…”

Os tempos que Daniel pasa integramente en Nova York , (finais do verán 39 e comezos do verán do 40) foron para el os tempos máis duros.

“ Eu atópome en Nova York como nunca gaiola de ferro. Loito co inglés, que xa vou traducindo, pero non falo. Non vexo maneira de vivir.Busco e non atopo.O arte aquí somentes da millóns, pero esa é lotería que non lle cadra a todos…”

Nesta etapa en Nova York, Daniel non deixa de lado a súa tarefa creadora como artista e debuxante.O seu achego aos de Harlen foi tan estreito como cómplice, fratrio, diremos mellor. Debuxa as estampas de negros ( “pretos” tamén se lle chamaban…polo de xuntos? Irmáns?). Noméano Presidente de Honra da Federac. Mundial de Sociedades de Negros.
A primeiros de abril de 1940, recibe noticia de que os galeguistas do Plata, especialmente Rodolfo Prada, lle conseguiron a Carta de Residencia na Argentina.

- “ Axiña de lelo, sen falar, a miña muller e mais eu comezamos a bicarnos como tolos” ( escríbelle Daniel a Rodolfo Prada).

E seguimos con palabras de Daniel xa indo a Bos Aires:

“ Pero agora estou no mesmo mar que cruzaron as carabelas de Colón e síntoma con azos de escribir.Hai tres días que deixei Nova York e vou cara o Sul, ao encontro da Galiza ideal que é a mellor Patria que hoxe se me pode ofrecer. Hai tres días que lle dicen adeus á estatua da Liberdade. Alí quedou a vella matrona co seu “ ice cream cone” na man ( para arrefriar o mundo), e oxalá algún día poida vela con máis simpatía.”

E así desde os 40 o enorme labor de Daniel na Arxentina esencialmente, salvo a ida a París, como ministro da República dun Goberno morto e a Montevideo.
En Bos Aires prodúcese a séntese frutífera e madurecida do ser político da Daniel desde as múltiples propostas e accións integradoras da nosa identidade.
O amor a Galicia, ao pobo do galego, foi, como en Bóveda, o latexar esencial do seu corazón que lle deu pulso vital á súa vida, á súa obra e ao seu pensamento.

b) Os retratos de negros en Daniel.

1. O PANCHITO:

O negrito que trouxo das Américas, de Cuba, a Galicia un indiano que regresaba rico.Panchito criouse na aldea e sentiu anceios de emigrar, pero na Habana non se afacía e retornou á aldea.

2.Os debuxos de negros en Cuba e en Nova York.

Expresión moi clara na defensa dunha nación, a negra, desfavorecida, a sufrimento pleno, sen recoñecemento debido, traducido plasticamente nestas estampas ou retratos.Un xeito de dicir. Todo un discurso que lermos atentamente.

a) Daniel en Cuba:

Alí Daniel toma parte en máis dun cento de actos. Pero nese estar cubano
danse outras importantes facetas que completan ao Daniel total, A visión nacional e popular, a antropolóxica, as tradicións ( sempre modernas). O contacto “ en quente” como di Paz Andrade coa xente de color fai xurdir outra maneira de expresarse o artista Daniel.Outro discurso.
Vexamos por caso e sensibilidade o debuxo no xornal HOY da Habana ( dec 1938) onde un negro e un branco se dan a man e di o negro (poñémolo no noso idioma):

- Irmáns?

E o branco contesta:

- Os traballadores sempre somos irmáns.

E así xorden os “ Debuxos de Negros” ( Pretos) ( asinados en 1939 e que non se editarán ata 1970, ed. Galaxia). Son, en Cuba, dez estampas a tinta china.Os temas son ben nacionais, de etnia e identidade: “ El Bongocero”, “Ritmo afro-cubano”, “ El Billetero”, “ Punto Guajiro”, “ La Conga…arrollando”, “ Rumba criolla”, “ Negros en el bembé”,“ El guateque”, “ Apunte de Negra”, “ Para unha estampa”, “ Tres apuntes de negros”.(Tamén consideramos, aínda que non foi editado, o debuxo exposto no Museo Carlos Maside, O Castro, representando un Consello- Asemblea popular de negros, titulado “ Escena de negros (changüi)”.
Ao contacto cos pretos, como xa se dixo, Daniel danos unha obra na que se descobren novas dimensións na súa arte e creación.

“ Xesto e ritmo, afirmación evocadora, vitalidade e canseira, alegría e traxedia” ( dinos Neira Vilas no seu libro Castelao en Cuba).

b) Daniel en Norteamérica:

En Nova York debuxa tamén dúas estampas .Unha especial é coñecida por “ Negro en Nova York”.( outra A MATERNIDADE nai e fillo chineses)

“ Nos Estados Unidos sentín primeiro unha enorme compaixón polos negros e máis tarde un desexo de matar a miña repugnancia por eles.Agora avancei máis e sería capaz de trocarme en líder das reivindicacións negras e en defensor desta raza.O día que despertei a este sentemento foi o 1º de setembro de 1938.Percorriamos o estado de West Virginia ( onde os negros non son perseguidos coma no Sul) e na porta dun Bar aldeán, onde comían e bebían uns cantos bárbaros brancos, albisquei un letreiro na porta: NOTICE: WHITES ONLY.Agora síntoma irmán dos negros”( di Daniel).

Virxinia Pereira a muller compañeira de Daniel contoulle a Anisia Miranda dona compañeira de Neira Vilas que o debuxo do negrito en Nova Cork, tan triste e aterecido, era un barrendeiro que traballaba pola beirarrúa do bar onde a parella almorzaba algunhas veces.

A XEITO DE CONCLUSIÓNS:

Este tempo de trasterro de Daniel.Este tempo de ir a Cuba e Norteamérica, nas arelas da Galicia Ideal do exílio en Bos Aires,foi mediador de moita substancia e esencia para o facer político e tamén pois artístico de Daniel.
Nós dicimos que abrir os ollos e ver…iso é marabilloso e Daniel no seu ir vital, perdendo vista, púxoa limpa e intuidota no seu sentir, facer e pensar.Daniel viviu prácticamente toda a súa vida, traballou nela, accionou nela, na resistencia.Iso , fose no espazo e tempo que for, incidiu nel, motivouno e activouno, a recoñecer e a afirmar in situ o seu ver o mundo no baseamento matrio,cerca ou lonxe, de Galicia, o seu pobo.
Daniel nos retratos de negros ( de pretos) afirmou,descubrindo e sentíndoo, unha manda de modos de ver e así, indo a ritmo da pruma ou pincel,de expresar e deixar constancia.Notario da vida.Notario das vidas.
Decir que referido a estes retratos Daniel acelerou a vista e colleron mover máis cás palabras. Do seu ver estableceu o seu lugar e tamén o fixo no mundo circundante, neste caso en especial nas nacións de negros.Tratou de adecuar o seu coñecer co seu ver.
As imaxes de negros en vivo, logo debuxadas, non podían controlar os silencios e si mediaban os pensamentos.Facíanse, e fanse, unha axuda, para irmos no que afirmamos e crermos.Recoñecer singulares, neste caso, desde o plural.Achegándose para iniciar relación. Convivencia.
Como dirían os que saben de arte:

- “ O pintor corre o risco de disolverse no modelo” ( e este non foi o caso.Daniel integrouse cómplice recoñecendo.)

O de Daniel cos debuxos de “ pretos” foron actos solidarios, irmáns, emocionais e afectivos, militantes, de dar forma ao recibido.Receptivo pleno.Todos os pobos e persoas coexisten fraternalmente aínda que os límites de separación sexan sécalos ou milleiros de quilómetros.
Daniel nos debuxos de negros, de pretos, e como na totalidade da súa obra, pero neste caso tratou de pintar a verdade existente naquel espazo e tempo, lugar e días, Iso foi, e é, un acto de resistencia xerador de ilusión e de esperanza.Atopou o que buscaba.O lugar.Aquel sítio.E deu o seu pensar.E notou desde quen eran, os negros, ausencias, carencias, desexos, miradas…soños.Todo chegou a Daniel con certa facilidade, pois el era cómplice, irmán, solidario.Acariñaba ao tocar o papel, o lenzo, a tea...e nesa vitalidade de facer…Daniel apartouse do debuxado. Os negros eran quen falaban…que van ao noso encontro para que os recoñezamos.Velaí unha solución.
Daniel soubo transformar a vida en debuxo, a calor e mornura dos afectos en debuxo, o sufrimento e a resistencia en debuxo.A palabra e o discurso en debuxo.A vida está neles.Esa luz.
Podemos decir, con argumentos nada académicos, pero de galego que quere selo total, que os debuxos de Daniel, estes en especial de negros, son mapas de amor.O medo non podía coller o sítio da esperanza e a solidariedade das nacións e dos pobos non pode volverse estéril.Deste xeito tamén Daniel afirmaba teimosamente, sen paro, a súa noción de “ volta á casa”.
Como di John Berger:

“ Resistir non significa soamente negarse a aceptar a imaxe absurda do mundo que se nos oferta (impón). Hai que denunciala.”

Daniel fíxoo de contíno.
Sabía que na resistencia, nesa escuridade, na longa noite…había unha luz.Sabía que a necesitabamos e buscouna, promoveuna, teimosamente.Esa liberación.

E polo mesmo a Daniel doeríalle esta cultura de papel hixiénico. Electoralista. Consumista. Disque útil.Que non garda e preserva a nosa memoria, que vive de nostalxías escurantistas, mesmo perigosas, que non reforza o noso presente, que quere que o noso pasado se nos perda neste presente, que nos cega para o noso futuro. Ese uso tamén da nosa Lingua, lingua de peito e de pobo, que non se purifica a uso e normalización. Que se usa ritualmente por páscoa florida, folclórica, e para encubrir as verdades. Que non indica.Que non acusa. Que falsifica as palabras. Que non é popular.
Velaí esa marcha triste ao ritmo da nosa música esgotada.
Podemos decir…que eramos como cegos…?
Podemos dicir que asi ainda…somos como cegos…?
Daniel tamén na súa pintura e debuxos alentou os cambios ao mesmo tempo que nos transmitiu a historia e as tradicións.Non foi un domésticado como así (domesticados) non o querían ser os negros que debuxou, os “pretos”, nin domesticadas as nacións e os pobos.
Os seus debuxos neste caso…non estaban feitos soamente de tinta china…
A pintura e o debuxo, a arte, en Daniel foi sempre un terreo de loita.

Seguindo a Jhon Berger, como tamén así moi parecido o dixo Daniel,
teñamos claro que o de que un estómago cheo é un dos soños máis antigos do mundo…iso non pode ser a verdade que queremos.
Na exemplariade de Daniel, como na de tantas e tantos, tomemos a conciencia de termos un pobo, o do galego, porque unha terra de diferentes…ten dereito a existir…a vivir…

Sintamos a nosa dignidade.
Vivámola.
Compartámola.
Disfrutémola a tope.

0 Comentários