Bravío clan do Areal, feroces tribos da Ulla, intrépidos kallaikoi, vindos dos catro horizontes da Galiza.
    Na efémera marca do solsticio, un cabalo escuro e candente galopa a fondeira bretemosa da nosa consciencia. O seu rincho e sopro son acenos de liberdade, actitude do ser que non tolera doma. O seu couce desatado é o celme de quen se rebela contra a dominación.
    Delónganse os malos tempos, semella eternizarse esta nosa decadencia; mais non desmaiemos, non desfalezamos, pois cómpre facerlles ver que imos vender cara a nosa derrota.
    Amañecerá, irmáns; axiña amañecerá. E na alba do día, a terra tremerá ao compás dos corazóns desbocados. Ceibaranse as nosas gorxas en mandas de lobos e o seu inxel alfabeto fenderá a noite, escudindo as constelacións.
    Aquí e agora. Astros en ebulición arremuíñan o inconsciente colectivo arredor do lume orixinal. O lume que nos xerou, a lapa danzante que nos aleitou a mornura no sangue, a caldia que nos forxou, peitos aceirados, contra a desventura, contra o imposíbel, contra a loita en desvantaxe, contra o combate perdido de antemán.
Invocámoste, lumeira; labarada nova, remol da idade de ouro, magma aconchegado na pedra entrega da lareira.
    Co ceo e a terra xunguidos pola raíz do sentimento, achegámonos de vagar ao intre máxico do augurio. Os barbados numes da foresta, as albariñas deidades acuáticas, os espíritos dos devanceiros téñennos de vela e teceron coa debandoira do seu alento unha rexa coiraza que nos protexe e protexerá de todo mal, de toda envexa, de todo espolio e devastación; protexeranos da velenosa picada dos mercenarios da extinción, dos liquidadores.
    Esta noite, no Areal de Berres, proferirase un berro de redención, o urro da vitoria, o gozoso estrondo da turma apaixonada. Celebramos que, unha vez máis, a humilde tirafonda do Davide foi quen de fender a testa do foncho Goliat. En Berres berramos que non hai inimigo que poña en xaque un pobo unido, un pobo armado dun ideal de xustiza e fincado nunha arela de dignidade.
    Neste chan sagrado do Areal, nemorosa ribeira que o pobo alerta lle devolveu ao pobo todo, congregámonos exultantes imbuídos da meiguice en cacharela.
    Arda o lume e consúmanse nel as profecías catastrofistas, o desánimo, o conformismo. Somos a heroica infantaría da Galiza. No noso ADN labrouse fondo o cromosoma da endémica resistencia.
    Antes ou despois axotaremos as rémoras do noso destino, e a vampírica cacicaxe será varrida pola airexa limpa da mañá. A inmundicia sublimarase en charamelas, faíscas e fumeira espallada.
    Honrado coa quenda da palabra nesta noite de emoción incandescente, encrespo o espiñazo, encho o peito e tempero a voz, para recibir no escenario os abandeirados da plataforma Salvemos Catasós, afoutos gardiáns da nosa herdanza, lexítimos representantes do pobo alerta, sentinelas insomnes nas almenaras da primeira liña. A sinerxía de Catasós lidou e venceu, empeño e habelencia, as malas artes do dragón eléctrico. A terra é nosa e non de Fenosa!!!
    

Abriuse a veda do voto e, en Cerdedo, aqueles aos que lles vai a vida nisto andan un chisco abelloados. Hai uns días, porta a porta e con dilixencia, foron distribuídos os exemplares dun panfleto intitulado “2005-2015. 10 anos de goberno”, outro alarde propagandístico que, encargado polos estrategas locais do partido da Gürtel, pagouse, madía leva!, cos cartiños de todos. Con pólvora allea calquera fai festa. 
É unha mágoa que tanto a primeira fotonovela (de 2014) como a segunda (máis carghada de bombo) non rexistren o nome do obradoiro de artes gráficas onde foron editadas, xa que, en prol da transparencia, moito conviría unha consulta para saber a canto ascendeu a voda e a revoda. Suponse que o importe ha figurar no libro de contas do Concello (probabelmente, no apartado “Outros gastos”); por desgraza, en Cerdedo non hai oposición que, anque sexa por dignidade, bote as mans á cabeza.
Estamos ás portas de que se cumpra o octoxésimo aniversario do triunfo da dereita en Cerdedo. O último alcalde de esquerdas, o socialista Luciano García Ventín, foi desposuído do seu cargo, perseguido, encarcerado, aldraxado e extorsionado, tras o golpe de Estado fascista de xullo de 1936. O seu sobriño, Ramiro Lois Ventín, canda outros catros membros da mesma familia, todos socialistas, foron fusilados en decembro do ano fatídico. Cunha morea de mortos clamando xustiza, a deriva ideolóxica do PSOE, aquí e acolá, é cousa inadmisíbel. A parroquia nacionalista tamén viviu épocas mellores.
Despois de anos de reiteradas e folgadas maiorías, o Sogro, que foi un dos mandatarios máis lonxevos do mundo mundial (1974-2004), despedíase na prensa afirmando con oufanía que a súa mellor obra fora a remodelación da Casa do Concello.[1] Tempo tivo de reformar o castelo. Aplicando a consigna “Todo atado y bien atado”, acaeceu en Cerdedo o nepótico relevo no poder. Dende as municipais de 2007, o salón de plenos, presidido por o Xenro, vén sendo escenario de malleiras do tipo 10-0. Ben, sexamos xustos, 10-1, pois, as boas tundas aínda son mellores se se adornan co gol da honra. Contan os que o viron que é todo un espectáculo de ensaiada coreografía ver os dez braciños erguerse ao unísono.
Segundo o censo de poboación de 1940 (fonte: INE), o número de habitantes de Cerdedo ascendía a 5.211 (2.101 varóns e 3.110 mulleres). Consonte o censo de poboación de 2014 (fonte: INE), a optimista cifra de cerdedenses acadaba os 1.860 (784 teñen máis de 64 anos de idade (fonte: IGE)). A aplicación, durante décadas, da mesma política (“piche e puntos de luz”), auspiciada por unha intricada arañeira clientelar, deu como resultado unha catástrofe demográfica explicitada na perda de 3.351 habitantes. Non se deixen enganar, Cerdedo non é un concello pequeno, é un concello despoboado. 
Sospéitase que nos vindeiros comicios, o panorama sexa susceptíbel de empeorar, porque, ao parecer, non hai en Cerdedo quen dea un paso á fronte e ofreza unha alternativa (por non haber, non hai nin quen ouse erguer a voz). Outra impúdica goleada, e semanas atrás, días ao cabo.
Agora ben, con todo o peixe vendido, como se explica a onerosa necesidade de autoafirmación mostrada pola autoridade na súa arroutada editorial? 
A nova entrega da serie “Vida e milagres” semella un álbum Panini de 86 páxinas a toda cor (e mais capa e contracapa). Escusan andar na procura dos cromos ou perder o tempo en trocar os repetidos, porque a colección xa vén completa. Aínda así, mellor sería que o caderno fose mudo, porque, no tocante ao estilo (reseso) e á ortografía (deficiente), o autor é digno candidato, xa non á convocatoria de maio, senón á de setembro. Máis de 100 erros ortográficos en apenas 5 páxinas de texto!!! 
Na páxina 2, a dúas columnas, principia o que, comunmente, se denomina “Saúda”. Conmóvenos o exceso de sentimentalismo dos primeiros parágrafos, confésolles que a min tamén se me humedeceron os ollos; mais, cómpre ler entre liñas. Cando a autoridade di, de xeito redundante: “Lémbrome claramente do apoio de cada un dos veciños que naquel día quixestes mostrarme o voso apoio...”, quere dicir, como se comprobará, que tamén se lembra de cada un dos veciños que non lle renderon preitesía.   
Chegados ao remate da páxina 3, se lles solicitase aos meus alumnos de literatura que escribisen o tema do relato, decantaríanse abofé por “Excusatio non petita, accusatio manifesta”.
Concordo plenamente co expresado pola autoridade no comezo da páxina 4: “Tampouco podemos obviar que, estes últimos anos, tocounos vivir a que está considerada como a maior crise da democracia deste país”. Pódese dicir máis alto, pero non máis claro: os anos de goberno do plenipotenciario partido da Gürtel minaron de tal xeito os fundamentos democráticos que, tras a pérfida reforma laboral, a sectaria reforma educativa, a privatización da sanidade, o desmantelamento dos servizos sociais, a lei mordaza e a enxurrada de corrupción e ladroízo, un xa non sabe se reside nun país do primeiro mundo ou nunha república bananeira (mellor, eucalipteira). Descoñezo as consecuencias que, para as aspiracións políticas da autoridade cerdedense, poida ocasionar este lapso de sinceridade subversiva.
No tocante á estrita austeridade imposta dende fóra, á vista das publicacións que pagamos todos para enxalce da súa maxestade, axiña se conclúe que sempre hai cartos para o que convén. 
Moito se laia a autoridade da desaparecida “comedela do xabarín”, esquecendo a pioneira “Festa da Vincha”, loábel iniciativa veciñal, que foi raposeiramente asfixiada porque non lle producía réditos electorais. Se a tolerancia fose unha das súas virtudes, a Festa da Vincha, celebraría este ano a súa XV edición. A axuda económica que recibía do Concello (cando a recibía) era duns 600 euros, ridícula, se a cotexamos cos 70.000 euros destinados a financiar cada lupanda do porco bravo. Ambas as dúas, ao seu xeito, axudaban a situar este recuncho de Terra de Montes. A Festa do Xabarín, a maiores, solicitaba o voto a cambio dun prato de comida.   
Ao respecto dos agradecementos polos consellos e pola crítica construtiva, non hai de que.
O 2015 é ano profusamente electoreiro, xa que logo, fariamos ben en blindarnos da lexión de falabaratos que, sen deixar de mirarse para o embigo, porán a proba a nosa paciencia, prometendo coma nunca para incumprir coma sempre. Asistimos impávidos á macabra constatación da sistémica corrupción institucional. Doe presenciar a impunidade coa que manobran as redes gangsterís vinculadas ás maiorías absolutas. Pouca xustiza se pode agardar dun dinamitado Estado de dereito. Urxe rexeneración, mais, quen lle vai pór o axóuxere ao gato?
Neste tempo de xustificada indignación social, os servidores públicos, os que sostemos economicamente (a algúns por riba das súas posibilidades2) para que xestionen asisadamente o que é de todos, deberan rexerse polo comedimento e a humildade; deberan deixar de dar tantos consellos e escoitar, de cando en cando, algún. 
A situación terminalista de Cerdedo é cuspidiña á relatada na lenda “A cidade somerxida”, recollida por Leandro Carré Alvarellos (As lendas galegas tradizonaes, 1969). No relato, a Virxe vagabunda pregúntalle a unha paisana pola decadencia moral na que se some a cidade de Beria. A muller respóndelle: Porque ninguén quere se poñer a mal côs que rixen e mandan na vila; e uns porque s’arriquecen, e outros porque viven ledamente sen grandes traballos, vanse deixando iren. E os probes inda menos, que nada podemos facer contra dos máis podentes... E todol-os bos vanse indo pra outras terras; e así a perdizón é maor a cada día. Tras escoitar as explicacións da vella, a Virxe toma a decisión de asolagar a cidade de Beria. Agardemos que a Nosa Señora de Fenosa non se lle dea por recuncar na idea de alagar a valiña. 
E pasando nas follas do catálogo haxiográfico, atinximos a paxina 6, remate dunha longa introdución enchoupada de recorrente autobombo. O mellor agardaba por nós ao final, xa que o panexírico deriva en libelo.
Reitero o dito, os políticos deberan facer máis e falar menos (e escribir, a ser posíbel, nada). No penúltimo parágrafo, antecendendo os agradecementos e as apertas, froito dunha inopinada transformación jekyllhydeana (desculpen o palabro), aquela “boa persoa”, aquel “home responsable”, aquel que pedía “mil perdóns” e que facía “propósito cada día para non cometer erros nin causarlle prexuízo a ninguén”, carga desaforadamente contra os veciños que, segundo a súa opinión, “poñen paus nas rodas da evolución”, cualificándoos, ademais, de “irrelevantes”, “insolidarios”, “apenas dous ou tres, e case sempre os mesmos”, “xente que nin tan sequera está empadroada en Cerdedo”. Vindo dun alcalde, que aspira a seguir exercendo e cuxa obriga é garantir a convivencia, este exabrupto é absolutamente intolerábel e a vontade de publicalo, dunha pueril irresponsabilidade.
Lémbrolle á autoridade que, mal que lle pese, seguimos vivindo en democracia e que, malia os recortes consumados polo seu partido, segue amparándonos a liberdade de expresión. É evidente que a autoridade dixire mal a crítica e esta doenza é consecuencia da falta de oposición. Vostede está acostumado a facer o que lle peta, sen atrancos, animado por unha lexión de interesados aduladores. Administrar a diverxencia e o descontento tamén vai no soldo. Cando se goberna con man de ferro, facer boa política é asunto desdeñábel. Sementar discordia non está entre as súas atribucións. 
Invista toda a súa enerxía en sacar a Cerdedo do buraco no que o meteu e agradeza que haxa alguén que, de raro en raro, lle poña os pés na terra. A grandeza do bo gobernante reside na prudencia, na capacidade de consenso e en aceptar como positivo que non todo o mundo teña por costume ou necesidade facerlle as beiras.
Actúa vostede arroupado por unha maioría absoluta que, se ninguén o remedia, revalidará nas próximas eleccións; que máis quere?, bater algún récord de permanencia? Malo é non saber perder e pésimo non saber gañar. É consciente a autoridade de que os veciños, sinalados como díscolos e descastados, axudan a pagarlle o seu salario e, a maiores, queiran ou non, o seu pasquín electoral. Ante todo, non perdamos a calma.  
Gábase vostede na prensa pontevedresa das pelexas que hai en Cerdedo por figurar na listaxe electoral do partido da Gürtel. Se así fose, todos, sen escrúpulos, a cabalo gañador. Mais, de aquí a pouco, como non faga por estimular a demografía, a restra dos seus candidatos e o padrón municipal han ser a mesma cousa. De momento, Cerdedo perde dous concelleiros. 
Créame cando lle digo que, por saúde democrática, a existencia do contrapunto, do debate, da confrontación de ideas é imprescindíbel para o progreso dos pobos. Xa que logo, evite fachendearse de que non ten rivais e laméntese de gobernar en soidade. Non hai nada máis perigoso ca o endeusamento e vostede xa revela algún que outro síntoma. 
Lonxe queda aquela aspiración de converter Cerdedo nun concello dormitorio, o paraíso da segunda vivenda. Algo ten este territorio que escorrenta a xente de fóra e mais a de dentro. Non habendo solución, conformémonos pois coa figura, meritoria ou merecida, de concello tanatorio. Morrer hai que morrer.
Volvo ao seu arrebato narcisista e resumo, finalmente, o balance da súa década prodixiosa: 20 páxinas de piche, 5 de formigón, 3 páxinas de puntos de luz, 37 fontes, 17 lavadoiros e un lote de churrasqueiras. Sabendo que o uso da lavadora eléctrica se popularizou nos anos 60, sabendo que a auga da traída é tamén unha conquista do pasado, sabendo que a vaca se considera, en Cerdedo, fauna en extinción, sabendo que non hai nin xente, nin humor, nin cartos, nin permiso de queima, para facer grelladas, os seus investimentos son, cando menos, anacrónicos e reiteradamente desaxeitados. Así mesmo, as comunidades de montes deberan reflexionar sobre a pertinencia das obras que se executan co seu diñeiro. 
A comisaria de Política Rexional da Unión Europea e a secretaria de Estado de Orzamentos e Gastos (a súa correlixionaria) esixen “Menos cemento e máis coñecemento”; en Cerdedo, mallan en ferro frío. 
Do timo do Sangal xa falei abondo. U-los postos de traballo? U-la parcela de monte comunal? No tocante á Escola Infantil e os parques de randeeiras, é triste realidade que en Cerdedo só figuren censados 32 nenos menores de 10 anos (fonte: IGE). Segundo imos comprobando, a redacción do catálogo dos bens culturais do recén-aprobado PXOM (que demorou unha década) semella que a fixo un can cos dentes. Na escolma dos “Ecos de prensa” aplicouse a censura. No capítulo “Promesas”, salientamos máis piche e, entre outras fantasmadas, a da “área recreativa” que, en ausencia sequera de proxecto, anúnciase botando man dos equipamentos de a saber onde. O papel ten conta do que lle poñen. 
O concello de Cerdedo arrastra un problema que require urxente solución: a perda de poboación (a forza vital, a razón da súa existencia). Enfastía comprobar como, allea á realidade, a xestión municipal, moi dada á megalomanía, obcécase no ancheamento de estradas (infrautilizadas), na construción de avenidas, rotondas, viadutos, variantes... A burro morto cebada ao rabo. A campaña informativa “Máis en Cerdedo” de fomento do empadroamento é, a todas luces, ineficaz, porque non persegue os fins que enuncia, senón manter o status dunha autoridade que non predica co exemplo. 
Ninguén lle discute o apoio popular, polo que tampouco se lle vai negar o mérito de levar apegado á poltrona dez anos. A maioría é quen de albiscar os seus méritos, sexa como for, todos concordamos en que o listón herdado estaba a rente do chan.  
No eido turístico, moito nos aledamos de que caese, por fin, da burra, non obstante, para implantar en Cerdedo un modelo de explotación turística sustentábel, non abonda con manter limpos os camiños. O plan esixe salvagardar a integridade dos nosos valores paisaxísticos e patrimoniais (lembre o arrebato carballicida, non esqueza o AVE que nos vén enriba), encher de contido as rotas de camiñada e dignificar todo aquilo que desexamos mostrarlles aos nosos visitantes. 
Desgrazadamente, non somos un prodixio de hospitalidade. As aldeas esmorecen carentes de “horizonte”. Pedre é unha sombra do que foi. A Eira da Pena dá, literalmente, pena. Os nosos bosques son couto forestal da Celulosa. Os nosos ríos, chope das hidroeléctricas. O Museo da Pedra pouco máis ten ca a súa ambiciosa denominación. Como é posíbel que non se presentase alegación ningunha á desfeita que a liña do TAV vai causar na parroquia de Pedre? Éche o primeiro caso de abuso institucional no que os veciños afectados responden co silencio. Por algo será. Dende o Concello concédeselle máis relevancia a un “paseo biosaludable” que ao benestar do pobo e á integridade das aldeas.[3]   
Conseguir que Cerdedo se convirta en destino turístico implica discernir a nosa singularidade, crear unha mínima infraestrutura, dotarse dun equipo humano solvente e implicar a veciñanza, fundamentalmente, a hostalaría local (en franca decadencia). Debemos, canto antes, sacudirnos o sambenito de que en Cerdedo “nada vai adiante” (vállanos de exemplo a arruinada escola de parapente). Por outra banda, constatada a súa habilidade negociadora, un plan industrializador que, de verdade, achegue prosperidade e postos de traballo, seguirá sendo unha quimera.
O colectivo Capitán Gosende leva anos traballando en prol da investigación e promoción cultural de Cerdedo e, sendo conscientes das moitas limitacións, demostrou que o sistema funciona. Os froitos da experiencia ofrécense de balde para quen os queira pór en práctica. Lémbrolle, con orgullo, unha pequena mostra do labor realizado: máis de 2.600 persoas guiadas polo monte do Seixo, a Montaña Máxica, e perto de 600 polo “Pedre milenario”. Estas actividades, desenvolvidas con humildade e sen ánimo de lucro, deixaron riqueza en Cerdedo. 
O espazo arqueomítico do Seixo, convertido con esforzo e grazas á internet nun referente, segue sendo para vostedes un interesado e patético parque eólico. A montaña do Seixo abrangue cinco concellos (clónicos), así e todo, Capitán Gosende sempre fixo por priorizar os intereses de Cerdedo. 
No eido das descubertas, sumamos 10 gravados rupestres e a localización de sete depósitos castrexos en Cerdedo. Moito máis non se lle pode pedir a un entusiasta voluntariado. Esta “pandillita” fai gala da súa independencia. Poderanse acadar máis ou menos obxectivos, pero, polo menos, nós non chuchamos da teta do erario. Pola contra, a súa Concellaría de Cultura, valéndose dun mausoleo infrautilizado, non programa outra cousa ca cultura enlatada. 
A ponte de Santo Antonio data de época medieval, é dicir, un chisco anterior á súa chegada ao poder. Os recursos naturais e paisaxísticos, dos que tanto fachendea (e ao mesmo tempo desvirtúa), antes de figurar no seu programa, xa constaban no primeiro libro da Biblia. 
En conclusión (2005-2015): 10 anos máis, uns 500 cerdedenses menos.

A ponte dos Padriños, sobre o regueiro da Lomba, comunica as aldeas de Vichocuntín e Limeres. Malia carecer de cruz, o nome evoca, ben seguro, o antigo rito higromántico do enxembramento, o bautismo practicado antes da concepción ou durante unha xestación de risco. Este ritual de fertilidade tamén escolle por escenarios a Pontapedre e a ponte de Santo Antonio, en Cerdedo. En maio de 1710, Sarmiento, aspirante a frade, atravesou a ponte dos Padriños, camiño a Madrid, para se despedir dos seus parentes das Raposeiras (Meilide).
No primeiro de Santos, déusenos por pasar aquela humildosa pontella (8 pés de largo) e, no anfraito da carballeira, un conxuro de néboa distraeu os nosos pasos. Viaxamos no tempo, recuamos décadas mal precisadas e acordamos en casa labrega, ao aconchego dunha lareira fumegante. No firmamento da cambota, un refoleo de faíscas verteu no café de pota o solimán dos contos esquecidos. Unha muller idosa e sabia tomou a palabra. Escoitemos.
O Varelo, home santo   
“O Varelo de Limeres era un pobre de solemnidade, un home ghrande e esfarrapado que andaba sempre cun pau polo lughar adiante. Non debía ser moi católico da cabeza, porque, sendo nena, así que facía alghunha trasnada, meu pai berraba: “Ti es coma o Varelo! Ti es tola coma o Varelo!”; porén, din que o Varelo era unha alma boa.
O Vareliño andaba polas portas. Debía ser un pouco aluarado, mais non se metía con ninguén. Acochaba os rapaces entre as pernas e puña a vara por diante pra que ninguén lles peghase. Mediaba polos nenos. Defendía os nenos pra que ninguén lles fixese mal. Naquel tempo, non había dó polas criaturas.
De primeiras, o Varelo viviu nunha casiña vella, aínda deben quedar as paredes. Despois, cando aquel quinteiro quedou sen xente, o pobo fíxolle un cuartiño -uns 5m2-, todo de madeira e cunha ventaíña. El non tiña nada con que se valer e a xente leváballe a comida; leváballe filloas, un chourizo -o que había naquel tempo-, unha cunca de caldo...
Morreu o Varelo só no seu cuartiño. Cando xa non puido ir mendighar, o pobo levoulle de comer. Uns pauciños en cruz pousados ao pé da porta indicaban que che tocaba a ti atendelo.
Eu nacín no 44 e xa non o coñecín. Nós viñamos da escola -el xa non existía- e metiámonos no cuarto do Varelo, porque nos facía ghraza. O cuarto do Varelo hai tempo que se desfixo.
E aghora crese que o lughar de Limeres e mais o seu monte están libres do lume porque é o Varelo quen os ampara. Ao Varelo tamén se lle pide pra que o tempo veña como ten que vir.
Nós vivimos fóra, no estranxeiro. Hai 7 ou 8 anos, cando aquí arderon os montes, a miña casa estaba soa. Nós viamos por televisión como ardía todo, e eu rogheille: “Varelo, que non me arda a casiña, que che hei paghar unha misa!”. Ardeu Pedre, as costas de Pedre, Chamadoira, Caroi...; ardeu todo, pero Limeres librouse.
Cando cheghei, fun onda o cura e ofrecín unha misa polo Varelo. O cura non ma quixo cobrar. Non me quero acordar, o lume estaba na costa de Pedre, na costa dos Padriños, estaba alí por Deán... Ardía todo e nós lonxe, que nada podiamos facer.
A ponte dos Padriños cruza o reghato da Lomba. Pola ponte dos Padriños baixaba a xentiña de Limeres levar o leite a Vichocuntín. Por aquel camiño baixaban os defuntos nunha esqueira. Por alí subiron a meu pai que botara enfermo moito tempo no hospital, en Pontevedra. Trouxémolo en taxi até Vichocuntín. De alí, nunha esqueira deica a nosa casa, que non había outro camiño. Meu pai morreu ao día seghinte. Antes de morrer, as súas últimas palabras foron: “Laika!”; acórdome ben. Meu pai era cazador e tiña unha cadeliña que se chamaba Laika. Papá puxéralle Laika, como a cadela que viaxou ao espazo. Aquela cadeliña era tan bonita que, cando meu pai a trouxo, dixo: “Vaise chamar Laika, como a que foi á Lúa””.
E a nosa faladora, enfiou unha historia con outra.
O astrónomo de Limeres
“Nunha casa do Lagharto, que está no alto do lughar, había un centro de espiritismo. Tamén había outro nunha casa do Meixón, onde vivía unha xente que estivera no Brasil. Todas as semanas ou cada quince días, xuntábanse alí unhas persoas. Tiñan unha mesa redonda, púñanlle un mantel branco. Alí traballaban naquilo, dicían oracións; non sei ben o que facían.
Conviña non te cruzar con eles cando viñan da xuntanza. Nunha ocasión, sobre da noite, alguén bateu no camiño do Portarregheiro cunha destas persoas. O do espiritismo mandouno coa vista prá veigha e non se sabe o tempo que botou durmindo, pois perdera o coñecemento. Esas persoas tiraban a xente do camiño cando pasaban.
O que presidía aquelas sesións érache un home moi intelixente. Seica fora o enxeñeiro das pontes de Burgos. Este home non estivera nas Américas, pero era moi intelixente. Traballaba a terra, tamén era o carpinteiro que facía os carros, era quen compuña os muíños, era o reloxeiro que arranxaba todos os mecanismos de por aquí. Era un home que predicía as eclipses e os cometas. Cando estaban de ver, levábanos prá súa casa, de noite, e mostrábanos todos eses misterios. Viamos cometas, eclipses e unhas estrelas que, no verán, desfilaban polo ceo. Ese home sabía de todo. Con el aprendiamos moitas cousas: “Rapaces, xa veredes como alghún día haberemos voar coma os avións; hannos pór un aparello no peito e voaremos coma os avións”, dicíanos.
Érache moi entendido na aghricultura. Cando tocaba estrar nas veighas, recomendaba: “Mirade, onde estea o pé de diante da vaca, chamades o carro; onde estea o pé da vaca, botades outro monte de esterco; non o botedes todo xunto”. Tamén: “Xa vos direi o día para sementar as coles, que as hai que sementar na lúa vella, senón esghrelan”. E tamén: “Corta os fentos na lúa vella de aghosto, que vas ver que cando os cortes tres veces seghidas, non hai máis fento”. Sabía de todo.
Este home tiña os libros que servían pró espiritismo. Dous libros e mais unha cruz. Tiña os libros pechados nunha pateira. Prohibíralles aos da casa remexer alí. Dicía que, se alguén abría os libros, podían ocorrer cousas moi ghraves. Houbo quen, así e todo, mirou nos libros, e perdeu o sentido. Eses libros non se podían tocar. Despois, aqueles libros ghardáronse nunha arca, nun faiado, e aínda están alí metidos, lonxe da vista da xente. Eran os libros que levaban para traballar toda a noite no espiritismo. Falaban cos defuntos, pero eles eran unhas persoas normais. Os libros non se tiraron, están ghardados. Eran uns libros neghros, bastante ghrandes. A cruz tamén era neghra. Disque, en Chamadoira, nunha parede, esconderon outros dous libros e mais unha pistola.
Érache un home moi apreciado no lughar, porque sabía moitas cousas e era moi bo veciño. El coñecía oito días antes, ou quince, que ía vir unha eclipse. Era un astrónomo.
Aquí hóuboche moitas historias. Eu fun ao San Bernabé baixar o santo ao regheiro. Mollabámoslle os pés ao santo e botabámoslle augha pola cabeza abaixo cun caldeiro, pra que chovese.
Todos os rapaces de Limeres e mais os de Chamadoira levabamos pan rebozado en ovo ao San Bernabé. Iamos na compaña dunhas mulleres. Alí o comiamos, sentados arredor dos carballos, e despois, puñámonos de costas á capela e tirabamos por riba da cabeza o pan que nos sobrara -nunca sobraba moito- e cumpría que caese no tellado. Xa non sei pra que era o ritual. Aquelas mulleres facían a cerimonia canda nós. Eran unhas mulleres moi beatas.
Lembro unha señora do Carballiño que trouxo onda o santo unha neniña que disque era muda, e marchou do San Bernabé falando. Aínda parece que estou vendo a neniña. Levarlle os rapaces ao san Bernabé cando teñen alghunha enfermidade ou alghún problema é costume vello. Din que san Bernabé é o santo dos rapaces...”
Tras a conversa, que deu para máis, tornei a Pontevedra sumido en fondas cavilacións. Ao chegar ao alto da Abeleira, tiven a sensación de que naquel punto quilométrico rexe unha porta dimensional que deslinda o soño da realidade.


*Faro de Vigo, 19-11-2014

O concello de Cerdedo, formante da histórica Terra de Montes, abrangue 79’8 km2. Na actualidade, Galiza suma 314 municipios. Cerdedo comparte, canda Cuntis, o posto nº 158 por orde de extensión; xa que logo, falamos dun concello de tamaño medio (nin grande nin pequeno). 
Cerdedo e Cuntis só coinciden no algarismo das dimensións, pois, ao respecto da demografía, o concello termal presenta unha densidade de poboación de 63’48 habitantes/km2, mentres que a de Cerdedo é de 24 hab./km2. Malia ter unha superficie semellante á de Cerdedo, o censo de Cuntis atinxe perto dos 5.000 habitantes. Daquela, queda demostrado que, en demografía, o tamaño non importa.
Cerdedo divídese en oito parroquias: Cerdedo, Quireza, Pedre, Folgoso, Parada, Tomonde, Castro e Figueiroa (do latín ficariola “figueiriña”). A forma “Figueroa” é un castelanismo recorrente no papelorio da administración local e na sinaléptica. A lingua galega, prescrita para a nosa toponimia, é o código empregado pola inmensa maioría dos cerdedenses.
Segundo fontes oficiais, en Cerdedo “destaca la belleza de sus paisajes, la frondosa vegetación que en la mayor parte aún no sufrió la transformación por parte del hombre”. Afírmao a ambigua autoridade e un xa non sabe se quere expresar gozo ou consternación. Convido os nosos visitantes a circular por calquera das estradas cerdedenses e a constatar a corta indiscriminada padecida polo arboredo autóctono que as beireaba. Un bo exemplo é o vial de Limeres e, en concreto, a fraga coñecida pola Arnela. No seu día, a autoridade deu orde de cortar polo pé aqueles carballos, argüindo a mellora da seguridade viaria. Consumado o arboricidio, os veciños demándanlle arestora ao Concello (polo momento, en van) a colocación dunhas varandas (“quitamedos”) para evitar que os vehículos (e os seus ocupantes) se precipiten polo cavorco.
Sen abandonar o asunto de “la belleza de sus paisajes”, aínda son perceptíbeis na foresta de Cerdedo as secuelas dos incendios de 2006. Neste senso, a vexetación desbocada, que fai intransitábeis os montes e inhabilita boa parte da terra de labor, é pólvora á espera doutro misto traizoeiro. O desmando da matogueira é un dos efectos do absentismo e do cese da actividade agropecuaria (é dicir, do despoboamento); unha doenza agravada pola inexistencia de contramedidas eficaces. 
A paisaxe de Cerdedo, agás pequenos redutos aínda libres da man de “el hombre”, caracterízase polas aldeas en proceso de abandono e ruína, unha chea de camiños atuídos, o feísmo individual e comunal, a anárquica eucaliptización, as repoboacións mal xestionadas, unha hidroeléctrica en cadanseu río, un parque eólico en cadanseu monte (as intencións tamén contan), e unha liña de ferrocarril que, entre viadutos e trincheiras, arrasará a malfadada parroquia de Pedre. Tampouco me saen do sentido o tendido eléctrico por riba da ponte e da ermida de Santo Antonio e a casa natal do Padre Sarmiento vinda abaixo, selleiras iconas da nosa localidade.
Para engadirlle máis dramatismo ao asunto, dispón hoxe a autoridade de 462.000 euros (diñeiro de todos) para investir nunha “ruta por el entorno del río Seixo”. Do total, 154.368 euros destinaranse a “la puesta en valor de las cascadas de Cavadosa y la restauración de varios molinos”. Acompañando a enxurrada de morteiro beige para encintados, proxéctase, no mesmo río e ao mesmo tempo, unha captación e traída de augas para 3.000 usuarios por valor de 1’2 millóns de euros (diñeiro de todos). Os veciños do núcleo de Cerdedo (os únicos beneficiarios) non chegan aos 400 e minguando.
Que criterios se empregarán para “restaurar” esta bela mostra de arquitectura tradicional? Que se entende por “restaurar”? Patrimonio debera actuar de oficio.
Ao respecto, xa en Faro de Vigo (6-1-13), indiquei que a Veiga dos Muíños, na ribeira do Lérez, cumpría todos os requisitos para se converter, a pouco que se axeitase, nun extraordinario reclamo (aliñamento de cinco muíños, de todas as tipoloxías, e mais un serradoiro). Mágoa que o viaduto do AVE vaia fincar os seus piares naquel recanto único.  
En definitiva, o atractivo de Cerdedo perdura apenas no seu perfil orográfico. Agardo pois que o subsolo da montaña non agoche coltán ou calquera outro potosí que esperte a cobiza da megaminaría. O lobo non anda por lonxe.
Para converter o turismo en fonte de riqueza, non chega con manter expeditas as vereas, é preciso, de primeiras, decidir que faciana lle queremos mostrar ao mundo, facer inventario dos nosos activos, preservalos, enchelos de contido, promocionalos axeitadamente, formar guías, establecer acordos coa hostalaría local e non vender fume (p. e.: “la gastronomía del jabalí y la carne del monte Seixo”). Ao fío, a conservación da chamada “Rota das Pontes do Lérez” (PR-G113), ao seu paso por Cerdedo, non fai máis ca colleitar críticas negativas na internet. 
Despacha a autoridade o asunto do patrimonio deste xeito: “los petos de ánimas, las mámoas, cruceiros, etc.”. Dedúcese neste caso que canto máis curta e abstracta sexa a listaxe dos bens, menos haberá que protexer (ollos que non ven, corazón que non sente). Nós, pola contra, facemos fincapé en que, verbo do patrimonio arqueolóxico, Cerdedo posúe, entre outros, unhas 75 mámoas, 25 gravados rupestres e 19 castros; bens, por suposto, ignorados, vulnerados na súa integridade e carentes da necesaria sinalización. Moito lle conviría a Cerdedo exhumar e facer visitábel calquera dos seus depósitos da Idade do Ferro. 
Respecto á aldea de Pedre, non quero ser prolixo, así e todo, fago por reproducir a que é opinión maioritaria: aquela “aldea museo”, aquel “Combarro do interior” sucumbiu baixo a baldosa e o mobiliario urbano. Este modelo de actuación que tamén se aplicou en Quireza e Tomonde e que, polo que se infire, é “marca da casa”, só denota un agudo complexo de inferioridade. Que trauma empurra a transformar as aldeas en áreas residenciais? Como pretendemos vender a nosa salutífera diferenza, a nosa esencia, se facemos pasear o gando baixo a luz dos farois isabelinos? 
Fai referencia a autoridade á “ilusión y ganas de trabajar”. É ben certo que a esperanza é o último que se perde, que até a morte todo é vida, etc. etc., pero é igualmente certo que de ilusións só viven os ilusos. En canto ás “ganas de trabajar”, entre os que xa non están en idade (a maioría), os que decidiron cambiar de ares e os que queren e non os deixan, Cerdedo está literalmente “parado”.
En canto ás “ayudas por natalidad”, é evidente que non supuxeron moito gasto, posto que, en 10 anos (2003-13), só viñeron ao mundo 75 novos cerdedenses. Pola contra, cómpre actualizar a decisión “de poner en marcha el Centro de día y residencia de mayores”, pois, o imparábel avellentamento da poboación esixe dotarse de instalacións máis amplas.
No eido das “obras públicas”, esquece a autoridade o uso indiscriminado de herbicidas nas beiraestradas e o innecesario (ou desmesurado) ancheamento do vial O Serrapio-Quireza, exemplo diáfano de severa modificación da paisaxe. En canto aos novos “locales sociales”, o Concello optou por aumentar a cota de feísmo, no canto de adquirir e habilitar algunha das construcións tradicionais. O das “churrasqueiras” ao pé das vivendas deshabitadas e as áreas de lecer infrautilizas son grotesco disfrace de normalidade.
A lectura das “mejoras en la playa fluvial de Cerdedo con la instalación de una nueva zona de juegos con campo de fútbol y vóley” podería levarnos a pensar que Cerdedo presentou a súa candidatura para organizar uns xogos olímpicos. A realidade é que as “melloras” se limitaron a acoutar unha leira con malla de balizamento de obra de cor laranxa que, como imaxinan, non é un prodixio de mimetismo.
O chamado “Polígono Industrial d’O Sangal” acolle só unha empresa, a coñecida pola “colchoeira”. En decembro de 2010, a fábrica de colchóns obtivo da Xunta o permiso para producir enerxía eléctrica fotovoltaica. A día de hoxe, contados son os cerdedenses que se benefician laboralmente desta industria. 
O chamado “Museo da Pedra”, coa súa exigua colección esparexida polo chan e sen identificar ou interpretar, semella un mercado de pezas espoliadas, unha aldraxe á memoria dos arghinas cerdedenses, entre eles o egrexio e esquecido Pedro de Monteagudo. Na biblioteca pública están censurados moitos dos libros que, ao longo destes anos, se foron editando arredor da historia e o tesouro cultural de Cerdedo.
De calquera xeito, o que máis vergoña e enfastío me produce é ver o presente e, probabelmente, o futuro de Cerdedo ligado a unha formación política convertida nun aberrante niño de corrupción.

*Faro de Vigo-Terra de Montes (9-11-2014)

Segundo o Instituto Galego de Estatística, a 1 de xaneiro de 2013 o concello de Cerdedo sumaba 1.865 habitantes (870 homes e 995 mulleres). Consonte a web do IGE, en 2012, o censo electoral ascendía a 1.888 electores. Sospéitase que nas eleccións municipais do 22 de maio de 2011 volveron votar os mortos. En 2009, a renda dispoñíbel per cápita era de 7.718 euros, non obstante, en Cerdedo hai quen acada esa cifra nun bimestre.
No transcorrer do ano 13, en Cerdedo naceron 4 persoas e morreron 24 (saldo vexetativo -20). O número de matrimonios ascendeu a 1. No tocante aos grupos por idades, 776 cerdedenses tiñan 65 ou máis anos, propiciando unha idade media de 56’7 anos e un índice de avellentamento do 625’7. Nun concello de case 80 km2, o número de alumnos matriculados en Educación Infantil era de 15. 
En 2002 viñeron ao mundo 8 cerdedenses e faleceron 28. En 2003, naceron 8 e morreron 33. En 2004, naceron 7 e morreron 23. En 2005, naceron 6 e morreron 39. En 2006, naceron 5 e morreron 24. En 2007, naceron 8 e morreron 45. En 2008, naceron 6 e morreron 32. En 2009, naceron 11 e morreron 22. En 2010, naceron 6 e morreron 24. En 2011, naceron 7 e morreron 32. En 2012, naceron 7 e morreron 22. E como dixen, en 2013, espertaron á vida 4 e abandonaron este mundo 24.
No período 1991-2011, Cerdedo perdeu 1.938 habitantes, é dicir, o concello viu reducida a súa poboación á metade. Ao longo deses vinte anos e no segmento de idade dos 10 aos 14 anos, experimentouse un descenso do 89’64%. No segmento dos 15 aos 19 anos, a diminución foi do 82’33%. Dos 20 aos 24, a mingua foi do 78’23%. Concluída a vintena, o grupo dos 20 aos 64 anos (aprox., a poboación activa) reducírase nun 53’59%. Probabelmente, o ladino De Guindos disfrazaría estoutra recesión empregando o eufemismo do “crecemento negativo”.
Cerdedo é, á luz dos datos, un concello inviábel. As cifras máis optimistas (as oficiais) agoiran que, de aquí a pouco, non haberá ninguén para contalo. O Partido Popular e as súas precuelas veñen ocupando a alcaldía de Cerdedo dende tempos inmemoriais. Daquel chusco inmobilismo de antano pasouse ao “facer que se fai” de hogano e, mentres se pintan e repintan os pasos de peóns de cor azul (prohibido polo artigo 168 do Regulamento da Circulación), o reloxo de area apura os seus últimos aruxos.
A síndrome de Vichocuntín devasta Cerdedo, a síndrome de aldea pantasmagórica fóisenos intruducindo no organismo e, agora, xa non sabemos quen somos, de onde vimos nin cara a onde imos.
O de “pantasmagórica” non é ocorrencia miña. Achei inspiración na propia web do Concello de Cerdedo (www.cerdedo.org): “Vichocuntín, aldea fermosa e cunha encantadora atmosfera pantasmagórica, xa que está condenada polo futuro e sempre teórico proxecto dun encoro”. Somos o que comemos. 
Algo ten de irreal este recuncho do país. Cerdedo vexeta na néboa do tempo, estantío, resignado á súa sorte. Non hai esperanza. No val, teimudas, tanguen as campás a defunto. 
En abril de 2012, botou a andar en Cerdedo o colectivo Capitán Gosende. Os que integramos esta libérrima asociación posuímos vínculos familiares ou afectivos co lar cerdedense (isto non é conditio sine qua non). Hoxe, desenvolvemos o noso labor de reivindicación cultural neste territorio; mañá, quen sabe onde nos levarán os camiños. Nós non temos vocación de heroes nin de mártires, por moito que a exposición pública faga a nosa vida máis difícil. Tampouco temos medo ao que dirán. De feito, retroaliméntanos co dar que falar. Deus dea sinerxias altruístas que remexan na poza. Nas augas mortas de Cerdedo hai moito pouso lodado.
En apenas tres anos de traballo desinteresado e entusiasta, o relato das nosas expedicións porfiaron en neutralizar a mala prensa que adoito suscita Cerdedo: lumes asasinos, tala indiscriminada de carballos, hackers apandadores, veciños intoxicados nas casas do pobo de nova feitura, presuntas expropiacións fraudulentas e, sobre todo, despoboamento, despoboamento, despoboamento.
Invertir os valores da pirámide de poboación debera ser prioridade para o goberno local. Conviría que calquera das accións emprendidas garantisen a suma e non a resta. Saber que a infraestrutura máis utilizada do municipio é o tanatorio debera estimular en positivo a imaxinación dos estrategas. Porén, resulta imposíbel atallar a sangría demográfica, porque vivir en Cerdedo non é rendíbel (mesmo prexudicial, se es da outra corda). Entrementres, a autoridade claudicante, “en plan broma”, xa entoou o coñecido “sálvese el que pueda”. Comezou a conta atrás.
En Cerdedo, desgrazadamente, non hai oposición. Daquela, este labor san, democrático e imprescindíbel queda nas mans dos colectivos ou dos individuos que decidan enfrontar as consecuencias. O noso humilde labor contestatario limítase a corroborar o evidente, solidarizándonos cos 796 cerdedenses (o 40% do censo) que non votaron unhas siglas abrasadas pola corrupción e a incompetencia; outra maioría silenciosa. A calma chicha de Cerdedo é a paz dos cemiterios.
Cerdedo non ten futuro. A longa decadencia depreciou as propiedades rústicas e urbanas que, pola contra, seguen tributando á alza. A ausencia de recursos propios e a inoperancia acabarán consumando a desaparición dun dos concellos históricos da Terra de Montes. Para algúns, mentres o pau vai e vén, descansa o lombo.
Capitán Gosende, na súa modestia, actúa en prol dun Cerdedo digno: deseño de roteiros, excursións guiadas, descuberta e promoción do patrimonio histórico-arqueolóxico; en definitiva, a valorización integral do noso acervo. A internet é para nós unha ferramenta utilísima, pois, elude o silenciamento. A Rede achégalle ao mundo outra idea de Cerdedo, a utopía do Cerdedo posíbel; un Cerdedo atractivo e alternativo. A concellaría de Cultura dos Gosende non lles custa un peso aos sufridos contribuíntes. A nosa dedicación é (case) exclusiva.
O froito da nosa angueira ofrecémosllelo de balde a todos os que, en Cerdedo, optan, v. g., polo emprendemento no sector turístico. En ausencia de calquera outra industria, hoxe por hoxe, o turismo é máis ca unha opción, é pura supervivencia.
Comprometémonos porque nos peta. Non nos move interese electoreiro ningún, só a teima de amparar un país apachocado pola galegofobia. A Xunta quere galegada, nós exercemos galeguismo.      
Ende mal, o que máis ofende da xestión municipal é a impostura, a actitude de quen, sen despeitearse, defende unha tese e a contraria. Actitude bipolar, inquietante dos que, por exemplo, sacaban peito na Festa da Vincha (iniciativa veciñal) e, ao tempo, conspiraban para facela desaparecer (proba superada). A actitude dos que un día anunciaron un “parque forestal de ocio” no río do Seixo (ano 2011) ou mesmo 50.000 euros para acondicionar un camiño ribeirán “de gran belleza paisajística” (La Voz de Galicia, 29-6-2014) e, días despois, retrucaban con máis dun millón de euros (Faro de Vigo, 19-9-2014) para encher de formigón o seu curso alto.
Conforme a opinión dalgúns veciños, o proxecto de captación no río do Seixo e traída de augas (uns 4 km de canalización) para fornecer Cerdedo capital (só Cerdedo capital) non é unha necesidade prioritaria. Aínda que o fose, moito se aforraría traendo a auga do Lérez, que está máis perto e, por desgraza, afectado xa co formigón dunha hidroeléctrica. Que intereses permitiron que a conca do Lérez se infestase de encoros e eólicas sen negociar contrapartidas na factura eléctrica? No argot militar, estas actuacións denomínanse política de terra queimada. 
Se a demografía de Cerdedo leva máis dun século colleitando cifras negativas, que factor xustifica este investimento? Que maxia se vai empregar para satisfacer a previsión dos 3.000 usuarios? As troitas, ceibadas a bombo e prato, acabarán batuxando nas pucharcas dun río seco. Estes desprópositos non ocorrerían se houbese regantes. Isto so é posíbel por mor do despoboamento.  
A vixente Lei de Augas (artigo 60) prioriza o abastecemento das poboacións e os usos agrarios fronte aos usos industriais para a produción de enerxía eléctrica. Xa que logo, antes de intervir noutra zona protexida co carimbo da Rede Natura, a traída de Cerdedo capital (o niño dos votos) debera garantirse coa auga do Lérez. Semella que os gobernantes prefiren danar un espazo incólume, de alto valor ecolóxico, antes ca prexudicar os intereses dunha hidroeléctrica.
En Cerdedo falta autoridade e sobra autoritarismo. En Cerdedo, ao agocho dunha maioría relativa, téñense dinamitado os mínimos da convivencia. É vergoñento que na web do Concello só se publiciten dous establecementos hostaleiros (un deles, o coñecido polo “bar do alcalde”). É intolerábel que, por exemplo, nunha aldea da parroquia cerdedense, non se beneficie co reparto da leña comunal a uns veciños recén-chegados (mellor que marchen).
Na madrugada do 1 de novembro, Capitán Gosende celebrará o IV Roteiro da Pantalla (coma sempre, de balde; coma sempre, para todos os públicos), por esconxurar, ao noso xeito, a síndrome de Vichocuntín.

* Faro de Vigo-Terra de Montes (12-10-2014).

O fotógrafo Carlos Osorio naceu en Pontevedra no ano 1950. Malia non rematar os seus estudos de arquitectura, a súa paixón pola arte construtiva plasmarase de xeito reiterado na súa obra gráfica. O seu devir vital e profesional vencellouse á angueira do arquitecto César Portela, bo coñecedor tamén dos encantos ocultos de Cerdedo: "El facía fotografía, eu, arquitectura, e da necesidade de colaboración naceu a nosa amizade".

Carlos Osorio, falecido en 2002, optou por ver o mundo a través dos ollos dunha Hasselblad, dunha Leica, dunha Linhof, dunha Nikon... Xerardo Torrado, coordinador do volume "Carlos Osorio. Fotografía" (2009), afirma: "A fotografía dixital era un mundo que empezaba a nacer cando Carlos Osorio estaba ao final da súa vida. De todos os xeitos, consideraba que esta nunca lle gañaría a batalla ao revelado tradicional".

Nos apuntamentos biográficos que introducen a devandita homenaxe póstuma, o propio Torrado infórmanos da colección de instantáneas que, hai corenta anos, Carlos Osorio obtivo na parroquia de Pedre: un peto de ánimas, hórreos, a capela do San Lourenzo (O Serrapio), a amena paisaxe rural...: "A arquitectura popular é unha das constantes na súa obra. Nesta serie en branco e negro realizada en 1977 en Pedre atopamos algunhas das mellores mostras". O historiador Xosé Fortes cre que estamos diante dun dos mellores fotógrafos da súa xeración. O pintor Manolo Moldes coincide: "Coa perspectiva que dá o tempo pódese dicir que é un dos precursores da fotografía actual en Galicia".

Na páxina 21, Xerardo Torrado fai referencia, en Pedre, a unha vía romana: "A vía aparece flanqueada por muros que a separan dos campos lindantes, e entre eles, un milliarium descansa sobre a herba, cuberto de lique e carriza".

Sen ánimo de emendar a ninguén, cómpre dicir que o vieiro enlousado retratado por Osorio (véxase a fotografía) non se localiza na freguesía de Pedre, senón na veciña de Castro. O camiño en cuestión atravesa o río de Quireza (afluente do Lérez) e comunica o lugar de Bugarín co máis da parroquia. A cámara de Carlos Osorio capturou daquela o camiño dos defuntos de Bugarín e non o camiño da Pontapedre, ambos os dous de documentada antigüidade. Tras visitar o lugar (10-8-2014), decatámonos de que o tal miliario é, desgrazadamente, o couzón dunha antiga cancela. Mágoa da ponte de Bugarín, sobre o Quireza, aldraxada cunha chambonada de formigón "marca da casa". Bugarín é o paradigma: en Cerdedo, a autoridade combate o despoboamento instalando "barbacoas".

Feita a puntualización, Xerardo Torrado engade que "a serie de Cerdedo de 1977 é a súa colección máis importante de fotos sobre Galicia en branco e negro". Carlos Osorio mostraba predilección por este tipo de tecnoloxía visual: "A min gústanme as fotos en branco e negro porque co tempo quedan amarelas", diría o artista. En 2009, integrando a exposición "Carlos Osorio, unha vida en amarelo", os pontevedreses tiveron a oportunidade de admirar, entre outros albos, aquel Cerdedo incólume dos setenta.

A escolma de imaxes que hoxe publica Faro de Vigo (formato orixinal: 17x16'5/17 cm) retrotráenos ao inverno do 77: o lugar do Serrapio, íntegro, inmortalizado antes da desfeita expropiatoria do pantano: "A terra é nosa e non de Fenosa", desempoaron os veciños do Serrapio á vista das fotos. O lugar de Vichocuntín, exhibindo as feridas da nova N-541 que relegaría a vella estrada de Ourense. Vestixios do Vichocuntín de Riba, ruínas das que moito se honra o colectivo Capitán Gosende. Panorámicas dunha agra aínda produtiva. A natureza domeada polo ser humano.

Non hai esperanza para este malfadado territorio. Se o encoro non engulipou as aldeas, si acelerou o seu abandono, a súa destrución. Os viadutos e trincheiras do tren e a variante da estrada nacional acabarán por vestirlles a mortalla. En definitiva, o ben merecido apelativo de "aldea museo" que se lle apuña ao lugar de Pedre e á súa contorna, desbaratado por décadas de incapacidade e desgoberno. Que obxectivo se persegue ancheando desmesuradamente a estrada do Serrapio-Quireza (PO-7102)? A que obedece que se enterre un diñeiral nunha reforma agresiva coa paisaxe e co patrimonio e, ao tempo, se neguen catro pesos para evitar a derruba do pazo das Raposeiras?

En compensación, a ollada sensíbel, balsámica, de Carlos Osorio, posta a disposición dos que amamos Cerdedo sen contrapartidas, antídoto contra a desmemoria. Do fardel do fotógrafo cosmopolita, humildoso, desprendido; viaxeiro curtido en mil e unha revelacións: Nova York, San Francisco, Londres, París, Berlín, Viena, Budapest, Caracas... Unha viaxe de ida e volta: dende os ermos do Gran Canón do Colorado deica as fértiles encostas do Seixo; dende o río Hudson deica o Lérez, dende a ponte de Brooklyn deica a Pontapedre; dende o Empire State deica a casa do Manco de Vichocuntín.

Agardo que os veciños de Cerdedo saiban valorar este novo achádego, do pasado convertido en agasallo por Dolores Santalla, viúva do fotógrafo Carlos Osorio, de quen obtiven o visto e prace para a súa divulgación..

De todas cantas historias de piratas, corsarios, bucaneiros ou filibusteiros lin ou me contaron, as protagonizadas por Benito Soto, "o pirata da Moureira", son as máis fascinantes. Aínda que soe a tópico, se for ianqui, a Igrexa de Hollywood xa tería santificado este avantaxado súbdito de Jolly Roger. Sen dúbida, o camaleónico Johnny Depp bordaría o papel.

Benito Soto Aboal (1805-1830) veu ao mundo nunha humildosa casiña sita no nº 31 do camiño de San Roque de Abaixo, no rueiro pontevedrés da Moureira. Outrora puxante arrabalde mariñeiro, A Moureira viviu o seu apoxeo durante os séculos XV e XVI.

Estrullado en época recente pola upa da burbulla inmobiliaria, aquel labirinto de ruelas aberto ao esteiro do Lérez foi, no solpor da décimo quinta centuria, o escenario onde se forxou a descuberta do Novo Mundo. Dos estaleiros da Moureira saíu a nao "A Galega" en cuxa construción, sufragada por Xoán da Coxa (cf. Juan de la Cosa), empregouse a madeira rachada na carballeira de Santa Margarida (A Seca). Cristovo Colón, nado en Portosanto (Poio), na outra beira da ría, fretará e rebautizará a embarcación co nome de "Santa María", na honra da padroeira dos mareantes da Boa Vila.

O almirante galego Cristovo Colón, ao mando d'A Galega, atinxiu as Indias Occidentais o 12 de outubro de 1492. Colón escollerá o nome de San Salvador (patrón de Poio) para designar a primeira das illas nas que recalou a expedición (Guanahani-arquipélago das Bahamas). Sen ignorar o subsecuente e criminoso proceso de conquista, cómpre rebelármonos contra a consigna "mellor xenovés ca galego".

O alfoz da Moureira tamén foi o berce (sécs. XVI-XVII) doutros navegantes ilustres: Pedro Sarmento de Gamboa (descubridor do arquipélago das Salomón, no Pacífico; explorador do estreito de Magalláns...), os irmáns Nodais, a liñaxe dos Matos...

Testemuña inqueda do declive portuario, Benito Soto, mozo de 22 anos, ollos negros, rostro cribado da variola, rudo, intrépido, temerario, conxurouse para emendar os designios do destino.

O 22 de novembro de 1827, en Rio de Janeiro, Benito Soto fíxose ao mar enrolado co grao de contramestre no bergantín negreiro "Defensor de Pedro", de bandeira brasileira. O 26 de xaneiro de 1828, fondeados fronte ás costas de Ghana, na outra punta do Atlántico, Soto e os seus afíns amotináronse, aseñoráronse do barco, tinguírono con chapapote, izaron a bandeira da calivera e, abrazando o código da pirataría, sementaron o terror polo Atlántico. Nacía a lenda d'A Burla Negra. Nas tascas mariñeiras de Inglaterra, a ubicua ameaza da "Black Joke" aproaba en cada gulapo de ron.

O capitán Soto e os seus secuaces amosaríanse crueis e implacábeis. A frota británica foi, xaora, a gran damnificada. Velaquí unha listaxe das presas, ben seguro incompleta: a fragata inglesa "Morning Star", a fragata estadounidense "Topaz", o bergantín inglés "Cessnock", o bricbarca inglés "Sumbury", a fragata portuguesa "Ermelinda", o bergantín inglés "New Prospect".

En posesión dun cuantioso botín, "A Burla Negra" puxo rumbo ao peirao de Pontevedra, camuflado baixo o pseudónimo "Buen Jesús y las Ánimas". O 10 de abril de 1828, ao abeiro da ría, Benito Soto decide botar a áncora e trasladar parte do tesouro a terra, para a súa ocultación e posterior venda.

O 26 de abril fan o propio no porto da Coruña. O 5 de maio, parten da vila herculina con destino a Xibraltar, praza na que o pirata pretendía trocar por moeda común unhas letras de cambio valoradas en 25.000 pesos fortes (ou reais de a 8) e satisfacer, deste xeito, o quiñón.

Na anoitecida do 9 de maio, fronte ás costas de Cádiz, unha desafortunada manobra fainos embarrancar nas areas de Santa María. Os piratas, con cartolo no peto, lonxe de amuarse, fan festa rachada na capital gaditana durante seis días. Os seus excesos alertan as autoridades que dan orde de prendelos. Benito Soto e tres dous seus lugartenentes conseguen fuxir a Xibraltar onde, finalmente, son detidos e xulgados. O 25 de xaneiro de 1830 a Xustiza británica fai cumprir a sentenza. Benito Soto é aforcado, o seu corpo, despezado e a súa cabeza, espetada nunha alcaiata para escarnio público. Na fermosa recreación de Thais Feijoo (Chicapájaro), o foraxido aínda conserva a calamoucha sobre os ombreiros.

Segundo contan, no transo do patíbulo, Benito Soto, xenio e figura, axudou o seu verdugo a cinguir ben a soga. Antes de ser abaneado, dirixiuse ao xentío expectante e berrou en galego: "Adeus a todos, a función rematou!".

Benito Soto, o derradeiro pirata do Atlántico, morre á idade temperá de 25 anos, tras unha existencia tan intensa coma fugaz. A súa extemporánea aposta vital, moi do gusto da literatura romántica, inspirará "Canción del pirata", o coñecido poema de José de Espronceda (1808-1842): "Que es mi barco mi tesoro, que es mi dios la libertad, mi ley, la fuerza y el viento, mi única patria, la mar".

Xa case esvaecera en Pontevedra o recordo das andanzas do pirata Soto cando, case un século despois, o xornal El Diario de Pontevedra do 27 de xaneiro de 1926, na súa páxina 2, inclúe a seguinte nova:

"El suceso local. Los tesoros de un pirata y la fantasía popular

En las últimas horas de la tarde de ayer comenzó a circular por esta capital la noticia de haber aparecido en el malecón de la Moureira, inmediato al puente de la Barca, un gran tesoro enterrado.

Se aseguraba que al hacer explosión un barreno, en la obra que allí realiza el conocido contratista Sr. Fontao, quedó al descubierto una caja de grandes dimensiones.

Como es de suponer, por aquel barrio desfiló medio pueblo. La fantasía comenzó a hurdir la obligada historia alrededor del hallazgo, y se decía ya que la caja había sido enterrada en aquel lugar por el pirata pontevedrés Benito Soto y que en ella se guardaban numerosas alhajas y monedas de oro procedentes del buque inglés "Estrella Polar" (cf. Morning Star), que en alta mar fue saqueado por aquel famoso pirata.

Se afirmaba también que al lado del arcón misterioso aparecieron dos pistolas y un sable, todo ello perteneciente a Benito Soto, que no tuviera tiempo de conducirlo a otro lugar por haber sido preso por las autoridades y poco después condenado a muerte.

Esta mañana, y para aclarar lo que hubiera de cierto, visitamos al Sr. Fontao, quien nos manifestó que efectivamente había aparecido algo en dichas obras, pero que no creía procediese del robo al "Estrella Polar" por el pirata pontevedrés; pues se trata de una gran pila de piedra, que seguramente fue utilizada anteriormente para salazonar sardinas, y que la fantasía de nuestros convecinos convirtió muy pronto en una misteriosa arca llena de riquísimas joyas y enorme cantidad de monedas de oro.

Sin embargo, sigue afirmándose que se trata de un cofre grande y no de una piedra como dice el Sr. Fontao.

Algunos vecinos del lugar del hallazgo dicen que han visto la caja, que parecía de metal, y que la cubría una funda de cuero, sujeta con gruesos tornillos.

Añaden que su peso era grande, pues fueron precisos cuatro hombres para levantarla y colocarla en el carro que la llevó de allí.

La policía, enterada de todo esto, lo puso en conocimiento del Juzgado para que éste haga las oportunas diligencias de esclarecimiento de la verdad.

Veremos lo que resulta de todo ello."

* Publicado no Faro de Vigo. 03.08.2014

No predio escolleito polos bucaneiros para achantar o valioso cofre do tesouro existiu, até a súa derruba, unha choupana. A propiedade foi adquirida polo reputado contratista de obras Manuel Fontao García, nado en Cerdedo, para edificar unha nova vivenda. Intuimos que seu pai fora protagonista, cando o boticario Gamallo, dda loita pola propiedade pública da fonte da Mina contra os intereses da cacicada cerdedense. A morte sorprendeu a Manuel Fontao na flor da vida e ao seu socio, 5 meses despois. A sinistra cadea de acontecementos fixo albiscar a sospeita dunha maldición.

Dous meses despois, a prensa americana faise eco do asunto. O semanario bonaerense El Heraldo Gallego (14-3-1926), órgano das colectividades galegas no Río da Prata, publica (páxs. 6 e 7):

"¿Hallazgo de un tesoro? ¿Procede del pirata Benito Soto?

Está intrigadísima la gente en Pontevedra con motivo de haber circulado la noticia de un importante hallazgo en terrenos adquiridos por el conocido contratista don Manuel Fontao, cerca del puente de la Barca, en el barrio de la Moureira a pocos metros de la ría.

Dícese que de unas excavaciones que se practican en dicha propiedad, fue hallado un baúl de regulares dimensiones, completamente cerrado, cuyo peso era de tal naturaleza que fue necesaria la intervención de cuatro obreros para transportarlo a un carrillo que poco después lo condujo al domicilio del señor Fontao.

El jefe de policía puso el hecho en conocimiento del Juzgado, consignando además que, muy cerca del referido baúl o caja, fueron hallados también una espada y una pistola.

El público se hizo inmediatamente cargo de estas noticias, abultándolas con toda clase de detalles y dando por hecho que el baúl referido encierra un verdadero tesoro, procedente acaso del famoso pirata pontevedrés Benito Soto que en 1828 recorrió algunos mares de Europa y América cometiendo toda clase de crímemes.

Como en la historia del proceso de Soto -ahorcado en Gibraltar- se habla de que en Pontevedra alijó dos baúles cargados de joyas y pedrerías, cuyo paradero se ignoró siempre, no nos sorprende que la fantasía popular haya querido encontrar relación entre el supuesto hallazgo de ahora y aquellos tales episodios de antes.

Cumpliendo nuestro deber de informadores, damos estas noticias sin responder en lo más mínimo de la exactitud del hallazgo del tesoro.

En cambio, sí aseguramos que el señor Fontao nos ha dicho que no es cierto que haya aparecido tal baúl ni que haya sido transportado a su casa.

El juez instruye diligencias para aclarar lo ocurrido.

Desfilaron centenares de personas por el sitio indicado, examinando las excavaciones y haciendo toda clase de conjeturas".

No predio escolleito polos bucaneiros para achantar o valioso cofre existiu, até a súa derruba, unha choupana na que residira, durante moitos anos, Manuela Rodiño, veciña da Moureira da Barca. Por motivos que descoñecemos, os bandidos escolleran o subsolo daquela vivenda para soterrar a riqueza subtraída. José Benito García, no seu libro "Habladme piedras" (2013), afirma que aquela muller, ao coñecer a noticia, non puido disimular o seu desgusto, "pues una gitana en una ocasión le dijera que estaba viviendo sobre un tesoro".

A propiedade foi adquirida por Manuel Fontao para edificar unha nova vivenda que, por mor do achádego, se lle deu o nome d'A Casa do Tesouro. Demolida, á súa vez, no último terzo do século XX, hoxe situaríase entre a rúa da Barca e a rúa de Pilar Bértola, antano, lindeiras coa beiramar.

J. B. García escribe na páxina 249: "Bastantes años después, vecinos de los herederos del Sr. Fontao reconocían, en conversaciones privadas, que en la citada excavación había aparecido algo de gran valor".

Nas proximidades, unha rúa preserva a Benito Soto do esquecemento. A decisión de engadir o nome do pirata á guía de rúas de Pontevedra non estivo exenta de polémica, malia que, as mesmas voces discordantes garden silencio cando se trata de facer cumprir a Lei de Memoria Histórica.

Mais, quen viña sendo o Sr. Fontao? Manuel Fontao García era, en 1926, un reputado contratista de obras. Nado en Cerdedo, axiña se aveciñou en Pontevedra onde contraeu matrimonio (o 5 de maio de 1923) con Ermidas Mateo Rodríguez, residindo nunha casa, sita na estrada de Marín. Froito do matrimonio, nacerían María do Carme e María das Ermidas. Manuel Fontao foi un próspero e sacrificado emprendedor.

O xornal El Diario de Pontevedra do 17 de abril de 1926 (páx. 2) achega a lutuosa da súa nai, coa que confirmamos a súa procedencia cerdedense: "Anteayer falleció en Cerdedo la anciana madre de nuestro estimado amigo el inteligente contratista de obras D. Manuel Fontao, al que hacemos presente sentido pésame por pérdida tan dolorosa". Intuímos que o pai de Manuel Fontao García era Manuel Fontao Valadares, protagonista, canda o boticario Gamallo, da loita pola propiedade pública da fonte da Mina contra os intereses da cacicada cerdedense (Léase: "O ano que chimpamos o cacique" (2011)). Manuel Fontao García tiña dous irmáns, Bernardiño e María.

Dende 1906 e deica o seu pasamento, acontecido o 10 de novembro de 1932, o nome de Manuel Fontao reflíctese decote na prensa galega, vencellado á licitación e execución dunha inxente obra pública: construción da estrada de Herves-porto de Fontán, prov. da Coruña (1905); ancheamento da ponte de Pontecesures (1910); construción, entre Filgueira e Cortegada, da ponte sobre o Miño (1912); construción da estrada A Cañiza-A Pousa (1913); construción da estrada Casas Novas-Tomeza (1914); construción da estrada Ponte das Poldras-Pontevedra (1917); construción da estrada Salvaterra-Filgueira, conexión coa estación de Filgueira (1917); construción da estrada Bande-fronteira con Portugal (1921); obras do camiño de ferro Xixón-Ferrol (1922-1928); arranxo da estrada Villacastín (Segovia)-Vigo (1925); construción da estrada O Barqueiro-porto de Bares (1925); arranxo dun tramo da estrada A Coruña-Pontevedra (1925); arranxo da estrada Vilapouca-Pontevea (1925); arranxo da estrada Navia-Becerreá (1926); construción da estrada Celas de Peiro-Santa Comba, prov. da Coruña (1926); construción dun tramo da estrada Bande-Frieira (1927); instalación do piso de madeira na ponte metálica sobre o Sil, na estrada Pobra do Brollón-Ourense (1927); obras do camiño de ferro A Coruña-Compostela (1928-1931); construción dun "rañaceos" (sete andares) na rúa García Camba de Pontevedra (1928); construción e posterior ampliación do porto da Pobra do Caramiñal (1926-1929); obras do porto de Burela (1930); construción do colexio Froebel, en Pontevedra (1930); construción dun camiño forestal en Figueirido (1932) que, en 1935, tres anos despois da morte de Fontao, acadaría a Cruz da Maceira...

A morte seica sorprendeu a Manuel Fontao na flor da vida (tan só seis anos despois do óbito da súa nai). O xornal El Pueblo Gallego do 11 de novembro de 1932 publica, na páxina 9, a súa necrolóxica:

"Fallecimiento del señor Fontao

Ayer, al mediodía, dejó de existir en esta capital el estimado convecino y conocido contratista don Manuel Fontao García.

En plena juventud estaba en posesión de una posición desahogada, labrada con su intenso trabajo y con sus excelentes dotes de honorabilidad y competencia.

No solo en Galicia, sino en otras regiones de España, era muy conocido, por las importantes obras tenidas a su cargo.

Aquí en Pontevedra, donde residía hacía muchos años, se le quería generalmente, y su muerte es sentidísima.

Hoy, a las cuatro, se verificará su entierro, y este acto constituirá una sentida manifestación de duelo.

Reciba su familia, especialmente su distinguida viuda, la expresión de nuestro pésame más sentido".

Transcorridos cinco meses (5-4-1933), acaecería o falecemento do seu socio, o tamén contratista Manuel Vázquez Gil. En 1905, adxudicáranselle a Vázquez Gil as obras de construción do Gran Hotel da Toxa (O Grove), promovido polo marqués de Riestra, e do cuartel de San Fernando (Pontevedra). En xaneiro de 1933, tres meses antes do seu deceso, asígnanselle as obras do cuartel de Campolongo (Pontevedra).

Mesmo entre os descridos, a sinistra cadea de acontecementos fixo albiscar a sospeita dunha maldición.

* Publicado no Faro de Vigo do 10-08-2014

A Cruz do Seixo torna do sol a pesares de que no devir do ano o sol oscila da Cruz a Portalén e da Portalén á Cruz. Superado o magosto, tempo de Portalén, rexe a quenda da luz: é tempo da Cruz do Seixo. Cumpro escrupulosamente co precepto montañés do San Xoán. Déixanse as sete herbas bieitas ao mergullo na auga das sete fontes selleiras na noite de San Xoán para lavar a faciana na mañanciña máis garrida. Ramos de sanxoás son unha barreira infranqueábel para as bruxas. Ademais do ritual de purificación arredor da fogueira hai quen aconsella guindar no lume a roupa interior do día.

Aínda que a meteoroloxía porfíe en afearlle a conduta ao calendario, piano, piano, consumíronse quince das noventa e tres xornadas do presente verán. A freguesía de Cerdedo, da man do seu padroeiro, o san Xoán, sempre accede á canícula pola porta grande. Do 23 para o 24, por riba do home que leva o año no colo, a divindade solar volve exhibir, pola verea central do ceo, os seus atributos triunfais, estreados na xeira solsticial do 21. Do 23 para o 24, o prodixio aseñórase do mundo e a natureza móstrase virada coma un peúgo.

Lémbrome arestora dunha froitosa tardiña na aldea da Barcia (A Lama), xa choveu xa aloveou. Acordo aquel vello informante que, con abraio, me fixo partícipe das súas observacións astronómicas, confirmadas tras décadas de veceira e pastoreo nos sesteiros do Seixo: "A Cruz do Seixo torna do sol. O sol ten un camiño, máis alto ou máis baixo, pero o sol nunca sobrepasa a estrema da cruz. Cando chega alí, se te fixas, comeza outra vez a baixar". Hai verdades que sobrecollen.

No devir do ano, o sol oscila da Cruz a Portalén e da Portalén á Cruz. Acoutado cuadrante cuxas estremas se aveñen ao triunfo da luz e a réplica hexemónica da escuridade. "Din que foi Deus quen creou o sol, pois debeu ser o propio Deus quen dispuxo no monte estas marcas; e o sol, dende aquelas, coma o tren, marcha polos seus carrís; o ano que non o faga, malo, malo...". Pasaxes dunha complexa cosmogonía belamente retratada na nosa arte rupestre.

Superado o magosto, o tempo de Portalén, rexe arestora a quenda da luz: é tempo da Cruz do Seixo.

Malia vivir desterrado no fondal de Pontevedra, fago por cumprir escrupulosamente co precepto montañés do San Xoán, tal o aprendín dos ditos e feitos dos devanceiros, tal o transmito como proba de devota adhesión.

Hai uns días, nas vésperas da festa das lumeiras, entrevisteime cunha veciña da aldea de Chamadoira, octoxenaria, por avivecer o rito e non me afastar un ápice da prescrición.

A señora Laura aconsellou o paseo polas sete fontes selleiras. En cada lugar, as súas. Para os veciños de Meilide, as seguintes: a fonte de Portocelos, a fonte da Aldea de Riba, a fonte da Cortiza, a fonte do Campo, a fonte das Pedradas, a fonte do Ladrillo (desaparecida) e a fonte dos Outeiros.

Provistos da auga propiciatoria, cómpre, a seguir, fornecernos das herbiñas bieitas, as herbas de San Xoán; outras sete castes. Infinitas combinacións, mais en Meilide: fiúncho (Foeniculum vulgare), follas de sabugueiro (Sambucus nigra), mentraste (Mentha rotundifolia), tomentelo (Thymus vulgaris), ruda (Ruta graveolens), romeu (Rosmarinus officinalis) e mais herba luísa (Aloysia citriodora)...; todas sete, cheirentas, menciñeiras, esconxuradoras.

As sete herbas, ao mergullo na auga das sete fontes, déixanse nun cazo, almofía ou penico ao relento máxico da noite máis curta do ano. Eis o cacho de San Xoán. Lávese con ela a faciana na mañanciña máis garrida, non hai elixir tan feito para tirar do rostro os pesares e dotar a cute dunha louzanía indelébel.

Na vigorosa acordanza da señora Laura tamén perduraba o costume de erguerse cedo no albear do 24. Impelidas por súa nai, ela mais a súa irmá abandonaban a mornura do leito para amañecer na horta. Antes de saír o sol urxía "desorballar a verdura", abalando as coles cunha vasoira de xesta. Mentres se respectou o costume, as pragas mantivéronse arredadas do alcouve.

Na alborada de San Xoán a ubicua galiña dos pitos de ouro tórnase tanxíbel e gradea vereas e arroleiros. Á luz das miñas anotacións, en Cerdedo, do escusado de covas, regañas, piagos e carballeiras sombrizas bótanse ao mundo un cento de aves do encanto, ofrecéndolle á humanidade, en riolas de sete, a súa natureza entesourada. Quen acertara onde, cando e como!

Na antesala do San Xoán, todas as nais da aldea, sabias sacerdotisas, requirían dos cativos feixes da herba de San Xoán (sanxoás, abelloca, abeluria, abrula, alcroque, bacoca, baloca, baloco, belitroque, borleta, botexo, boto, cloque, croque, dedaleira, estalo, estalote, estatolás, estoupallo, estraloque, estralote, estróupele, folla de sapo, herba da cobra, herba das feridas, milicroque, palitroque, sapaqueiro, seoane, tróquele...); para os resabidos, digitalis purpurea. A colleita dos dedais purpurados era labor de nenos.

Ramos de sanxoás para atuir buratas e fachinelos: portais, portas e ventás; paus de estraloques nos caneiros, nas gateiras, no tiro da cheminea... Descoñecemos o porqué, mais, dende que o Demo instituíu o ministerio bruxeril, a estacada de abelurias supón unha barreira infranqueábel para as donas da noite, abelloadas pola fumeira de millentas cacharelas.

Non esqueceu a señora Laura falar do oráculo das tres fabas, ervellas ou feixóns (Phaseolus vulgaris), que ela nomeou garavanzos. En Cerdedo, a faba tamén se denomina garavanzo ou chucho (xa cocido). O garavanzo verdadeiro (Cicer arietinum) recibe na aldea o nome de "garavanzo da festa". Antes de entregarse ao sono, é tradición, na noite de San Xoán, pousar baixo a almofada tres fabas (ou garavanzos): unha branca, unha rubia e outra negra. Á mañá seguinte, a man inocente tirará do escondedoiro unha das sementes. Se branca, voda; se rubia, amor ou saúde; se negra, loito.

Quen non lle ten fe ás fabas, escolle para o agoiro a clara de ovo. A clara de ovo en auga (batida ou non) vai compondo ao sereno a alegoría do noso futuro a curto prazo: un barco (emigración), unha igrexa (casamento), unha caixa (morte)... Como fará o albume para bosquexar a imaxe dunha vida folgada?

Á espera do feliz vaticinio, ninguén debera latar ao ritual de purificación escenificado arredor da fogueira. Amais de chimpar por riba das lapas hai quen aconsella guindar no lume a roupa interior do día. Coa combustión dos panos menores, apegados intimamente ao ser, soltamos lastre e simbolizamos a nosa ansia de superación.

Haberemos recordar a data do 18 de xuño de 2014 como o día no que os alumnos do colexio de Cerdedo visitaron o monte do Seixo. Agradecemos, daquela, a valente e edificante iniciativa dos seus mestres. Inaugurado en decembro de 2005, a cifra de visitantes guiados polo "Roteiro da Montaña Máxica" chegou ás 2.480 persoas.

Ás 10 h daquel mércores déronse cita no colexio uns 60 alumnos que, canda os seus profesores e na compaña de Pedro Peón, guía do colectivo Capitán Gosende, ascenderon até a cimeira do Outeiro do Coto a bordo de dous autobuses.

Dende a atalaia do Seixo, os nenos puideron albiscar as terras de Ourense, o veciño concello da Estrada, O Barbanza, o seu colexio, tan abaixo, tan pequeniño; norte, sur, leste e oeste, dacabalo da rosa dos ventos. As nubes baixas impediron, pola contra, a vista do mar. Outra vez será.

A seguir, xa no camiño de Coto: a Mámoa Ghrande, o relato do Tecelán de Carballás. Os pícaros coseron o noso guía a preguntas. A súa curiosidade revelouse insaciábel. O Almadraque de Pirocha, a Laxa Mosqueira... Na umbría da Fonte dos Chaos os excursionistas fixeron un pouso para tomar a parva.

En Portalén, como é costume, tentouse agrupar a miudanza para o retrato, mais non houbo xeito de que acougasen un intre. Outra arroiada de preguntas. Do Marco do Vento á ermida da Santa Mariña, remate da actividade.

O monte do Seixo, tan próximo, tan afastado, luciu as súas mellores galas. Mañá solleira, temperatura apracíbel, lombas e valgadas ateigadas de animais. Os pequechos gozaron coa natureza viva, mais nada atraeu tanto a súa atención coma os despoxos dun poldro morto. Se se puidese levar peza a peza para a casa!

Coa visita do colexio de Cerdedo ao monte do Seixo, os de Capitán Gosende acadamos outro dos nosos obxectivos. Nada impedirá que se leve a cabo a tarefa que nos temos encomendado. Que bos vasalos se tivesen bo señor.

O venres, 28 de marzo, aproveitando o vagar da Reconquista, festa local do concello de Vigo, combinei cos profesores Xoán Carlos Garrido e Manuel Andújar do Instituto Chano Piñeiro de Forcarei para guiar os seus alumnos de 3º e 4º da ESO polos predios da Montaña Máxica.
    A bordo dun autobús, os vinte e cinco integrantes da expedición chegamos ao aparcadoiro de Chan de Mamas (por riba dos 950 m de altitude) a iso das 10:30 h dunha mañá óptima para o paseo, malia que no horizonte se albiscasen as chuvias de contra a tardiña.
Naquel planalto, por moita bonanza que reine no val, as temperaturas son adoito un chisco máis baixas. Estes valores numéricos vense acentuados pola airexa incesante que inflúe de xeito considerábel na sensación térmica. Para que nos entendamos, no monte do Seixo un sempre sente máis frío do que en realidade vai; xa que logo, cómpre ir provistos de roupa de abrigo. Mellor que sobre ca que faga falta. Este é un bo consello para os que xa temos unha idade, porén, bendita mocidade, algún machotiño baixou do autocar en camisola e pantalón curto, aturando o fresquío sen engruñamento ningún.
Os que nos dedicamos á docencia ben sabemos que, ao respecto das actividades ao ar libre, todas as recomendacións que lles poidamos facer aos rapaces caen sempre en fol rachado. Esta é unha das moitas batallas perdidas. Tamén é certo que os que hoxe profesamos o maxisterio fomos, xacando, alumnos e, así que botemos a vista atrás, deberemos recoñecer que ninguén está libre de pecado.    
A visita do alumnado do IES de Forcarei ao monte do Seixo podémola cualificar de histórica, xa que, case dez anos despois de inaugurado o “Roteiro da Montaña Máxica” (decembro de 2005), na xornada do pasado venres (marzo de 2014), un centro de ensino pertencente a un dos cinco concellos que estreman naquela montaña (Cerdedo, Forcarei, Beariz, A Lama e Cotobade) materializaba o seu interese por coñecer o rico e fascinante patrimonio material e inmaterial do Seixo, primorosamente distribuído en máis de trinta estacións míticas que abranguen uns 24 km2 de superficie, espazo ao que dei en outorgarlle o cualificativo de parque temático da nosa mitoloxía popular. Nunca é tarde.
Para os que gustan da estatística, engadirei que, dende aquela primeira edición, levo guiado polos distintos roteiros deseñados para a montaña a 2.426 persoas, algarismo que supera con creces, por exemplo, a poboación do concello de Cerdedo. Así mesmo, débense contar por milleiros os que, pola súa conta, auxiliados co mapa de rotas anexo á publicación Monte do Seixo. O santuario perdido dos celtas (2008), escolleron a privilexiada paisaxe montesía para investir as súas horas de lecer e entretemento.
Hai uns días, en Cerdedo, alguén que segue de perto as andanzas de Capitán Gosende, recoñecía o moito ben que as nosas iniciativas culturais fan na hostalaría local. Agradecemos os afagos e, valorándoos na súa xusta medida, conviremos en que, cando menos, o “sistema Gosende” florece como alternativa ilusionante nun ermo de absentismo, desleixo, derrota e incompetencia. Mágoa que a controvertida autoridade só demostre habelencia na xestión do seu chope forestal. Por outra banda, a socorrida estratexia de abandeirar as reivindicacións veciñais co obxectivo de eludir responsabilidades acabou por darlles a razón aos que pensan (agora en voz alta) que os causantes dos problemas xamais nunca serán a solución.  
A rapazada do Chano Piñeiro completou sen novidade e contra o reloxo os 2 quilómetros e medio de percorrido, pois, os excursionistas debían estar de volta en Forcarei ás dúas da tarde. Cumpría camiñar lixeiros, tamén para correr o frío, mais conviña, asemade, pór no coñecemento da rapazada o saber transmitido, boca a boca, a través dos séculos.
As novas xeracións teñen a obriga de difundir a sabenza popular, enxalzar a nosa tradición cultural que, amais de honrar os devanceiros, nos erixe como pobo diferenciado. No tocante ao monte do Seixo, a estes mozos, futuros mandatarios da bisbarra, tocaralles, antes ou despois, rectificar os moitos erros cometidos por quen consentiu a transformación da montaña sagrada nunha vulgar instalación industrial.
A sacralidade do monte non é tema de discusión, pois, alén das romaxes da Santa Mariña (18 de xullo) e da Cruz do Seixo (24 de xullo), o labor de divulgación que ao longo destes anos veño facendo de Portalén e mais da súa ritualidade asociada, conseguiron que, á roda do singular afloramento rochoso, se amoreen hoxe innúmeros exvotos e ofrendas (candeas, ramos, efectos persoais...), depositados polos devotos peregrinos do Maís Alá, como ben puidemos comprobar na xeira do venres.
É difícil convencer a quen visita o monte do Seixo de que tras toda aquela chatarra espaventada se agocha un cemiterio neolítico, un outeiro da fertilidade, unha pedra abaladoira, un cortello lobeiro, un altar heliolátrico, a porta do Outro Mundo ou o Marco do Vento, a meirande pedrafita da Galiza; ás veces, o arboredo eólico non nos deixa ver o bosque. Así e todo, o máis complicado é asumir que os artífices da desfeita ficaran impunes.   

Calros Solla

Faro de Vigo-Terra de Montes (30-3-2014).