Quero comezar agradecendo a agarimosa asistencia de todos a este acto e, de maneira especial, ós que quixestes acompañarme nesta mesa, todos bos amigos meus, dende o máis alto ata o que crea que é o máis baixo, facendo polo tanto uso da vosa amizade para enxalzar o escrito do que hoxe nos ocupamos. Moitas grazas, pois.
Semella que os libros non teñen boa prensa hoxe en día. Editoriais e libreiros quéixanse, e non sen razón, de que a xente non le. Dise incluso que os libros non valen nin para os queimar porque “os libros arden mal”, tal como reza un dos títulos de Manuel Rivas, a quen tiven o honor de presentar nun acto público hai só dez días. Hai algo máis de tempo lin unha entrevista que lle fixeron ó político andaluz Julio Anguita e nunha das súas respostas facía o seguinte comentario: “España é un país que se pon diante dun touro, mais ve un libro e sae correndo”... En fin, benqueridos amigas e amigos, como nós vivimos nas periferias da península, podemos quizais deixar de lle dar razón a Anguita e aturar uns minutos á beira do libro que estamos a presentar.
En calquera caso, pódese dicir que é nos nosos tempos case un pequeno milagre calquera presentación dun libro. No meu caso este milagre de hoxe débese, en primeiro lugar, ós esforzos e á xenerosidade dun editor e promotor de tantos proxectos culturais na nosa terra como Bieito Ledo. A el, pois, moitas grazas polo seu taumatúrxico poder. Arroupárame tamén el aquí na Estrada na presentación do libro A rapa das bestas de Sabucedo. Historia e antropoloxía dunha tradición, editado pola súa editorial hai case 24 anos (como corre o tempo!), o día 8 de xullo de 1992. Débolle ademais a el algo tan importante nun libro como é o título mesmo do libro de hoxe, “Galicia. Raíces e compromiso”. Un título que lle acae certamente moi ben. En principio pensara eu noutro: “Galicia como herdo e tarefa”. Mais era un título que o asemellaba algo de máis a outro dunha publicación de Valentín Paz Andrade que leva como título “Galicia como tarea”. Quizais (é só un dicir) esa miña primeira e provisional querenza respecto do título “Galicia como herdo e tarefa” se debese, de maneira subterránea ou subconsciente (claro!), á estreita relación política e humana que tivo dende o ano 1931 un meu tío galeguista e estradense, Xosé Manuel Cabada Vázquez, con Paz Andrade pola súa común pertenza ó “Grupo Autonomista Galego” de Vigo, primeiro, e pouco despois ó Partido Galeguista, do que ámbolos dous foron cofundadores.
A Bieito Ledo débolle ademais algo moi importante nun libro como é o seu prologuista. Pois foi tamén el quen me propuxo o nome de Xosé Luís Méndez Ferrín para tal mester, cousa que naturalmente aceptei encantado mais algo incrédulo. A miña sorpresa acrecentouse ó máximo cando puiden ler despois os eloxios que, para min alomenos inmerecidamente, lle tributaba a este escrito. Obviamente, non fai falla facer aquí loa algunha de Méndez Ferrín por ser el ben coñecido por todos. Moitas grazas, pois, a el, a Xosé Luís.
Por outra parte, o artístico e fermoso deseño en viva cor da portada debémosllo ó ben coñecido pintor Antón Pulido. Quérollo agradecer tamén moito. O libro quedou así, grazas a Antón, ben campado, para que lectoras eu lectores por Galicia adiante poidan sacalo a bailar seducidos pola súa beleza.
Que podería dicirvos eu sobre o meu propio labor neste libro? Pois pouca cousa. Tendo en conta sobre todo que á fin e ó cabo para algúns isto de escribir non leva consigo traballo ningún. Conservo viva aínda na lembranza unha caricatura de hai anos do sabio Mingote que tiven durante moito tempo espetada cun alfinete nun dos andeis onde repousaban os meus libros en Madrid. Ata que a cor das letras e do debuxo foi esmorecendo. A caricatura viña ser esta. Un escritor amósalle nunha libraría o seu recente libro a unha persoa coa que se atopa e dille: “Este libro significa o meu labor dun ano”. Ó que lle responde con atrevida presteza o seu sisudo interlocutor deste xeito: “Pero é que estivo vostede un ano enteiro sen traballar?”.
Nestas estamos, pois. Aínda que hai que recoñecer tamén que o que se fai con gusto non cansa tanto coma cando se está a desgusto. Certamente, non estiven a desgusto neste traballo. Para min alomenos o desgusto sería, máis ben, non poder intentar aclararme sobre algo que interiormente me estaba a remover dende hai tempo. Esta preocupación concentróuseme en min no que constitúe a cerna mesma do tema do libro e que queda condensado nese título: “Galicia. Raíces e compromiso”.
Pretendín, efectivamente, aclararme en certa medida sobre algo, fondo e intenso, que rebulía no interior de min mesmo, mais que non acababa de se reflectir axeitadamente nin en min nin en boa parte daqueles cos que convivía. Nin no modo de pensar nin nos xeitos de procedermos.
O resultado, dito de maneira sintética, é que estaba ou estabamos vivindo desde esquemas mentais e de comportamento que outros, alleos ós nosos intereses e á nosa propia cultura, inocularan historicamente en nós. Cumpría pois, en consecuencia, desvelar, clarificar, analizar, pór ó descuberto tal situación. E, ademais, de maneira proporcionada ó esquecemento sobre nós mesmos que outros induciran ou provocaran en nós. Dito aínda de maneira máis concreta. Era necesario que nos contásemos a nós mesmos a nosa propia historia e que deixásemos de nos guiar pola historia que outros argallaron e en certo modo continúan aínda a argallar, dunha ou doutra forma, para o noso propio consumo.
E cando aquí falo de “historia” non me refiro só ó que normalmente entendemos por tal cousa, senón sobre todo ós efectos que tal historia e os seus relatos foron producindo en nós, no seo da sociedade galega e dos individuos particulares, e que pesan aínda sobre nós. Trátase do efecto ou resultado ó que en definitiva se refería tamén no fondo Rosalía cando en Follas Novas dicía que se sentía “estranxeira na súa patria”.
Era preciso, pois, pensar e analizar tamén os modos de sermos e procedermos. Aquilo que os antropólogos culturais ou sociais denominan a “cultura” dun determinado grupo social ou país e que non se identifica sen máis co grao de saberes simplemente técnicos ou científicos dos que un conxunto humano poida dispoñer. Trátase daquela “cultura” que proporciona cohesión e mutuo entendemento ós que dela participan, que os diferencia dos que participan doutra cultura distinta e que ten a súa manifestación máis evidente na propia lingua.
Deste modo quedan sintetizadas as tres grandes partes nas que se distribúen as análises e as reflexións que estruturan a armazón do libro: “Cultura”, “lingua” e “país”. Evidentemente, non se trata de asuntos mutuamente independentes, pois cada un deles depende dos outros dous e ó mesmo tempo posibilítaos e poténciaos.
En certo modo este escrito, aínda que cun formato excesivo para tales efectos, querería ser en realidade como unha especie de vademécum ou guía práctica para orientármonos os galegos neste complicado mundo noso. Por exemplo, e falando máis concretamente, a historia, máis ou menos violenta sempre, fixo que nacésemos e vivísemos nun país no que, ademais da propia lingua, existise e se movese outra que interfire de feito coa nosa, chegando case, pese á súa procedencia foránea, a converter a nosa en subordinada a ela. En boa parte, o maior ou menor uso da lingua de noso vén sendo en realidade algo así coma un termómetro bastante fiábel da maior ou menor confianza que temos en nós mesmos.
Os percorridos históricos, as anécdotas, as análises, as reflexións, as críticas, etc., por moi sinteticamente que todo iso reciba forma no libro, camiñan intencionadamente cara a unha meta concreta. A de acadar conciencia, tanto individual coma social e política, de nós mesmos. Na actualidade non son poucos os que apuntan a que se bota en falta aínda entre nós a necesaria conciencia de nós mesmos. Mais esta non se chega a adquirir se un prefire vivir alleo ó coñecemento de si mesmo e daqueles cos que convive. Aínda que disto, por outra banda, non é sempre un mesmo necesariamente responsábel, pois é esa mesma situación de alleamento ou dependencia a que obstaculiza de mil xeitos sutís calquera cuestionamento contrario.
Vai facer neste mes de abril catro anos que morreu en Vigo un sobranceiro intelectual galeguista e comprometido activista cultural chamado Xaime Isla Couto. Os seus pais naceran nestas terras estradenses. Así o deixou escrito o seu fillo Xaime: “Meu pai naceu na casoupa máis pobre da aldea, ao pé do pazo de Oca, e miña nai en Arnois”. Pois ben, hai agora quince anos, nun breve discurso seu na Universidade de Santiago, propuña el para o noso país estas tres tarefas: “Repensar Galicia, proxectar Galicia, facer Galicia”. De modo que pensar ou tomar conciencia e actuar, “facer”. Algo moi semellante, como vedes, ó que reza o título do libro: “Galicia. Raíces e compromiso”. É dicir, tomar conciencia das propias raíces que dan vida á nosa existencia como galegos e proceder en consecuencia, é dicir, “comprometernos”, “compromiso”, cun país, cunha cultura, cunha lingua que precisan dos nosos esforzos para a súa conservación e florecemento.
Pola miña parte, non quixen con este libriño senón contribuír, en grao mínimo e á miña cativa maneira, a iso. Moitas grazas a todos pola vosa atenta e benévola compañía!


*(A Estrada, 15 de abril de 2016)

Grazas moitas, Isa, por me teres concedido o inmerecido honor de presentar a Manuel Rivas. Porque, en realidade, coa súa presenza aquí hónranos el a todos nós. Moitas grazas, pois, Manuel, por te dignares estar hoxe connosco. Esperamos que tamén ti o pases ben, pois nós si que o pasaremos moi ben contigo. A vida constrúese con agasallos e este de hoxe é un dos grandes ó que un pode aspirar.
Quen é Manuel Rivas? Nos nosos electrónicos tempos case ninguén é descoñecido para ninguén. Pulsamos unha pequena tecla e alí se descobre todo ou case todo sobre alguén. Polo tanto, semella que case non precisamos de presentación. As persoas, porén, somos todas no fondo un pequeno misterio. Non resulta cousa doada mergullarnos nese vedado interior de cadaquén. Incluso un mesmo non sabe todo sobre si mesmo.
Por iso voulle contar a Manuel Rivas quen vén sendo el para min, pois el non ten por que sabelo nin, se a caso, lembralo. Ó tempo, e como de paso, comunícovos tamén a vós, os que viñestes a este acto, algo sobre o noso grande escritor.
Hai xa algúns anos puiden saudar persoalmente a Manuel Rivas cando veu á Rapa das Bestas de Sabucedo, a miña aldea natal, e subiu comigo e con outros moitos ó alto dos montes na procura de bestas para baixalas ata o curro, aproveitando el tamén a ocasión para encher os seus pulmóns das forzas telúricas do noso país, esas que moven e conmoven a súa pluma. E tiven o pracer de agasallalo entón tamén cun libriño que trataba xustamente sobre esa coñecida festa nosa.
Outra vez foi en Madrid, aínda que o encontro ocorreu a una certa distancia física. Eramos milleiros de persoas os que alí nos manifestabamos o 23 de febreiro do 2003, clamando “Nunca máis”!, e reclamando e protestando contra a desfeita do “Prestige”, que enzoufara de chapapote as nosas praias galegas. Na madrileña Porta do Sol non podía faltar Manuel Rivas. Sobre o palco alí instalado dicía el, no manifesto final daquela clamorosa manifestación, cousas coma estas: “Aquí está o mar. El é o primeiro manifestante desta marea humana... Non somos un país de servos”.
Porque, amigas e amigos, se por algo cómpre loitar na vida é pola liberdade, por esa liberdade que xera dignidade. Pola liberdade a tódolos niveis, social, político ou individual. Quen hoxe está connosco aquí é e pretende ser un home libre. Por iso é, ó mesmo tempo, moitas cousas: escritor polivalente (poeta, xornalista, novelista, ensaísta, etc.), patriota e comprometido coas cousas e as causas nobres, home do seu e do noso tempo e, ó tempo, auscultador dos tempos idos, das nosas tradicións, da nosa ubérrima nai natureza.
Por todo isto e por outras cousas máis que o acompañan -como o seu fino, humano e humorístico xeito de escribir- non é nada estraño que sexa un dos escritores más lidos e premiados do noso país.
Manuel Rivas no é só un profesional das palabras. El sabe ademais agarimalas e quentalas coa súa propia riqueza interior. Un vello artigo seu que publicou no xornal “El País” hai vinte anos, cando un desalmado matou nos montes de Sabucedo un famoso garañón dunha das greas de bestas, chamado “O Neghro”, comezaba así. Traduzo ó galego o texto de M. Rivas:
“A pedra máis querida da ourivería galega é o acibeche, que se ofrece engarzado en prata. Así era O Neghro. Puro acibeche. E tiña tamén O Neghro unha estrela de pel branca na fronte. A derradeira vez que foi visto relucía no alto da montaña, pulido polo sol de inverno, coma un soño mouro. Era o garañón máis célebre, o rei dos cabalos que se crían salvaxes en Galicia”.
Benquerido Manuel Rivas, cando quero deixar voar ou fecundar a miña imaxinación, case sempre boto man dalgúns dos teus libros. Nestes cinco anos que levo en Vigo lin estes catro escritos teus: “Todo é silencio” (2010), “O máis estraño” (2011), “As voces baixas” (2012) e “O último día de Terranova” (2015). Non son moitos, claro, mais sabes ben que da dozura do mel tampouco se pode abusar.
Teño agora a intención de me facer con outro libro teu que leva como título “A boca da terra”, pois lin nalgún lado que publicas nel un fermoso poema que leva como título “Sabucedo” e ese é xustamente o meu recuncho natal. E ti, claro, coñécelo ben tamén.
Xa ves. Seguiremos xuntos, irmandados na palabra, esa grácil e misteriosa bolboreta que busca sempre a luz e non coñece fronteiras.
MOITAS GRAZAS por vires onda nós. Benvido sexas!

*Colexio Apóstolo Santiago, Vigo (5 de abril de 2016)

O episodio relacionado con Tomé cóntao só Xoán entre os evanxelistas. Pero é que, ademais, o mesmo Xoán nos di que houbo “moitos outros signos” que fixo Xesús entre os seus discípulos, despois de resucitado, que el mesmo non nos conta. De modo que eses moitos signos, que para un xornalista dos nosos días terían un enorme interese, a Xoán non lle parece doer moito non contalos todos.
Xoán e con el os demais apóstolos e discípulos de Xesús saben que o importante e decisivo é o encontro con Xesús. Co Xesús de antes e de despois da resurrección. E para encontrármonos con Xesús e adherírmonos a el abonda cun par de experiencias fondas e íntimas con el. Os evanxelistas non son xornalistas, senón transmisores de fondas e inesquecíbeis experiencias que eles mesmos tiveron con Xesús.
Por iso Xoán, pensando seguramente nas persoas que non participamos inmediata e directamente nesas experiencias, preséntanos a escena de Tomé. A min Tomé lémbrame un pouco, aínda que sexa como digo só un pouco, a parábola maxistral de Xesús do fillo pródigo (ou, segundo comentabamos, do “Pai misericordioso”). Xesús fálanos nesa parábola da bondade a toda proba de Deus, Pai seu e Pai noso tamén. Cando volve o seu fillo despois de moito esperalo, seu pai apértao con agarimo sen rifarlle nin botarlle en cara a súa mala conduta. Agora é Xesús quen se comporta, no mesmo senso, amorosamente condescendente co seu apóstolo. Acepta sen reparos as condicións que Tomé puxera para crer nel: ver directamente as furas dos cravos nas súas mans e comprobar amodo e directamente que el era verdadeiramente o mesmo Xesús co que convivira e non unha pantasma.
Os encontros con Deus están sempre cheos de paz, de alegría, de perdón xeneroso e de xestos moi humanos. É esta atmosfera a que Xoán crea no seu relato da aparición de Xesús no medio dos seus apóstolos, cando eles estaban cheos de medo e de precaucións trala morte ignominiosa do seu Mestre.
O primeiro saúdo de Xesús quere xa romper con medos, posibles acusacións mutuas ou desencontros no seo do grupo dos apóstolos. “Paz convosco”. Tamén no seu encontro posterior oito días despois, xa con Tomé entre eles, repetirá Xesús o mesmo saúdo: “Paz convosco”. Xesús aporta sempre paz, consolo e moitos azos para vivir, pois El mesmo é a Vida. Dálles, ademais, o mellor que lles pode dar: o Espírito Santo. “Recibide o Espírito Santo”. É dicir, el mesmo, Xesús, máis alá da súa concreta experiencia humana, histórica e corporal.
Así se foi formando a súa Igrexa ata nós, aínda que fose a través de moitas deficiencias históricas da mesma Igrexa. Por iso certos xestos, actitudes ou palabras do bispo de Roma, Francisco, nos chaman tanto a atención. Por que? Porque quizais nos queren facer máis directamente presente o modo como se comportaba Xesús coa xente coa que convivía no seu tempo.
Que lle ocorreu a Tomé para pasar tan rapidamente dunha actitude de autodefensa fronte ós seus compañeiros crentes á outra na que el mesmo se derruba ante o Xesús que lle permite a Tomé que realice con el as probas que considere máis axeitadas?
A resposta a esta pregunta coido que é importante porque nos afecta tamén a nós, que loitamos moitas veces entre a nosa crenza a as ameazas ou dúbidas que se lle presentan á nosa propia crenza.
Coido que canto máis pensemos e aceptemos a grandeza de Deus a tódolos niveis, tanto máis doado nos será crer nel. Porque as cousas de Deus son sempre grandiosas, inimaxinábeis. Tanto en poder como en bondade. El non é unha persoa máis coa que nos encontramos na vida, por moito que a poidamos estimar ou apreciar. El é absolutamente infinito en todo. Por iso o grande misterio das cousas feitas por el, da materia, da vida, do noso interior e de mil outras realidades máis que nos admiran. É misterioso o nacer, o vivir, o morrer e, por suposto, tamén o resucitar.
Tomé fixo a experiencia do Xesús resucitado e con esa experiencia fixo tamén a experiencia de que el tamén vai poder resucitar. Isto enche a súa alma de alegría, de confianza e de fonda paz. Tódalas probas que Tomé tiña pensado realizar co Xesús supostamente resucitado caen por terra como xoguetes de rapaces pequenos ante a grandeza que se lle presenta directamente diante del: a presenza dun Xesús poderoso e bondadoso. Poderoso, porque é xa señor da morte, vencida por el, e entrañablemente bondadoso porque ten a condescendencia de se ocupar de Tomé e dos seus problemas coma se non existise no mundo ningún outro do que Xesús se houbese de ocupar. Por iso, Tomé non podía dicir máis có que dixo: “Meu Señor e meu Deus!!”.
Para rematar. A bondade e o amor fan milagres. Entre eles o milagre de resucitar. Un irmán meu, tamén xesuíta, que leva moitos anos en Brasil, mandoume con motivo das festas pascuais unha viñeta pintada por el na que aparecen dous personaxes. Na viñeta aparecen os dous personaxes como flotando sobre os nubeiros do ceo. Un, a modo de xornalista e co micrófono na man, pregúntalle ó outro, que é representa a Xesús resucitado: “Vostede estaba morto. ¿Como conseguiu resucitar?”. E Xesús responde deste xeito: “É que o amor non morre. Foi el quen me resucitou”...
Verdadeiramente o amor non morre. E se Deus, o Deus Pai noso e de Xesús, é Amor (tal como se nos di na primeira carta de Xoán), temos entón aí a clave de por que Xesús resucitou e de por que tamén nós resucitaremos con el. Xa o dicía o famoso pensador francés Gabriel Marcel: “amar a unha persoa é dicirlle ‘ti, ti non morrerás endexamais’”.
Por iso digámoslle tamén nós agradecidos a este Deus Pai e Deus Fillo que nos aman e que polo tanto nos han resucitar as palabras de Tomé: “Meu Señor e meu Deus!”.
* (3 de abril de 2016)

Os textos litúrxicos, próximos xa á Semana Santa, seguen a facer algo semellante ó que fan as chuvias cando dicimos que chove sobre mollado. É bo que pete así tamén a palabra de Deus unha e outra vez sobre o noso interior para que a nosa conversión poida producir os froitos esperados.
Porque se trata de que esta chuvia de parábolas e imaxes, coas que Xesús quere facernos ver como é seu Pai Deus, chegue a afondar ben no noso espírito e se reflicta practicamente nas nosas actitudes e no noso comportamento individual e comunitario.
A idea fundamental é a da inimaxinábel e inexpugnábel bondade dun Deus que nos quere sen restricións, máis alá ou por enriba das nosas deficiencias ou fracasos morais. Isto aparecía nidiamente xa na parábola do anterior domingo chamada do “fillo pródigo” ou mellor, como entón comentabamos, do “Pai misericordioso”.
A parábola aparecía unicamente no evanxeo de Lucas, en continuidade coa visión de Lucas dun Xesús que rexeitaba decididamente en Deus calquera espírito de vinganza ou condena. En cambio, a escena que acabamos de escoitar agora aparece unicamente no evanxeo de Xoán, aínda que o contido de fondo sexa o mesmo ca en Lucas. Do que se pode deducir polo menos que a visión da bondade característica de Deus no é cousa particular dalgún autor concreto dos evanxeos, senón que se trata dunha mensaxe común a todos, aínda que cada un dos autores a exprese con parábolas ou escenas diversas.
Hoxe a escena descrita por Xoán está en relación cunha pobre muller que fora sorprendida en adulterio e que polo tanto estaba condenada, segundo a lei de Moisés, a ser lapidada publicamente. Algo semellante, aínda que evidentemente non tan terríbel, á condena de deixar de ser fillo para se converter en servo de por vida coa que contaba o chamado fillo pródigo para cando chegase de volta á casa de seu pai.
En ningún dos dous casos se amosa o Deus de Xesús da maneira que podemos chamar lóxica ou conforme ás leis humanas. A actitude do fillo maior da parábola do fillo pródigo (que quería que este fose tratado coma o que, a xuízo do seu irmán maior, realmente era, é dicir, como un perdido e indesexábel) vén sendo, na escena de hoxe, a mesma cá daqueles hipócritas escribas e fariseos que intentaban (perdoade a comparanza) matar dous paxaros dun tiro: condenar á morte a muller adúltera e ó mesmo tempo tamén a Xesús. Porque presumibelmente –así o supuñan eles con razón- Xesús se oporía dunha forma ou doutra a que apedrasen a muller. O que pon de relevo, polo demais, que os declarados inimigos de Xesús tiñan unha idea relativamente acertada sobre a bondade e a misericordia que Xesús proclamaba e amosaba. Esta presumíbel actitude de Xesús sería para eles un bo argumento para así podelo acusar e condenar como impío e irrelixioso ó non aterse el de xeito estrito á lei mosaica. 
Pero tanto os escribas coma os fariseos non contaban con que Xesús, ademais de ser infinitamente bo e de anunciar a infinita bondade de Deus, sabía profundar tamén ata o máis fondo nos corazóns das persoas e, de maneira especial, na hipocrisía dos que se consideraban máis xustos e cumpridores cós demais. En calquera caso, para si mesmos eles non eran pecadores, como esa pecadora muller que eles lle presentaban a Xesús. Todo o contrario, eles considerábanse a si mesmos coma os verdadeiros sabedores e cumpridores da lei.
Pois ben, nesta escena da muller adúltera, Xesús vai desempeñar, el mesmo, o papel de Pai bondadoso da parábola do fillo pródigo. Xesús exerce aquí directamente as funcións de pai amoroso, compasivo, defensor da vida de desvalidas ou desvalidos, ós que inesperados problemas colocaran en delicadas e amargas situacións.
Unha vez máis. O Deus no que cremos, o Deus de Xesús, é un Deus ó que lle tira moi fortemente a vida. Xa Xesús anunciara algunha vez que el mesmo era a “Vida” (“Eu son o camiño, a verdade e a VIDA”). Que el viñera ó mundo para darnos “vida” e para que a tivésemos “en abundancia”. Cando está en xogo a vida, Xesús non ten outra opción senón defendela, aínda que, como consecuencia dese amor á vida e á verdade, o vaian matar. Xesús mostra con isto que para defender a vida paga a pena dar a propia vida. Todo o segredo de Xesús e da súa mensaxe radica nisto: dar vida, incluso para sempre ou eternamente, é dicir, incluso máis alá dos límites da que chamamos a nosa vida mortal.
Naturalmente, Xesús non pode aprobar ou bendicir as nosas deficiencias morais. Precisamente porque tamén esas mesmas deficiencias son no fondo unha ofensa contra a vida. Non son, pois, ofensas unicamente contra o Deus autor da vida. Mais, en calquera caso, o que non pode facer Xesús, o anunciador e dador de bondade e de vida, é converterse el mesmo en alguén que coas súas palabras ou cos seus xestos apoie dalgún modo a morte dunha persoa por moi legal que tal morte sexa. A Xesús condenarano e quitaranlle a súa propia vida humana, pero el, que é a mesma Vida, non pode apoiar ou aceptar a morte violenta de ninguén.
O final desa escena -da que tamén podemos dicir que ós cazadores de Xesús o seu mal intencionado tiro contra el lles saíu pola culata- non pode ser máis instrutivo sobre o modo de ser de Deus que en Xesús se nos presenta, unha vez máis, non como “condenador” ou “vingador”, senón como dador de vida:
“Muller, ¿onde van? ¿Ninguén te condenou? Ela respondeulle: Ninguén, Señor. Díxolle Xesús: Tampouco eu te condeno: vaite e desde agora non peques máis”.
Podemos lexitimamente supoñer que esa conmocionada muller, tal como lle pide Xesús, non volvería pecar. Mais non –como poderiamos pensar- polo medo e angustia inmediatamente experimentados a ser apedrada conforme á lei de Moisés (tal como estivera a piques de ocorrer), senón porque experimentara de maneira tamén directa e inmediata a felicidade que leva consigo a vida como regalo inmerecido de quen é a mesma Vida, a mesma Bondade.
Neste tempo coresmal, cando estamos xa preto dos acontecementos que levaron a Xesús á morte para darnos vida e felicidade a nós, lembremos unha vez máis o convite ó que fomos chamados no comezo da Coresma: “Convértete e cre no evanxeo”, é dicir, convertámonos e creamos firmemente neste Xesús que está entre nós para nos dar vida e non para nos condenar.
* (13 de marzo de 2016)

A parábola do Fillo Pródigo é do máis marabilloso que un se pode imaxinar como imaxe do que é Deus e de como El se comporta. Contada ademais por un Xesús que coñece o seu Pai Deus da maneira máis íntima e fonda que cabe pensar. As nosas ideas de Deus, por moi atinadas e perfectas que as poidamos considerar, son lixo e nada ante a fonda e incomparábel sabenza que de Deus Pai ten o seu único e “benquerido” Fillo.
Esta vivencia e experiencia que ten Xesús de seu Pai podería el manifestárnola cun par de palabras ou conceptos, dicindo por exemplo, como se se tratase dunha tese filosófica ou teolóxica dun profesor moi douto: “Deus, meu Pai, é infinitamente misericordioso”. Mais quedariamos case fríos e sen entender moito do tema. Como Xesús é a presenza viva de Deus no mundo, feita carne e sangue, por iso non pode el falar sobre o seu Pai coma un douto profesor. Ten que expresalo, máis ca con palabras, con parábolas e imaxes. Que sempre din máis, moito máis, ca unhas pobres palabras conceptuais ou abstractas.
Por iso Xesús falaba case sempre en parábolas, que veñen sendo palabras encarnadas, da mesma maneira que Xesús actúa coma un Deus encarnado e próximo.
Non deixa de ser curioso que só Lucas nos narre esta preciosa parábola. E trátase do mesmo Lucas que nos refería hai un par de domingos aquela escena de Xesús comentando na súa aldea de Nazaret un texto de Isaías. Alí, para expoñer ante os seus oíntes as ideas fundamentais da súa mensaxe, escollera e lera Xesús do texto de Isaías palabras de liberación e salvación, omitindo as de condena ou vinganza que figuraban no propio texto de Isaías. Para Xesús era ese un discurso programático, que el mesmo quixo contrapoñer á visión limitada e recortada de Deus do Antigo Testamento. Naquela ocasión os veciños da súa aldea mostráronlle, como ben sabemos, o seu enfado e desgusto. Tanto que mesmo o querían matar.
Na parábola de hoxe o mesmo desgusto, e pola mesma razón, vaino manifestar o irmán maior do fillo pródigo (que ficara na casa). Non deixan de ser estrañas e rechamantes as sospeitas e os reparos que no fondo temos a que Deus sexa verdadeiramente bo, con amorosas entrañas de compaixón e misericordia.
Pois ben, aquilo que Xesús comentaba entón na sinagoga de Nazaret, de maneira aínda algo abstracta, vaino revestir de cor e vida na parábola de hoxe.
Para empezar, non é moi axeitado ó contido da parábola iso de chamala, como tradicionalmente facemos, parábola do “fillo pródigo”. Porque este título semella pór demasiado o acento aínda no comportamento aloucado e insensato do fillo menor: nos seus pecados e desvaríos. Pero non é ese o centro da mensaxe da parábola, senón que é a inimaxinábel e case incomprensíbel misericordia de Deus Pai-Nai a que se nos impón como mensaxe fundamental. Por iso din algúns comentaristas que deberiamos denominala máis ben algo así como “a parábola do Pai bo e misericordioso”.
Deus non é un vingador e castigador. Como aínda pensaba dalgunha maneira o mesmo profeta Isaías. Precisamente por iso eliminara Xesús na súa lectura pública do texto de Isaías as palabras correspondentes a esta idea “vingadora” que o profeta aínda tiña de Deus.
De feito, Xesús vén presentarnos o fillo maior (o que se quedou en casa) case como un verdadeiro modelo da relixiosidade e do modo correcto de se comportar dun fiel cumpridor das normas do Antigo Testamento. O irmán maior resístese a entrar para apertar ó seu irmán (como fixera seu pai) e celebrar todos xuntos con grande alegría a volta á casa do fillo menor. Resístese porque para el iso significa non tomar en serio o pecado, a transgresión da lei por parte do seu irmán. Quen verdadeiramente merecería esa festa –pensa el- sería el mesmo, o irmán maior, porque durante toda a súa vida non fixera outra cousa senón ser un fiel, exacto e escrupuloso servidor da lei de Deus. “Levo moitos anos servíndote sen che faltar nunca en nada”, replícalle “moi alporizado” o fillo maior a seu pai. Servizo, pois, sometemento ás normas e consecuentes dereitos adquiridos por ese correcto modo de proceder son os argumentos que esgrime o fillo maior ante seu Pai.
Os razoamentos do irmán maior non deixan de ter a súa lóxica e a máis dun de nós poden resultarnos incluso coherentes e comprensíbeis. Mais non é esa a lóxica dun Deus que se define a si mesmo polo amor, pola relación paternal ou maternal con tódalas súas criaturas, con tódalas persoas, ás que el considera como verdadeiros fillos del, en canto irmáns do Xesús que se fixo irmán noso.
O Pai intenta introducir o seu fillo maior nunha lóxica distinta. Na súa bondadosa conversa co seu fillo maior quere introducirnos o Pai (é dicir, o Deus de Xesús) a todos nós nun modo de pensar e de ser que é verdadeiramente central no Evanxeo.
Non se trata só do fillo maior. Tamén o fillo menor pensaba en certo modo da mesma maneira có maior, cando despois de tantos desvaríos se parou por fin a recapacitar sobre o que lle estaba a pasar tralos golpes inesperados e insospeitados que recibira na vida. Alí está el inerme, espido e desasistido ante a crúa realidade da súa propia situación. O fillo menor tampouco se pode imaxinar o seu Pai esperándoo cos brazos abertos. Nos seus plans non entra sequera a posibilidade de relacionarse con el coma un fillo. El opera con categorías de pecados cometidos, de traballos a realizar coma un xornaleiro máis. Seu pai non pode seguir sendo xa pai del. Bo é aínda se o recibe así, coma un servo e xornaleiro. Categorías típicas do Antigo Testamento.
Mais o Novo Testamento é unha cousa moi distinta, algo que supera totalmente as categorías do Antigo. Recórdanolo ben Paulo na súa carta de hoxe ós Corintios: “Quen estea en Cristo é unha criatura nova: o que era vello pasou. Velaí unha realidade nova”.
O tempo de Coresma convídanos e anímanos a entrarmos nesta insospeitada “novidade” de Xesús, que nos revela un Deus Pai que é, por encima de todo, misericordia e amor.
*(domingo, 6. III. 16)