Con esta celebración de Xesús Cristo Rei do Universo estamos a finalizar o ano litúrxico. Xa no próximo domingo comeza, co tempo do Advento, unha nova andaina, a do novo ano litúrxico.
E remata este tempo eclesial cunha festa englobante, universalizadora: Xesús, Rei do universo. É dicir: rei de toda a creación, da que nós formamos parte. Un universo que se estende, quizais infinitamente, cara a arriba e cara a abaixo. No grande, máis alá das galaxias das que ata agora temos noticia. No pequeno, máis abaixo das incribles pequenas estruturas que nos van descubrindo os investigadores.
Deus é infinito, non ten limite algún na súa grandeza, no seu poder, na súa bondade. Resulta lóxico por iso que o universo participe tamén dalgunha maneira da grandeza do seu Creador. Sobre todo tendo en conta que Deus Pai tiña ademais desde sempre o proxecto de que o seu Fillo único se encarnase ou fixese home nun momento concreto da evolución do universo e da historia humana. Podemos dicir que o país, o “reino” do que Xesús ía ser rei non podía ser cousa cativiña e modesta. Tiña que ter unha certa proporción coa grandeza de Deus.
Porque Xesús non nega -a pesar da súa sinxeleza, humildade e proximidade a todos- que El sexa rei. Todo o contrario. En momentos cruciais da súa vida, preto por exemplo da súa morte inxusta e violenta, Xesús afirmará a súa realeza ante o mandatario romano Pilato que lle preguntaba expresamente por ela. “Eu son Rei”, responderalle. Por iso o título de “rei” figurará no letreiro sobre a cruz na que foi crucificado: “Xesús Nazareno, rei dos xudeus”. Un título que se vai converter de feito coa súa morte e resurrección en título universal: Xesús rei, non só dos xudeus, senón de toda a humanidade, de todo o universo.
Mais a realeza de Xesús Cristo é moi distinta das realezas humanas. Por iso a Xesús non lle gustaba que, aínda séndoo en realidade, o considerasen rei ou o tratasen como tal. Fuxía de calquera pretensión dos seus oíntes ou seguidores de o proclamaren rei.
Anuncia, en cambio, a súa mensaxe de fraternidade universal, alicerzada non no poder (tal como adoitan facer os reis da terra), senón no servizo. Lembrade aquelas palabras súas, que tan ben lle virían a cantos se ocupan de administrar os bens públicos: “Sabedes –dinos el- que os que figuran como xefes das nacións as asoballan e lles impoñen a súa autoridade. Non ha ser así entre vós. Ó contrario, entre vós o que queira facerse grande ha ser servidor voso, e o que queira ser primeiro ha ser servo de todos; porque tampouco o Fillo do Home veu para que o sirvan, senón para servir e para dar a súa vida en rescate por todos”.
Por iso, e de maneira moi xusta e axeitada, o evanxeo de hoxe pon diante nosa, para a consideración de todos, a coñecida pasaxe de Mateo sobre o xuízo final. É algo para o que precisariamos moitas vidas para o poder comprender en toda a súa importancia e radicalidade. Porque alí se nos di que a regra ou a lei sobre a que se vai basear o xuízo definitivo sobre a nosa relación con Deus, é dicir, sobre a nosa relixiosidade, non vai ser propiamente a nosa suposta “relixiosidade” en canto tal, senón máis ben a nosa humanidade, o noso espírito e a nosa práctica de “servizo” humano ós demais.
Xesús, en canto rei e xuíz ó mesmo tempo, vai xulgarnos sobre o noso parecido con el. El é o Deus que se fai home, que se fai humano, que se fai próximo a todos e de maneira especial ós que máis precisan da súa proximidade e comprensión. Pois no seu reino non hai lugar para persoas que non comunguen con ese modo de ser e de se comportar.
Mais non se trata só diso: de facérmonos semellantes a el no seu modo de proceder. Non se trata só de cumprirmos cun mandato xeral ou abstracto. É que Xesús, polo feito mesmo de se ter encarnado, veu identificarse en certo modo con todos e cada un dos seres humanos. Con cada home ou muller, neno o vello, mozo ou moza. Ó identificarse así con todos, resulta que todos fomos en certo modo divinizados, convertidos pola graza de Deus en fillos tamén de Deus. De aquí a incríbel e inmensa dignidade que temos todos e cada un de nós, por máis que as aparencias externas poidan levarnos a engano.
Un pobre, un emigrante, un enfermo, un preso, etc. etc. teñen a mesma, se non maior, dignidade cós que non se atopan nesa situación. Porque son xustamente eles, e non outros, os que máis precisan da nosa atención, do noso aprecio, dos nosos coidados.
Só se temos isto en conta, comprenderemos por que Xesús considera sen máis a estas persoas como explicitamente identificadas con el mesmo: “tiven fame e déstesme de comer; tiven sede e déstesme de beber; fun forasteiro e acolléstesme; estiven en coiro e vestístesme; enfermo e visitástesme; na cadea e viñéstesme ver”.
É ben posíbel que haxa persoas que realicen estas obras de amor e misericordia sen saberen elas mesmas -por considerárense a si mesmas como non crentes- que Xesús está presente nos presos, nos marxinados, etc. Pero pouco importa este tipo de descrenza se esas persoas se deixan levar polo que lles pide ou suxire o corazón, a súa conciencia. A eles responderalles tamén el coas palabras que acabamos de escoitar: “Canto fixestes cun destes irmáns meus máis pequenos, fixéstelo comigo”.
E non nos esquezamos. Hai necesidades físicas de moita xente (sobre todo nos tempos que corren), mais hainas tamén morais e afectivas. No evanxeo de hoxe  fálasenos de ámbalas dúas. Xesús practicou este tipo de consolo moral e afectivo ata o último intre da súa vida. Cando na cruz un dos seus compañeiros de tormento lle di “Lémbrate de min cando chegues ó teu reino” apresurarase el a lle contestar agarimosamente: “Hoxe estarás comigo no Paraíso”. 
Tendo á beira compañeiros ou amigos coma el, ata o propio morrer se converterá seguramente en cousa doada.


*Domingo, 23 de novembro 2014

Por unha feliz coincidencia este ano, no día 20 deste mes de santos, pódense dar mutuas e agarimosas apertas os rebuldeiros nenos e os sisudos filósofos que se dedican a pensar a realidade. O día Mundial da Filosofía celébrase, en efecto, o terceiro xoves de cada mes de novembro e o día Universal do Neno cada día 20 deste mesmo mes, en conmemoración da aprobación da Declaración dos Dereitos do Neno o 20 de novembro de 1959. Mais as coincidencias, por casuais que sexan, ofrecen tamén ocasión para pensar. É cousa antiga entre os filósofos a afirmación de que a súa disciplina xurde da admiración, do abraio, ante a realidade física, cósmica, natural, social e humana na que estamos, queirámolo ou non, fondamente mergullados. A filosofía intenta descifrar este enigma, entendelo, analizalo e, tamén, criticalo nas súas desviacións humanas. Mais xustamente nisto da admiración emparéntanse os filósofos, é dicir, os amigos da sabedoría, cos nenos. Porque estes, desde que dan vía libre ó seu primeiro berro de entrada no mundo, non son máis ca aprendices agradecidos e abraiados perante o que ocorre arredor deles. Para eles todo, como para ós filósofos, élles novo. E cando as cousas felizmente van ben, admiran, confían e vense agasallados cos sorrisos, bicos e apertas dos que están amorosamente á súa beira. Moito dá que pensar aquilo que máis dunha volta teremos lido ou escoitado de que “se non vos facedes coma nenos non entraredes no reino dos ceos”, é dicir, no reino da realidade e da verdade. Os nenos viven no abrente da súa existencia, nos seus principios. Principios calmos e mainos sobre os que se irá construíndo o seu propio futuro. Por iso, os filósofos non sen razón analizan teimudamente os principios do seu propio labor teórico e da realidade toda que está aí ante os seus propios ollos. Nisto son eles tamén coma nenos, mais conscientes da súa situación e do permanente risco do autoengano. Sen nenos nin hai sociedade nin pode haber futuro. Deberían ser os pensadores, os filósofos, eses videntes de como son as cousas, os que terían que poñer de relevo esa realidade. Precisamos dunha gran coalición de nenos e pensadores que lle saiban ofrecer ó mundo unha esperanza, un camiño, de renovación e de vida. Sen eles a humanidade tórnase esencialmente orfa. Quero dicir, esvaécese na nada. Se os políticos e os creadores de opinión non teñen algo desa aura de nenos e filósofos, ós que hoxe lembramos con agradecemento, tardaremos ben en espertar dese sono inerte que nos atorda.

*Publicado no “Faro de Vigo”, xoves, 20 de novembro de 2014, p. 57

A parábola de hoxe quere aprendernos a comportarnos como axentes activos na creación. Nunca deberiamos esquecer que Deus, cando crea, cando fai xurdir o mundo e a nós nel, realiza esa tarefa facendo reflectir nela o que El mesmo é. Agora ben, o Deus cristián é plenitude de vida e de amor entre Pai, Fillo e Espírito. Plenitude de actividade. Por iso, cando El nos fai, fainos tamén activos e vitais. Unha materia, unha vida ou unha humanidade inertes e pasivas é algo que non pode ter senso ningún. Iso significaría que Deus se negaría a si mesmo ó expresarse no mundo e en nós.
É algo así como cando, por exemplo, os pais dan vida ós seus fillos. Eles, á maneira de Deus, co amor que mutuamente se teñen, colaboran na creación dun mundo humano, vivo e activo. Pois que son os fillos, por pequerrechos que sexan, senón un impulso de vida, de actividade que se vai multiplicando cada vez máis? Os propios pais son os primeiros sorprendidos pola súa incríbel vitalidade.
Mais as cousas do mundo, incluídos nós mesmos, son moi diferentes, malia procedermos todos dunha mesma orixe. En realidade é unha diferenza que reflicte tamén dalgunha maneira a diferenza das tres persoas divinas do único Deus.
Pois ben, a parábola de Xesús dos diferentes talentos que Deus esparexe entre as persoas humanas hai que situala no contexto destas diferenzas. Cada un recibe de Deus, a través da propia bioloxía e do particular contexto social, dons distintos dos demais.
Mais o que verdadeiramente importa é que cada quen poña ó servizo dos demais os dons que Deus lle deu. Porque, como ben sabemos, Deus non precisa dos nosos servizos. El é en si mesmo absolutamente autosuficiente. Si, en cambio, os precisan os que, máis preto ou máis lonxe de nós, teñen algunha relación con nós. Unha vez máis, a medida ou a tradución máis correcta e exacta do noso suposto amor a Deus é o amor que teñamos ós nosos irmáns.
Para nós non debería haber meirande alegría cá de poder ter ocasión de traballar polo ben dos demais, pois son irmáns nosos. Xesús non deixa ben ós preguiceiros, que non se preocupan por converterse en axuda e apoio dos que están ó seu lado. O mundo funcionaría sen dúbida moito mellor se cada un pensase máis nos outros ca en si mesmo. Esta é a verdadeira actividade que se nos pide que exerzamos cos talentos recibidos. Porque só nos foron dados para facelos frutificar e aumentar poñéndoos ó servizo dos demais.
Escribíame unha vez un bo amigo tras publicar o seu primeiro libriño nos comezos da súa actividade docente universitaria: “Renunciei ós dereitos de autor e todo o que recade irá parar a unha ONG coa que colaboro, que se dedica a proxectos de xustiza social (especialmente na súa vertente educativa) en América Latina, África, Asia e tamén en zonas pobres do noso país... A partir de agora, tódolos meus libros, sexan literarios ou académicos, irán (en todo ou en parte) dedicados a diversas ONG ou Fundacións... Cada día fago o esforzo consciente de seguir tendo claro que a miña vocación é a que é. Non é ser un ‘profesional da ensinanza’, senón unha persoa que constrúe mundo desde a tarima dunha universidade. Descubrín que ese é o meu lugar, e non outro, e esfórzome niso. Aínda que a miña familia non acabou de entender iso de rexeitar os dereitos de autor, porque me din que cobro menos ca un asistente doméstico, eu tomei esa decisión e desde a vocación académica e intelectual”.
Isto vén sendo, engado xa eu agora, unha das moitas maneiras de cumprirmos nos tempos de hoxe o mandado evanxélico de pór os propios talentos ó servizo dos máis necesitados. É o mesmo que facía aquela “muller forte” dos tempos antigos, ben loada no libro dos Proverbios da Primeira Lectura pola súa laboriosidade e pola súa xenerosidade cos necesitados: “Bota as mans á roca e os seus dedos manexan o fuso. Tende a palma ó indixente e achega as súas mans ó mendigo”.
Mais non quero rematar este cativo comentario das lecturas deste domingo sen facer lembranza dun acontecemento ocorrido xustamente hoxe hai 25 anos, no día 16 deste mes de santos do ano 1989, porque coido que está en liña co que acabo de comentar. Esta data vén sendo como unha especie de vodas de prata dunhas vidas entregadas ós máis desfavorecidos. Pois eles convertéronse en certo modo en voceiros dos marxinados sociais. Pois ben, nese día foron asasinados pola represión militar, podemos dicir martirizados, tendo en conta que a palabra de orixe grega “mártir” significa ser “testemuña”, dous bos amigos meus xesuítas en Centroamérica. En total foron martirizados no abrente deste día seis xesuítas e mais dúas mulleres que traballaban con eles. Os que eu coñecía de ter convivido con eles eran Ignacio Ellacuría e Segundo Montes, o primeiro orixinario do País Vasco e o segundo de Valladolid. Tanto o primeiro como o segundo puxeron, como se nos pide no evanxeo, os seus “talentos” ó servizo da construción do reino de Xesús. Non agacharon eses dons seus nun burato, senón que os puxeron ó servizo da igualdade e fraternidade. Con Ignacio Ellacuría convivín durante case dous anos en terras austríacas de Innsbruck desde o mes de outono de 1960 ata o verán de 1962. Levábame dous cursos nos estudos de teoloxía, mais eramos veciños de piso con porta de entrada ás nosas respectivas habitacións fronte a fronte. El estivera xa antes en Centroamérica. Serio e ó tempo amábel, teimoso en levar a cabo canto emprendía. Cando volveu para alá ó final dos seus estudos, a súa teima era empregar os talentos e calidades que Deus lle dera en axudar ás que el chamaba “maiorías populares”, para que acadasen unha vida digna, non sometida ó capricho e a violencia dos poderosos. Pouco antes de ser eliminado, puiden aínda saudalo ó seu paso por Madrid de volta ó lugar do martirio.
Con Segundo Montes convivira xa antes de volver vernos en Innsbruck. Aquí cursamos xuntos tres anos de teoloxía e recibimos tamén a ordenación sacerdotal no mesmo día. Debido a isto, foi moita a relación de amizade que tiven con el. Cando el foi asasinado xunto cos seus compañeiros era el o superior ou responsábel daquela pequena comunidade xesuítica.
En fin, se os exemplos vivos valen máis cás palabras que o vento leva, sírvanos hoxe a súa ben merecida lembranza para animármonos pola nosa parte a poñer os nosos distintos talentos ó servizo da boa nova, é dicir, da fraternidade e felicidade de todos.

*Domingo, 16 de santos de 2014

Hai xa algúns anos publicouse en Galiza un libro no que un capítulo leva como título “O ladrón das palabras”, unha alegoría da situación de linguas dependentes ou subordinadas coma o galego. Chamoume a atención porque coido que dá no albo. Ese ladrón estranxeiro do que alí se fala que, cun coitelo ó cinto e un dente de ouro, se foi apoderando das palabras dun país que non era o seu fai referencia naturalmente á historia, aínda viva e presente, do país galego e da súa lingua. Por outra banda, só hai poucos días os xornais deron a nova, que en realidade tiña pouco de nova, de que o galego continúa co freo ou coa marcha atrás posta no seu desenvolvemento en relación co castelán. Non deixa de ser curiosa e sorprendente, porén, a diversidade no modo de apreciar este tipo de inxustas situacións lingüísticas e culturais se as comparamos con outras, igualmente inxustas, que están tamén de actualidade. Prodúcenos efectivamente noxo, e con razón, o conto de nunca acabar dos presuntos roubos ou atracos con guante branco que determinadas altas personalidades do mundo político ou económico presuntamente teñen perpetrado en detrimento dos lexítimos dereitos dos demais. É tamén moi comprensíbel a repulsa que, hai xa algo máis, se produciu tamén respecto de certas persoas que chegaron a apoderarse de nenos acabados de nacer para dárllelos fraudulentamente a outros pais. Roubos de diñeiro ou de persoas a costa dos perdedores silenciosos ou silenciados. Mais tamén as palabras dun país en posesión da súa propia lingua e cultura, é dicir, as palabras nas que se contén e se expresa o específico modo de vivir e de entender o mundo de todo un pobo poden ser obxecto de depredación e espoliación. Os entendidos falan, posibelmente con non pouco eufemismo, de fenómenos históricos ou sociais de “substitución” lingüística. Mais este tipo de expresións, na súa asepsia avaliadora, semellan, queréndoo ou non, deixar non pouco de lado a relevancia e gravidade moral e humana de tal comportamento. Vén sendo algo así, aínda que naturalmente a distinto nivel, como cando un asasino sostén que non “asasinou” a ninguén, senón que só o “executou”... Hai, pois, roubos de corpos mais tamén de almas, de medios de subsistencia corporal mais tamén de aires ou atmosferas lingüísticas e culturais sen as que non pode vivir o espírito humano. Algo disto teriamos que pensar e meditar cantos nos encontramos neste sen par recuncho do mundo, se queremos continuar a ser aínda nós mesmos. 

* [Publicado no “Faro de Vigo”, venres, 24 outono 2014, p. 57].

Hoxe comeza o mes de santos. É ben sabido que na nosa lingua o mes de novembro se di tamén mes de santos. A razón é ben clara: este mes que hoxe comeza empeza sempre coa festividade de tódolos “santos”. Son estes santos os que lle dan nome ó mes no que, ademais, mañá se fará tamén memoria de tódolos defuntos. Así pois, entre hoxe e mañá santos e defuntiños andan algo mesturados. Non me parece nada mal que iso sexa así. Porque, por un lado, ós primeiros declárannos santos só despois de morrer e, por outro, debemos confiar e esperar tamén que tódolos defuntos sexan aceptados polo Deus Pai de todos como queridos fillos e como participantes na mesa do seu reino.
Hoxe son lembrados, polo tanto, os nosos santos, os “normais”, os de andar por casa máis cós oficialmente canonizados ou solemnemente considerados como tales. E mañá, domingo, lembraranse os defuntos, os queridos defuntos, que na nosa terra galega tiveron e seguen a ter tanta relevancia cultural, social e relixiosa. Moitas lendas, moitos imaxinarios da nosa Galicia tradicional teñen que ver con isto. Aí está, por exemplo, a “Santa Compaña”, a celebración nestes días do tradicional Samaín, presente tamén noutras culturas celtas como a irlandesa: velas e cabazas, que recordan as caveiras dos defuntos; magostos coa degustación das primeiras castañas e do viño novo. Todos eses rituais están tradicionalmente moi relacionados co mundo do alén, cos defuntos e cos santos, como ben saben os antropólogos.
Por iso coido que está ben que anden xuntos no noso imaxinario santos e defuntos. Porque en realidade os santos, tal como dicía, só chegan a selo de maneira definitiva coa súa morte, cando teñan pasado a ponte que xunta e separa as cousas do aquén e as do alén. De modo que os santos están unidos ó feito mesmo de teren cumprido entre nós a súa función benfeitora e santificadora en relación coas demais persoas e coa realidade toda.
As dúas festividades, a de Tódolos Santos e a de Tódolos defuntos teñen, pois, moito que ver entre si. Todos temos dereito a esperar que o amor que Deus Pai-Nai nos ten sexa quen de facer que a salvación que nos trae Xesús afecte universalmente a todos. Quero dicir, temos dereito a esperar que a salvación nos abranga a todos. Baseándonos sobre todo na bondade e misericordia deste noso Deus paternal e maternal. Deus quere salvarnos a todos. Os teólogos fálannos da vontade salvífica universal de Deus. E Deus é suficientemente poderoso e misericordioso para acadar que a súa vontade de salvación e o seu amor a todos non rematen en definitiva nun fracaso.
Por estas e outras razóns, a Igrexa celebra hoxe nunha festividade conxunta e especial, a “tódolos santos”, a todas aquelas persoas que en moi diversos tempos, lugares ou culturas foron fieis a Deus e ás súas conciencias, aínda que puidesen ter fallado máis dunha vez no seu intento en diversos momentos concretos da súa existencia. Persoas que foron tamén pecadoras, mais que recoñeceron ante si mesmos, ante os demais e ante Deus que o foron e por iso lle pediron perdón. Porque Deus tamén nos salva a través dos nosos pecados e dos nosos fallos. E se nos salva dese modo, tamén temos dereito a esperar que nalgún día esteamos tamén nós entre aqueles que sexan recordados e celebrados por outros, trala nosa vida, nas festividades de “Tódolos Santos” que se celebren trala nosa existencia.
De xeito significativo, Xoán fálanos hoxe no Apocalipse dunha “multitude inmensa, que ninguén daría contado, de tódalas nacións, razas, pobos e linguas”. Algo que semella corresponderse con esa vontade salvífica universal de Deus, que se nos manifesta claramente en Xesús, o Fillo de Deus, no que a humanidade toda está reconciliada e “santificada”. Deus non veu salvar en Xesús a algúns, senón a todos. Por iso temos dereito a confiar e a esperar.
A fe nesta “inmensa multitude” de “santos”, de xente “boa”, de “corazón limpo”, “pobres, “amadores da paz”, etc., cos que grazas a Deus nos atopamos con frecuencia, baséase fundamentalmente na grandeza, magnanimidade e bondade do Deus Pai-Nai de todos. Por iso, Xoán non dubida en dicirnos na segunda Lectura de hoxe cousas coma estas: “Mirade que amor nos tivo o Pai, para nos poder chamar fillos de Deus e selo de verdade”. E dísenos aínda: “Agora somos fillos de Deus e aínda non se manifestou o que seremos. Sabemos que cando se manifeste seremos semellantes a El, porque o veremos tal como é”. Deus amósase así meirande ca canto sobre El podemos maxinar. En realidade, hai algún pai que, se puidese, non faría a seus fillos os máis grandes, os máis felices, os máis ditosos, os máis excelentes? 
En calquera caso, Deus quere e busca a nosa “santidade” conxuntamente coa nosa “felicidade” por camiños que de entrada nos poden parecer contrarios a esa mesma felicidade. Porque para el a felicidade só se acada polos camiños da pobreza e da solidariedade cos necesitados, cos que sofren, cos que non teñen ninguén que fale a prol deles. Ese é precisamente o estraño contido da proclamación das chamadas benaventuranzas ou felicidades, que se nos anuncian hoxe no evanxeo e que non son senón un fiel retrato do que foi a vida mesma de Xesús. Dinos, pois, el que serán benaventurados, é dicir, felices, os que teñen espírito de pobres, os que sofren e choran en unión cos que están aflixidos, os que non se comportan de maneira violenta por moito que a violencia os tente, os que se preocupan pola realización da xustiza e loitan e traballan por ela e pola paz, aínda que por iso sexan denunciados e perseguidos polos poderosos, os que teñen coma Xesús corazón misericordioso e non condenador ou vingativo. É dicir, os que teñen un corazón sinxelo e limpo coma esas augas que flúen, transparentes e cantareiras, dunha fonte que nace no alto dunha montaña. Todos estes acadarán felicidade no interior de si mesmos e serán capaces de espallala ó seu arredor.
Angueira fermosa, aínda que nada doada, esta que converte os vivos en felices ou benaventurados e os defuntiños en santos.


*Sábado, 1 de santos de 2014

Aproveitándose das trapelas que lle preparaban os representantes da relixión xudía do seu tempo, Xesús segue a nos ofrecer a súa visión sobre temas importantes que afectan a nosa vida. É o froito da súa íntima e inimaxinábel relación con Deus Pai. O que Xesús nos di ou comenta non é máis có que o Deus Pai, pai seu e pai noso, nos quere comunicar a nós e a todo o mundo.
“Mestre, cal é na Lei o gran mandamento?”. Unha pregunta en principio doada de responder. Deus é o primeiro de todo, a nosa orixe, o que nos deu vida, o que nola sostén e o que quere que esa nosa vida perdure por toda unha eternidade. Deus creador non tiña necesidade de nós para nada. Por iso, se nos creou é porque nos quere, porque desexa facernos partícipes a todos da súa vida e do seu amor. A consecuencia é que deberiamos agradecerllo e amalo. Iso si. Xesús vai insistir na súa resposta en que ese amor a Deus, que tan gratuitamente nos quere, haberá de realizarse “con todo o corazón, con toda a alma e con todo o entendemento”. É unha maneira de nos dicir que o noso amor a Deus non debería ter límite ningún a pesar da nosa propia e humana limitación. Por iso, para que este amor se realice fará falla toda unha vida e toda unha eternidade.
Mais Xesús irá, na súa resposta, máis alá da pregunta formulada polos fariseos. Porque Xesús quere darlles a entender ós seus interrogadores que as cousas que se refiren a Deus e a este primeiro mandamento cambiaron radicalmente dende que el é o “Deus connosco”. Dende que el é o Deus encarnado, o Deus que se fai compañeiro e irmán noso. Pois resulta que o Deus do Antigo Testamento é agora, coa aparición de Xesús como un Deus humanizado, un Deus que lle dá unha importancia infinita a tódalas persoas humanas, a nós e ós homes e mulleres de tódolos tempos e lugares. Todos somos agora fillos de Deus e irmáns do seu Fillo primoxénito.
Polo tanto, dende que Deus se quixo facer presente, de maneira inimaxinábel e insospeitada, en Xesús, non é abondo xa con dicir que amar a Deus é o primeiro mandamento. Non. Hai que lle engadir de contado a este mandamento que hai outro segundo mandamento sen o cal o cumprimento do primeiro non resulta suficiente nin sequera chega a se cumprir de verdade. 
É por isto precisamente polo que Xesús dirá que o segundo mandamento é “semellante” ó primeiro. Un segundo mandamento que na súa formulación é moi breve, mais de longos e amplos horizontes e moi concretas esixencias: “Amarás ó teu próximo como a ti mesmo”.
En definitiva, non se pode dicir que un cumpre co primeiro mandamento se non cumpre con este segundo. Ninguén pode dicir que ama a Deus se non ama ó seu próximo, ó seu irmán.
Xesús sinala incluso unha medida dese noso amor ó próximo. Trátase dunha medida de moi doada comprensión. Á diferenza do primeiro mandamento, sobre o que se nos di que o debemos realizar ou cumprir “con todo o corazón, alma e entendemento” (e que nos pode resultar unha medida incomprensíbel e inalcanzábel), as cousas cambian ben no que se refire ó segundo.
¿Ou é que non sabemos como nos queremos ou amamos a nós mesmos? Máis que sabelo, vivímolo en todo momento e en calquera circunstancia. Procuramos que non nos falle o aire para respirar, os alimentos para comer, a casiña ou o pisiño que nos protexan e defendan, etc. etc. Iso de amármonos a nós mesmos facémolo coa meirande espontaneidade e naturalidade do mundo e sen que nolo mande ninguén. Se a cousa non fose así, hai moito que a humanidade tería xa desaparecido.
Pois ben, esa é a medida que nos pon Xesús para cumprirmos o segundo mandamento: amar ós demais como cada un se ama a si mesmo. Unha medida que, por comprensíbel  e doada de entender que sexa, non deixa de ser moi alta e esixente.
O quererse a si mesmos, o “egoísmo” ben entendido, é algo, pois, que se converte en esencial para sabérmonos orientar no amor a Deus e ó próximo. Se alguén non se quere realmente a si mesmo, dificilmente será capaz de querer ós demais e ó mesmo Deus.
En relación con isto, nalgún sitio lin algunha vez que deberiamos ocupármonos na vida de tres cousas esenciais, que teñen todas elas relación co amor. O amor é unha única realidade con tres caras diversas: amor a Deus, amor ó próximo e amor a si mesmo. Desde nenos aprendemos, en relación coa Santísima Trindade, que hai “tres persoas distintas e un só Deus verdadeiro”. Pois ben, en relación co amor, poderiamos dicir algo parecido: hai tres amores distintos e un só amor verdadeiro. E eses tres amores distintos son amor a Deus, amor ó próximo e amor a un mesmo. Tres amores nos que se amosa de distintas formas o mesmo e único amor que debería presidir a cotío as nosas vidas.
Xa vedes como Xesús simplifica o noso modo de proceder e de actuar na vida, reducindo a multitude de mandados e prohibicións que tiñan os xudeus a só dous mandados ou, se queredes, a tres: amar a Deus, amar ó próximo e amarse a un mesmo. O último, amármonos a nós mesmos, resúltanos cousa doada. O problema está só no segundo mandamento, o de amar ó próximo, porque se o cumprimos cumpriremos xa tamén co primeiro. Os coñecedores das prácticas relixiosas dos xudeus e dos rabinos que os instruían no tempo de Xesús infórmannos de que se podían contar, nada máis e nada menos, que 613 mandamentos. Dos cales  248 eran preceptos e 365 prohibicións. Todos eles tiñan, ademais, o mesmo nivel de esixencia.
Neste sentido, podemos dicir que Xesús nos liberou verdadeiramente deste complicado mundo normativo antigo para centrarnos nunha soa dirección: a do amor. En realidade, se, como proclamaba Xoán, Deus é “amor”, entón Xesús, o Fillo benquerido de Deus, non podía mandarnos facer outra cousa có que o mesmo Deus Pai fai: amar, amar ó seu fillo e amarnos a todos nós.

* Domingo, 26 de outubro 2014

Á vista do sorprendente contido do evanxeo de hoxe, ocorréuseme ollar no moedeiro que tipo de moedas levaba nel. Aparte das cativas e humildes moedas de varios céntimos, había ata catro moedas máis xeitosas. Unha, de cincuenta céntimos, tiña por un lado a efixie de Cervantes, “príncipe” das letras. Das outras tres, unha levaba a imaxe dunha ave grande, a aguia imperial alemá; na outra estaba insculpida a imaxe do ata hai pouco rei de España, Xoán Carlos I, e, por fin, na outra figuraba a face dunha muller, que polo que se di alí é a de Beatriz, raíña de Holanda. Ben se ve así que na Unión Europea vivimos unha chea de xente que pertencemos a diversos Estados e que temos por enriba de nós diversos reis, raíñas ou gobernantes. 
Dende hai séculos os diversos países gravan nas moedas que lles serven para os seus intercambios económicos, as imaxes dos seus personaxes de máis sona, pero sobre todo a dos seus actuais gobernantes, sexan democráticos ou ditatoriais.
Pois ben, polo que parece, cando os emisarios dos fariseos foron onda Xesús para poñerlle, segundo acostumaban, a consabida trapela, Xesús non debía de levar ningunha moeda no peto ou, polo menos, fixo como se non a levase. É lóxico que dos poucos cartos dos que disporían el e mailos seus compañeiros (os apóstolos) algún deles se encargase diso en representación de todos. Porque todos eles formaban unha comunidade de ideais e de vida. Sabemos, por exemplo, que concretamente Xudas, nalgún momento polo menos, cumpriu mellor ou peor con esa función.
En calquera caso, Xesús, que axiña se deu conta da trapela que lle querían montar, soubo tamén (como non?) a maneira de se comportar pola súa parte como cumpría. Eu diría (entre nós podemos facelo) que se comportou duna maneira moi nosa, moi galega, é dicir, moi intelixente. Sen que por iso queiramos fachendear, pois xa sabemos que iso non está ben. Xesús iniciou a súa resposta, é dicir, a desenlearse da trapela que lle acababan de tender con estas sinxelas palabras: “Mostrádeme a moeda do tributo”.
No tempo de Xesús, a moeda que circulaba no seu país de Xudea era a moeda dun imperio colonizador e asoballante, o de Roma. Se hoxe en día algunha das nosas moedas teñen gravada, por exemplo, a efixie do que ata hai pouco era aínda o rei (pois teño entendido que Filipe VI terá que esperar ata o ano que vén), o denario que lle presentaron a Xesús tiña gravada por un lado a face de Tiberio, o emperador romano; a imaxe de Tiberio ía acompañada destas palabras: “fillo do divino Augusto, digno de veneración, pontífice máximo”.
Como vedes, o emperador romano aparece perante os seus súbditos, cidadáns romanos ou colonizados (a estes últimos pertencía Xesús e mailos seus apóstolos), como un ser sobrehumano, divino. Estaba aureolado do poder civil e mais do relixioso.
O dilema no que Xesús se atopaba viña ser o seguinte. Se dicía que estaba ben pagarlle o tributo ó César, ó emperador romano, entón Xesús quedaba moi mal co seu propio pobo asoballado e, sobre todo, coa súa propia relixión xudía, que sostiña que só a Deus se ha de adorar e render tributo. De feito, no espazo interior do templo de Xerusalén, circulaba outra moeda propia (non a moeda romana), para simbolizar polo menos desa maneira que a estrutura relixiosa do xudaísmo no podía estar sometida ó poder romano. Por iso operaban alí os encargados do cambio, xustamente aqueles ós que Xesús noutra ocasión quixo botar fóra do templo derrubándolles as mesas nas que exercían esa función. Eran algo así como pequenos bancos do templo de Xerusalén, pois eran eles os que cambiaban ese diñeiro relixioso polos denarios romanos.
Agora ben, se nese dilema Xesús se inclinaba pola outra alternativa, a de dicir que non era lícito pagar o tributo ó emperador romano, entón Xesús convertíase de súpeto nun revolucionario ou nun activista político contra as forzas ocupadoras de Xudea, as dos romanos. 
Non se trata aquí de que Xesús lles tivese medo ás forzas de ocupación, ós romanos, pero a súa misión, tantas veces posta de manifesto por el, non era estritamente política, senón máis fonda e universal. 
A resposta de Xesús ós emisarios dos fariseos manterase en tódolos tempos como unha sentencia que servirá de eficaz orientación e faro de luz para cantos a escoiten ou lean sen prevencións. E concretamente para nós e para cantos veñan detrás de nós, pois como crentes profesamos fe en Xesús e ó tempo pertencemos a unha sociedade civil na que rexen normas e disposicións que en principio non teñen que ver coas crenzas relixiosas. “Dádelle ó Cesar o que é do César, e a Deus o que é de Deus”.
Xesús separa, pois, netamente, contra calquera tipo de posíbel confusión, a Deus das autoridades ou mandos políticos. E se algunha vez tivésemos que escoller entre a obediencia a Deus e a obediencia ó poder político, entón xa sabemos por onde ha ir a nosa elección. E poderiamos dicir que isto vale incluso cando se trata de autoridades ou mandos relixiosos. Ningún poder civil nin relixioso pode suplantar a Deus ou a aquilo que na nosa conciencia particular consideramos que procede de Deus, ó que intimamente nos sentimos obrigados a escoitar e a seguir.
Porque Deus só hai un, tal como nolo recorda Isaías, na primeira Lectura, cando o profeta no século VI antes de Cristo puña na boca de Deus as palabras que el lle dirixía ó rei Ciro II de Persia: “Eu son o Señor e non hai outro, fóra de min non hai Deus [...] Eu son o Señor e non hai outro”.
Mais este mando ou poder de Deus non é para asoballar ou para nos converter en escravos, senón para construír fraternidade e igualdade entre todos. Un reino –tal como adoita proclamar a liturxia- de xustiza, de amor e de paz. E por iso tamén toda a nosa xusta dependencia do poder político ou relixioso non ha ter outro motivo nin outra finalidade senón colaborarmos ó ben de todos. Pois, como ben sabemos, máis alegría produce “dar” que “recibir”. 
Por iso, “dar a Deus o que é de Deus” redúcese en último termo a esta outra fórmula: “dar ó próximo, ós demais, o que eles esperan de nós”. Deus non precisa dos nosos dons. El teno xa todo. En cambio, os demais si poden precisar da nosa atención. E Deus quere que amemos ós demais como a nós mesmos. Só así daremos de verdade a Deus o que é de Deus.

* Domingo, 19 outubro 2014