Teriamos que converter a festividade da Santísima Trindade en algo fondamente íntimo, vivo e sobre todo cordial. Desde que nos iniciaron na fe cristiá sabemos teoricamente, si, de Deus como un e trino. Sabemos aquilo de que Deus é unha esencia en tres persoas. Así nolo dixeron e así o aprendemos. Mais todo semella quedar nun mundo de ideas e conceptos, de especulacións e de abstraccións, non pouco distante da nosa fe vivida, sentida e compartida cos demais.
En realidade, o feito mesmo de que teñamos unha festa especial dedicada á concienciármonos da Santísima Trindade, da súa grandeza e das súas marabillas parece sinalar cando menos o interese da Igrexa en que convertamos a fe na Trindade de Deus en algo vivo e operativo.
Temos que partir, en calquera caso, do presuposto de que Deus, o Deus infinito ou, mellor, superinfinito, é absolutamente incomprensíbel para nós. E seguirao sendo aínda que el se nos teña revelado como Pai, como Fillo e como Espírito Santo. Esta unidade e diferenza segue e seguirá a ser un misterio, por moi grande e fermosa que poida ser esta revelación. Por iso falamos do gran “misterio” da Santísima Trindade.
Aínda así, aínda que Deus sexa sempre en si mesmo misterioso, o certo é que algo grande se nos ten que revelar na súa Trindade cando el nola quixo manifestar. E maniféstanola non con palabras abstractas, senón coa súa mesma actuación ante nós.
Poderiamos dicir, de maneira moi sintética, que Deus se nos presenta no Antigo Testamento sobre todo como o Deus único, un Deus Pai, que aínda non se nos manifesta totalmente como é. Mais no Novo Testamento, coa súa manifestación no mundo en Xesús, aprendemos a ver como é concretamente a súa paternidade. Xesús maniféstanos o seu Pai como Pai seu especialísimo que o quere infinitamente.
Mais como Xesús é tamén na súa humanidade coma nós, resulta que, ó revelársenos Deus como Pai de Xesús, se nos manifesta ó tempo que el, Xesús, é o noso irmán maior e que, polo tanto, somos tamén todos nós fillos de Deus; pois Deus Pai porfillounos a nós en Xesús, o fillo único e benquerido de Deus. Así nolo anuncia Paulo cando nos di que recibimos de Deus Pai “un espírito de fillos adoptivos, grazas o cal podemos gritar: ‘Abbá’: Pai!!”.
Ata aquí, como vedes, revélasenos que Deus é alomenos “dúas” persoas, Pai e Fillo. Aínda que naturalmente isto das “persoas” divinas non hai que entendelo en simple continuidade co que somos nós como “persoas” humanas, finitas e limitadas. En calquera caso, coa paulatina revelación da Trindade de Deus váisenos comunicando tamén a nós que estamos todos chamados a ingresar misteriosamente nesa Trindade.
A revelación definitiva da Trindade divina ocorre, pois, coa vinda do Espírito Santo onda nós. Isto foi o que celebramos no anterior domingo. Por iso a Igrexa coloca sempre liturxicamente a festividade da Santísima Trindade no domingo seguinte ó de Pentecoste, é dicir, inmediatamente despois da vinda onda nós do Espírito Santo.
Con esta vinda do Espírito Santo cérrase, para dicilo dalgunha maneira, o “círculo” da revelación de Deus. Agora resulta que Deus xa non é dúas persoas, senón “tres”. Deus é un “trío” , un trío que toca tan misteriosamente ben, que non desafina ningún dos tres en tan infinita e misteriosa harmonía. En Deus hai tan marabillosa harmonía que, con seren tres as persoas, non por iso hai tres deuses, senón un único Deus.
Hai con todo aínda algo máis. Como o Espírito Santo non se marcha xa máis de onda nós, e alí onde está o Espírito Santo están tamén o Pai e o Fillo, resulta que estamos así, pola presenza en nós do Espírito Santo, unidos todos á Trindade divina.
Unha Trindade que segue a traballar arreo no medio de nós para nos facer semellantes a ela, uns e diferentes, variados e unidos, autónomos e amorosos, libres e ó mesmo tempo escravos dos demais na nosa entrega a eles. É dicir, trinos e un. O fin do mundo e da humanidade, ou sexa, o proxecto grandioso de Deus é o de chegarmos a participar todos desa misteriosa Trindade divina.
Neste sentido, deberiamos traballar tamén nós, coa forza e a graza do noso Deus trinitario, a prol dun mundo onde exista liberdade e amor, diferenza e unidade, individualidade e comuñón, á semellanza desta Trindade que hoxe estamos a celebrar.
Os grandes santos e teólogos dicían e din que sobre Deus, e de maneira especial sobre o misterio da Santísima Trindade, non podemos senón tatexar. Todos somos nisto tartamudos ou tatexos, porque o modo de ser de Deus nos supera totalmente.
Mais a verdade é que tamén as cousas máis fondas e naturais da realidade sonnos misteriosas: a nosa vida, a nosa morte, o amor, a liberdade e tantas outras cousas. Por que? Porque, á fin e ó cabo, todo e todos estamos mergullados no misterio de Deus, do Deus misterioso un e trino que o fixo todo e que está en todo. Dese Deus que se reflicte tamén moi misteriosamente na mesma vida familiar, que é sempre, en maior ou menor medida, trina e unha. Pois nela hai tamén pai e esposo, nai e esposa, fillos ou fillas, irmás ou irmáns. Unidade e diferenza, trindade e unidade. Sen algo desta unidade e variedade non pode existir o que chamamos familia. Así somos porque Deus, o Deus trinitario, é a nosa orixe, o noso modelo.
Dada esta fondura do misterio da Santísima Trindade, non é nada estraño que a Igrexa nos pida que neste día nos lembremos de xeito especial daquelas e daqueles que se dedican intensamente a “orar”, a rezar, é dicir, daquelas mulleres e homes que nos mosteiros de vida contemplativa, comunicándose co noso Deus trinitario, lle presentan tamén a El as nosas necesidades e as preocupacións todas do mundo. É o día “pro orantibus” (“a prol dos que rezan”). Oremos, pois, nós tamén polos que “oran” xa por nós.

* (22 de maio de 2016)

Pentecoste é o nome de orixe grega da festividade da vinda do Espírito Santo onda nós. Fai referencia ós “cincuenta” días de despois da Resurrección do Señor. Un número de días que, tamén aquí, non se ha entender literalmente senón de maneira simbólica. É un día emocionante, grandioso, este da vinda do Espírito Santo onda nós, para se facer presente en cada un de nós: homes e mulleres do mundo enteiro de hoxe, mais tamén de tódalas épocas anteriores e das vindeiras.
A festa de Pentecoste está en paralelismo e, ó tempo, á maneira de contrapunto coa festa da Ascensión do Señor, que celebrabamos o domingo pasado. Aledabámonos entón e dabámoslle grazas a Deus Pai polo ascenso glorioso de Xesús ós ceos despois da súa Resurrección. Coa Ascensión de Xesús estaba simbolicamente sinalado o camiño e construída a ponte, entre terra e ceo, para acadarmos así vida e felicidade definitivas.
Hoxe, nesta festa do Espírito Santo, o que ocorre non é unha vez máis un “ascenso”, unha “Ascensión”, senón un “descenso”, unha vinda onda nós do Espírito Santo. Por mediación de Xesús ascendido ós “ceos”, é dicir, ascendido a esa nova situación gloriosa de Xesús, anticipo do que será a nosa, baixa o “Espírito” de Deus onda nós. Un “Espírito” que fica xa para sempre onda nós. O Espírito de Deus veu onda nós, está con nós e estarao sempre mentres o mundo sexa mundo. A súa vinda non ten data de caducidade. Veu para se quedar. De modo que se é verdade que hai Ascensión de Xesús ós ceos, non a hai do Espírito Santo. El está no corazón mesmo de cada un de nós e da nosa comunidade cristiá e aquí quere permanecer como en casa propia.
Deste xeito, o Espírito Santo vén sendo algo así como a presenza de Deus entre nós máis alá do tempo histórico ou biográfico en que Xesús, o “Deus connosco”, estivo con nós. Precisamente por iso, é dicir, grazas á vinda do Espírito Santo, enviado onda nós por Xesús e polo Pai, podía dicir Xesús, a pesar da súa marcha, a pesar da súa “Ascensión”, que el, é dicir Xesús, “estará sempre connosco ata a fin do mundo”. E se Xesús é a imaxe, o retrato vivo de Deus Pai, o Espírito Santo é pola súa parte a presenza viva e actuante de Xesús, ascendido ós ceos, en tódalas persoas do mundo enteiro deica a fin dos tempos.
Nos Feitos dos Apóstolos, o Espírito de Deus énos presentado, na súa vinda onda nós, como o “ruído dun forte golpe de vento” que o enche todo, e como “linguas de lume” que se pousan sobre cada un dos presentes. Ocorre aquí unha transformación fonda dos apóstolos, que os fai sentirse a si mesmos como “cheos do Espírito Santo”. De tal maneira que son capaces de dárense a entender por tódolos que os escoitan. Dísenos alí que todos os comprendían perfectamente, coma se falasen na súa propia lingua, sendo así que de feito os que os escoitaban eran de moi diferentes linguas e nacións.
Tanto nos comezos do espallamento da boa nova de Xesús coma nos tempos de hoxe e de mañá o que nos fai falla a tódolos cristiáns é ese “enchérmonos do Espírito Santo”, tal como ocorreu no primeiro Pentecoste. Ese sentirmos en nós a presenza viva do Espírito Santo, que nos dá vigor e azos para o anuncio da mensaxe de Xesús con liberdade, alegría e agradecemento. Anuncio que se realiza coas palabras, aínda que mellor cos feitos, porque, á fin de contas, as primeiras sen os feitos non son máis que verbas baleiras.
De que falaban os apóstolos, transformados en si mesmos pola presenza neles do Espírito Santo? Dinnos os Feitos dos Apóstolos que falaban “das grandezas de Deus”. Eles sentían en si mesmos o “grande” que era ese Deus que se nos dera a si mesmo a nós no seu Fillo Xesús e que agora se facía presente coa forza e o poder transformador do Espírito Santo.
Por iso, é hoxe sobre todo un día no que deberiamos repetir, individual e comunitariamente, aquela petición que a “Secuencia” formula deste xeito: “Vén, Espírito divino..., Vén, hóspede desexado... Entra ata o fondo da alma, divina luz, e enriquécenos... Vén, Espírito Santo, enche o corazón dos teus fieis...”
Teriamos que concienciarnos de que este Deus que se nos comunica no Espírito Santo e que está na mesma orixe da igrexa é un Deus impetuoso, forte, como é forte un vento impetuoso capaz de derrubar carballos ou castiñeiros. Un Deus libre e que ama a liberdade. Un Deus que se comunica e que se fai comprender en calquera lingua e cultura. Un Deus que non se ata a límites, prescricións ou ritos concretos. Porque a súa grandeza (esa grandeza da que falaban os apóstolos ós alí presentes) é unha grandeza divina. Por ser tal, actúa o Espírito de Deus en nós non só coma un vento forte, senón tamén como brisa ou alento suave que nos dá paz e alegría. Así o expresaba ou simbolizaba Xesús cando no evanxeo de Xoán se nos di que, despois de darlles a paz ós seus discípulos, o Xesús resucitado “alentou sobre eles”, dicíndolles: “Recibide o Espírito Santo”.
Un “alento” que liberará os discípulos dos seus “des-alentos” e medos para anunciaren con afouteza a boa nova da Resurrección de Xesús. Espírito, pois, forte e maino, ó que lle gusta a unidade, mais tamén a diferenza de persoas, de culturas e de linguas, e polo tanto que está lonxe de estreitos dogmatismos e uniformidades. Que quere portas abertas ó mundo, tal como nolo pide hoxe en día tamén o papa Francisco, para que xentes e pobos poidan así chegar ó coñecemento das grandezas de Deus.
Sobre esta festa de Pentecoste lin hai pouco o seguinte: “Na Igrexa somos moi pouco devotos do Espírito Santo. Sen embargo, só no Espírito somos os cristiáns capaces das cousas que no noso falar e no noso obrar nos distinguen como cristiáns. Sen o Espírito nin seriamos adoradores do Pai, nin seguidores de Xesús, nin servidores dos pobres. Non seriamos nada”.
Pois ben, para convertérmonos, tal como deberiamos, en fervorosos devotos deste Espírito de Deus, mergullándonos nel e concienciándonos así da súa presenza agarimosa en nós e en cantos nos arrodean, pidámoslle a el mesmo que nos mande a súa luz, utilizando as palabras do comezo da “Secuencia” deste día. TODOS: “Vén, Espírito divino, manda a túa luz do ceo”.

*  (15 de maio de 2016)

A grandiosa festa da Ascensión do Señor abrangue mensaxes e ideas fondas e sublimes. Nela, neste Cristo do que se nos di que “ascende” ó ceo, vén construírse en certo modo a ponte airosa, ben asentada e segura, entre o ceo e a terra, entre a divindade e a humanidade, entre o noso destino e o de Deus mesmo. Con Xesús, irmán noso e fillo de Deus que ascende ós ceos, a humanidade acada a salvación definitiva. Nela estamos incluídos todos nós xunto coas xeracións pasadas, presentes e vindeiras.
Naturalmente as palabras “ceo” e “terra” hai que entendelas de maneira simbólica, non física ou astronómica. Ben sabemos que o ceo de Deus está en tódalas partes, e de maneira especial en todas e cada unha das persoas que o queren. Todos e cada un de nós somos así en realidade “templos” de Deus. Dicir polo tanto, como fai Lucas, que Xesús ascendeu ós ceos quere dicir que el, trala súa vida, morte e resurrección, acadou a plenitude da súa unión con Deus Pai. Non debemos tomar polo tanto ó pé da letra o relato de Lucas, como se o ceo fose un lugar que estivese un pouco máis arriba ou moito máis arriba das nubes que nos traen a chuvia. É só unha maneira de expresar o grandioso destino de Xesús e de todos nós se somos verdadeiros seguidores de Xesús.
A Ascensión do Señor significa que, posto que Xesús é o Fillo de Deus encarnado ou humanizado, a terra e a humanidade toda están e estarán sempre presentes ante o mesmo Deus para sempre, por toda unha eternidade. Pois Xesús, o Fillo de Deus, é e será tamén para sempre un de nós. Xesús é o “Emmanuel”, é dicir, o “Deus connosco”. Por iso, en certo modo, tamén nós poderiamos chamarnos a nós mesmos “nós con Deus”, igual que Xesús é “Deus connosco”. En Xesús humanidade e divindade están e estarán sempre estreitamente unidas. En consecuencia, tanto nós estamos con el coma el con nós.
Amósanos así a Ascensión cal é tamén o noso “camiño”, un camiño “ascendente”. Xesús dixera de si mesmo que el non só é a Verdade e a Vida, senón tamén o “Camiño”. Un camiño que todos estamos chamados e convidados a percorrer. Nunha peregrinaxe na que non nos fallarán as forzas do seu Espírito, do Espírito Santo que Xesús nos promete tamén hoxe: “Heivos mandar o don prometido por meu Pai”.
Trátase dunha peregrinaxe, dunha “ascensión”, que non realizamos en solitario. Unha peregrinaxe faise máis doada e alegre cando un vai con outros que o acompañan, que lle dan azos e que lle fornecen canta axuda precisa. Os que cremos en Cristo non cremos nel de maneira individual, desligados da crenza dos demais. Formamos xuntos un pobo ou, na linguaxe de Paulo, un corpo con diversos membros. Xesús vai sempre diante de nós, dirixíndonos, animándonos e dándonos forzas.
Na súa carta ós Efesios fálanos efectivamente hoxe Paulo de que Cristo resucitado e ascendido ós ceos é a “cabeza” da Igrexa. Deus Pai −dinos Paulo− é quen someteu todo a Xesús e quen “o puxo por riba de todo como cabeza da Igrexa, que é o seu corpo”. Nós somos, polo tanto, membros deste corpo misterioso que ten en Xesús a súa “cabeza” que o dirixe e estimula. Xesús coida así de tódolos membros do seu corpo místico, no que estamos incluídos nós.
Unha cabeza sen o seu corpo non ten sentido ningún. Sería unha cabeza morta, sen vida. O corpo, separado dela, sería tamén un corpo morto, a punto de se corromper e desaparecer. Por iso a plenitude de Xesús como cabeza do seu corpo só pode ser tal se como cabeza ten un corpo unido a ela e vivificado por ela. Ascensión de Xesús significa, polo tanto, que, se el como cabeza do seu corpo místico xa ascendeu, esa ascensión non será plena ou perfecta mentres non realicemos tamén nós esa mesma “ascensión” de Xesús e con el.
Estamos así todos chamados e convidados a realizar un esforzo común, ben unidos á nosa cabeza, cara a unha meta grandiosa e fermosa, que ninguén no fondo pode deixar de apetecer. Porque quen non quere vivir sempre?, quen non busca a verdade total?, quen non quere acertar co camiño que o leve a unha meta de felicidade sen termo? Pois ben, todo isto só o podemos acadar manténdonos ben unidos á nosa cabeza.
Estes desexos son, por outra banda, comúns a tódalas persoas. Ninguén carece deles. Por iso, así como a cabeza ten que estar unida ó resto do corpo para que haxa vida e se poida falar dun corpo ou dunha persoa viva, así tamén é o corpo un conxunto unido de membros e de órganos diversos. Cada unha das partes do corpo depende das outras. Do mesmo xeito formamos tamén entre todos un fermoso corpo, o corpo místico de Cristo, cabeza nosa, que nos salva e dá vida. De modo que as mans ou os pés dese corpo non se poden considerar verdadeiramente salvados se só son eles os que se salvan. Desa maneira o corpo deixaría de ser un verdadeiro corpo. Sería algo deforme ou monstruoso.
Ascensión do Señor quere dicir tamén, por tanto, que só podemos “ascender”, unidos á nosa cabeza Cristo, se nos mantemos unidos non só coa nosa cabeza senón tamén cos demais membros deste misterioso corpo de Cristo. E estes outros membros do corpo místico de Cristo son tódalas persoas do mundo, de calquera cultura, relixión, lingua ou clase social que sexan.
Finalmente, coa Ascensión de Xesús, que vén sendo o cumio da súa Resurrección, estamos consecuentemente chamados todos a agradecer a grandeza de Deus Pai e dos seus proxectos sobre nós. Paulo fálanos hoxe de que deberiamos abrir os ollos para intentar comprender “o vigor da potencia e da forza” de Deus Pai en relación con nós.
Como se nos amosa este “vigor”? Paulo explícanolo sinteticamente ó nos dicir que Deus Pai exerceu o seu vigor e a súa forza “resucitando a Cristo de entre os mortos e sentándoo á súa dereita nos ceos, por riba de todo principado e potestade, de toda virtude e dominación, e por riba de todo título de honra recoñecido neste mundo e tamén no vindeiro”.
* (8 de maio de 2016)

Curto tamén é o texto do evanxeo de Xoán que hoxe se nos ofrece para a nosa consideración e para profundarmos nel. Tal como ocorría no anterior domingo. Breve en palabras, pero moi denso e amplo na súa transcendencia, porque apunta a algo decididamente central na mensaxe do evanxeo: o amor.
Xesús atópase en momentos de íntima confidencia cos seus discípulos cando lle quedan poucas horas de vida e de conversa con eles. Momentos dramáticos tamén porque algún dos seus decidira xa no seu corazón entregalo ás autoridades relixiosas e políticas para que acabasen con el.
En momentos coma estes é cando se comunican e transmiten as recomendacións máis esenciais. Os que permanecen vivos, os herdeiros coma quen di, non poderán esquecelas.
A derradeira, e polo tanto a máis importante, recomendación de Xesús é moi emotiva e tan doada de entender como difícil de levar á práctica. Acabámola de escoitar: “Meus fillos: só un pouquiño estarei convosco. Douvos un mandamento novo: amádevos uns a outros. Como eu vos amei, amádevos tamén entre vós”.
Sen dúbida, trátase dunha verdadeira síntese de todo o evanxeo: da ensinanza e da práctica continua de Xesús ata este intre e nas poucas horas que lle restan de vida. No fondo, Xesús non ensinou nin practicou outra cousa máis ca iso: o amor, a entrega sen reserva ós demais ata dar el mesmo a súa vida por todos.
Mais trátase verdadeiramente dun mandamento novo? Coido que algunha vez aludín a unha das normas ou mandados do Antigo Testamento, concretamente do libro do Levítico. Entre esas normas que, segundo o Levítico, Deus lle dá a Moisés, en relación co modo de comportárense as persoas que Moisés ten ó seu cargo, aparece esta: “Non terás odio no corazón ó teu irmán [...[ Non te vingarás nin lles terás xenreira ós teus veciños. Amarás o teu próximo coma a ti mesmo” (Lev 19, 18). De feito, Xesús recorre moitas veces a este mandado (“Amarás o teu próximo coma a ti mesmo”) sobre todo nas súas discusións cos doutos do xudaísmo do seu tempo. A xente entendía bastante ben que se Deus é bo con todos, non podemos pola nosa parte sermos malos os uns cos outros. No Antigo Testamento tíñase, pois, clara conciencia, da bondade e da paternidade de Deus en relación co seu pobo. Era lóxico, pois, que o senso de mutua fraternidade entre todos se fose asentando cada vez máis neles.
Pero Xesús quere ir máis alá destes bos sentimentos do Antigo Testamento. Sabemos daquela pregunta que lle fai unha vez un letrado a Xesús sobre cal é o “primeiro” mandamento da lei. Xesús responderalle utilizando as mesmas palabras do libro do Deuteronomio (6, 4-5): “O primeiro é: Escoita, Israel: O Señor, noso Deus, é o único Señor. Amarás o Señor, teu Deus, con todo o teu corazón, con toda a túa alma, con toda a túa mente e con toda a túa forza”. Con isto a pregunta quedaba perfectamente respondida. Mais Xesús vai engadir a isto (e sen que o letrado llo preguntara) algo decisivo ó colocar dalgunha maneira o chamado segundo mandamento ó mesmo nivel có primeiro: “O segundo é este: Amarás o teu próximo como a ti mesmo. Non hai mandamento máis importante ca estes”.
Xesús tiña boas razóns para engadir iso, porque no Antigo Testamento estes dous mandamentos estaban en certo modo pouco relacionados entre si. Do primeiro falábase no Deuteronomio e do segundo no Levítico (19, 18), mesturado este último ademais con outras diversas normas cúlticas e morais. O que fai Xesús coa súa resposta ó letrado é darlle ó segundo mandamento, é dicir, ó amor ó próximo unha dignidade en certo modo divina. De modo que amar ó próximo vén sendo para Xesús practicamente o mesmo que amar a Deus.
Agora ben, o que fai Xesús agora, nestes derradeiros momentos de intimidade cos seus discípulos, é subir aínda máis o listón da importancia e da esixencia do amor ó próximo. Por iso poderá indicar Xesús con toda razón que o seu mandamento do amor ó próximo é verdadeiramente “novo”. Por que? Moi sinxelo. A medida do amor ó próximo no Antigo Testamento era “un mesmo”: “Amarás o teu próximo como a ti mesmo”. A medida do amor que anuncia agora Xesús é moito máis elevada e, polo tanto, decididamente “nova”: Amarás o teu próximo “como eu vos amei”. Cómo amou Xesús? Ben o sabemos, polo menos teoricamente. Amou os demais máis que a si mesmo. Amou totalmente, entregando a súa vida, é dicir, a si mesmo, pola salvación e liberación de todos. A medida do seu amor non é polo tanto el mesmo (“como a ti mesmo”), porque se esa fose a medida do seu amor, non poría en xogo a súa vida e non a daría polos demais.
A actitude de Xesús ten un certo parecido á de esas boas e xenerosas persoas que se lanzan de súpeto a un mar embravecido para libraren da morte a unha persoa en perigo de afogarse. Mais iso practicado non unha ou dúas veces e case sen pensar, senón ó longo de toda unha vida e de maneira consciente e consecuente ata a propia morte.
Esta é, pois, a medida á que Xesús nos convida e que fará que xurdan ese “ceo” e “terra” tamén “novos” dos que nos fala hoxe o libro da Apocalipse da 2ª Lectura.
Hai ademais unha importante advertencia. Non nos enganemos. Só se procedemos así, seremos considerados como verdadeiros discípulos de Xesús. Ese ha ser, pois, o noso sinal distintivo, para dese xeito termos capacidade de atraer a outros ó camiño de Xesús. “Nisto coñecerán todos que sodes os meus discípulos: se vos tedes amor uns a outros”. Os cristiáns non podemos, en consecuencia, contentarnos con dicir simplemente que o somos, é dicir, que somos cristiáns. Pois se o amor -e un amor coma o de Xesús- non se converte en motor das nosas vidas e da nosa relación con todos non seremos en realidade verdadeiramente cristiáns.
Tarefa nada doada, mais que nos salvará e que nos liberará a nós e a cantos se encontren con nós.

* (24 abril 2016)

Dado que o texto do evanxeo é curto, imos tamén nós acompañalo sendo algo máis breves. Porque o importante non é falar ou escoitar moito, senón o moito entretérmonos na oración con Deus, Noso Pai, en moito orarmos como facía Xesús e en moito estarmos atentos ás necesidades dos demais, como facía tamén Xesús.
Xesús comía e bebía, máis que dos alimentos e das fontes ou pozos deste mundo, desa inesgotábel riqueza e fonte de vida que era e segue e seguirá a ser Deus, Pai seu e noso tamén. Xesús oraba, falaba, moito con seu Pai. Como de día moitas veces non podía facelo polas multitudes que anceiaban escoitar a súa palabra, facíao de noite. Deus é desde sempre, e tamén para Xesús, esa marabillosa realidade persoal, plena e infinita, que en si mesma é vida e que enche de variadísima vida a realidade toda que temos diante e da que formamos parte, aínda que a descoñezamos nas súas íntimas fonduras e inmensidades. Xesús é totalmente incomprensible sen atender a este Deus Pai que o converte no seu Fillo predilecto. E se Deus Pai o quere tanto é porque o encheu tamén a el da súa mesma plenitude de vida.
Por iso Xesús podía dicir de si mesmo: “Eu son a Vida”. E se Xesús se define a si mesmo como “Vida”, cómo vai poder el darnos a nós outra cousa máis ca vida? É case incríbel como se puido desfigurar tantas veces a mensaxe de Xesús coma se fose unha mensaxe de febleza ou debilidade, de indixencia e de morte. A mensaxe de Xesús é todo o contrario. Xesús non ten que ver nada coa morte, pois el é a mesma Vida.
Xoán dínolo ben claro hoxe ó presentarnos a Xesús como bo pastor que coñece as súas ovellas, é dicir, o pobo todo que o segue como rabaño feliz de se sentir ben acompañado e dirixido por el. “Eu –así soan as palabras que Xoán pon en boca de Xesús- eu doulles vida eterna”. Son expresións de moita relevancia e fondura, que teñen que ver cunha necesidade básica de todos nós. Como xa tantas veces vos teño comentado, ¿hai alguén que non queira vivir e vivir sempre, vivir eternamente? Ninguén. Se lamentabelmente nas noticias que lemos ou oímos, máis dunha vez sentimos que nos bate forte o corazón ó lermos ou oírmos que alguén se quitou a vida por algún tipo de problema que o afectaba moi duramente, podemos estar ben seguros de que estes irmáns nosos non fixeron tal cousa porque non quixesen vivir. Todo o contrario, pois o impulso de vida déunolo Deus mesmo e a iso non somos nós capaces de renunciar en circunstancias normais. O que pasa é que os problemas da vida, que non necesariamente eles mesmos senón quizais máis ben outros lles crearon, poden chegar a facer crer ou convencer a un de que a propia vida non ten sentido nin futuro. E sen ningunha esperanza de vida nin de futuro é imposíbel querer seguir vivindo. Aínda que pareza contraditorio, abandonan a vida porque a queren precisamente con toda a alma mais senten que tódalas portas para acadar vivir se lles pechan.
De todo isto temos que deducir que, se como cristiáns cremos que Deus nos deu a todos vida e en Xesús e por medio del nola deu tamén como “vida eterna”, entón temos que loitar de tódalas formas posíbeis -cada un da forma que o Espírito lle inspire- para que esta vida que recibimos non sexa só a miña, senón a de todos. Porque a mensaxe de Xesús non está só dirixida só a unha ou dúas ovellas, utilizando a linguaxe pastoril e rural de Xesús, senón a todo o rabaño, é dicir, a todo o pobo de Deus, a todo o mundo. Por iso nada do que ocorre fóra da pel do meu corpo me pode ser indiferente. Todo e todos deben interesarme e afectarme. Tanto máis canto que a vida dos demais é algo que ten que ver tamén coa miña, pois a vida é un agasallo común de Deus para todos e ninguén pode considerar como algo exclusivo seu a vida que Deus concedeu para todos.
Volvendo ó que nos di Xoán. Tan grande e tan divina é a vida que Xesús recibiu do seu Pai (e lembremos que os pais son precisamente os que dan a vida) que o mesmo Xoán pon unha vez máis aquí na boca de Xesús estas outras palabras: “Meu Pai e mais eu somos un”. Palabras que aluden ó misterio da persoa de Xesús, tan intima e profundamente unida ó misterio de seu Pai Deus.
Mais isto significa tamén que traballando nós pola dignificación e pola vida de tódalas persoas -e de maneira especial a prol daqueles que se senten ameazados na súa vida e na súa dignidade- estamos ó tempo a traballar pola divinización do mundo. Esa é, en definitiva, a meta, o fin da aparición entre nós de Xesús, no que Deus, a humanidade e o mundo formamos xa en realidade e tamén en proxecto unha misteriosa e inconcibíbel unidade. Estamos, si, chamados todos en Xesús e por medio de Xesús, o Deus humanizado, a sermos moi humanos. Mais ese é tamén o único camiño para facérmonos moi divinos, á imaxe de Xesús que era “un” co Pai.
Por iso nos fala Xoán tamén, na 2ª Lectura, da plenitude da nova vida que se nos abrirá trala nosa morte particular. Daquela non teremos xa “máis fame nin sede”, porque a nosa vida estará entón unida á de Deus mesmo, que é a mesma fonte de vida e de plenitude.

* (17 de abril 2016)

Quero comezar agradecendo a agarimosa asistencia de todos a este acto e, de maneira especial, ós que quixestes acompañarme nesta mesa, todos bos amigos meus, dende o máis alto ata o que crea que é o máis baixo, facendo polo tanto uso da vosa amizade para enxalzar o escrito do que hoxe nos ocupamos. Moitas grazas, pois.
Semella que os libros non teñen boa prensa hoxe en día. Editoriais e libreiros quéixanse, e non sen razón, de que a xente non le. Dise incluso que os libros non valen nin para os queimar porque “os libros arden mal”, tal como reza un dos títulos de Manuel Rivas, a quen tiven o honor de presentar nun acto público hai só dez días. Hai algo máis de tempo lin unha entrevista que lle fixeron ó político andaluz Julio Anguita e nunha das súas respostas facía o seguinte comentario: “España é un país que se pon diante dun touro, mais ve un libro e sae correndo”... En fin, benqueridos amigas e amigos, como nós vivimos nas periferias da península, podemos quizais deixar de lle dar razón a Anguita e aturar uns minutos á beira do libro que estamos a presentar.
En calquera caso, pódese dicir que é nos nosos tempos case un pequeno milagre calquera presentación dun libro. No meu caso este milagre de hoxe débese, en primeiro lugar, ós esforzos e á xenerosidade dun editor e promotor de tantos proxectos culturais na nosa terra como Bieito Ledo. A el, pois, moitas grazas polo seu taumatúrxico poder. Arroupárame tamén el aquí na Estrada na presentación do libro A rapa das bestas de Sabucedo. Historia e antropoloxía dunha tradición, editado pola súa editorial hai case 24 anos (como corre o tempo!), o día 8 de xullo de 1992. Débolle ademais a el algo tan importante nun libro como é o título mesmo do libro de hoxe, “Galicia. Raíces e compromiso”. Un título que lle acae certamente moi ben. En principio pensara eu noutro: “Galicia como herdo e tarefa”. Mais era un título que o asemellaba algo de máis a outro dunha publicación de Valentín Paz Andrade que leva como título “Galicia como tarea”. Quizais (é só un dicir) esa miña primeira e provisional querenza respecto do título “Galicia como herdo e tarefa” se debese, de maneira subterránea ou subconsciente (claro!), á estreita relación política e humana que tivo dende o ano 1931 un meu tío galeguista e estradense, Xosé Manuel Cabada Vázquez, con Paz Andrade pola súa común pertenza ó “Grupo Autonomista Galego” de Vigo, primeiro, e pouco despois ó Partido Galeguista, do que ámbolos dous foron cofundadores.
A Bieito Ledo débolle ademais algo moi importante nun libro como é o seu prologuista. Pois foi tamén el quen me propuxo o nome de Xosé Luís Méndez Ferrín para tal mester, cousa que naturalmente aceptei encantado mais algo incrédulo. A miña sorpresa acrecentouse ó máximo cando puiden ler despois os eloxios que, para min alomenos inmerecidamente, lle tributaba a este escrito. Obviamente, non fai falla facer aquí loa algunha de Méndez Ferrín por ser el ben coñecido por todos. Moitas grazas, pois, a el, a Xosé Luís.
Por outra parte, o artístico e fermoso deseño en viva cor da portada debémosllo ó ben coñecido pintor Antón Pulido. Quérollo agradecer tamén moito. O libro quedou así, grazas a Antón, ben campado, para que lectoras eu lectores por Galicia adiante poidan sacalo a bailar seducidos pola súa beleza.
Que podería dicirvos eu sobre o meu propio labor neste libro? Pois pouca cousa. Tendo en conta sobre todo que á fin e ó cabo para algúns isto de escribir non leva consigo traballo ningún. Conservo viva aínda na lembranza unha caricatura de hai anos do sabio Mingote que tiven durante moito tempo espetada cun alfinete nun dos andeis onde repousaban os meus libros en Madrid. Ata que a cor das letras e do debuxo foi esmorecendo. A caricatura viña ser esta. Un escritor amósalle nunha libraría o seu recente libro a unha persoa coa que se atopa e dille: “Este libro significa o meu labor dun ano”. Ó que lle responde con atrevida presteza o seu sisudo interlocutor deste xeito: “Pero é que estivo vostede un ano enteiro sen traballar?”.
Nestas estamos, pois. Aínda que hai que recoñecer tamén que o que se fai con gusto non cansa tanto coma cando se está a desgusto. Certamente, non estiven a desgusto neste traballo. Para min alomenos o desgusto sería, máis ben, non poder intentar aclararme sobre algo que interiormente me estaba a remover dende hai tempo. Esta preocupación concentróuseme en min no que constitúe a cerna mesma do tema do libro e que queda condensado nese título: “Galicia. Raíces e compromiso”.
Pretendín, efectivamente, aclararme en certa medida sobre algo, fondo e intenso, que rebulía no interior de min mesmo, mais que non acababa de se reflectir axeitadamente nin en min nin en boa parte daqueles cos que convivía. Nin no modo de pensar nin nos xeitos de procedermos.
O resultado, dito de maneira sintética, é que estaba ou estabamos vivindo desde esquemas mentais e de comportamento que outros, alleos ós nosos intereses e á nosa propia cultura, inocularan historicamente en nós. Cumpría pois, en consecuencia, desvelar, clarificar, analizar, pór ó descuberto tal situación. E, ademais, de maneira proporcionada ó esquecemento sobre nós mesmos que outros induciran ou provocaran en nós. Dito aínda de maneira máis concreta. Era necesario que nos contásemos a nós mesmos a nosa propia historia e que deixásemos de nos guiar pola historia que outros argallaron e en certo modo continúan aínda a argallar, dunha ou doutra forma, para o noso propio consumo.
E cando aquí falo de “historia” non me refiro só ó que normalmente entendemos por tal cousa, senón sobre todo ós efectos que tal historia e os seus relatos foron producindo en nós, no seo da sociedade galega e dos individuos particulares, e que pesan aínda sobre nós. Trátase do efecto ou resultado ó que en definitiva se refería tamén no fondo Rosalía cando en Follas Novas dicía que se sentía “estranxeira na súa patria”.
Era preciso, pois, pensar e analizar tamén os modos de sermos e procedermos. Aquilo que os antropólogos culturais ou sociais denominan a “cultura” dun determinado grupo social ou país e que non se identifica sen máis co grao de saberes simplemente técnicos ou científicos dos que un conxunto humano poida dispoñer. Trátase daquela “cultura” que proporciona cohesión e mutuo entendemento ós que dela participan, que os diferencia dos que participan doutra cultura distinta e que ten a súa manifestación máis evidente na propia lingua.
Deste modo quedan sintetizadas as tres grandes partes nas que se distribúen as análises e as reflexións que estruturan a armazón do libro: “Cultura”, “lingua” e “país”. Evidentemente, non se trata de asuntos mutuamente independentes, pois cada un deles depende dos outros dous e ó mesmo tempo posibilítaos e poténciaos.
En certo modo este escrito, aínda que cun formato excesivo para tales efectos, querería ser en realidade como unha especie de vademécum ou guía práctica para orientármonos os galegos neste complicado mundo noso. Por exemplo, e falando máis concretamente, a historia, máis ou menos violenta sempre, fixo que nacésemos e vivísemos nun país no que, ademais da propia lingua, existise e se movese outra que interfire de feito coa nosa, chegando case, pese á súa procedencia foránea, a converter a nosa en subordinada a ela. En boa parte, o maior ou menor uso da lingua de noso vén sendo en realidade algo así coma un termómetro bastante fiábel da maior ou menor confianza que temos en nós mesmos.
Os percorridos históricos, as anécdotas, as análises, as reflexións, as críticas, etc., por moi sinteticamente que todo iso reciba forma no libro, camiñan intencionadamente cara a unha meta concreta. A de acadar conciencia, tanto individual coma social e política, de nós mesmos. Na actualidade non son poucos os que apuntan a que se bota en falta aínda entre nós a necesaria conciencia de nós mesmos. Mais esta non se chega a adquirir se un prefire vivir alleo ó coñecemento de si mesmo e daqueles cos que convive. Aínda que disto, por outra banda, non é sempre un mesmo necesariamente responsábel, pois é esa mesma situación de alleamento ou dependencia a que obstaculiza de mil xeitos sutís calquera cuestionamento contrario.
Vai facer neste mes de abril catro anos que morreu en Vigo un sobranceiro intelectual galeguista e comprometido activista cultural chamado Xaime Isla Couto. Os seus pais naceran nestas terras estradenses. Así o deixou escrito o seu fillo Xaime: “Meu pai naceu na casoupa máis pobre da aldea, ao pé do pazo de Oca, e miña nai en Arnois”. Pois ben, hai agora quince anos, nun breve discurso seu na Universidade de Santiago, propuña el para o noso país estas tres tarefas: “Repensar Galicia, proxectar Galicia, facer Galicia”. De modo que pensar ou tomar conciencia e actuar, “facer”. Algo moi semellante, como vedes, ó que reza o título do libro: “Galicia. Raíces e compromiso”. É dicir, tomar conciencia das propias raíces que dan vida á nosa existencia como galegos e proceder en consecuencia, é dicir, “comprometernos”, “compromiso”, cun país, cunha cultura, cunha lingua que precisan dos nosos esforzos para a súa conservación e florecemento.
Pola miña parte, non quixen con este libriño senón contribuír, en grao mínimo e á miña cativa maneira, a iso. Moitas grazas a todos pola vosa atenta e benévola compañía!


*(A Estrada, 15 de abril de 2016)

Grazas moitas, Isa, por me teres concedido o inmerecido honor de presentar a Manuel Rivas. Porque, en realidade, coa súa presenza aquí hónranos el a todos nós. Moitas grazas, pois, Manuel, por te dignares estar hoxe connosco. Esperamos que tamén ti o pases ben, pois nós si que o pasaremos moi ben contigo. A vida constrúese con agasallos e este de hoxe é un dos grandes ó que un pode aspirar.
Quen é Manuel Rivas? Nos nosos electrónicos tempos case ninguén é descoñecido para ninguén. Pulsamos unha pequena tecla e alí se descobre todo ou case todo sobre alguén. Polo tanto, semella que case non precisamos de presentación. As persoas, porén, somos todas no fondo un pequeno misterio. Non resulta cousa doada mergullarnos nese vedado interior de cadaquén. Incluso un mesmo non sabe todo sobre si mesmo.
Por iso voulle contar a Manuel Rivas quen vén sendo el para min, pois el non ten por que sabelo nin, se a caso, lembralo. Ó tempo, e como de paso, comunícovos tamén a vós, os que viñestes a este acto, algo sobre o noso grande escritor.
Hai xa algúns anos puiden saudar persoalmente a Manuel Rivas cando veu á Rapa das Bestas de Sabucedo, a miña aldea natal, e subiu comigo e con outros moitos ó alto dos montes na procura de bestas para baixalas ata o curro, aproveitando el tamén a ocasión para encher os seus pulmóns das forzas telúricas do noso país, esas que moven e conmoven a súa pluma. E tiven o pracer de agasallalo entón tamén cun libriño que trataba xustamente sobre esa coñecida festa nosa.
Outra vez foi en Madrid, aínda que o encontro ocorreu a una certa distancia física. Eramos milleiros de persoas os que alí nos manifestabamos o 23 de febreiro do 2003, clamando “Nunca máis”!, e reclamando e protestando contra a desfeita do “Prestige”, que enzoufara de chapapote as nosas praias galegas. Na madrileña Porta do Sol non podía faltar Manuel Rivas. Sobre o palco alí instalado dicía el, no manifesto final daquela clamorosa manifestación, cousas coma estas: “Aquí está o mar. El é o primeiro manifestante desta marea humana... Non somos un país de servos”.
Porque, amigas e amigos, se por algo cómpre loitar na vida é pola liberdade, por esa liberdade que xera dignidade. Pola liberdade a tódolos niveis, social, político ou individual. Quen hoxe está connosco aquí é e pretende ser un home libre. Por iso é, ó mesmo tempo, moitas cousas: escritor polivalente (poeta, xornalista, novelista, ensaísta, etc.), patriota e comprometido coas cousas e as causas nobres, home do seu e do noso tempo e, ó tempo, auscultador dos tempos idos, das nosas tradicións, da nosa ubérrima nai natureza.
Por todo isto e por outras cousas máis que o acompañan -como o seu fino, humano e humorístico xeito de escribir- non é nada estraño que sexa un dos escritores más lidos e premiados do noso país.
Manuel Rivas no é só un profesional das palabras. El sabe ademais agarimalas e quentalas coa súa propia riqueza interior. Un vello artigo seu que publicou no xornal “El País” hai vinte anos, cando un desalmado matou nos montes de Sabucedo un famoso garañón dunha das greas de bestas, chamado “O Neghro”, comezaba así. Traduzo ó galego o texto de M. Rivas:
“A pedra máis querida da ourivería galega é o acibeche, que se ofrece engarzado en prata. Así era O Neghro. Puro acibeche. E tiña tamén O Neghro unha estrela de pel branca na fronte. A derradeira vez que foi visto relucía no alto da montaña, pulido polo sol de inverno, coma un soño mouro. Era o garañón máis célebre, o rei dos cabalos que se crían salvaxes en Galicia”.
Benquerido Manuel Rivas, cando quero deixar voar ou fecundar a miña imaxinación, case sempre boto man dalgúns dos teus libros. Nestes cinco anos que levo en Vigo lin estes catro escritos teus: “Todo é silencio” (2010), “O máis estraño” (2011), “As voces baixas” (2012) e “O último día de Terranova” (2015). Non son moitos, claro, mais sabes ben que da dozura do mel tampouco se pode abusar.
Teño agora a intención de me facer con outro libro teu que leva como título “A boca da terra”, pois lin nalgún lado que publicas nel un fermoso poema que leva como título “Sabucedo” e ese é xustamente o meu recuncho natal. E ti, claro, coñécelo ben tamén.
Xa ves. Seguiremos xuntos, irmandados na palabra, esa grácil e misteriosa bolboreta que busca sempre a luz e non coñece fronteiras.
MOITAS GRAZAS por vires onda nós. Benvido sexas!

*Colexio Apóstolo Santiago, Vigo (5 de abril de 2016)

O episodio relacionado con Tomé cóntao só Xoán entre os evanxelistas. Pero é que, ademais, o mesmo Xoán nos di que houbo “moitos outros signos” que fixo Xesús entre os seus discípulos, despois de resucitado, que el mesmo non nos conta. De modo que eses moitos signos, que para un xornalista dos nosos días terían un enorme interese, a Xoán non lle parece doer moito non contalos todos.
Xoán e con el os demais apóstolos e discípulos de Xesús saben que o importante e decisivo é o encontro con Xesús. Co Xesús de antes e de despois da resurrección. E para encontrármonos con Xesús e adherírmonos a el abonda cun par de experiencias fondas e íntimas con el. Os evanxelistas non son xornalistas, senón transmisores de fondas e inesquecíbeis experiencias que eles mesmos tiveron con Xesús.
Por iso Xoán, pensando seguramente nas persoas que non participamos inmediata e directamente nesas experiencias, preséntanos a escena de Tomé. A min Tomé lémbrame un pouco, aínda que sexa como digo só un pouco, a parábola maxistral de Xesús do fillo pródigo (ou, segundo comentabamos, do “Pai misericordioso”). Xesús fálanos nesa parábola da bondade a toda proba de Deus, Pai seu e Pai noso tamén. Cando volve o seu fillo despois de moito esperalo, seu pai apértao con agarimo sen rifarlle nin botarlle en cara a súa mala conduta. Agora é Xesús quen se comporta, no mesmo senso, amorosamente condescendente co seu apóstolo. Acepta sen reparos as condicións que Tomé puxera para crer nel: ver directamente as furas dos cravos nas súas mans e comprobar amodo e directamente que el era verdadeiramente o mesmo Xesús co que convivira e non unha pantasma.
Os encontros con Deus están sempre cheos de paz, de alegría, de perdón xeneroso e de xestos moi humanos. É esta atmosfera a que Xoán crea no seu relato da aparición de Xesús no medio dos seus apóstolos, cando eles estaban cheos de medo e de precaucións trala morte ignominiosa do seu Mestre.
O primeiro saúdo de Xesús quere xa romper con medos, posibles acusacións mutuas ou desencontros no seo do grupo dos apóstolos. “Paz convosco”. Tamén no seu encontro posterior oito días despois, xa con Tomé entre eles, repetirá Xesús o mesmo saúdo: “Paz convosco”. Xesús aporta sempre paz, consolo e moitos azos para vivir, pois El mesmo é a Vida. Dálles, ademais, o mellor que lles pode dar: o Espírito Santo. “Recibide o Espírito Santo”. É dicir, el mesmo, Xesús, máis alá da súa concreta experiencia humana, histórica e corporal.
Así se foi formando a súa Igrexa ata nós, aínda que fose a través de moitas deficiencias históricas da mesma Igrexa. Por iso certos xestos, actitudes ou palabras do bispo de Roma, Francisco, nos chaman tanto a atención. Por que? Porque quizais nos queren facer máis directamente presente o modo como se comportaba Xesús coa xente coa que convivía no seu tempo.
Que lle ocorreu a Tomé para pasar tan rapidamente dunha actitude de autodefensa fronte ós seus compañeiros crentes á outra na que el mesmo se derruba ante o Xesús que lle permite a Tomé que realice con el as probas que considere máis axeitadas?
A resposta a esta pregunta coido que é importante porque nos afecta tamén a nós, que loitamos moitas veces entre a nosa crenza a as ameazas ou dúbidas que se lle presentan á nosa propia crenza.
Coido que canto máis pensemos e aceptemos a grandeza de Deus a tódolos niveis, tanto máis doado nos será crer nel. Porque as cousas de Deus son sempre grandiosas, inimaxinábeis. Tanto en poder como en bondade. El non é unha persoa máis coa que nos encontramos na vida, por moito que a poidamos estimar ou apreciar. El é absolutamente infinito en todo. Por iso o grande misterio das cousas feitas por el, da materia, da vida, do noso interior e de mil outras realidades máis que nos admiran. É misterioso o nacer, o vivir, o morrer e, por suposto, tamén o resucitar.
Tomé fixo a experiencia do Xesús resucitado e con esa experiencia fixo tamén a experiencia de que el tamén vai poder resucitar. Isto enche a súa alma de alegría, de confianza e de fonda paz. Tódalas probas que Tomé tiña pensado realizar co Xesús supostamente resucitado caen por terra como xoguetes de rapaces pequenos ante a grandeza que se lle presenta directamente diante del: a presenza dun Xesús poderoso e bondadoso. Poderoso, porque é xa señor da morte, vencida por el, e entrañablemente bondadoso porque ten a condescendencia de se ocupar de Tomé e dos seus problemas coma se non existise no mundo ningún outro do que Xesús se houbese de ocupar. Por iso, Tomé non podía dicir máis có que dixo: “Meu Señor e meu Deus!!”.
Para rematar. A bondade e o amor fan milagres. Entre eles o milagre de resucitar. Un irmán meu, tamén xesuíta, que leva moitos anos en Brasil, mandoume con motivo das festas pascuais unha viñeta pintada por el na que aparecen dous personaxes. Na viñeta aparecen os dous personaxes como flotando sobre os nubeiros do ceo. Un, a modo de xornalista e co micrófono na man, pregúntalle ó outro, que é representa a Xesús resucitado: “Vostede estaba morto. ¿Como conseguiu resucitar?”. E Xesús responde deste xeito: “É que o amor non morre. Foi el quen me resucitou”...
Verdadeiramente o amor non morre. E se Deus, o Deus Pai noso e de Xesús, é Amor (tal como se nos di na primeira carta de Xoán), temos entón aí a clave de por que Xesús resucitou e de por que tamén nós resucitaremos con el. Xa o dicía o famoso pensador francés Gabriel Marcel: “amar a unha persoa é dicirlle ‘ti, ti non morrerás endexamais’”.
Por iso digámoslle tamén nós agradecidos a este Deus Pai e Deus Fillo que nos aman e que polo tanto nos han resucitar as palabras de Tomé: “Meu Señor e meu Deus!”.
* (3 de abril de 2016)

Os textos litúrxicos, próximos xa á Semana Santa, seguen a facer algo semellante ó que fan as chuvias cando dicimos que chove sobre mollado. É bo que pete así tamén a palabra de Deus unha e outra vez sobre o noso interior para que a nosa conversión poida producir os froitos esperados.
Porque se trata de que esta chuvia de parábolas e imaxes, coas que Xesús quere facernos ver como é seu Pai Deus, chegue a afondar ben no noso espírito e se reflicta practicamente nas nosas actitudes e no noso comportamento individual e comunitario.
A idea fundamental é a da inimaxinábel e inexpugnábel bondade dun Deus que nos quere sen restricións, máis alá ou por enriba das nosas deficiencias ou fracasos morais. Isto aparecía nidiamente xa na parábola do anterior domingo chamada do “fillo pródigo” ou mellor, como entón comentabamos, do “Pai misericordioso”.
A parábola aparecía unicamente no evanxeo de Lucas, en continuidade coa visión de Lucas dun Xesús que rexeitaba decididamente en Deus calquera espírito de vinganza ou condena. En cambio, a escena que acabamos de escoitar agora aparece unicamente no evanxeo de Xoán, aínda que o contido de fondo sexa o mesmo ca en Lucas. Do que se pode deducir polo menos que a visión da bondade característica de Deus no é cousa particular dalgún autor concreto dos evanxeos, senón que se trata dunha mensaxe común a todos, aínda que cada un dos autores a exprese con parábolas ou escenas diversas.
Hoxe a escena descrita por Xoán está en relación cunha pobre muller que fora sorprendida en adulterio e que polo tanto estaba condenada, segundo a lei de Moisés, a ser lapidada publicamente. Algo semellante, aínda que evidentemente non tan terríbel, á condena de deixar de ser fillo para se converter en servo de por vida coa que contaba o chamado fillo pródigo para cando chegase de volta á casa de seu pai.
En ningún dos dous casos se amosa o Deus de Xesús da maneira que podemos chamar lóxica ou conforme ás leis humanas. A actitude do fillo maior da parábola do fillo pródigo (que quería que este fose tratado coma o que, a xuízo do seu irmán maior, realmente era, é dicir, como un perdido e indesexábel) vén sendo, na escena de hoxe, a mesma cá daqueles hipócritas escribas e fariseos que intentaban (perdoade a comparanza) matar dous paxaros dun tiro: condenar á morte a muller adúltera e ó mesmo tempo tamén a Xesús. Porque presumibelmente –así o supuñan eles con razón- Xesús se oporía dunha forma ou doutra a que apedrasen a muller. O que pon de relevo, polo demais, que os declarados inimigos de Xesús tiñan unha idea relativamente acertada sobre a bondade e a misericordia que Xesús proclamaba e amosaba. Esta presumíbel actitude de Xesús sería para eles un bo argumento para así podelo acusar e condenar como impío e irrelixioso ó non aterse el de xeito estrito á lei mosaica. 
Pero tanto os escribas coma os fariseos non contaban con que Xesús, ademais de ser infinitamente bo e de anunciar a infinita bondade de Deus, sabía profundar tamén ata o máis fondo nos corazóns das persoas e, de maneira especial, na hipocrisía dos que se consideraban máis xustos e cumpridores cós demais. En calquera caso, para si mesmos eles non eran pecadores, como esa pecadora muller que eles lle presentaban a Xesús. Todo o contrario, eles considerábanse a si mesmos coma os verdadeiros sabedores e cumpridores da lei.
Pois ben, nesta escena da muller adúltera, Xesús vai desempeñar, el mesmo, o papel de Pai bondadoso da parábola do fillo pródigo. Xesús exerce aquí directamente as funcións de pai amoroso, compasivo, defensor da vida de desvalidas ou desvalidos, ós que inesperados problemas colocaran en delicadas e amargas situacións.
Unha vez máis. O Deus no que cremos, o Deus de Xesús, é un Deus ó que lle tira moi fortemente a vida. Xa Xesús anunciara algunha vez que el mesmo era a “Vida” (“Eu son o camiño, a verdade e a VIDA”). Que el viñera ó mundo para darnos “vida” e para que a tivésemos “en abundancia”. Cando está en xogo a vida, Xesús non ten outra opción senón defendela, aínda que, como consecuencia dese amor á vida e á verdade, o vaian matar. Xesús mostra con isto que para defender a vida paga a pena dar a propia vida. Todo o segredo de Xesús e da súa mensaxe radica nisto: dar vida, incluso para sempre ou eternamente, é dicir, incluso máis alá dos límites da que chamamos a nosa vida mortal.
Naturalmente, Xesús non pode aprobar ou bendicir as nosas deficiencias morais. Precisamente porque tamén esas mesmas deficiencias son no fondo unha ofensa contra a vida. Non son, pois, ofensas unicamente contra o Deus autor da vida. Mais, en calquera caso, o que non pode facer Xesús, o anunciador e dador de bondade e de vida, é converterse el mesmo en alguén que coas súas palabras ou cos seus xestos apoie dalgún modo a morte dunha persoa por moi legal que tal morte sexa. A Xesús condenarano e quitaranlle a súa propia vida humana, pero el, que é a mesma Vida, non pode apoiar ou aceptar a morte violenta de ninguén.
O final desa escena -da que tamén podemos dicir que ós cazadores de Xesús o seu mal intencionado tiro contra el lles saíu pola culata- non pode ser máis instrutivo sobre o modo de ser de Deus que en Xesús se nos presenta, unha vez máis, non como “condenador” ou “vingador”, senón como dador de vida:
“Muller, ¿onde van? ¿Ninguén te condenou? Ela respondeulle: Ninguén, Señor. Díxolle Xesús: Tampouco eu te condeno: vaite e desde agora non peques máis”.
Podemos lexitimamente supoñer que esa conmocionada muller, tal como lle pide Xesús, non volvería pecar. Mais non –como poderiamos pensar- polo medo e angustia inmediatamente experimentados a ser apedrada conforme á lei de Moisés (tal como estivera a piques de ocorrer), senón porque experimentara de maneira tamén directa e inmediata a felicidade que leva consigo a vida como regalo inmerecido de quen é a mesma Vida, a mesma Bondade.
Neste tempo coresmal, cando estamos xa preto dos acontecementos que levaron a Xesús á morte para darnos vida e felicidade a nós, lembremos unha vez máis o convite ó que fomos chamados no comezo da Coresma: “Convértete e cre no evanxeo”, é dicir, convertámonos e creamos firmemente neste Xesús que está entre nós para nos dar vida e non para nos condenar.
* (13 de marzo de 2016)

A parábola do Fillo Pródigo é do máis marabilloso que un se pode imaxinar como imaxe do que é Deus e de como El se comporta. Contada ademais por un Xesús que coñece o seu Pai Deus da maneira máis íntima e fonda que cabe pensar. As nosas ideas de Deus, por moi atinadas e perfectas que as poidamos considerar, son lixo e nada ante a fonda e incomparábel sabenza que de Deus Pai ten o seu único e “benquerido” Fillo.
Esta vivencia e experiencia que ten Xesús de seu Pai podería el manifestárnola cun par de palabras ou conceptos, dicindo por exemplo, como se se tratase dunha tese filosófica ou teolóxica dun profesor moi douto: “Deus, meu Pai, é infinitamente misericordioso”. Mais quedariamos case fríos e sen entender moito do tema. Como Xesús é a presenza viva de Deus no mundo, feita carne e sangue, por iso non pode el falar sobre o seu Pai coma un douto profesor. Ten que expresalo, máis ca con palabras, con parábolas e imaxes. Que sempre din máis, moito máis, ca unhas pobres palabras conceptuais ou abstractas.
Por iso Xesús falaba case sempre en parábolas, que veñen sendo palabras encarnadas, da mesma maneira que Xesús actúa coma un Deus encarnado e próximo.
Non deixa de ser curioso que só Lucas nos narre esta preciosa parábola. E trátase do mesmo Lucas que nos refería hai un par de domingos aquela escena de Xesús comentando na súa aldea de Nazaret un texto de Isaías. Alí, para expoñer ante os seus oíntes as ideas fundamentais da súa mensaxe, escollera e lera Xesús do texto de Isaías palabras de liberación e salvación, omitindo as de condena ou vinganza que figuraban no propio texto de Isaías. Para Xesús era ese un discurso programático, que el mesmo quixo contrapoñer á visión limitada e recortada de Deus do Antigo Testamento. Naquela ocasión os veciños da súa aldea mostráronlle, como ben sabemos, o seu enfado e desgusto. Tanto que mesmo o querían matar.
Na parábola de hoxe o mesmo desgusto, e pola mesma razón, vaino manifestar o irmán maior do fillo pródigo (que ficara na casa). Non deixan de ser estrañas e rechamantes as sospeitas e os reparos que no fondo temos a que Deus sexa verdadeiramente bo, con amorosas entrañas de compaixón e misericordia.
Pois ben, aquilo que Xesús comentaba entón na sinagoga de Nazaret, de maneira aínda algo abstracta, vaino revestir de cor e vida na parábola de hoxe.
Para empezar, non é moi axeitado ó contido da parábola iso de chamala, como tradicionalmente facemos, parábola do “fillo pródigo”. Porque este título semella pór demasiado o acento aínda no comportamento aloucado e insensato do fillo menor: nos seus pecados e desvaríos. Pero non é ese o centro da mensaxe da parábola, senón que é a inimaxinábel e case incomprensíbel misericordia de Deus Pai-Nai a que se nos impón como mensaxe fundamental. Por iso din algúns comentaristas que deberiamos denominala máis ben algo así como “a parábola do Pai bo e misericordioso”.
Deus non é un vingador e castigador. Como aínda pensaba dalgunha maneira o mesmo profeta Isaías. Precisamente por iso eliminara Xesús na súa lectura pública do texto de Isaías as palabras correspondentes a esta idea “vingadora” que o profeta aínda tiña de Deus.
De feito, Xesús vén presentarnos o fillo maior (o que se quedou en casa) case como un verdadeiro modelo da relixiosidade e do modo correcto de se comportar dun fiel cumpridor das normas do Antigo Testamento. O irmán maior resístese a entrar para apertar ó seu irmán (como fixera seu pai) e celebrar todos xuntos con grande alegría a volta á casa do fillo menor. Resístese porque para el iso significa non tomar en serio o pecado, a transgresión da lei por parte do seu irmán. Quen verdadeiramente merecería esa festa –pensa el- sería el mesmo, o irmán maior, porque durante toda a súa vida non fixera outra cousa senón ser un fiel, exacto e escrupuloso servidor da lei de Deus. “Levo moitos anos servíndote sen che faltar nunca en nada”, replícalle “moi alporizado” o fillo maior a seu pai. Servizo, pois, sometemento ás normas e consecuentes dereitos adquiridos por ese correcto modo de proceder son os argumentos que esgrime o fillo maior ante seu Pai.
Os razoamentos do irmán maior non deixan de ter a súa lóxica e a máis dun de nós poden resultarnos incluso coherentes e comprensíbeis. Mais non é esa a lóxica dun Deus que se define a si mesmo polo amor, pola relación paternal ou maternal con tódalas súas criaturas, con tódalas persoas, ás que el considera como verdadeiros fillos del, en canto irmáns do Xesús que se fixo irmán noso.
O Pai intenta introducir o seu fillo maior nunha lóxica distinta. Na súa bondadosa conversa co seu fillo maior quere introducirnos o Pai (é dicir, o Deus de Xesús) a todos nós nun modo de pensar e de ser que é verdadeiramente central no Evanxeo.
Non se trata só do fillo maior. Tamén o fillo menor pensaba en certo modo da mesma maneira có maior, cando despois de tantos desvaríos se parou por fin a recapacitar sobre o que lle estaba a pasar tralos golpes inesperados e insospeitados que recibira na vida. Alí está el inerme, espido e desasistido ante a crúa realidade da súa propia situación. O fillo menor tampouco se pode imaxinar o seu Pai esperándoo cos brazos abertos. Nos seus plans non entra sequera a posibilidade de relacionarse con el coma un fillo. El opera con categorías de pecados cometidos, de traballos a realizar coma un xornaleiro máis. Seu pai non pode seguir sendo xa pai del. Bo é aínda se o recibe así, coma un servo e xornaleiro. Categorías típicas do Antigo Testamento.
Mais o Novo Testamento é unha cousa moi distinta, algo que supera totalmente as categorías do Antigo. Recórdanolo ben Paulo na súa carta de hoxe ós Corintios: “Quen estea en Cristo é unha criatura nova: o que era vello pasou. Velaí unha realidade nova”.
O tempo de Coresma convídanos e anímanos a entrarmos nesta insospeitada “novidade” de Xesús, que nos revela un Deus Pai que é, por encima de todo, misericordia e amor.
*(domingo, 6. III. 16)