Mitoloxía
José Sanmartín Sobrino.
“Eu non creo en bruxas, pero haber hainas”, di a desconfiada retranca galega; e aquel paisano que cruzaba en noite de tormenta un semiderruído ponte de madeira, murmuraba: “Divos é bo, ou demo non é malo”.
Sempre o home creu no máis aló. Herodoto de Halicamaso, séculos antes de Cristo, escribía que se poden atopar cidades sen goberno, sen escolas, sen camiños, sen nada do que é necesario, pero nunca faltará un templo.
Así, igualmente, sucedeu no noso pequeno mundo estradense.
Strabón, estrañado, dicía que os galegos non tiñan deuses. Tamaño erro, porque os galegos tiñan deuses por todas as partes. Adoraban os bosques, as fontes, a lúa, o lume, deidificaban as serpes, e todo o que tivese carácter sobrenatural ou estivese ligado coa natureza.
E tan arraigado quedou na alma galega este sentimento dos patricios, que aínda hoxe, finais do século XX, moitos non poñerían a man sobre o lume para xurar que non cren no ridículo de botar as cartas e outras afíns bruxerías só dignas de estúpidas mentes ou de lingoreteiros fanáticos. E non toquemos os absurdos horóscopos!.
E os mitólogos xogaron sempre un importante papel á hora de estudar a orixe dos pobos. Na súa fantasía sen límites ven en simples pedras prodixiosos monumentos e en ríos ou montes deuses con corazóns de ouro ou con entrañas de hiena Santa Lucía consérvelles a vista!
Pero é necesario — galego ao fin—, para poder desenvolver o tema, non afastarse demasiado das crenzas que os druídas inculcaban nas mentes dos seus fillos espirituais.
Se veu xa que Tabeirós podería ter algunha relación co deus dos ferreiros.
Pero hai dous deuses, de pedra e terra, aos cales se lles rendeu culto no país durante séculos. Son deuses dos cumes: Candamio e Andero.
Candán (Aciveiro), monte de 1020 m. No seu cume erixiuse unha monumental estatua ao deus Candamio, cuxa pedra serviu —ao chegar o Evanxeo e derruír os ídolos— para construír a capela de San Benito, onde oficiaban os monxes mentres edificaban o mosteiro aciveirense. Xúpiter transformado en San Benito.
No outo do cerne Candán
deitan as fontes do Lérez,
non baixo, ou pé do regacho,
sorrí a Santiña de Montes
nun convento destellado.
Andón (Aciveiro), é o outro Xúpiter -Iovi Andero- do país. E vén do celta “anderon” que deu en latín “illicitum”, a aciñeira, de onde se di que xurdiu o apelido Andrade.
Pero deberon adorarse moitos deuses máis. Os estudosos do tema aseguran que cada clan tiña o seu deus. No monte Costoia —custodia, vixilancia— atopouse un ídolo nunha mámoa, que nunca identificaron. E así pode explicarse que no monte Espiñeira (Arca) haxa —hai— un altar de sacrificios. As vítimas, homes ou animais, eran inmolados a un ser superior, sen dúbida.
O culto aos mortos adquiriu aquí verdadeira grandiosidade. Críase cos ollos pechados na reencarnación, ata tal punto que se prestaba diñeiro para ser devolto na outra vida. Mágoa non existise hoxe esa crenza e ese tipo de préstamo!
Non hai que esquecer que os celtas introduciron a incineración ou a cultura das urnas e, piadosamente, queimaban os cadáveres, cuxas cinzas encerradas en urnas de cerámica ou tarros de barro. A cremación era un costume favorecido por moitos grupos humanos, non soamente os celtas, porque evitaban o posible retomo do morto, repelían a difusión da morte, protexían ao corpo das bestas salvaxes e dos malos espíritos...
Bustelo (Arca), diminutivo de busto, do latín bustus = monumento funerario, que vén de burere, variante de urere = queimar. É dicir, é a porción de terra onde se queimaban os cadáveres, cuxas cinzas encerradas en urnas serían trasladadas a Arca (San Miguel), con monte homónimo de 630 m., e o seu Castro Perroño que tantos segredos gardan. Aquí atopáronse muíños de man, ao parecer romanos, e cerámica con referencia a gravados rupestres.
A igrexa parroquial é do ano 1861. Houbo outra, antes, construída no século XVI.
Festéxase a San Miguel, o 29 de setembro; á nosa Señora da Ascensión, no seu día propio; o 26 de decembro, no lugar de Amarelle, a San Antonio; e o Corpus Christi, o 8 de maio (celebración que corre por conta dos casados).
A igrexa data do tempo do seu Párroco, D. Andrés Díaz Rodríguez, que, por nomeamento real de 25 de marzo de 1845, foi Cóengo de Lugo e despois da Basílica de Santiago, en cuxo Claustro áchase sepultado desde o 14 de agosto de 1876. Na parte exterior do templo ten a seguinte inscrición: “Reinando Isabel II, sendo Pontífice Pío IX e Arcebispo Compostelán o Eminentísimo Cardeal García Custa, fixo esta Igrexa D. Andrés Díaz, Caballero de Carlos III e Capelán de Honra da súa Maxestade”.
Arca é un dolmen descuberto, unha sepultura antiquísima á que falta a terra que a cubría.
Arcapedriña (Arca), onde existiu un dolmen de grandes dimensións que foi destruído polo veciño Manuel Fraga, quizais buscando un tesouro —na arca do avarento, ou diaño dorme dentro—.
Moitas arcas serviron de altares e a mesa de pedra que coroa o dolmen utilizábase para ofrendas ao morto. A estas laxas chámaselles antas e son grandes pedras sen labrar.
Moitas destas curiosas sepulturas foron saqueadas polos que, seguindo tradicionais lendas populares, buscaban escondidos tesouros. Ao destruílas perdéronse interesantes datos arqueolóxicos. Os crédulos lectores do Ciprianillo!
A Mámoa (Cástrelo), monumento sepulcral prehistórico dun personaxe importante. Hai aquí 14 dolmens..
Montemámoa (Parada de Tabeirós), de claro significado.
Mamoalba (Quireza), no alto. Nas súas saias, no chamado Montouto, hai 6 mámoas, case xuntas. É a patria do Profesor Carlos Amable Baliñas Fernández, autor de “O acontecer histórico” e “O pensamento de Amor Ruibal”.
Momoela (San Pedro de Ancorados), pequena mámoa, cando en realidade existen varias neste termo e de regular tamaño.
Moimenta (Arnois), monumento sepulcral. Con castro no sitio chamado Coto dous Castros, precisamente. Aquí existiu unha antiga fortaleza onde houbo unha casa coñecida por “ Vila de Moimenta” na que José Couto Remesar fixo escavacións ...atopando feluxe, muíños de man, cimentación de muros, cacerolas de cerámica antiga e unhas pulseiras de ouro.
Pedro Muñiz Tacón e a súa esposa, María Peláez, doaron a Santiago, o 8 de maio de 1187, unha herdade aquí.
Campo dás Cruces (Montillón), monte de 803 m.; outra cristianización dun lugar destinado polos celtas ao culto da morte. O mesmo pode dicirse dos outros tres orónimos nos que a representación da Verdade oculta un tema mitolóxico hoxe esquecido: Outeiro dá Cruz (Arca), 390 m.; Campo dás Cruces (Baloira), 782 m. e Alto dá Cruz (A Estrada), 383 m.
Caveiro (Quireza), monte de 768 m., osario, palabra pagá do actual camposanto.
Burata (Castro de Deza), sepultura de pretéritos tempos.
Sen querer o tema escorreuse un pouco do que orixinalmente estaba programado. Para pechar o capítulo e volver agarrar o fío, nada mellor que un orónimo e dous topónimos que puidesen non ser o que se propoñen. Ou puidesen ser.
Coco, monte de 969 m., limite entre Forcarei e Lalín, parecese vir da expresión familiar “cabeza”, como outros montes así chamados; pero dada a súa situación, próximo aos deuses Candamio e Andero, é fácil imaxinalo, por contraposición, como un deus daniño, un pequeno Endovélico, un cocón ou espírito malévolo e destrutor.
Amable Veiga, seguindo a Lausberg, faio proceder de coquo = cociñar, é dicir, onde sacrificaban por medio do lume ás vítimas.
Liripio (San Xoán) e Serrapio (Pedre), teñen en común o sufixo “pió”. É voz latina. Pió tradúcese por “ofrecer sacrificios expiatorios”. De onde coa raíz liri, lirioso, viscoso, pode interpretarse polo lugar onde corría o sangue dos sacrificados, fosen eles prisioneiros ou bestas, implorando a protección dun deus.
A outra raíz serra—, serra ou montaña onde, igualmente, sacrificaban seres animados.
Serrapio, en aras do progreso, está condenada a desaparecer baixo as augas do chamado Encoro de Cerdedo.
As campás de Liripio teñen a virtude de-disolver as tormentas:
Campaniñas de Liripio
cando empezas a tocar,
nin que foras un feitizo,
vaise a tronada para o mar
O coro e a sancristía da parroquia foron realizados ao redor de 1660 por Domingo de Fondóns, mestre de cantería, natural de Santa Eulalia de Castro —Castro de Montes—.
As festas máis grandes desta parroquia son o San Juan, o 24 de xuño; San Brais, o 3 de febreiro e Santa Lucía, o luns de Pascua.
O lugar de Serrapio divísase desde un pequeno cerro con antigo culto megalítico, hoxe cristianizado cunha ermida dedicada a San Lorenzo e dous cruceiros.
Existen, ademais, unha fonte, fronteira con Cuntis, coñecida como Fonte dás Meigas —bruxas— e un monte, na parroquia de Souto, chamado Outeiro dá Fada —feiticeira, ser fantástico feminino.
...ou que é haber... hainas.
O golpear a madeira en busca de sorte é de orixe celta, quen cría que os deuses vivían nas árbores e acariñábanos para pedir a súa protección. Toca madeira!
Non é estraño, entón, que pervivan reminiscencias dos nosos devanceiros. Algunhas foron estudadas, pero a gran maioría dos métodos celtas están gravadas na alma dos estradenses e, modernizadas, día a día desenvólvense.
Estudosos do tema foron aos máis apartados lugares, ás serras, ás vilas e mesmo ás cidades buscando datos. E se no campo observaron que, por ignorancia, tense fe en bruxos e curandeiros, non menos absortos quedaron ao comprobar que nas vilas e nas cidades, igualmente pero con maior disimulo, teñen os seus máis refinados e cultos poboadores cega fe nesa pantomima.
Antonio Fraguas e Fraguas con —sobre outros— “A Galicia Insólita” e Víctor Lis Quibén, extraordinario coñecedor do noso medio, con “A Medicina Popular en Galicia”, narran asombrosos casos de reminiscencias célticas con sofisticadas —polo modernismo— bruxerías. Tamén a ignorancia peca, por incauta, da desvergonzada habilidade dos manipuladores da mentira.
José María González Reboredo e o noso Manuel García Barros, “Ken Keirades”, cada un desde o seu punto de mira, como se verá, tratan igualmente o tema.
Velaquí algunhas das facetas do presente estudo: Afáise no noso país a que se abran as xanelas, nos últimos instantes da agonía, para que a alma que se separa do corpo poida voar libremente cara a onde Deus mándaa e non se incorpore nalgún presente.
Ao cadáver hai que pecharlle os ollos para que non chame algún presente e siga o seu normal destino.
É habitual, cando se produce un deceso, sacar aos nenos e aos animais da casa; poden quedar co “aire” do morto.
Así mesmo, cando alguén se enferma, cúlpase a un axente estraño á verdadeira causa. Hai unha serie de “aires” que son causantes do malestar. E cando non é “un aire” é unha persoa inimiga que a “mirou” con mala intención. É, entón, cando se produce o chamado “mal de ollo”.
Cúranse —é un dicir— obrando ou rezando sempre acompañados dos números cabalísticos galaicos — tres, sete e nove— e dos días craves —martes, venres e sábado— acompañados por unha “liturxia” cargada de ritual e de estrambótico sensacionalismo. E sempre á medianoite.
Terminan estas —chamémolas cerimonias—, que se realizan con continuos rezos, sempre co mesmo retrouso:
Pola graza de Deus e a Virxe María, un Pai noso e un Ave María.
“Ken Keirades”, co seu soma, circunda con moita frecuencia o tema. Así escribe sobre a corda con que se atan os cochos, que hai que devolvela coa man dereita cando estes véndense, e como, ao comprar un destes animais, hai que debuxarlles unha cruz cun allo caseiro sobre o lombo, para que non morran.
González Reboredo penétrase máis no tema e estúdao en “O Folclore nos Castros Galegos”. E percorrendo o noso país, e preguntando e anotando ofrécenos as contestacións do que os nosos veciños aseguran ser “cousas” certas:
—No castro de Guinarei os mouros levaban as súas bestas para beber ao momento denominado Fervenza.
—No mesmo castro había mouros encantados aos que un arrieiro traíalles viño.
—Nunha leira do devandito castro aparecen grandes ladrillos polo que a xente pensa que alí estivo a capela dos mouros.
—O castro ten dúas vigas, unha de oto e outra de alcatrán.
Continúa, seguindo sempre a Bouza Brey, e asegura que Andrea Touceda contaba que na veiga do castro achara un rapaz un tesouro.
—No monte Seixo, en Cerdedo, hai un castro con lendas da galiña con poliños de ouro que saen a noite de San Juan.
—Os mouros son lendarios personaxes que non se poden identificar cos fillos de Mahoma. Son moito máis antigos. Son os celtas. E algúns historiadores inventaron a “fábula” —para non seguir investigando e que o pobo lles cre— que os chamados “mouros” enterraran, cando arrasaron Galicia, inxentes cantidades de metais preciosos para vir “un día” para recobralos. E os gardiáns son as almas que os nosos paisanos ven.
Nun estudo do conto das doce palabras subliñadas, escoitábase hai tempo en Soutelo:
Á unha,
anda a lúa.
Ás dúas,
anda o reló
Ás tres,
San Andrés
Ás catro,
un maragato.
Ás cinco,
tiro un brinco.
Ás seis,
cantan os Reis.
Ás sete,
poño un carapuchete.
Ás oito,
un biscoito.
As nove,
caldo ó probe.
As dez,
caldo ó xuíz.
As once,
pasa ou rio por baixo dá ponte.
As doce,
non hai cocho que non foce.
As trece,
non hai vello que non rece.
Aquí detéñense, e se a algún incauto ocórreselle preguntar as catorce? Entón a resposta é:
—Cando eu c..., o teu retorce.
* Tradución do libro "Un país llamado La Estrada"
Sempre o home creu no máis aló. Herodoto de Halicamaso, séculos antes de Cristo, escribía que se poden atopar cidades sen goberno, sen escolas, sen camiños, sen nada do que é necesario, pero nunca faltará un templo.
Así, igualmente, sucedeu no noso pequeno mundo estradense.
Strabón, estrañado, dicía que os galegos non tiñan deuses. Tamaño erro, porque os galegos tiñan deuses por todas as partes. Adoraban os bosques, as fontes, a lúa, o lume, deidificaban as serpes, e todo o que tivese carácter sobrenatural ou estivese ligado coa natureza.
E tan arraigado quedou na alma galega este sentimento dos patricios, que aínda hoxe, finais do século XX, moitos non poñerían a man sobre o lume para xurar que non cren no ridículo de botar as cartas e outras afíns bruxerías só dignas de estúpidas mentes ou de lingoreteiros fanáticos. E non toquemos os absurdos horóscopos!.
E os mitólogos xogaron sempre un importante papel á hora de estudar a orixe dos pobos. Na súa fantasía sen límites ven en simples pedras prodixiosos monumentos e en ríos ou montes deuses con corazóns de ouro ou con entrañas de hiena Santa Lucía consérvelles a vista!
Pero é necesario — galego ao fin—, para poder desenvolver o tema, non afastarse demasiado das crenzas que os druídas inculcaban nas mentes dos seus fillos espirituais.
Se veu xa que Tabeirós podería ter algunha relación co deus dos ferreiros.
Pero hai dous deuses, de pedra e terra, aos cales se lles rendeu culto no país durante séculos. Son deuses dos cumes: Candamio e Andero.
Candán (Aciveiro), monte de 1020 m. No seu cume erixiuse unha monumental estatua ao deus Candamio, cuxa pedra serviu —ao chegar o Evanxeo e derruír os ídolos— para construír a capela de San Benito, onde oficiaban os monxes mentres edificaban o mosteiro aciveirense. Xúpiter transformado en San Benito.
No outo do cerne Candán
deitan as fontes do Lérez,
non baixo, ou pé do regacho,
sorrí a Santiña de Montes
nun convento destellado.
Andón (Aciveiro), é o outro Xúpiter -Iovi Andero- do país. E vén do celta “anderon” que deu en latín “illicitum”, a aciñeira, de onde se di que xurdiu o apelido Andrade.
Pero deberon adorarse moitos deuses máis. Os estudosos do tema aseguran que cada clan tiña o seu deus. No monte Costoia —custodia, vixilancia— atopouse un ídolo nunha mámoa, que nunca identificaron. E así pode explicarse que no monte Espiñeira (Arca) haxa —hai— un altar de sacrificios. As vítimas, homes ou animais, eran inmolados a un ser superior, sen dúbida.
O culto aos mortos adquiriu aquí verdadeira grandiosidade. Críase cos ollos pechados na reencarnación, ata tal punto que se prestaba diñeiro para ser devolto na outra vida. Mágoa non existise hoxe esa crenza e ese tipo de préstamo!
Non hai que esquecer que os celtas introduciron a incineración ou a cultura das urnas e, piadosamente, queimaban os cadáveres, cuxas cinzas encerradas en urnas de cerámica ou tarros de barro. A cremación era un costume favorecido por moitos grupos humanos, non soamente os celtas, porque evitaban o posible retomo do morto, repelían a difusión da morte, protexían ao corpo das bestas salvaxes e dos malos espíritos...
Bustelo (Arca), diminutivo de busto, do latín bustus = monumento funerario, que vén de burere, variante de urere = queimar. É dicir, é a porción de terra onde se queimaban os cadáveres, cuxas cinzas encerradas en urnas serían trasladadas a Arca (San Miguel), con monte homónimo de 630 m., e o seu Castro Perroño que tantos segredos gardan. Aquí atopáronse muíños de man, ao parecer romanos, e cerámica con referencia a gravados rupestres.
A igrexa parroquial é do ano 1861. Houbo outra, antes, construída no século XVI.
Festéxase a San Miguel, o 29 de setembro; á nosa Señora da Ascensión, no seu día propio; o 26 de decembro, no lugar de Amarelle, a San Antonio; e o Corpus Christi, o 8 de maio (celebración que corre por conta dos casados).
A igrexa data do tempo do seu Párroco, D. Andrés Díaz Rodríguez, que, por nomeamento real de 25 de marzo de 1845, foi Cóengo de Lugo e despois da Basílica de Santiago, en cuxo Claustro áchase sepultado desde o 14 de agosto de 1876. Na parte exterior do templo ten a seguinte inscrición: “Reinando Isabel II, sendo Pontífice Pío IX e Arcebispo Compostelán o Eminentísimo Cardeal García Custa, fixo esta Igrexa D. Andrés Díaz, Caballero de Carlos III e Capelán de Honra da súa Maxestade”.
Arca é un dolmen descuberto, unha sepultura antiquísima á que falta a terra que a cubría.
Arcapedriña (Arca), onde existiu un dolmen de grandes dimensións que foi destruído polo veciño Manuel Fraga, quizais buscando un tesouro —na arca do avarento, ou diaño dorme dentro—.
Moitas arcas serviron de altares e a mesa de pedra que coroa o dolmen utilizábase para ofrendas ao morto. A estas laxas chámaselles antas e son grandes pedras sen labrar.
Moitas destas curiosas sepulturas foron saqueadas polos que, seguindo tradicionais lendas populares, buscaban escondidos tesouros. Ao destruílas perdéronse interesantes datos arqueolóxicos. Os crédulos lectores do Ciprianillo!
A Mámoa (Cástrelo), monumento sepulcral prehistórico dun personaxe importante. Hai aquí 14 dolmens..
Montemámoa (Parada de Tabeirós), de claro significado.
Mamoalba (Quireza), no alto. Nas súas saias, no chamado Montouto, hai 6 mámoas, case xuntas. É a patria do Profesor Carlos Amable Baliñas Fernández, autor de “O acontecer histórico” e “O pensamento de Amor Ruibal”.
Momoela (San Pedro de Ancorados), pequena mámoa, cando en realidade existen varias neste termo e de regular tamaño.
Moimenta (Arnois), monumento sepulcral. Con castro no sitio chamado Coto dous Castros, precisamente. Aquí existiu unha antiga fortaleza onde houbo unha casa coñecida por “ Vila de Moimenta” na que José Couto Remesar fixo escavacións ...atopando feluxe, muíños de man, cimentación de muros, cacerolas de cerámica antiga e unhas pulseiras de ouro.
Pedro Muñiz Tacón e a súa esposa, María Peláez, doaron a Santiago, o 8 de maio de 1187, unha herdade aquí.
Campo dás Cruces (Montillón), monte de 803 m.; outra cristianización dun lugar destinado polos celtas ao culto da morte. O mesmo pode dicirse dos outros tres orónimos nos que a representación da Verdade oculta un tema mitolóxico hoxe esquecido: Outeiro dá Cruz (Arca), 390 m.; Campo dás Cruces (Baloira), 782 m. e Alto dá Cruz (A Estrada), 383 m.
Caveiro (Quireza), monte de 768 m., osario, palabra pagá do actual camposanto.
Burata (Castro de Deza), sepultura de pretéritos tempos.
Sen querer o tema escorreuse un pouco do que orixinalmente estaba programado. Para pechar o capítulo e volver agarrar o fío, nada mellor que un orónimo e dous topónimos que puidesen non ser o que se propoñen. Ou puidesen ser.
Coco, monte de 969 m., limite entre Forcarei e Lalín, parecese vir da expresión familiar “cabeza”, como outros montes así chamados; pero dada a súa situación, próximo aos deuses Candamio e Andero, é fácil imaxinalo, por contraposición, como un deus daniño, un pequeno Endovélico, un cocón ou espírito malévolo e destrutor.
Amable Veiga, seguindo a Lausberg, faio proceder de coquo = cociñar, é dicir, onde sacrificaban por medio do lume ás vítimas.
Liripio (San Xoán) e Serrapio (Pedre), teñen en común o sufixo “pió”. É voz latina. Pió tradúcese por “ofrecer sacrificios expiatorios”. De onde coa raíz liri, lirioso, viscoso, pode interpretarse polo lugar onde corría o sangue dos sacrificados, fosen eles prisioneiros ou bestas, implorando a protección dun deus.
A outra raíz serra—, serra ou montaña onde, igualmente, sacrificaban seres animados.
Serrapio, en aras do progreso, está condenada a desaparecer baixo as augas do chamado Encoro de Cerdedo.
As campás de Liripio teñen a virtude de-disolver as tormentas:
Campaniñas de Liripio
cando empezas a tocar,
nin que foras un feitizo,
vaise a tronada para o mar
O coro e a sancristía da parroquia foron realizados ao redor de 1660 por Domingo de Fondóns, mestre de cantería, natural de Santa Eulalia de Castro —Castro de Montes—.
As festas máis grandes desta parroquia son o San Juan, o 24 de xuño; San Brais, o 3 de febreiro e Santa Lucía, o luns de Pascua.
O lugar de Serrapio divísase desde un pequeno cerro con antigo culto megalítico, hoxe cristianizado cunha ermida dedicada a San Lorenzo e dous cruceiros.
Existen, ademais, unha fonte, fronteira con Cuntis, coñecida como Fonte dás Meigas —bruxas— e un monte, na parroquia de Souto, chamado Outeiro dá Fada —feiticeira, ser fantástico feminino.
...ou que é haber... hainas.
O golpear a madeira en busca de sorte é de orixe celta, quen cría que os deuses vivían nas árbores e acariñábanos para pedir a súa protección. Toca madeira!
Non é estraño, entón, que pervivan reminiscencias dos nosos devanceiros. Algunhas foron estudadas, pero a gran maioría dos métodos celtas están gravadas na alma dos estradenses e, modernizadas, día a día desenvólvense.
Estudosos do tema foron aos máis apartados lugares, ás serras, ás vilas e mesmo ás cidades buscando datos. E se no campo observaron que, por ignorancia, tense fe en bruxos e curandeiros, non menos absortos quedaron ao comprobar que nas vilas e nas cidades, igualmente pero con maior disimulo, teñen os seus máis refinados e cultos poboadores cega fe nesa pantomima.
Antonio Fraguas e Fraguas con —sobre outros— “A Galicia Insólita” e Víctor Lis Quibén, extraordinario coñecedor do noso medio, con “A Medicina Popular en Galicia”, narran asombrosos casos de reminiscencias célticas con sofisticadas —polo modernismo— bruxerías. Tamén a ignorancia peca, por incauta, da desvergonzada habilidade dos manipuladores da mentira.
José María González Reboredo e o noso Manuel García Barros, “Ken Keirades”, cada un desde o seu punto de mira, como se verá, tratan igualmente o tema.
Velaquí algunhas das facetas do presente estudo: Afáise no noso país a que se abran as xanelas, nos últimos instantes da agonía, para que a alma que se separa do corpo poida voar libremente cara a onde Deus mándaa e non se incorpore nalgún presente.
Ao cadáver hai que pecharlle os ollos para que non chame algún presente e siga o seu normal destino.
É habitual, cando se produce un deceso, sacar aos nenos e aos animais da casa; poden quedar co “aire” do morto.
Así mesmo, cando alguén se enferma, cúlpase a un axente estraño á verdadeira causa. Hai unha serie de “aires” que son causantes do malestar. E cando non é “un aire” é unha persoa inimiga que a “mirou” con mala intención. É, entón, cando se produce o chamado “mal de ollo”.
Cúranse —é un dicir— obrando ou rezando sempre acompañados dos números cabalísticos galaicos — tres, sete e nove— e dos días craves —martes, venres e sábado— acompañados por unha “liturxia” cargada de ritual e de estrambótico sensacionalismo. E sempre á medianoite.
Terminan estas —chamémolas cerimonias—, que se realizan con continuos rezos, sempre co mesmo retrouso:
Pola graza de Deus e a Virxe María, un Pai noso e un Ave María.
“Ken Keirades”, co seu soma, circunda con moita frecuencia o tema. Así escribe sobre a corda con que se atan os cochos, que hai que devolvela coa man dereita cando estes véndense, e como, ao comprar un destes animais, hai que debuxarlles unha cruz cun allo caseiro sobre o lombo, para que non morran.
González Reboredo penétrase máis no tema e estúdao en “O Folclore nos Castros Galegos”. E percorrendo o noso país, e preguntando e anotando ofrécenos as contestacións do que os nosos veciños aseguran ser “cousas” certas:
—No castro de Guinarei os mouros levaban as súas bestas para beber ao momento denominado Fervenza.
—No mesmo castro había mouros encantados aos que un arrieiro traíalles viño.
—Nunha leira do devandito castro aparecen grandes ladrillos polo que a xente pensa que alí estivo a capela dos mouros.
—O castro ten dúas vigas, unha de oto e outra de alcatrán.
Continúa, seguindo sempre a Bouza Brey, e asegura que Andrea Touceda contaba que na veiga do castro achara un rapaz un tesouro.
—No monte Seixo, en Cerdedo, hai un castro con lendas da galiña con poliños de ouro que saen a noite de San Juan.
—Os mouros son lendarios personaxes que non se poden identificar cos fillos de Mahoma. Son moito máis antigos. Son os celtas. E algúns historiadores inventaron a “fábula” —para non seguir investigando e que o pobo lles cre— que os chamados “mouros” enterraran, cando arrasaron Galicia, inxentes cantidades de metais preciosos para vir “un día” para recobralos. E os gardiáns son as almas que os nosos paisanos ven.
Nun estudo do conto das doce palabras subliñadas, escoitábase hai tempo en Soutelo:
Á unha,
anda a lúa.
Ás dúas,
anda o reló
Ás tres,
San Andrés
Ás catro,
un maragato.
Ás cinco,
tiro un brinco.
Ás seis,
cantan os Reis.
Ás sete,
poño un carapuchete.
Ás oito,
un biscoito.
As nove,
caldo ó probe.
As dez,
caldo ó xuíz.
As once,
pasa ou rio por baixo dá ponte.
As doce,
non hai cocho que non foce.
As trece,
non hai vello que non rece.
Aquí detéñense, e se a algún incauto ocórreselle preguntar as catorce? Entón a resposta é:
—Cando eu c..., o teu retorce.
* Tradución do libro "Un país llamado La Estrada"