Xornal de Tabeirós-Terra de Montes

O asasino

15/9/2024

A Manuel Sueiro

Seat 600

Calros Solla

É sabido que a cidade de Ourense se converte no verán nunha caldeira infernal. As altas temperaturas e a oportunidade da vacación convidan os ourensáns a abandonar a urbe na procura do mariño desabafo.
Nos anos sesenta, pola fresca, meus pais estibaban na baca do Seat 600 os útiles da praia e no asento de atrás, ao meu carón, pousaban un muñico de vimbio coas vituallas necesarias para organizar, así picase a larica, un xantar frugal á sombra das antucas. Ben acomodados todos tres naquela folgura, emprendiamos viaxe cara ao areal de Aguete (Marín): daquela, a uns 110 km das Burgas, unhas dúas horas longas de traxecto. Meu pai guiaba.
Despois dos baños e do refrixerio, ao home entráballe a présa. Urxíalle estar en Ourense ás seis da tarde, pois era devoto departidor da tertulia do Liceo. No faladoiro liceísta seica se debatían –a media voz– asuntos moi serios e sisudos, conducentes a cambiar o mundo.
Eran as cinco da tarde cando a rosmeira do 600 canda os seus calados ocupantes atravesabamos, de retorno, o lugar de Cerdedo: a capital botaba a soneca; a parroquia afanábase na arromba da herba. As rodas da “pelotiña” levantábanlle unha leve poeira á vella estrada de rebrusco. Naquel tempo, o tráfico, tanto de ida coma de volta, era rara pingueira.
De improviso, pasada a igrexa, meu pai, no canto de manter a traxectoria, torceu bruscamente o volante invandindo o carril da esquerda. Sen minorar a velocidade, baixou o vidro da xanela e mantivo a dirección até aconchegar o vehículo ao lousado da beiraestrada.
Decateime entón de que pola mesma man se aproximaba a pé un individuo corpancho, traxado e engravatado; investido dunhas ínfulas fúnebres e inquietantes.
Ao chegar á súa altura, meu pai botou a cabeza pola ventá e mirando para el, berrou alto: “Asasino!!, asasino!!”. Coa mesma, devolveu o coche ao carril da dereita e lixeiros continuamos a marcha. Miña nai, sen alterarse, colleulle rexamente a man. Coido que a meu pai se lle escoou unha bágoa. Eu, sorprendido pola reacción do vello, virei a cabeza sobresaltado e seguín pola luneta traseira como nos afastabamos daquela figura sombría.
O “asasino” non se detivo, nin acelerou o paso, nin tan sequera mirou a recadén, facendo coma se nada tivese acontecido.
Só anos despois obtiven de meu pai as pertinentes explicacións. Só anos despois entendín que namentres aquel arroutado 600 superaba a curva da Pedreira, Cerdedo se volvía sumir no témero silencio da derrota. A meu pai, o exabrupto saíralle da alma.

0 Comentários

Homenaxe no Campo das Laudas: Manuel García Beiro

29/5/2024

0 Comentários

A décimo segunda lauda do Campo das Laudas dedicaráselles ao músico de Cerdedo Manuel García Beiro e ao mestre de Limeres Manuel Sueiro Iglesias

Manuel García Beiro á fronte da banda de música Aurora Cañicense.

Manuel García Beiro.

Calros Solla

O domingo 2 de xuño, ás doce do día, inaugurarase no Campo das Laudas de Cerdedo (As Raposeiras-Meilide) o monólito na memoria de Manuel García Beiro e Manuel Sueiro Iglesias, vítimas cerdedesas da represión fascista.
Lauda XII: Manuel García Beiro

Manuel García Beiro naceu en Cerdedo o 12 de novembro de 1900. Como alumno avantaxado do director de banda Constantino Paz, especializouse no tanxer do requinto e do bombardino. Amais de músico dotado para o canto, Manuel García Beiro exerceu en Cerdedo de alfaiate e rexentou o establecemento “Café-Bar”, sito á beira da estrada xeral, de face á igrexa parroquial. Cando Constantino Paz colgou a batuta (1922), García Beiro tomou o relevo, póndose á fronte da agrupación bandística por aclamación dos seus compoñentes. A banda de Manuel García aproveitaba o local do “Café-Bar” para ensaiar o seu repertorio, trabando estreita competencia coa dirixida (dende 1910) por Francisco Cerdeira Gil. A rivalidade García-Cerdeira substanciouse no musical, mais tamén no ideolóxico: García era un home de esquerdas e Cerdeira, un representante da vella dereita.

Na prensa histórica, a primeira referencia sobre García Beiro atopámola no xornal bonaerense Correo de Galicia do 21 de abril de 1929. O periódico da quinta provincia informa que a “Banda Popular”, dirixida por García Beiro, amenizara os actos de inauguración do novo campo da feira de Cerdedo. O mercado abandonaba os afastados predios de San Xoán, para se instalar, na capital, nas inmediacións da igrexa.
El Pueblo Gallego do 14 de xaneiro de 1930, baixo o epígrafe “Cerdedo. Una boda”, publica que García Beiro asistira ao casamento do seu íntimo Francisco Varela Garrido con Teresa Sanmartín Lois, asinando como testemuña na acta matrimonial. Un ano despois, xa instaurada a II República, sabemos polo mesmo xornal (30-5-1931) que Manuel García Beiro integraba a agrupación local do Partido Republicano Radical Socialista, sendo elixido, a canda Francisco Varela Garrido, candidatos a fiscal e xuíz (respec.) da xustiza municipal.
Manuel García Beiro, home culto e de ideas avanzadas, comprometeuse coa implantación en Cerdedo do novo ideario republicano. Como se explica no libro Así aprenderán a non ter ideas. Agrarismo, caciquismo e República en Cerdedo (2016), nas municipais do 12 de abril de 1931 o electorado cerdedés non acudiu a votar. O proceso electoral deu comezo o 5 de abril coa constitución da Xunta municipal do Censo, a proclamación de candidaturas e a aplicación do artigo 29 da Lei Electoral de 1907, xa que, segundo a lexislación, nas localidades nas que só se presentase unha candidatura, esta sería proclamada electa sen necesidade de que o pobo o referendase nas urnas. A candidatura proclamada en Cerdedo compúñase de once concelleiros da coalición agrario-republicana e dous monárquicos.
Co obxectivo de “republicanizar” os concellos rurais, expurgando das corporacións a rémora monárquica e caciquil, Miguel Maura, ministro da Gobernación, adoptou as medidas oportunas (Decreto de 13 de maio de 1931). O 31 de maio de 1931, repetiríanse en Cerdedo as eleccións municipais. O 24 de maio, constituíuse de novo a Xunta municipal do Censo. Desta, os trece candidatos presentados polo Partido Republicano Radical Socialista foron proclamados polo artigo 29 e, xa que logo, tampouco houbo necesidade de acudir ás urnas. Os radicalsocialistas, liderados por Antonio Sueiro Cadavide, faranse coa alcaldía de Cerdedo. Os inapelábeis resultados colleitados polo PRRS nas eleccións municipais do 31 de maio de 1931, malia as manobras do caciquismo, propiciaron o cambio de rumbo no goberno cerdedés.
En El Pueblo Gallego do venres 12 de xuño de 1931, atopamos a nova do nomeamento de Antonio Sueiro Cadavide como alcalde de Cerdedo e dos máis cargos do seu equipo de goberno: Cerdedo. De elecciones.- Se celebraron en este ayuntamiento para concejales, habiendo sido elegidos los trece candidatos que presentó el Centro Republicano Radical Socialista, tomando posesión de la forma siguiente: alcalde, don Antonio Sueiro Cadavid; primer teniente de alcalde, don Luciano García Ventín; segundo, don Manuel Gamallo Bugallo; tercero, don Silvestre Mariño Armada, y síndico, don Francisco Viéitez Viéitez. Para la Justicia municipal también fueron designados cuatro representantes del Centro anteriormente dicho. Entre os catro aludidos, figuraban Francisco Varela Garrido (xuíz municipal) e Manuel García Beiro (fiscal). Manuel García tamén desempeñará o cargo de xestor interino na nova corporación.
O 14 de abril de 1932, primeiro aniversario da proclamación da II República, a banda de música de García e a de Cerdeira percorreron as rúas de Cerdedo, esparexendo coma nabiña fusas e corcheas. Á luz do publicado por el El Pueblo Gallego (20-4-1932), intuímos que só a banda de García desfilou tras a bandeira tricolor, nunha procesión cívica protagonizada polo alumnado e profesorado das escolas cerdedesas. Tempos aqueles!
En 1934, tras a chamada Revolución de Outubro (ou folga xeral revolucionaria), a corporación cerdedesa de esquerdas, presidida por Antonio Sueiro Cadavide, é desmantelada polo Goberno Civil. Antonio Sueiro, Francisco Varela Garrido e Xosé Torres Paz (entre outros) son detidos pola Garda Civil, trasladados á prisión de Pontevedra (no sitio do actual edificio da Audiencia Provincial), procesados e, finalmente, encarcerados. Imputóuselles promover un movemento subversivo en Cerdedo, montar unha barricada na estrada de Ourense (km 624), nas inmediacións de Pedre, e seren instigadores dunha suposta tentativa de asalto ao cuartel da Garda Civil. O alcalde Antonio Sueiro tamén sería acusado de negarse a publicar o bando declarando o estado de guerra. Após a lectura atenta do proceso, dexérgase que a dereita local aproveitou a excepcionalidade para, magnificando o acontecido, chimpar a esquerda do poder (en Así aprenderán a non ter ideas..., páxs. 256-7).
Unha Comisión Xestora, integrada polos prebostes do caciquismo, volve coller as rendas de Cerdedo e aplica sen demora a substitución de cargos.
O 27 de xuño de 1933, Francisco Cerdeira obtiña, supostamente, da alcaldía o certificado de director da banda municipal. Á vista dos acontecementos políticos e desgustado polo agravio comparativo, Manuel García Beiro abandona Cerdedo a finais do ano 1934 e avecíñase na Cañiza (mellor, A Caniza), ocupando o cargo de primeiro oficial (escribente) naquel municipio.
Dous anos despois, na edición do 16 de outubro de 1935 de El Pueblo Gallego, lemos que, de véspera, se presentara ao público a Banda de Música da Cañiza, dirixida polo cerdedés Manuel García Beiro. A nova agrupación bandística coñecerase co nome de Aurora Cañicense. Na prensa, as mencións aos méritos e ás actuacións da agrupación son frecuentes dende 1948 até 1954 (El Pueblo Gallego).
Malia a distancia, Manuel García non esquece Cerdedo nin as amizades cerdedesas. Coa vitoria da Fronte Popular nas eleccións xerais de febreiro de 1936, García remítelle o día 21 de febreiro unha carta ao seu camarada Francisco Varela Garrido: Amigo Varela: Salud y República roja. Esperaba tener noticias del resultado de Cerdedo por el periódico, pero como nada dice, por eso resuelvo escribirte estas letras para que me cuentes algo de los resultados obtenidos en las elecciones del domingo (día 16). Supongo que cuando recibas ésta ya estará posesionado el Bloque en el Ayuntamiento, y a mí se me ocurre el decirte que no sea lo de la otra vez; sin escrúpulos de ninguna clase debéis desposeer a toda esa canalla de los privilegios de que siempre gozaron, pues habiendo en nuestro compo individuos aptos y necesitados, es un deber el que se tengan en cuenta.
O papel activo desenvolvido polo carismático Manuel García na corporación republicana de Cerdedo colocouno no punto de mira dos falanxistas locais, que, após o golpe de Estado de xullo de 1936, mesmo maquinaron desprazarse á Cañiza para liquidalo. O tamén músico e camarada Davide Paz Cachafeiro, fillo do director de banda Constantino Paz, arrostrou o perigo e plantouse na Cañiza para advertir o seu amigo das intencións da canalla fascista. Manuel García salvou a vida, mais, ter a morte aos ollos, fixo que modulase (ou disimulase) as súas conviccións ideolóxicas (adscrito a Izquierda Republicana): Coñecedor David do asunto polo seu amigo Francisco, irmán dun dos principais instigadores (Francisco Gutiérrez Torres, irmán de Manuel Gutiérrez Torres, xefe local de Falange), non dubidou en absoluto do que había que facer. Colleu provisións e botou a andar sen demora cara á Cañiza para pór en alerta a Manuel dos plans argallados polos falanxistas (Campos Toimil, M.: As bandas de música de Cerdedo, páx. 75).
O tempo voa. No ano 1951, García Beiro figura como delegado sindical comarcal e correspondente da Obra Sindical “Previsión Social”. O correspondente de El Pueblo Gallego (3-3-1951) gaba o labor do cerdedés, co gallo da entrega na Cañiza de “más de 575.000 pesetas a los ancianos del municipio”: Nuestra enhorabuena ... por la fructífera labor que viene realizando, digna del mayor encomio, y que continúe prodigando esta clase de ayuda a quienes tanto la necesitan y que con tanto agradecimiento recogen.
Pola Hoja Oficial del Lunes (6-8-1956), sabemos que Manuel García Beiro era axente para A Cañiza dos Seguros Galicia. Amais da representación da aseguradora e o emprego de oficial do concello, Manuel e a súa dona Umbelina Villafines González rexentaron unha pensión, sita nas inmediacións da casa consistorial.
No vespertino La Noche (3-1-1959), lemos a nova do casamento na Cañiza de María García Villafines, filla de Manuel e de Umbelina, co avogado Carlos Camba Souto. O banquete celebrouse nos salóns do Hotel Reveca, referente da hostalaría na comarca.
O 4 de xuño de 1959, Manuel García Beiro, en calidade de sindicalista e correspondente na Cañiza do xornal El Pueblo Gallego (c. 1955), advirte as comisións de festas dos concellos da Cañiza, Covelo, Arbo e Crecente que, a partir desa data, todo grupo musical, de cualquier naturaleza, está sujeto a suscribir el correspondiente contrato laboral, con los salarios base que se indican a continuación...
En El Pueblo Gallego do 6 decembro de 1960, García Beiro informa que os afeccionados ao balompé puideron seguir por televisión, nas dependencias do Hotel Reveca, as incidencias do partido de Copa de Europa que enfrontou os húngaros do Újpest e os portugueses do Benfica: Todos cuantos nos han visitado se marcharon entusiasmados y envidiando el privilegio que La Cañiza tiene al gozar de tan extrordinario avance científico.

Enfermo de cancro, Manuel García Beiro falece o 24 de marzo de 1964, aos 63 anos de idade. Cumpríndose o primeiro cabodano da súa morte, El Pueblo Gallego (23-3-1965) lembra a figura do que fora oficial maior do concello da Cañiza e o seu correspondente informativo: Todavía está patente el cariño en que se le tenía por sus excelentes dotes personales, que le hacían granjearse la simpatía y admiración de cuantos le trataban.
Elegante, carismático, autodidacta, director de banda, multinstrumentista, cantante, alfaiate, escribente municipal, axente de seguros, hostaleiro, xornalista, sindicalista, fotógrafo afeccionado e político republicano. O polifacético Manuel García Beiro, a canda Antonio Sueiro Cadavide, Francisco Varela Garrido, Xosé Otero Espasandín, Xosé Torres Paz, Martiño Ferreiro Álvarez, Xosé Paz Cachafeiro..., son exemplos do Cerdedo ilustrado, progresista, emprendedor e vital dos anos 30. Os fascistas de Cerdedo asasináronos ou obrigáronos a calar ou a exiliarse. O seu baleiro foi enchido de políticos retrógrados, fatuos e incapaces, que disimularon a súa mediocridade con autoritarismo. Xaora, o desaparecido concello de Cerdedo comezou a esvaerse en xullo de 1936.

A carón da casa do concello da Caniza, Manuel García e a súa dona rexentaron unha pensión.

Sepultura de Manuel García Beiro no cemiterio municipal da Caniza.

0 Comentários

Homenaxe no Campo das Laudas: Manuel Sueiro Iglesias

15/5/2024

0 Comentários

A décimo segunda lauda do memorial das Raposeiras dedicaráselles ao mestre de Limeres Manuel Sueiro Iglesias e ao músico de Cerdedo Manuel García Beiro

Calros Solla

Manuel Sueiro Iglesias (sentado) a canda os profesores da Academia General

O domingo 2 de xuño, ás doce do día, inaugurarase no Campo das Laudas de Cerdedo (As Raposeiras-Meilide) o monólito na memoria de Manuel Sueiro Iglesias e Manuel García Beiro, vítimas cerdedesas da represión fascista.
A escultura laudatoria, como as precedentes, encomendóuselle ao destro, xeneroso e inspirado canteiro Marcos Escudero, vuxa de arghinas.
A décimo segunda lauda –dun proxecto de vinte e dúas– fíxose realidade grazas ao acordo de cooperación entre os colectivos Capitán Gosende (Terra de Montes) e Vaipolorío (Pontevedra). Entre nós, abonda coa palabra. O colectivo Capitán Gosende colaborou meses atrás nas tarefas de catalogación do patrimonio inmobiliario de natureza etnográfica do río dos Gafos. O resultado do traballo recolleuse no libro Auga mol en pedra dura (Ed. Morgante, 2023), máis de 600 páxinas nas que non só se fai inventario do tesouro fluvial, senón tamén, gabanza do colectivo irmán Vaipolorío, artífices dun ininterrompido labor de 23 anos en prol da salvagarda e divulgación dos valores deste río pontevedrés.
Lauda XII: Manuel Sueiro Iglesias

Manuel Sueiro Iglesias naceu na aldea de Limeres (parroquia de Cerdedo) no ano 1890. Con apenas 15 anos e escasa instrución, traslada a súa residencia a Ourense para traballar de aprendiz de carpinteiro no obradoiro de Pedro Vidal, oriúndo de Carballedo (Cotobade). Lembremos que aínda será en 1918 cando o seu veciño Antonio Sueiro Cadavide (eran dun tempo) funde en Limeres a pioneira Sociedade Recreo e Instrución. Nesta aldea, a primeira escola pública data de 1925. Antonio Sueiro Cadavide presidirá a alcaldía de Cerdedo durante o Bienio Reformista da II República.

Manuel Sueiro axiña demostrou a súa valía tanto no eido profesional coma no sindical. As ansias de saber propiciaron que dese compaxinado 60 horas de traballo semanal coa asistencia a clases de de noite.
Con 20 anos feitos, Manuel Sueiro casa con Carme Martínez Padrón. O matrimonio traerá ao mundo catro fillos, entre eles, os tamén mestres republicanos Xosé (1918-2010) e Pacita Sueiro Martínez (†2004) (Léase: “Maestros con historia”, LVG, 27-3-2007; e Arneiros, J.: “José Sueiro Martínez, maestro republicano”, Faro de Vigo, 7-7-2019). O seu fillo Francisco morre na batalla do Ebro en 1938.
En palabras do propio Xosé Sueiro: “Traballando e estudando día e noite, meu pai terminou Maxisterio en 1916 e seguiu preparándose ata converterse nun extraordinario profesor de Matemáticas e Física”. Por alusións, nas eleccións de 1979, Xosé Sueiro Martínez foi o primeiro candidato á alcaldía de Ourense polo PSOE. Nomeado tenente de alcalde, Pepe Sueiro entregaría a acta de concelleiro cinco meses despois, “por considerar ‘indigno’ que persoas con outro oficio cobrasen por exercer o seu traballo de edís” (Faro de Vigo, 6-6-2010).
O pedagogo Xosé Manuel Cid Fernández, ao respecto do ideario do mestre Manuel Sueiro Iglesias, escribe: Na mesma zona sur da cidade [Ourense], na rúa da Liberdade, abriu don Manuel Sueiro a súa escola laica a principios dos anos vinte [...]. O propio nome non pode ser máis aséptico: “Academia General”. Certamente tivo unha concorrencia numerosa e plural, gañando, ao pouco tempo, o respecto e admiración de boa parte da sociedade ourensá.
Don Manuel estaba nas listas negras, pola súa militancia radical-socialista [...] e o seu pasado sindicalista no gremio dos carpinteiros, mais diante da sociedade presentaba calidade e resultados educativos, ademais dunha alta categoría moral e persoal.
Formaba parte desa xeración intelectual que formulaba unha nova concepción da ética e da moral. Fronte ao autoritarismo, o medo e o servilismo presentaban unha nova concepción da autoridade, do respecto e das relacións interpersoais, baseada na confianza na persoa, especialmente nas novas xeracións. Cid Fernández resume: a forza da autoridade fronte á autoridade da forza. (en, Memoria da escola. Cultura material e testemuños da nosa historia educativa contemporánea, Xerais, 2006, páxs. 131 e ss).
O 17 de agosto de 1922 o xornal ourensán La Región insire o primeiro anuncio publicitario da “Academia General”, centro educativo dirixido polo mestre Manuel Sueiro Iglesias. A praxe educativa da Academia Sueiro inspirábase na Istitución Libre de Enseñanza.
No tocante ao compromiso político e social do mestre Sueiro, o xornal La Zarpa do 9 de novembro de 1933 publica o seguinte anuncio electoral: “Partido Republicano Radical Socialista. Candidatura para dipùtados a Cortes: Alfonso Pazos Cid, Manuel Sueiro Iglesias, Eligio Núñez Muñoz”.
O 5 de xaneiro de 1935, La Región faise eco dun comunicado do Goberno Civil: Manuel Sueiro Iglesias, director del Colegio Sueiro, había enviado 50 pesetas con destino a los comedores de caridad.
O 18 de abril de 1936, El Pueblo Gallego informa que, en Ourense, por orde ministerial han sido nombrados vocales de la Comisión provincial de Beneficencia, don Manuel Sueiro Iglesias, por Instrucción Pública; don Bernabé Vedino, por Trabajo; y don Florentino López Cuevillas, por Hacienda.
Viran as tornas. Acontecido o golpe de Estado fascista, no xornal La Región (4-8-1936), baixo o titular “Relación de maestros destituídos y suspensos de empleo y sueldo”, figura, entre outros moitos, o nome de Manuel Sueiro Iglesias.
Mais non abondaba, cumpría desposuílo das súas propiedades, obtidas a por de esforzo e dedicación. O xornal La Región (24-1-1937), en portada e baixo o titular “Notas militares”, informa que por el Juzgado Militar Especial de Incautaciones de esta plaza se incoaron expedientes de responsabilidad e incautación contra los señores: entre outros, Manuel Sueiro Iglesias. A nota conclúe: Todas aquellas personas que conozcan datos de las actividades políticas y bienes de fortuna de los expedientados, deben presentarse en dicho Juzgado, pudiendo hacerlo por escrito, siempre que éste sea garantizado con la firma del comunicante.
Botando man dos testemuños orais, no ano 2014 obtiven de boca dunha veciña de Limeres o seguinte relato:
Dicíame miña madriña, que morreu con 84 anos, que en paz descanse: “Na casa do Pío ou das Gharridas, no quinteiro dos Merellos, alí naquela barra aghocháronse os perseghidos pola gherra. Moita xente lles ía levar de comer e, creo, se non me enghano, que, entre os fuxidos, había tamén un señor de Caroi.
E nas veighas que chamamos As Latas, había un muro cun carballo que facía como unha cova. Alí estaba a casa de don Manuel Sueiro, don Manuel de Ourense, que tiña en Ourense unha academia, a Academia Sueiro. Ese señor tamén estivo alí escondido naquelas xesteiras, por ser contrario a Franco. Á noite, non sempre, ía durmir á súa casa. Acabaron prendendo a don Manuel e foi castighado duramente por ser unha persoa de ideas moi adiantadas. As academias Sueiro en Ourense foron moi coñecidas, aprendeu moita xente nelas. Don Manuel ocultouse no escondedoiro das Latas e, de día, mamá ou madriña lle ían levar de comer. De noite, cando sabían que isto estaba calmo, viña durmir a casa. Porque en Cerdedo houbo unha muller que matou, ou mandou matar, moita xente, e tanto é así que o día da súa morte, aquí botaron fueghos (Solla, C.: Así aprenderán a non ter ideas. Agrarismo, caciquismo e República en Cerdedo, páxs. 181-3).
A sublevación fascista do 18 de xullo de 1936 colleu a Manuel Sueiro pasando o verán en Limeres. Unha folga de coches de liña evitou que o mestre acudise á capital das Burgas para pórse á fronte da academia, edificio sito na confluencia da rúa da Liberdade coa rúa da Imprenta. Abofé, o paro no transporte salvoulle a vida. Deseguido, as detencións e os asasinatos de dous mestres compañeiros de traballo (Eduardo Villot Canal é asasinado no Forriolo) impelérono a procurar acocho en Limeres. O 12 de agosto, uns falanxistas ourensáns chegaron a Cerdedo coa intención de detelo. Avelino Sánchez, cabo da Garda Civil, impediu que consumasen os seus fatídicos plans, pois, de véspera, os falanxistas locais xa asasinaran (ao parecer, sen o seu consentemento) a Xosé Torres Paz, Xosé Cortizo González, Xosé Mª Taberneiro Fraiz e a Xesús González González. Grazas á solidariedade dos veciños, Manuel Sueiro logrou permanecer agochado en Limeres durante dous longos anos.
En xaneiro de 1937, abríuselle expediente de responsabilidades políticas. Ao ano seguinte, recibiuse no cuartel de Cerdedo a orde de detención. Manuel Sueiro Iglesias, farto da súa situación, decidiu viaxar a Ourense e entregarse. Foi encarcerado o 28 de abril de 1938. Liberaríano meses despois. Malia sobrevivir ao transo, a inhabilitación para exercer a docencia e a doenza do párkinson pexaron o seu proxecto vital.
O cronista ourensán Lito Seoane ofrécenos unha descrición das instalacións escolares, como alumno que foi do Colexio Sueiro a finais dos anos 40:
El colegio, de anchos muros de piedra y paja-barro, tenía una preciosa puerta de madera de color negro que se abría con una de aquellas antiguas llaves metida en un aro como los que llevaban los serenos. Una vez dentro, un gran portal, por el que a través de tres escalones se accedía de frente a la séptima y a la izquierda al primer piso; una balaustrada comunicaba tres aulas, la primera: Dª Elvira, la segunda: Dª Paca, la tercera: Dª Purita, y al final del pasillo, el despacho del director; abajo, como dije antes, estaba la séptima: D. Manuel, y más tarde Dª Pacita (ourensenotempo.blogspot.com).
Concluímos o esbozo biográfico do egrexio mestre Sueiro, engadindo os apuntamentos de D. Pereira: Era carpinteiro e logo exerceu de mestre, vivindo fóra de Cerdedo. Estivo radicado dende 1919 en Verín e, máis tarde, en Ourense, onde dirixiu un centro privado de ensino, a coñecida “Academia General”. Militante do Partido Radical Socialista e colaborador da progresista Asociación de Trabajadores de la Enseñanza de Orense (ATEO). Tivo que se agachar co seu fillo José na súa casa matriz de Limeres tras o alzamento militar, para evitar a morte. Sufriu a incautación da súa academia e da súa conta bancaria en Ourense. Logo de dous anos protexido polos veciños, entregouse e pasou algúns meses na cadea de Ourense, sendo sometido posteriormente a expediente de depuración que o inhabilitou para a docencia.
O 1 de febreiro de 1962, El Pueblo Gallego publica a necrolóxica de Manuel Sueiro Iglesias, falecido en Ourense o 31 de xaneiro aos 72 anos de idade. A súa filla Paz Sueiro sucederao na dirección do Colexio Sueiro. Nesta cidade, unha praza e un colexio de Educación Infantil e Primaria (As Lagoas) levan o seu nome: “Profesor Manuel Sueiro”; unha rúa, o nome da súa filla: “rúa mestra Paz Sueiro”. En Cerdedo, tentando contrarrestar o silenciamento oficial, o colectivo Capitán Gosende gravará o nome de Manuel Sueiro nunha lauda do Campo das Laudas, posto que, como dixo o historiador José Cabañas, os demócratas contraemos a obriga moral de “facerlles unha mínima xustiza ás vítimas da barbarie e da ignominia, a quen se comprometeu co seu país para sacalo da ignorancia e o analfabetismo, a aqueles cuxa causa foi o acceso de todos á educación e á cultura”.
Nós non esquecemos.

Carme Martínez Padrón e Manuel Sueiro Iglesias (c. 1910).

Manuel Sueiro Iglesias.

Anuncio en prensa da Academia General (xornal La Región).

O Colexio Sueiro dende a rúa da Imprenta (Foto de Esther Guedes).

Praza do profesor Manuel Sueiro, na cidade de Ourense.

0 Comentários

Capitán Gosende descobre unha mámoa en Folgoso

2/5/2024

0 Comentários

Os túmulos prehistóricos acadan en Cerdedo a cifra de 56 elementos; 11 desas mámoas foron descubertas polo colectivo Capitán Gosende

Calros Solla

Cerrada da Mámoa, cara norte.

O domingo 28 de abril, membros do colectivo Capitán Gosende batemos cunha mámoa mentres desempeñabamos labores de exploración nunha zona boscosa do lugar de Covas, na parroquia cerdedesa de Folgoso.
Conforme os nosos informantes, a leira na que se localizou o xacemento se denomina “A Cerrada” –microtopónimo transparente e evidenciábel–, polo que “Cerrada da Mámoa” foi o nome escolleito para catalogar o achado (coordenadas.- X: 553.666; Y: 4.710.441; 540 m de alt.).
O túmulo neolítico (tumba duns 6.000 anos de antigüidade) érguese docemente no seo dun rebordelo, foresta poboada de cerquiños magros e lanzais, bidos, estripos e acivos.
O sitio arqueolóxico sitúase a uns 160 m cara ao norte da N-541 e a uns 165 m cara ao sueste da estrada de cara ao Cachafeiro (Forcarei). Amais, a Cerrada da Mámoa atópase a uns 450 cara ao nordés da impoñente mámoa de Covas (cat. Patrim.: “As Mámoas”, GA36011051) (léase Faro de Vigo, 22-8-22), e a uns 870 m cara ao suroeste da “Mámoa das Chairas” (GA36011034), sita na estrema con Forcarei, formante da necrópole megalítica da Pena da Cruz (Acevedo, Millarada).
O topónimo “Cerrada” ten doada xustificación, pois aquela agra –devinda en carballeira por mor do absentismo– está toda ela choída con vargos esfoliados do filón metamórfico que emerxe no lugar (gneis).
A coiraza da medorra acada os 23 m de diámetro. Presenta leve foca de espoliación duns 4 m de diámetro. Non é difícil imaxinar que baixo a coiraza, alfombrada de humus e tomada pola vexetación arbórea e herbácea, se agochan uns ortostatos de rocha metamórfica.
Contiguo ao xacigo, cara ao noroeste, obsérvase no terreo un amplo foio, vestixio, quizais, dunha antiga canteira ou barreira. En contraste coas caras sur e leste do moimento, esta cavidade amplifica polo oeste a altura do montículo. Nesta orientación, a coiraza da mámoa acada un desnivel do 45% en 7 m de lomba.
Nas inmediacións da Cerrada da Mámoa discorre de sur a norte unha congostra flanqueada por vargos de tamaños e feituras desemellantes –uns achumbados, outros vencidos; algúns, de curiosa traza antropomorfa– e valos de cachote, tapizado todo de carriza e liques. Agás un pequeno mato de eucaliptos, a contorna é amena manifestación do bosque atlántico.

A descuberta da Cerrada da Mámoa eleva a sete o número de mámoas inventariadas na parroquia de Folgoso. A Cerrada da Mámoa súmase á prominente mámoa de Covas (“As Mámoas”), á mámoa das Chairas e aos catro túmulos catalogados por Patrimonio co nome de “Mámoas do Couto” (GA36011023-24-25 e 71).
Os túmulos prehistóricos acadan en Cerdedo a cifra de 56 elementos; 11 desas mámoas foron descubertas polo colectivo Capitán Gosende. O colectivo descubriu e deu a coñecer 13 mámoas inéditas na comarca de Terra de Montes.
Fóra chove, ou fan coma quen oe chover. Nós ao noso, chova que vente!!

Sitio arqueolóxico da Cerrada da Mámoa, cara leste.

Congostra entre vargos e valos de cachote.

Cerrada da Mámoa, cara sur.

0 Comentários

Oliveira dos trescentos anos

7/4/2024

0 Comentários

O colectivo Capitán Gosende sanea unha oliveira centenaria do pazo das Raposeiras, asoballada polas hedras e o silveiral

Calros Solla

A oliveira antes da intervención.

A casa matriz do pazo das Raposeiras (Meilide-Cerdedo) data do século XVI. Nela fundou liñaxe o primeiro capitán Gosende –capitán das milicias de Montes–, devanceiro do padre Sarmiento. Segundo algún dos seus biógrafos, o frade beneditino veu ao mundo ao abeiro destes muros en 1695.
O conxunto pacego das Raposeiras componse de tres edificacións e catro vivendas (catro propiedades), hoxe deshabitadas e en estado de completa acabación, concertadas así e todo en boa pedra do país ao longo de tres centurias (XVI-XVIII).
A construción orixinal –a casa matriz–, de cuxo lento proceso de deterioro gardamos un amplo arquivo fotográfico, uníase coa contigua (a situada cara ao nordés) por un portal arcado. Na doela mestra do arco labrouse o brasón dos Gosende, retirado do seu asento a comezos do século XX e hoxe custodiado en dependencias do Museo de Pontevedra: “una grande media luna, tres luceros y cuatro globos” (Sarmiento dixit). A adquisición e traslado da pedra armeira xestionaríaos Xosé Millán, membro da Sociedade Arqueolóxica.
A operación de extracción do escudo de armas supuxo a derruba do arco, do que apenas restan os batentes e dous perpiaños moldurados, reutilizados e inadvertidos na cerrada do curral da casa orixinal.
Amais do nexo do portal –desaparecido–, o conxunto discontinuo do pazo das Raposeiras deslíndase cunha parella de fitos vexetais: dúas oliveiras, plantadas, probabelmente, hai uns trescentos anos.
Un dos exemplares de Olea europaea érguese rufa e vizosa nun recuncho do curral da aba sueste do pazo (construción do século XVIII). A outra oliveira esmorecía ao pé da esquina suroeste da casa matriz (construción do século XVI), que “mira de ventana en derechura a la iglesia de Cerdedo” (Sarmiento dixit).
O colectivo Capitán Gosende, fundado en 2012 en lembranza desta avantaxada estirpe, con doce anos de servizo en prol dos intereses culturais de Cerdedo, ocupouse o pasado domingo 24 de marzo na preservación destoutra árbore senlleira (léase: Faro de Vigo, 1-10-2023), patrimonio natural de noso, en flagrante perigo de seca e apodrentamento. Cóntanse xaora cos dedos dunha man o número de oliveiras centenarias que verdean no territorio cerdedés. A nós non nos sobra nada; a perder ninguén é rico.
A oliveira centenaria atopábase nun estado calamitoso, asoballada polo silveiral e por grosas hedras gabeadoras que estrangulaban o seu tronco e acadaban as pólas máis altas. A mesma sintomatoloxía padecen os muros da casa matriz, que ameazan con virse abaixo pola acción invasiva destes espécimes. A cuberta do pazo hai anos que cedeu ao empuxe dos elementos.
Provistos de bo ánimo –tamén da ferramenta axeitada– e ben asesorados por un técnico da comarca, o pasado domingo procedemos á súa liberación e saneamento. Ansiabamos garantirlle á arbore outras tantas primaveras, contrarrestando co noso humildoso afán o completo desinterese e doloroso deixamento aos que as administracións concernidas someten o pazo das Raposeiras: os inmóbeis, os elementos complementarios e a súa historia.
Empregamos no labor unhas tres horas. Un pestanexo, se comparamos o instante cos trescentos anos de vida gravados un a un nos aneis do seu toro. Demos pois por ben empregada a tregua meteorolóxica do Domingo de Ramos, consonte aconsella o refrán: O Domingo de Ramos lava os teus panos, que no de Paixón ou os lavarás ou non.
O pazo das Raposeiras, a súa pedra armeira –afastada da vista da xente–, as fazañas do mítico capitán, o vínculo daqueles pardiñeiros co eximio padre Sarmiento... deberan converter As Raposeiras en foco de dinamización cultural; porén, en Cerdedo todo é amnésica ruína. Ende ben, no casal das Raposeiras, o célebre Campo das Laudas vaise erguendo pedra a pedra para reivindicar que outro Cerdedo é posíbel.