Clara Iglesias Cortizo
Un estudo de Olimpio Arca e o seu alumnado sobre os nosos cruceiros
A Asociación Cultural “Vagalumes” presenta a reedición do traballo sobre os cruceiros da Estrada elaborada por Olimpio Arca Caldas e o seu alumnado de Vea no ano 1981, co título Cruceiros da Estrada ollados polos nenos do Colexio M. Villar. Mestre e alumnos -como el os chama “debuxantes” e “escudriñantes”-, percorreron todo o noso concello analizando, fotografando e debuxando os nosos cruceiros. Desde logo, tivo que ser un esforzo enorme, realizado con poucos medios, pero, aínda así, rigoroso. Olimpio Arca traballou en moitas ocasións co seu alumnado neste labor de estudo e divulgación do noso patrimonio material e inmaterial: hórreos, castros, o entroido da Ulla...,foron tamén obxecto do seu interese.
Moitos anos de traballo e numerosos premios confirman a Olimpio Arca como mestre vocacional e investigador destacado, empeñado en poñer en valor a nosa cultura e o noso patrimonio. El comprendeu que, para que os galegos coidemos do noso patrimonio temos que amalo; e que, para amalo, antes hai que coñecelo. Por iso iniciou co seu alumnado a descoberta partindo, como é lóxico, do máis próximo aos rapaces: a zona de Vea, en primeiro lugar; e, a continuación, todo o concello da Estrada. En concreto, no que respecta á investigación sobre os cruceiros, antes do traballo que agora reedita Vagalumes, xa elaborara un estudo sobre as cruces do val de Vea.
A publicación que presenta Vagalumes foi actualizada nas fotografías: son fotos actuais, que mostran, polo tanto, a situación en que están os cruceiros neste momento. E observamos que, por desgraza, nos casos en que houbo cambios entre aquel ano 1981 e 2021, o habitual é que estes cambios non fosen para mellor: o que estaba deteriorado continúa a estalo e, nalgúns casos, o que estaba en boas condicións está hoxe en día, utilizando a palabra que Olimpio utilizou no seu texto, “esmorecido”. O que realmente está esmorecido é o interese das nosas institucións, a comezar polo Concello da Estrada, en poñer en valor, preservar e coidar o noso patrimonio. A conclusión que puidemos sacar no noso percorrido seguindo os pasos de Olimpio e os seus alumnos é que o noso patrimonio está esquecido e abandonado. Temos o triste exemplo no que aconteceu hai poucos días co cruceiro da igrexa de Guimarei, esnaquiza por un camión. Obviamente trátase dun accidente involuntario; mais os accidentes non acontecerían se os bens estivesen convenientemente protexidos. Por iso enmarcamos esta actuación dentro do que chamamos #ProxectOuzamerxe. Este proxecto non só pretende que as institucións cumpran coa súa función de preservar e valorar a herdanza recibida, tanto material como inmaterial, senón que tamén quere ser un chamamento á cidadanía en xeral para que se sensibilice e se encariñe co noso.
Ao conxunto de fotografías engadíronselle algunhas de cruceiros que Olimpio non recolleu no seu traballo. Nestes casos non se lle agregou texto; neste sentido non quixemos alterar o traballo de Olimpio Arca e o seu alumnado. Ademais, en Vagalumes non somos especialistas en cruceiros: gustaríanos selo na posta en valor e na defensa do noso patrimonio.
En canto aos textos, son os orixinais redactados polo mestre e polos seus alumnos, unicamente transformados en canto á adaptación á normativa actual e, en todo caso, corrección dalgúns erros de lingua. Neste aspecto, foi un esforzo meritorio naquel momento en que o galego presentaba moitas dúbidas e vacilacións en canto á norma escrita, pois aínda estaba comezando a ser introducido como materia de estudo no ensino (cousa que aconteceu precisamente no curso 1980/81) e non dispoñía tampouco dunha normativa ortográfica e morfolóxica sistemática e afianzada. Olimpio Arca, para organizar o material de traballo (69 cruceiros, 7 cruces e un peto de ánimas) dividiu o concello da Estrada en tres zonas: zona A (os Veas, Couso, Cora, Baloira, os Barcalas, Frades, Matalobos, Toedo, Santeles e A Estrada); zona B (a máis ampla, dende San Miguel de Castro á Somoza, Loimil, Vinseiro, Cereixo, Orazo, Curantes, Olives...) e a zona C (a que reúne menos cruceiros, malia ser grande en extensión: Tabeirós, Ribela, Codeseda e Arca) O esquema de análise de cada cruceiro é semellante:
Olimpio Arca, como bo mestre, cedeu o protagonismo ao seu alumnado, os debuxantes e escudriñantes, que fixeron con el esta fermosa viaxe de coñecemento. O traballo está asinado como “Alumnos e mestre”. E a última páxina recolle a fotografía e os nomes de todos eles. Estes son:
Moitos anos de traballo e numerosos premios confirman a Olimpio Arca como mestre vocacional e investigador destacado, empeñado en poñer en valor a nosa cultura e o noso patrimonio. El comprendeu que, para que os galegos coidemos do noso patrimonio temos que amalo; e que, para amalo, antes hai que coñecelo. Por iso iniciou co seu alumnado a descoberta partindo, como é lóxico, do máis próximo aos rapaces: a zona de Vea, en primeiro lugar; e, a continuación, todo o concello da Estrada. En concreto, no que respecta á investigación sobre os cruceiros, antes do traballo que agora reedita Vagalumes, xa elaborara un estudo sobre as cruces do val de Vea.
A publicación que presenta Vagalumes foi actualizada nas fotografías: son fotos actuais, que mostran, polo tanto, a situación en que están os cruceiros neste momento. E observamos que, por desgraza, nos casos en que houbo cambios entre aquel ano 1981 e 2021, o habitual é que estes cambios non fosen para mellor: o que estaba deteriorado continúa a estalo e, nalgúns casos, o que estaba en boas condicións está hoxe en día, utilizando a palabra que Olimpio utilizou no seu texto, “esmorecido”. O que realmente está esmorecido é o interese das nosas institucións, a comezar polo Concello da Estrada, en poñer en valor, preservar e coidar o noso patrimonio. A conclusión que puidemos sacar no noso percorrido seguindo os pasos de Olimpio e os seus alumnos é que o noso patrimonio está esquecido e abandonado. Temos o triste exemplo no que aconteceu hai poucos días co cruceiro da igrexa de Guimarei, esnaquiza por un camión. Obviamente trátase dun accidente involuntario; mais os accidentes non acontecerían se os bens estivesen convenientemente protexidos. Por iso enmarcamos esta actuación dentro do que chamamos #ProxectOuzamerxe. Este proxecto non só pretende que as institucións cumpran coa súa función de preservar e valorar a herdanza recibida, tanto material como inmaterial, senón que tamén quere ser un chamamento á cidadanía en xeral para que se sensibilice e se encariñe co noso.
Ao conxunto de fotografías engadíronselle algunhas de cruceiros que Olimpio non recolleu no seu traballo. Nestes casos non se lle agregou texto; neste sentido non quixemos alterar o traballo de Olimpio Arca e o seu alumnado. Ademais, en Vagalumes non somos especialistas en cruceiros: gustaríanos selo na posta en valor e na defensa do noso patrimonio.
En canto aos textos, son os orixinais redactados polo mestre e polos seus alumnos, unicamente transformados en canto á adaptación á normativa actual e, en todo caso, corrección dalgúns erros de lingua. Neste aspecto, foi un esforzo meritorio naquel momento en que o galego presentaba moitas dúbidas e vacilacións en canto á norma escrita, pois aínda estaba comezando a ser introducido como materia de estudo no ensino (cousa que aconteceu precisamente no curso 1980/81) e non dispoñía tampouco dunha normativa ortográfica e morfolóxica sistemática e afianzada. Olimpio Arca, para organizar o material de traballo (69 cruceiros, 7 cruces e un peto de ánimas) dividiu o concello da Estrada en tres zonas: zona A (os Veas, Couso, Cora, Baloira, os Barcalas, Frades, Matalobos, Toedo, Santeles e A Estrada); zona B (a máis ampla, dende San Miguel de Castro á Somoza, Loimil, Vinseiro, Cereixo, Orazo, Curantes, Olives...) e a zona C (a que reúne menos cruceiros, malia ser grande en extensión: Tabeirós, Ribela, Codeseda e Arca) O esquema de análise de cada cruceiro é semellante:
- Descrición das súas características : baseamento, pedestal, varal, capitel, anverso e reverso da cruz.
- Lendas asociadas, no caso de existiren ou de seren coñecidas. É curioso como Olimpio se lamenta de que moitos veciños son reticentes a referirllas e declaran non coñecelas. Este feito non deixa de ser curioso, pois os cruceiros son monumentos erixidos en moitos casos para a cristianización de lugares onde se practicaban antigos cultos, polo que acostuma ser habitual que existan lendas asociadas a eles. En todo caso, neste apartado en moitas ocasións Olimpio Arca explica algún dato sobre a historia do cruceiro: quen ordenou construílo, con que finalidade...
- Lectura das inscricións.
- Situación: é relevante como Olimpio Arca, sen contar cos medios de que dispomos na actualidade, explica con grande precisión o lugar en que se encontra o cruceiro. Neste sentido, na nosa publicación introducimos a novidade da xeorreferenciación de cada un dos cruceiros.
Olimpio Arca, como bo mestre, cedeu o protagonismo ao seu alumnado, os debuxantes e escudriñantes, que fixeron con el esta fermosa viaxe de coñecemento. O traballo está asinado como “Alumnos e mestre”. E a última páxina recolle a fotografía e os nomes de todos eles. Estes son:
- Lucía Cerviño Pernas (debuxante)
- Critina Verde Figueiras (escudriñante)
- Olimpio Arca Caldas (escudriñante)
- David Calvelo Otero (debuxante)
- Cimadevila Tarrío (debuxante)
- E o “mestre director”: Olimpio Arca Caldas.
| Cruceiros da Estrada |
Fuente RSS
