Calros Solla
Coñecín a Constantino González Penas, Tino, a finais do mes de outubro de 1985, ano no que comecei a cursar bacharelato no I. B. Sánchez Cantón de Pontevedra. Neste centro de ensino, o profesor Constantino, de 51 anos, impartía as materias de lingua e literatura castelás.
Apenas principiara o primeiro trimestre, cando o meu compañeiro de pupitre e mais eu lemos no taboleiro de anuncios que nas matinais dos sábados un grupo de amadores da natureza organizaba saídas para observar paxaros. O grupo ornitolóxico Moucho, integrado por alumnos do Sánchez, estaba promovido e coordinado por Constantino González, naquela altura profesor de COU.
Mozo de 14 anos, eu aínda non sandara das febres futboleiras, mais, malia a madruga, investir as mañás dos sábados na busca de plumíferos pareceume unha alternativa saudábel. Formalizamos a solicitude de ingreso. Aceptáronnos. Investín os aforros nos volumes “Aves terrestres” e “Aves acuáticas” da editorial Blume (Xerais aínda non editara a súa oferta de guías da natureza en galego), pedinlle emprestados os prismáticos á miña avoa Isolina (meu pai trouxérallos de Venezuela), provinme dun caderno de campo (que aínda conservo) e, deica xuño do ano 89 (descontando os períodos vacacionais), acudín puntual á miña cita coa avifauna. Ben, nos meus apuntamentos consta que faltei en tres ocasións.
A primeira saída na que participei aconteceu o sábado 2 de novembro de 1985. Oito persoas formabamos a expedición. Percorremos as marismas de Vilaboa. Segundo as miñas notas, recreámonos, entre outros exemplares, coa presenza de garzas reais (Ardea cinerea), garzotas (Egretta garzetta), alavancos (Anas platyrhynchos), culleretes (Anas clypeata), mergullóns (Tachybaptus ruficollis), mazaricos rabinegros (Limosa limosa), ferreiriños abelleiros (Parus major), un picapeixe (Alcedo atthis), un gabián (Accipiter nissus), un raro exemplar de píllara papuda (Charadrius alexandrinus)... A xeira rematou esculcando unhas pegadas de teixugo (Meles meles) e admirando a feitura dun niño abandonado de carrizo (Troglodytes troglodytes).
A cada avistamento, Constantino arrequecía a descrición da ave cun acaído adobío literario: a garza no Libro de buen amor, a andoriña en El Conde Lucanor ou nas Rimas de Bécquer, o falcón enLa Celestina, a cegoña nas fábulas de Samaniego, o cuco, a gralla e a avelaiona en Delibes... A miña admiración polo profesor Tino aumentaba paxaro a paxaro.
Vinculado dende ben novo ao asociacionismo, fixen por conxugar o meu compromiso coa sociedade deportiva J. C. I. (fútbol afeccionado) e mais o voluntariado na Cruz Vermella Xuventude de Pontevedra coa militancia no grupo ornitolóxico Moucho.
Sábado a sábado, ás 9:30 horas, ficabamos no aparcadoiro da estación de autobuses de Pontevedra. Dende alí, ben a pé, en autobús, en auto-stop, ben no coche particular de Constantino (un Seat Panda), dirixiámonos a Vilaboa, ao Castrove, á Fracha, ao arboredo do pazo de Lourizán, á Xunqueira de Alba... A media mañá, faciamos un pouso. Tino aproveitaba para acugular de tabaco fragrante a súa cachimba, compartindo cos seus pupilos unha xícara de café morno, trasfegado do seu termo.
O meu colega e mais eu, tirando de poupanza, agasallámolo nunha ocasión cunha pipa de mazaroca de millo (marca “Missouri”). Non era gran cousa, porén, agradecendo o detalle e mentres lle durou, Tino sempre fixo que fumegase a cazoleta nas nosas saídas ao campo.
Durante as catro temporadas (ou cursos) que durou a gozosa experiencia (BUP e COU: do 85-86 ao 88-89), aprendín todo o que sei de ornitoloxía. En verdade, aquel alumno que deveu mestre aprendeu o xeito de transmitir nas aulas o respecto polo medio ambiente e, asemade, polas criaturas coas que o compartimos. Aprendín que o ben persoal máis prezado é o coñecemento, unha arca que nunca reborda e que non se enche sen esforzo. Aquela fugaz (mais estreita) convivencia veu corroborar que a sabedoría adoita facer niño na fronde da humildade, na enramada dos individuos que non se gaban dos seus méritos. Constantino e Milagrosa souberon inculcar nos seus fillos estas calidades.
A mañá do sábado 26 de abril de 1986, Tino apareceu acompañado de seu fillo Alfredo. Trinta anos despois, Alfredo González Ruibal, aquel esperto e rebuldeiro rapazolo de dez anos converteuse nun dos máis brillantes e prestixiosos investigadores no eido da arqueoloxía.
No curso 86-87, Constantino trasladou o exercicio da docencia ao I. B. A Xunqueira I de Pontevedra. A actividade non cesou, ende ben, o grupo Moucho acabou nutríndose do alumnado de ambas as dúas beiras do Lérez. A asociación chegou a acadar a cifra de catorce membros. Aos labores de identificación engadíronselles os de anelamento, rescate e cura de aves feridas.
Aquela mudanza deparoume botar unha man na xestión do correo postal do colectivo. O grupo ornitolóxico Moucho recibía con regularidade correspondencia da SEO, de WWWF/Adena, de Greenpeace..., entidades coas que se establecera algún tipo de relación ou colaboración. Lembro que dende o grupo Moucho apoiamos activamente o proceso que, en 1988, acabou declarando parque natural as illes Columbretes (Valencia), empregadas como campo de tiro pola armada española. Aínda conservo o modelo para a recollida de sinaturas e parte da correspondencia que mantivemos cos compañeiros do Grup d’Estudi i Defensa de la Natura AGRÓ (garza en catalán).
O financiamento do grupo (parcas eran as nosas necesidades) garantíase coa venda duns autocolantes nos que a protagonista era a rapaz nocturna que nos daba nome.
Aínda que o grupo Moucho deixou de funcionar como tal ao rematar o curso 88-89 (a universidade agardaba por nós), o verán do ano 89 tíñanos reservada unha sorpresa que prolongou e, se cabe, acentuou a miña relación con Tino.
Os veráns da nenez e primeira mocidade paseinos a carón da miña avoa, na casa das Raposeiras, no lugar de Meilide (Cerdedo). Porta fóra, a natureza mostrábase sen filtros nin veladuras. Mesmo así, a televisión xa exercía o seu efecto engaiolador e naquelas vacacións do 89, o programa de fauna “Waku Waku”, emitido pola 1 de TVE, contaba coa miña simpatía.
O domingo 20 de agosto atopábame, pois, diante do televisor. A xornalista Consuelo Berlanga conducía o concurso no que catro famosos puñan a proba a súa intuición ou os seus coñecementos sobre conduta animal. O gañador recibía un cheque de 500.000 pesetas que debía doar a unha agrupación ecoloxista da súa elección.
Na emisión do día 20 competían o humorista Eloy Arenas, a cantante Massiel, a actriz María Luisa Merlo e o cantante Juan Pardo. Gañou o guitarrista dos Brincos e cos cartos na man dirixiuse á audiencia: “Quiero que este dinero se destine a colaborar con el grupo ecologista Moucho de Pontevedra” (ou algo así).
A sorpresa foi maiúscula. Non daba creto. Oíra ben? Non puiden conter a emoción e axiña chamei por teléfono a Tino. Conteille, atrapalladamente, o que acababa de presenciar. De primeiras, o Moucho vello creu que estaba de broma, mais, debido á miña insistencia, prometeume que faría por informarse do asunto. Aos poucos días TVE facía efectivo o pagamento do premio. Nunca soubemos por que Juan Pardo escollera o grupo Moucho como beneficiario. Moitas grazas de calquera xeito.
Sen demora, acordamos onde investir os cartos caídos, inopinadamente, do ceo. Ao longo daqueles anos, as marismas de Vilaboa ofrecérannos xenerosamente o espectáculo da súa biodiversidade. Decidimos, xa que logo, corresponder, e encargamos a construción dunha caseta observatorio. Instalouse na ribeira, fabricada en boa madeira e perfectamente mimetizada coa contorna.
O observatorio de Vilaboa favoreceu non só a delongada contemplación senón tamén o fotografado de espécimes de natural fuxidío. Moitos afeccionados á ornitoloxía tiraron proveito daquel investimento. A inclemente meteoroloxía e o vandalismo acabaron, tempo despois, por zafrear a estrutura.
Iniciei a miña etapa universitaria e os quefaceres da nova singradura foron arrecunchando no maxín aqueles sábados de literatura e paxaros. Deixei de saber de Tino.
Cara ao ano 1995, impelido polas dúbidas e as certezas adquiridas durante a carreira de Filoloxía, dei comezo na parroquia de Cerdedo os traballos de recolleita e documentación que posibilitarían, en 2002, a publicación de Materiais para o estudo da freguesía de San Xoán de Cerdedo. Inventario xeral. A comezos de 2001 fundárase en Terra de Montes a asociación Verbo Xido. Incorporeime ao seu cadro e encargueime de deseñar o “Roteiro Sarmiento”, un itinererio cultural que servise para celebrar, no berce do Padre Sarmiento, o Día das Letras Galegas de 2002, ano dedicado á lembranza da vida e obra do frade bieito.
En maio de 2002 tivo lugar en Cerdedo a 1ª edición do “Roteiro Sarmiento”. Ben cedo, na praza da igrexa (antiga praza da República), congregárase un bo número de persoas. Pouco antes de comezar a camiñar, oín que alguén se dirixía a min nestes termos: “Ei, Moucho!”. Era Tino! Fundímonos nunha aperta emocionada. Pasaran doce anos. Souben naquel intre que era oriúndo de Soutelo de Montes, que exercía de presidente da asociación Verbo Xido e que, coa axuda do seu fillo Alfredo, dedicara a súa merecida xubilación a coleccionar pezas de valor etnográfico. No ano 2000 inaugurárase o Centro Etnográfico de Terra de Montes (CETMo). Os nosos camiños volvíanse xuntar.
Aínda que, canda a súa familia, residía a meirande parte do ano en Madrid, dende o noso reencontro, amais doutras moitas felices coincidencias, non houbo verán que non tomase café en cas de Mila e Tino en Soutelo, oportunidade que aproveitabamos para comentar e debater sobre o acontecer político e cultural daquela terra. A cada pouco recibía no móbil unha saudación, unha mensaxe de ánimo, sempre envolveitas na retranca. Estráñoas.
Beneficieime da súa paternal amizade, da súa temperanza inconformista, da súa atesourada sabedoría. O pasado 13 de agosto cadramos na homenaxe anual aos mártires da Ponte do Barco (Pedre-Cerdedo). A súa enteireza sobrecolleume. Malia o mal que o devastaba, o seu pensamento mantívose lúcido até a expiración.
Estes días vadiei polos xardíns de Lourizán, pola seca de Vilaboa, polos altos do Castrove e os paxaros equinocciais trilaban saudodos a derradeira lección do admirado e benquerido mestre. Deica sempre, Moucho!!
Apenas principiara o primeiro trimestre, cando o meu compañeiro de pupitre e mais eu lemos no taboleiro de anuncios que nas matinais dos sábados un grupo de amadores da natureza organizaba saídas para observar paxaros. O grupo ornitolóxico Moucho, integrado por alumnos do Sánchez, estaba promovido e coordinado por Constantino González, naquela altura profesor de COU.
Mozo de 14 anos, eu aínda non sandara das febres futboleiras, mais, malia a madruga, investir as mañás dos sábados na busca de plumíferos pareceume unha alternativa saudábel. Formalizamos a solicitude de ingreso. Aceptáronnos. Investín os aforros nos volumes “Aves terrestres” e “Aves acuáticas” da editorial Blume (Xerais aínda non editara a súa oferta de guías da natureza en galego), pedinlle emprestados os prismáticos á miña avoa Isolina (meu pai trouxérallos de Venezuela), provinme dun caderno de campo (que aínda conservo) e, deica xuño do ano 89 (descontando os períodos vacacionais), acudín puntual á miña cita coa avifauna. Ben, nos meus apuntamentos consta que faltei en tres ocasións.
A primeira saída na que participei aconteceu o sábado 2 de novembro de 1985. Oito persoas formabamos a expedición. Percorremos as marismas de Vilaboa. Segundo as miñas notas, recreámonos, entre outros exemplares, coa presenza de garzas reais (Ardea cinerea), garzotas (Egretta garzetta), alavancos (Anas platyrhynchos), culleretes (Anas clypeata), mergullóns (Tachybaptus ruficollis), mazaricos rabinegros (Limosa limosa), ferreiriños abelleiros (Parus major), un picapeixe (Alcedo atthis), un gabián (Accipiter nissus), un raro exemplar de píllara papuda (Charadrius alexandrinus)... A xeira rematou esculcando unhas pegadas de teixugo (Meles meles) e admirando a feitura dun niño abandonado de carrizo (Troglodytes troglodytes).
A cada avistamento, Constantino arrequecía a descrición da ave cun acaído adobío literario: a garza no Libro de buen amor, a andoriña en El Conde Lucanor ou nas Rimas de Bécquer, o falcón enLa Celestina, a cegoña nas fábulas de Samaniego, o cuco, a gralla e a avelaiona en Delibes... A miña admiración polo profesor Tino aumentaba paxaro a paxaro.
Vinculado dende ben novo ao asociacionismo, fixen por conxugar o meu compromiso coa sociedade deportiva J. C. I. (fútbol afeccionado) e mais o voluntariado na Cruz Vermella Xuventude de Pontevedra coa militancia no grupo ornitolóxico Moucho.
Sábado a sábado, ás 9:30 horas, ficabamos no aparcadoiro da estación de autobuses de Pontevedra. Dende alí, ben a pé, en autobús, en auto-stop, ben no coche particular de Constantino (un Seat Panda), dirixiámonos a Vilaboa, ao Castrove, á Fracha, ao arboredo do pazo de Lourizán, á Xunqueira de Alba... A media mañá, faciamos un pouso. Tino aproveitaba para acugular de tabaco fragrante a súa cachimba, compartindo cos seus pupilos unha xícara de café morno, trasfegado do seu termo.
O meu colega e mais eu, tirando de poupanza, agasallámolo nunha ocasión cunha pipa de mazaroca de millo (marca “Missouri”). Non era gran cousa, porén, agradecendo o detalle e mentres lle durou, Tino sempre fixo que fumegase a cazoleta nas nosas saídas ao campo.
Durante as catro temporadas (ou cursos) que durou a gozosa experiencia (BUP e COU: do 85-86 ao 88-89), aprendín todo o que sei de ornitoloxía. En verdade, aquel alumno que deveu mestre aprendeu o xeito de transmitir nas aulas o respecto polo medio ambiente e, asemade, polas criaturas coas que o compartimos. Aprendín que o ben persoal máis prezado é o coñecemento, unha arca que nunca reborda e que non se enche sen esforzo. Aquela fugaz (mais estreita) convivencia veu corroborar que a sabedoría adoita facer niño na fronde da humildade, na enramada dos individuos que non se gaban dos seus méritos. Constantino e Milagrosa souberon inculcar nos seus fillos estas calidades.
A mañá do sábado 26 de abril de 1986, Tino apareceu acompañado de seu fillo Alfredo. Trinta anos despois, Alfredo González Ruibal, aquel esperto e rebuldeiro rapazolo de dez anos converteuse nun dos máis brillantes e prestixiosos investigadores no eido da arqueoloxía.
No curso 86-87, Constantino trasladou o exercicio da docencia ao I. B. A Xunqueira I de Pontevedra. A actividade non cesou, ende ben, o grupo Moucho acabou nutríndose do alumnado de ambas as dúas beiras do Lérez. A asociación chegou a acadar a cifra de catorce membros. Aos labores de identificación engadíronselles os de anelamento, rescate e cura de aves feridas.
Aquela mudanza deparoume botar unha man na xestión do correo postal do colectivo. O grupo ornitolóxico Moucho recibía con regularidade correspondencia da SEO, de WWWF/Adena, de Greenpeace..., entidades coas que se establecera algún tipo de relación ou colaboración. Lembro que dende o grupo Moucho apoiamos activamente o proceso que, en 1988, acabou declarando parque natural as illes Columbretes (Valencia), empregadas como campo de tiro pola armada española. Aínda conservo o modelo para a recollida de sinaturas e parte da correspondencia que mantivemos cos compañeiros do Grup d’Estudi i Defensa de la Natura AGRÓ (garza en catalán).
O financiamento do grupo (parcas eran as nosas necesidades) garantíase coa venda duns autocolantes nos que a protagonista era a rapaz nocturna que nos daba nome.
Aínda que o grupo Moucho deixou de funcionar como tal ao rematar o curso 88-89 (a universidade agardaba por nós), o verán do ano 89 tíñanos reservada unha sorpresa que prolongou e, se cabe, acentuou a miña relación con Tino.
Os veráns da nenez e primeira mocidade paseinos a carón da miña avoa, na casa das Raposeiras, no lugar de Meilide (Cerdedo). Porta fóra, a natureza mostrábase sen filtros nin veladuras. Mesmo así, a televisión xa exercía o seu efecto engaiolador e naquelas vacacións do 89, o programa de fauna “Waku Waku”, emitido pola 1 de TVE, contaba coa miña simpatía.
O domingo 20 de agosto atopábame, pois, diante do televisor. A xornalista Consuelo Berlanga conducía o concurso no que catro famosos puñan a proba a súa intuición ou os seus coñecementos sobre conduta animal. O gañador recibía un cheque de 500.000 pesetas que debía doar a unha agrupación ecoloxista da súa elección.
Na emisión do día 20 competían o humorista Eloy Arenas, a cantante Massiel, a actriz María Luisa Merlo e o cantante Juan Pardo. Gañou o guitarrista dos Brincos e cos cartos na man dirixiuse á audiencia: “Quiero que este dinero se destine a colaborar con el grupo ecologista Moucho de Pontevedra” (ou algo así).
A sorpresa foi maiúscula. Non daba creto. Oíra ben? Non puiden conter a emoción e axiña chamei por teléfono a Tino. Conteille, atrapalladamente, o que acababa de presenciar. De primeiras, o Moucho vello creu que estaba de broma, mais, debido á miña insistencia, prometeume que faría por informarse do asunto. Aos poucos días TVE facía efectivo o pagamento do premio. Nunca soubemos por que Juan Pardo escollera o grupo Moucho como beneficiario. Moitas grazas de calquera xeito.
Sen demora, acordamos onde investir os cartos caídos, inopinadamente, do ceo. Ao longo daqueles anos, as marismas de Vilaboa ofrecérannos xenerosamente o espectáculo da súa biodiversidade. Decidimos, xa que logo, corresponder, e encargamos a construción dunha caseta observatorio. Instalouse na ribeira, fabricada en boa madeira e perfectamente mimetizada coa contorna.
O observatorio de Vilaboa favoreceu non só a delongada contemplación senón tamén o fotografado de espécimes de natural fuxidío. Moitos afeccionados á ornitoloxía tiraron proveito daquel investimento. A inclemente meteoroloxía e o vandalismo acabaron, tempo despois, por zafrear a estrutura.
Iniciei a miña etapa universitaria e os quefaceres da nova singradura foron arrecunchando no maxín aqueles sábados de literatura e paxaros. Deixei de saber de Tino.
Cara ao ano 1995, impelido polas dúbidas e as certezas adquiridas durante a carreira de Filoloxía, dei comezo na parroquia de Cerdedo os traballos de recolleita e documentación que posibilitarían, en 2002, a publicación de Materiais para o estudo da freguesía de San Xoán de Cerdedo. Inventario xeral. A comezos de 2001 fundárase en Terra de Montes a asociación Verbo Xido. Incorporeime ao seu cadro e encargueime de deseñar o “Roteiro Sarmiento”, un itinererio cultural que servise para celebrar, no berce do Padre Sarmiento, o Día das Letras Galegas de 2002, ano dedicado á lembranza da vida e obra do frade bieito.
En maio de 2002 tivo lugar en Cerdedo a 1ª edición do “Roteiro Sarmiento”. Ben cedo, na praza da igrexa (antiga praza da República), congregárase un bo número de persoas. Pouco antes de comezar a camiñar, oín que alguén se dirixía a min nestes termos: “Ei, Moucho!”. Era Tino! Fundímonos nunha aperta emocionada. Pasaran doce anos. Souben naquel intre que era oriúndo de Soutelo de Montes, que exercía de presidente da asociación Verbo Xido e que, coa axuda do seu fillo Alfredo, dedicara a súa merecida xubilación a coleccionar pezas de valor etnográfico. No ano 2000 inaugurárase o Centro Etnográfico de Terra de Montes (CETMo). Os nosos camiños volvíanse xuntar.
Aínda que, canda a súa familia, residía a meirande parte do ano en Madrid, dende o noso reencontro, amais doutras moitas felices coincidencias, non houbo verán que non tomase café en cas de Mila e Tino en Soutelo, oportunidade que aproveitabamos para comentar e debater sobre o acontecer político e cultural daquela terra. A cada pouco recibía no móbil unha saudación, unha mensaxe de ánimo, sempre envolveitas na retranca. Estráñoas.
Beneficieime da súa paternal amizade, da súa temperanza inconformista, da súa atesourada sabedoría. O pasado 13 de agosto cadramos na homenaxe anual aos mártires da Ponte do Barco (Pedre-Cerdedo). A súa enteireza sobrecolleume. Malia o mal que o devastaba, o seu pensamento mantívose lúcido até a expiración.
Estes días vadiei polos xardíns de Lourizán, pola seca de Vilaboa, polos altos do Castrove e os paxaros equinocciais trilaban saudodos a derradeira lección do admirado e benquerido mestre. Deica sempre, Moucho!!
Fuente RSS
